واقعیت آنلاین - ویکی پدیا 10 ساله شد
10 سال از تاسیس دانشنامه آنلاین ویکی پدیا گذشت: دانشنامه‌ای متفاوت با دانشنامه‌های واقعی و مجازی موجود هم به لحاظ روش و هم گستره فعالیت. بسیاری این دانشنامه را فرزند خلف پست مدرنیسم می‌دانند زیرا در این دانشنامه نیز بنا براین گذاشته شده که واقعیت متعلق به کسی نیست و همه مي‌توانند از منظر خود به شناخت بهتر واقعیت کمک کنند اما گاهی همین ویژگی به پاشنه آشیل این دانشنامه تبدیل مي‌شود و منتقدان پست مدرنیسم با حمله به ساز و کار ویکی پدیا آن را ابزاری مي‌دانند که بحث های کارشناسی را به مقولاتی عامیانه تبدیل می‌کنند و معتقدند از این حیث منبع معتبری برای شناخت واقعیت نیست. در هر صورت، چه بخواهیم یا نخواهیم، ویکی پدیا اکنون به‌عنوان یکی از پنج وب‌سایت پر مراجعه جهان نقش و تاثیر قدرتمند در مقابل ما ایستاده و با اعتماد به نفس مدعی است پاسخ سوالات مختلف را در چنته دارد.
ضیافت جهانی
در مراسمي که 2 هفته گذشته به مناسبت دهمین سالگرد تاسیس ویکی پدیا در لندن برپا شد برخلاف چند سال قبل دیگر نه بحث درباره انتقادات قدیمي‌درباره عملکرد این وب سایت بلکه درباره برنامه‌های آتی آن بود، برنامه‌هایی که جهت‌گیری آنها آینده است.
فضای حاکم بر این مراسم گویای این واقعیت است که ویکی پدیا در همین مدت کوتاه راه درازی را پیموده و از یک دانشنامه آنلاین محدود که کسی آن‌را جدی نمی‌گرفت به یک بنیاد گسترده با اهداف بشری قابل توجه تبدیل شده است.
ویکی‌پدیا زمانی کار خود را آغاز کرد که پیش از آن دانشنامه‌های آنلاین دیگری فعالیت داشتند اما هیچ کدام از آنها به اهداف مورد نظر خود نرسیدند بنابراین وقتی جیمي‌ویلز، بنیانگذار ویکی پدیا در 15 ژانویه 2001 خبر از راه‌اندازی این دانشنامه داد، کسی آن‌را جدی نگرفت اما امروزه شرایط کاملا فرق کرده است. در حال حاضر این دانشنامه به بیش از 250 زبان دنیا مطلب دارد و تعدد مدخل‌های آن بالغ بر 26 میلیون است.
شاید یکی از دلایل موفقیت این دانشنامه را بتوان در ساز و کار آن دانست. ساز و کاری مبتنی بر این پیش فرض که دانش بشری متعلق و در اختیار هیچ گروه خاصی نیست و همه مي‌توانند در شناخت و گسترش واقعیت نقشی ایفا کنند. سو گاردنر، مدیر اجرایی بنیاد ویکی پدیا درمصاحبه با خبرگزاری رویترز از وب‌سایت این دانشنامه با عنوان یک ضیافت همگانی نام مي‌برد که هر کس با اطلاعات خاص خود سر میز شام حاضر مي‌شود و به این ضیافت تنوع مي‌بخشد.
اما ظاهرا او و دیگر مدیران ویکی پدیا به این نتیجه رسیده‌اند که جای خیلی‌های دیگر در این ضیافت خالی است و برای همین مي‌خواهند دایره این ضیافت را به همه کشورهای جهان گسترش دهند. در حال حاضر ویکی پدیا در کشورهای توسعه یافته به جایگاه مطمئنی رسیده است. این‌را مي‌توان از مدخل‌ها و همینطور تنوع و گستره زبان‌های غالب در این کشورها مشاهده کرد.
حالا مدیران ویکی‌پدیا چشم به افق‌های دورتر دوخته‌اند و مي‌خواهند مردم ساکنان کشورهای در حال توسعه را نیز به این ضیافت دعوت کنند. در حال حاضر اقدامات برای راه‌اندازی اولین دفتر فرامرزی ویکی پدیا آغاز شده و مقصد اول نیز هند است. از کشورهای دیگری که در آینده شاهد راه‌اندازی دفتر ویکی پدیا خواهند بود، مي‌توان به چین، برزیل، مصر و برخی دیگر از کشورهای خاورمیانه اشاره کرد. البته فعالیت در کشورهای در حال توسعه مشکلات خاص خود را دارد. نمونه دم دستی آن چین است.
با توجه به اینکه چین محدودیت‌های خاصی را برای دسترسی به اینترنت وضع کرده است، وب‌سایتی مثل ویکی‌پدیا که هدف اصلی خود را ارايه اطلاعات قرار داده است، قطعا با مشکلاتی مواجه خواهد شد. هرچند مذاکراتی بین مسوولان ویکی پدیا و دولت چین صورت گرفته و البته به نتایجی نیز رسیده‌اند اما همانطور که از صحبت‌های مسوولان ویکی پدیا پیداست روند این مذاکرات بخاطر وجود این محدودیت‌ها با کندی فراوانی توام است. علاوه بر این، مسوولان ویکی پدیا تاکید دارند که تحت هیچ شرایطی حاضر به همکاری در شرایط فـیلترینگ نیستند.
