برگردان واژگان پارسی ایران به واژگان پارسی دری افغانستان
در این فهرست، واژه‌های سمت راست از پارسی ایران هستند و واژه‌های سمت چپ از پارسی دری افغانستان:
آ
آبان، آبان ماه: عقرب، ماه (برج) عقرب
آب پز: جوش داده (مانند تخم جوش دادهٔ مرغ)
آب تنی: آب بازی
آب جو: بیر (انگلیسی)
آبدان: چاتی، آبدان
آبگوشت: شوربا
آب نبات: شیرنی، دیشلمه، (بخاطر داشتن ترکیبات لیمو "ترشک" نیز می‌گویند)
آبونمان (فرانسه): اشتراک
آبونه: مشترک
آتش سوزی: حریق
آتش نشانی: اطفائیه
آجر: خشت
آجیل: میوهٔ خشک (مانند نخود، کشمش ، بادام، پسته...)
آدامس: ساجق
آذر، آذرماه: قوس، ماه (برج) قوس
آرایشگر: سلمان
آرشیتکت (فرانسه): معمار
آزمایشگاه: لابراتوار (فرانسوی)
آسانسور (فرانسه): لـِفت (انگلیسی)
آسم (فرانسه): نفس تنگی، تنگی نفس
آسمان غـُر ُنبه: رعد (در هرات: پایه قـُرقـُری)
آشغال: خاکروبه، کثافات
آق سقـّال(ترکی) : ریش سفید، حـُقـّی
آگرمان (فرانسه): موافقتنامه
آگاهی: آمریت جنایی
آگهی: اعلان
آلاکلنگ: اندل چو (در هرات: الی لـُنبک)
آلرژی (فرانسه): حساسیت
آلوده: چَـتَـل، آلوده، ناپاک (در هرات: لــَمـَشت)
آلی: عضوی (آنچه در ترکیب کاربن دارد)
آماتور (فرانسه): آماتور، شوقی
آمادگی: تیاری، آمادگی
آماده: تیار، آماده
آماده باش: آماده باش (نظامی: تیارسی (پشتو))
آمپول (فرانسه): پیچکاری {(پیچکاری کردن= امیول زدن (در هرات : سوزن زدن)}
آمفی تئاتر (فرانسه): ادیتوریم (لاتین)
آوریل (فرانسه): اپریل (انگلیسی)
آموزش و پرورش: 1. معارف 2. تعلیم و تربیه
آهک: چونه
آهنگساز: کمپوزیتر، آهنگساز
______________________
ا
ابره: آستر
اتاق ماشین: بادی موتر (ترکیب دو کلمهٔ انگلیسی)
اتصالی برق: شارتی برق
اتلس (اطلس): ساتن (فرانسوی)
اتوبان (آلمانی): شاهراه
اتوبوس (فرانسه): بس، سرویس (هر دو انگلیسی)
اتومبیل (فرانسه): موتر (انگلیسی)
اثاث: اسباب، سامان
اثاث کشی: کوچ کشی (در هرات: ریزپاش کشی)
اجاره: کرایه
اجاق (ترکی): دیگدان (در هرات: اجاق)
اجقون: جوانی (دانه یی از یک گیاه چتری همانند بادیان)
ادکلن (فرانسه): کلونیا
ارباب: بادار
ارتش: اردو (ترکی)
ارتشبد: ستر جنرال (پشتو)
اردک: مرغابی
اردیبهشت: ثور
ارشاد و فرهنگ: اطلاعات و کلتور، اطلاعات و فرهنگ
استارت (انگلیسی): سلف (انگلیسی؟)
اُستان: ولایت، ایالت
اُستاندار: والی
استانداری: ولایت (ادارهٔ)
استخر: حوض، حوض آب‌بازی
اسفناج: پالک، سبزی پالک (در هرات: اسپناج)
اسفند: اسپند
اسفند: حوت، دوازهمین ماه سال
اسکناس: بانکنوت (انگلیسی)
اسید (انگلیسی): تیزاب
اشکاف (روسی): الماری
اطلاعات: استخبارات
اطلسی (گل): پتونی
اعلام کنندهٔ برنامه: انانسر
افسر: آفسر، صاحب منصب
الگو: نمونه (در هرات: روبر)
النگو: چوری (هندی)
الوار: چارتراش
امضاء: امضا، دستخط
انبار: گدام
اَنبه: اَم
انبـُردست: انبرپلاس
انتصاب: تقرّر
انفاکتوس (انفارکتوس (انگلیسی)): حمله، سکتهٔ قلبی
انفجار: انفجار، انفلاق
انفیه: نسوار بینی
انفیه دان: قوطی نسوار، کدوی نسوار
اوت: اگست (انگلیسی)
اورژانس (فرانسه): عاجل
اُو َرکوت (انگلیسی): دبل کوت، بالاپوش
اونیفورم (فرانسه): یونیفورم (انگلیسی)
ب
باجناق (ترکی) : باجه
باجه: غرفه، دکّه
بادبادک: کاغذپران، گـُدی پران (درهرات: کاغذباد)
بادکردن: 1. ورم کردن، پـُندیدن 2. ماندن کالا و متاع بر اثر کسادی بازار یا نامرغوب بودن آن
باردار: حامله، شکمدار
بازجویی: استنطاق
بازداشت: توقیف، بازداشت
بازرسی: تفتیش، تلاشی
بازنشسته: متقاعد
باشگاه: کلوب، کـَلـَب
باقلا: باقلی
بالانس(فرانسه): معلق
بامیه (شیرینی): خجور
باند (انگلیسی): دسته، دار و دسته
بایگانی: آرشیف (فرانسه)، اوراق
بایگانی کردن: حفظ کردن
بخت آزمایی: لاتری(انگلیسی)
بخش: ولسوالی (پشتو)
بخشدار: ولسوال (پشتو)
بخشداری: ادارهٔ ولسوالی (پشتو)
بدهکار: قرضدار
بدهکاری: قرض
بـُرُس (فرانسه): بـُرس (فرانسه)
برگه: ورقه، شـُقـّه
برگهٔ زردالو: اشتـَق (در هرات: کـِشته)
برنامه: برنامه، پلان
بزرگراه: شاهراه
بساط: تبنگ
بستانکار: طلبکار
بستانکاری: طلب
بستنی: شیریخ (در هرات: بستنی)
بـُشکه (روسی): بیرل
بطری: بوتل (انگلیسی)
بغل دستی: پهلوفیل (ترکیب فارسی-انگلیسی)
بلال: جواری برشته
بلدرچین: بودنه (در هرات: کرّک)
بلند شدن: بلند شدن، برخاستن
بلند کردن: ربودن
بلوک (فرانسه): بلاک (انگلیسی)
بلوند (فرانسه): بور
بلیط (فرانسه): تکت
بـُن بست: بن بست، کوچه یی که پایانش بسته‌است
بند شلوار: اِزاربند
بنزین: پترول (هردو انگلیسی و فرانسه)
بوزینه: شادی، میمون
بنگاه: مرکز معاملات، مؤسسه
بهداری: صحیه
بهداشت: حفظ الصحه
بهمن: 1. برج دلو 2. برفکوچ
بهیار: مأمور صحیه
بیات: باسی، شب مانده
بید: کویه، موریانه
بیلان (فرانسه): بیلانس (انگیسی)
بیمار: مریض، ناجور (در هرات: ناخوش)
بیمارستان: شفاخانه
________
پ
پاتک: ضد حمله، حملهٔ متقابل
پارچ: جک، مرتبان، تنگ
پارو: راش بیل (در هرات: پارو)
پاره کردن: پاره کردن، چیر کردن
پاره آجر: خشت پارچه
پاساژ (فرانسه): مارکیت
پاک کن: پنسل پاک
پالتو (فرانسه): بالاپوش
پانسیون (فرانسه): مهمانخانهٔ خصوصی
پانسیونر (فرانسه): مهمان مهمانخانهٔ خصوصی
پایان نامه: مونوگراف (انگلیسی)
پایو َر: ضابط، صاحب منصب پایین رتبه
پایواز = کسیکه همراه مریض در شفاخانه (بیمارستان ) میماند.