واقعیت یا مجاز
یکی از نکات مناقشه برانگیز درباره ویکی پدیا رویکرد این دانشنامه به واقعیت است. اگر در یک طرف کسانی هستند که با تکیه بر اصول پست مدرنیسم از ویکی لیکس به عنوان بهترین مجرا برای شناخت واقعیت نام مي‌برند، در طرف دیگر نیز معتقدند اتفاقا همین ویژگی باعث مي‌شود که ویکی‌پدیا اساسا منبع خوبی برای شناخت واقعیت نباشد زیرا بسیاری از ادیتورهای این وب‌سایت که اتفاقا بسیاری از آنها ناشناس هستند با انگیزه‌های متفاوت معلوم نیست چقدر در مورد مدخلی که مي‌نویسند، متخصص هستند و چقدر اطلاعات آنها مورد اجماع کارشناسان آن حوزه است.
علاوه بر این، اگر مثلا نقصانی در این اطلاعات باشد، چقدر طول مي‌کشد، تا ویرایش شود و آیا در همان مدتی که هرچند کوتاه روی وب قرار مي‌گیرند، ممکن نیست از طرف خوانندگان به عنوان واقعیت تلقی و در نوشته‌ها یا بحث‌های دیگر مورد استفاده قرار گیرند؟
یکی دیگر از ایراداتی که به این دانشنامه گرفته مي‌شود این است که ویکی پدیا در مورد موضوعاتی مدعی ارايه واقعیت است که خود آن موضوعات مدام در معرض تغییر و تحول هستند. علاوه بر این، بحث بی طرفی یکی دیگر از مسائلی است که منتقدان روی آن دست مي‌گذارند و معتقدند مباحث از مجاری خاصی در این دانشنامه مطرح مي‌شوند. البته ویکی پدیا خود این ادعا را رد مي‌کند. هرچند به نوشته یکی از ادیتورهای ارشد ویکی پدیا با نام «اندرو دالبی» در کتابش « جهان و ویکی پدیا: ما چگونه واقعیت را ویرایش مي‌کنیم؟» این دانشنامه طوری طراحی شده است که به مخاطب خود تلقین مي‌کند: ما در زمینه کاری خود حاذق هستیم و شما را فریب نمي‌دهیم اما به نظر مي‌رسد اصل ایرادات به قوت خود باقی است. اما با وجود این کم نیستند کسانی‌که معتقدند صرف داشتن دسترسی به این اطلاعات در نوع خود موهبت بزرگی است که مي‌توان عطایای آن‌را به لقایی مثل ضعف یا نقصان اطلاعات بخشید. در نظراین گروه از افراد ماهیت آزادی‌خواهانه این وب‌سایت و تلاشش برای ایجاد دسترسی عمومي به اطلاعات خوشایند است چندان در قید و بند صحت و دقت محتویات آن نیستند.
پیش به سوی تنوع
در مصاحبه‌های دیگری که در مراسم لندن با مسوولان ویکی‌پدیا صورت گرفت یک نکته مشابه مدام تکرار مي‌شد و آن ایجاد تنوع در اطلاعات این دانشنامه بود. این تنوع نیز در چند بعد دنبال مي‌شود. بعد اول، حوزه‌هایی است که در ویکی پدیا به آنها پرداخته مي‌شود. با توجه به اینکه نسل اول ادیتورهای این دانشنامه کارشناسان رایانه بودند، کفه مطالب فنی به سمت مباحث فنی و رایانه‌ای سنگینی مي‌کرد اما مسوولان ویکی‌پدیا درصددند به علوم انسانی توجه ویژه‌ای کنند. در این راستا آنها از هم اکنون مذاکراتی را با دانشگاه های علوم انسانی و همینطور موزه‌ها و گالری‌های هنری آغاز کرده‌اند تا از آنها برای به‌روزرسانی مباحث مرتبط با علوم انسانی کمک بگیرند.
اما بعد دیگر در جذب ادیتورهای مختلف است. در حال حاضر 80 درصد ادیتورهای ویکی پدیا مرد هستند که عمدتا زیر سی سال و دارای درجه دکترا هستند. از این رو، ویکی پدیا تلاش گسترده را آغاز کرده است تا نیروهای جدید خود را از میان دانشجویان بگیرد. در حال حاضر دانشجویان 16 دانشگاه معتبر جهان از جمله هاروارد و جرج تاون جزو نیروهایی هستند که ویکی پدیا درصدد جذب آنها است. علاوه بر این، جذب ادیتورهای زن نیز یکی دیگر از اولویت‌های این دانشنامه شده است.
یک بعد دیگر توجه به زبان است. در حال حاضر حدود 20درصد مطالب این سایت به زبان انگلیسی است اما گویی باز کردن عرضه برای زبان‌های دیگر یکی دیگر از اولویت‌های این وب سایت است. توجه به کشورهای در حال توسعه مثل هند و چین نیز در راستای همین سیاست است.
asreertebat.com