پاییدن: نگران و مراقب بودن (بپا: مراقب باش، هوشت را بگیر)
پاییز: خزان
پرتابل (فرانسه): سیـّار
پرتقال: 1. کشور پرتگال 2. مالته (میوه)
پرتوشناس: رادیولوژیست(انگلیسی)
پـَرَستو: غـُچـّی
پـُرو: خام کوک (اصطلاح خیاطی)
پرو َنده: دوسیه (فرانسه)
پریز: ساکت (انگلیسی)
پـُست: پوسته، داک
پستچی: پوسته رسان
پـُماد (فرانسه): تیوب مرهم
پنبه: پخته (در هرات و نیز در پشتو: پنبه)
پنجره: کلکین
پنهان: پـُت
پیشخوان: پاچال
پیشدستی: پشقاب/ بشقاب
پیشکار: خانه سامان
پیک نیک (فرانسه): میله
پیمان: قرارداد
پیمانکار: قراردادی
______________
ت
تاول: آبله (بر اثر سوختگی یا حساسیت. در هرات: خلفه٬ خرفه)
تبریزی: سفیدار (درخت سپیدار)
تبلیغات: پروپاگند
تخت کفش: تیلی، تـلـّی
تراس (فرانسه): ایوان، برنده (از ورندهٔ انگلیسی)
تراش: قلمتراش، قلم سرکن، پنسلتراش
تـُرب: مـُلـّی
تـُربچه: ملـّی گک
تربیت معلم: دارالمعلمین
ترکه: خمچه (در هرات: شوشک)
تریبون (فرانسه): میز خطابه (تاجیکی: منبر)
ترمز (روسی): بر ِک (انگلیسی)
تره: گندنا
تزریقات: پیچکاری
تزریقاتی: کمپودر (کمپوندر، انگلیسی)
تصادف: تکر (خارجی)
تفالهٔ چای: شمـّهٔ چای
تقویم: جنتری (هندی)
تگرگ: ژاله
تکنیک (فرانسه): تخنیک (روسی)
تلمبه (ظاهراَ از ترمب فرانسه): پمپ (انگلیسی)
تماشاخانه: صحنهٔ تمثیل
تمبر پستی: تکت پستی
تمیز: پاک، ستره
تندرست: جور
تنی (برادر یا خواهر): سکـّه
تو: داخل، اندرون
توت فرنگی: توت زمینی
تور (توری): جالی
توسرخ، پرتقال: لال مالته
تیپ: فرقهٔ کوچک، لوا (نظامی)
تیر: سرطان
تیغ ریش: پل ریش
تیکه: تکه، پاره، توته
تیل، تیله: توشله
تیماج: ساختیان
تیمارستان: دارالمجانین، شفاخانهٔ عقلی و عصبی
__________________
ث
ثبت (ادارهٔ): ادارهٔ احصائیه
__________________
ج
جا خوردن: دکه خوردن، شاک خوردن
جادکمه یی: مادگی
جاروکش: رُفتگر
جاری: زن ایور، خانم برادر شوهر (هراتی: امبجین؛ مشهدی: هم پیچه)
جاسازی: پـُت ساختن، چیزی را پنهان در میان چیزهای دیگر جای دادن
جا گذاشتن: چیزی را در جایی فراموش کردن
جالباسی: کـُت بند
جالیز: پالیز، فالیز
جُزوه دان: کارتن
جفت: جوره
جـُک: فکاهی
جلیقه: واسکت
جوجه: چوچه
جیوه: سیماب
__________
چ
چارچوب: چوکات، قالب
چارراه: چارراهی (میدان مرکزی، در هرات: چارسو)
چاله: چقوری (ترکی)
چـُرت: پینکی، چرت، فکر
چرخ (دوچرخه): بایسکل (انگلیسی)
چرخ گوشت: ماشین گوشت
چرخ خیاطی: ماشین خیاطی
چراغ بادی: اریکین، الکین، فانوس
چراغ گازی: گیس
چسبیدن: فاریدن، خوش آمدن
چسب زخم: پلاستر
چشم بلبلی: لوبیای سفید
چغندر (ترکی) : لبلبو
چکمه: موزه
چکه کردن: چکک کردن
چماق (ترکی) : دانگ
چماقدار: دانگه یی
چـِند ِش: کـِرک( بیزاری و نفرت از چیزی)
_______________
ح
حاشاکردن: منکر شدن، انکار کردن (هراتی: واسرنگ آمدن)
حاضری: غذای مختصر و آماده، ماحضر
حراج: لیلام
حرف: گپ
حرّاف: پرگوی
حسابداری: محاسبه
حسینیه: تکیه‌خانه
حصبه: محرقه (در هرات: دامنه)
حضور و غیاب: حاضری گرفتن
حقوق: معاش
حکم: فرمان تقرر
حلقهٔ نامزدی: چلـّه
حمـّال: جوالی
حمالی: جوالیگری
حمام: گرمابه
حمام ِ خانه: تشناب
حنا: خینه، حـِنا
حوله: دستمال، جان پاک، رویپاک (در هرات: هوله)
حومه: اطراف
حیاط: حولی، حویلی
______________
خ
خاک ارّه: بورهٔ ارّه
خامه: سرشیر خام، کریم
خاور (ماشین، برگرفته از اسم خاص شرکت باربری): گاز، زیل، کلّه فیل
خاور: شرق، مشرق
خاور دور: شرق دور، شرق اقصی
خاور میانه: شرق میانه
خبرگزاری: آژانس خبررسانی
خـرچنگ: کنگاش
خـُرداد: برج جوزا
خـُل: لوده، ابله، خیله
خلبان: پیلوت
خوابگاه: لیلیه
خودنویس: خودرنگ
خورش: سالن (سالند، سالان)
خیابان: سرک
خیار: بادرنگ (در هرات: خیار)
خیارچنبر: تره (در هرات: چنبرخیار)
خیس: تر
خیس کردن: تر کردن، مانند ترکردن برنج (در هرات: نم کردن)
_____________
د
داداش (ترکی) : برادر (لقب) (هراتی: لالا)
دادگاه: محکمه
دادستان: مدعی العموم
دادگستری: عدلیه
دارایی: مالیه
دارایی، ادارهٔ: مستوفیت
داروخانه: دواخانه
داروساز: دواساز، فارماکولژست
داروسازی، دانشکدهٔ: فارمسی
دام: مال
دامپروری: فلاحت
دامداری: مالداری، فلاحت
دانش آموز: متعلم
دانشجو: محصل
دانشسرا: کالج
دانشکده: پوهنزی (پشتو)، فاکولته (فرانسوی)
دانشگاه: پوهنتون (پشتو)
دانشنامه: شهادت نامه
دانشیار: اسستانت
دایی: ماما
دبستان: مکتب
دبیر: معلم
دبیر: سکرتر، منشی
دبیرخانه: سکرتریت، قلم مخصوص، تحریرات، دارالانشاء
دبیر ِ کـُل: منشی عمومی، سرمنشی
درجه دار: ضابط
درشکه (پولندی): گادی، تانکه
درصد: فیصد
درمانگاه: کلینیک (انگلیسی)
دریا: بحر
دریایی: بحری
دست بند: چوری
دستبند ِ زندانی: ا ُلچک
دستپاچه: وارخطا (در هرات: هولکی)
دفترچه: کتابچه
دستشویی: تشناب
د ُکـتر (فرانسه): داکتر (انگلیسی)
د ُمـَل: دانه، زورک، دنبل
دُنبلان: کلپوره (خصیهٔ گوسفند)
دندانپزشک: داکترِ دندان
دوجین: درجن
دوچرخه: بایسکل (انگلیسی)
دوش (فرانسه): شاور (انگلیسی)
دوقلو: دوگانگی (در هرات: جملی)
دویست: دوصد
دهان دره: فاژه (در هرات: خمیازه)
دیوان عالی کشور: ستر محکمه (پشتو)
دیپلوم (دپلوم- فرانسه): شهادتنامه
دیپلمه (فرانسه): بکلوریا پاس، فارغ التحصی
________________
ذ
ذ ُرّ َت : جواری
________________
ر
رادیولژی (فرانسه): اکسریز (انگلیسی)
رازیانه: بادیان
راننده: درایور، دریور (انگلیسی)
رانندگی: درایو (انگلیسی)
راهنمایی: ترافیک
رب دوشامبر (فرانسه): چپن ِ خانه
ر ُتـَیل: غوندل
رزمناو: کشتی جنگی
رسانه‌های گروهی: وسایل جمعی
ر ُفتگر: جاروکش، مأمور تنظیفات
رگبار: باران تـُند
رُل (فرانسه): اشترنگ (انگلیسی)
رنگین کمان: کمان رستم
روابط عمومی: ارتباط عامه
روانپزشک: داکتر متخصص امراض روحی، متخصص عقلی و عصبی
روزنه: پنجره
روغن مایع: تیل
روناس: رودنگ
رهن: 1.گرو 2.اجاره
روسری: چادر، دستمال، قطیفه (در هرات: قدیفه)
ریواس: ر ِواشک
ریه: شــُش
________________
ز
زائو: زچه (هراتی: زاچ)
زاپاس (روسی): اشتپنی
زاج: زاک
زاج سفید: زمچ (هراتی: زمه)
زایمان: ولادت
زالزالک: لوکات (نوعی)
زنان و زایمان: نسایی و ولادی
زندان: محبس
زندانی: محبوس، بندی
زلوبیا: جلبی
زمین‌لرزه: زلزله
زیرسیگاری: خاکستر دانی
زیرشلواری: تنبان
زیگزاگ: پسدوزی (اصطلاح خیاطی)
زیرزمین: تکاوی (هراتی: زیرزمینی)
زیستشناسی: بیالوژی، بیولوژی
ژ
ژاندارمری (فرانسه): ژاندارم، ژاندارمه
ژانویه (فرانسه): جنوری (انگلیسی)
ژتون (فرانسه): شماره، نمره
ژست (فرانسه): قیافه، پـُز
ژلاتین (فرانسه): جلاتین (انگلیسی)، سریشم ماهی
ژله (فرانسه): جلی
ژوئن (فرانسه): جون (انگلیسی)
ژوئیه (فرانسه): جولای (انگلیسی)
ژورنال (فرانسه): 1. مجله 2. کتلاگ (انگلیسی)
ژیمناستیک (فرانسه): جمناستیک (انگلیسی)
_______
س
سازمان ملل: مؤسسۀ ملل متحد
ساقدوش: شاه بالا
ساک (فرانسه): دستکول
ساکت: چـُپ، آرام
سالاد (فرانسه): سلاّته
سالـَک: سالدانه (در هرات: دانهٔ سال)
سبد: زنبیل
سبیل: بروت
سبیلو: بروتی
ستاد جنگ: ارکان حرب
سحری: پس شبی
سـدّ: بند
سرباز: عسکر
سربازخانه: قشله
سرپیچ برق: هولدر
سرخک: سُـرخکان (در هرات: گل افشان)
سـُرخوردن: لغزیدن (عامه: لخشیدن)
سرسره: لغزان، لغزنده
سرُم (فرانسه): سیرم
سروان: جگرن (پشتو)
سرکار: حواله دار
سرکار: لقبی است که به جای خانم و آقا خطاب شود٬ مانند جناب
سرکوفت: سرزنش
سفارشی: فرمایشی
سفره: دسترخوان
سکسکه: هِـکک
سمج: شَـله
سمنو: سمنک (در هرات: سمنو)
سند ماشین: جواز سیر
سنگریزه: ریگ، ریگچه، سنگچل
سنگواره: فوسیل (انگلیسی، فسیل)
سوت: اشپول، اشپولاق
سوراخ: غار (سوراخ شد: غار شد)
سوسک: مادر کیکها
سوسیس (فرانسه): ساسیج (انگلیسی)
سوهان: سوهانک (شیرینی)
سویچ (انگلیسی): کلید
سیب زمینی: کچالو
سیرابی: شکمبه
سیگار: سگرت
سیگاری: سگرت کش
سیمان (فرانسه): سمنت (انگلیسی)
_________________
ش
شاپرک: شب پره، بمبیرک (در هرات: شوپرک)
شارژ (فرانسه): چارج (انگلیسی)
شاه پسند: بربینه (گل)
شاهی: تراتیزک
شبدر: شفتل
ششلول: هفت تیر
ششلیک (ترکی): کباب پـُشتی
شکر: بوره
شکلات (فرانسه): چاکلت (انگلیسی)
شکلک: قلاق (هراتی: ساز گرفتن، تقلید کردن)
شکمو: شکمبوی
شـُل: سست
شلتوک: شالی
شلوار: ازار، تمبان (تنبان)
شلواربند: ازاربند (هراتی: بند تنبان)
شُله: دلده (هراتی: قلور)
شله قلمکار: نوعی دلده (در هرات: آش بهمجوش)
شلیک: فیر
شمش طلا: خشت طلا
شمعدانی: جریبن (گل)
شنا: آب بازی
شناسنامه: تذکرهٔ نفوس
شنبلیله: حلبه
شن: ریگ (هراتی: قوم (ترکی))
شنزار: ریگزار
شنل: چپن بی آستین
شورای ملی: ولسی جرگه (پشتو)، شورای ملی
شورت (انگلیسی): سنتراج
شوسه (فرانسه): جادّۀ پختهٔ اسفالت نشده
شوفاژ: مرکزگرمی
شومینه (فرانسه): بخاری دیواری
شوید: شبت
شهربانی: قوماندانی امنیه
شهردار: شاروال (پشتو)، رئیس بلدیه
شهرداری: شاروالی (پشتو)، بلدیه
شهرستانی: اطرافی
شهریور: سنبله
شیرجه: دایو، دایف (انگلیسی)
شیرین بیان: شیرین بویه
شیمی: کیمیا
شیمی آلی: کیمیای عضوی
__________________
ص
صاعقه: الماسک، برقک
صافکاری: کپی کشی
صلیب: چلیپا
صرع: تشنج (هراتی: پرغاز)
صندلی: چوکی
صندوق پست: پست بکس (انگلیسی)
صندوقدار: تحویلدار
صنوبر: ناجو
صیغه: عقد موقت
__________________
ض
ضابط: درجه دار
ضرب: زیربغلی
ضربی: مُـهر، تاپ
__________________
ط
طاس: کل، بی موی
طالبی: خربزهٔ گرمه
طرح: نقشه، پلان
طوسی: فولادی، خاکستری
__________________
ع
عامّـه: مسلمان غیر شیعی (اصطلاح کلامی)
عامی: بی سواد
عدس: نسک (هراتی: عدس)
عروسی: توی (طوی)
عصر: نماز دیگر
علاوه: جمع (ریاضی)
علوم: ساینس
عماری: دولی
عمّامه: دستار
عمل جراحی: عملیات
عمو: کاکا
عنکبوت: جولا، جولاگک
__________________
غ
غایب: غیرحاضر
غوری: چاینک
غیبت: غیرحاضری
__________________
ف
فتق: چوره (هراتی: دبّه)
فـِر: toni
فراری دادن: گریزاندن (عامیانه: گریختاندن)
فراورده: پیداوار
َُُفُرغون: کراچی دستی
فرم (فرانسه): فورمه، فُـرمه
فرمان ماشین: اشترنگ
فرماندار: حاکم
فرمانداری: حکومتی
فرمانده: قوماندان
فروردین: حمل (برج)
فرهنگستان: اکادمی
فسیل: فوسیل٬ سنگواره
فشنگ: کارتوس، مرمی
فکل: بو (پاپیون که به جای کراوات پوشند)
فناتیک: متعصب
فلفل: مُـرچ
فنجان: پیاله
فندک: لایتر
فِوریه (فرانسه) : فبروری (انگلیسی)
فیش: برگه
فینال (فرانسه): فاینل (انگلیسی)
__________________
ق
قاب (ترکی) : 1. چوکات 2. غوری 3. بجول (پژول)
قابلمه (ترکی) : دیگچه، نوعی دیگ
قاچاقی (ترکی) : گریزی
قارچ: سماروغ
قبراق (ترکی) : چالاک
قرعه: پشک
قفسه: الماری
قلقلک: قتقتک (هراتی: پاخلوچه)
قلوه: گرده
قلوه سنگ: جغل، جغله
قلیان: چلم، چلیم
قلیایی: القلی
قورباغه (ترکی) : بقـّه
قوری: چاینک
قهوه خانه: سماواری
__________________
ک
کاپشن: کاپیشن
کاتالوگ (فرانسه): کتلاک (انگلیسی)
کاتالیزور (فرانسه): کتالیست (انگلیسی)
کاج: ناجو
کاچی: لیتی
کاخ سلطنتی: ارگ شاهی
کاست: کست
کاغذ سنباده: کاغذ ریگ
کالبدشکافی: تشریح
کالبدشناسی: اناتومی
کامیون (فرانسه): لاری (انگلیسی)
کاناپه (فرانسه): دیوان
کبد: جگر
کبریت: گوگرد
کُت (انگلیسی): کرتی
کتری: چایبر (هراتی: کتری، چایجوش)
کچل: کل
کدخدا: ملک (هراتی: ارباب)
کراوات (فرانسه): نکتایی (انگلیسی)
کرچک: کستراییل (انگلیسی)
کرسی: صندلی
کره: مسکه
کریدور (فرانسه): راهرو
کشاورز: زارع
کشاورزی: زراعت
کشک: قروت (ترکی)
کشو: رو َک (هراتی: خزه)
کشوری: مُـلکی
کشیک: 1. نوکریوال 2. پهره، پیره
کفهٔ ترازو: پتهٔ ترازو (هراتی: پلّـۀ ترازو)
کلاس: صنف
کلانتر: سرمأمور
کلانتری: سرمأموریت
کلاه گیس: کلاه مویی
کلیه: گُـرده
کمد: الماری
کمک هزینه: مدد معاش
کمیسیون (فرانسه): کمیشن (انگلیسی)
کنف: مـُنج
کود: پارو
کولاک: برفکویه
کیف: بکس
کیوسک (فرانسه): غرفه
________________
گ
گاری: کراچی
گاز انبر: انبر میخکش
گازوییل (فرانسه): دیزاییل (انگلیسی)
گاوصندوق: سیف (انگلیسی)
گالش: کلوش (هردو فرانسه یا روسی)
گذرنامه: پاسپورت
گزارش: راپور
گراور (فرانسه): کلیشه (انگلیسی)
گراورسازی: زنکوگرافی (انگلیسی)
گربه: پشک
گردو: چارمغز (هراتی: جوز)
گزارشگر: راپورتر(انگلیسی)
گل محمدی: گل گلاب
گلوله: مرمی
گواتر (فرانسه): جاغور (هراتی: غمباد)
گواهی: تصدیق
گواهینامه: شهادتنامه
گواهینامهٔ رانندگی: لایسنس (انگلیسی)
گوجه فرنگی: بادمجان رومی
گونی: بوجی (هراتی: گونی)
گوینده: نطاق، انانسر (انگلیسی)
گیس سفید: پیچه سفید
گیومه (فرانسه): ناخنه، هلالین، مزدوج
_______________
ل
لاستیک (روسی): تیر، تایر (انگلیسی)
لاستیک تویی: تیوب (انگلیسی)
لاک پشت: سنگ پشت (هراتی: کاسه پشتک)
لالایی: للو (هراتی: آلاّ، آلـِلاّ
لامپ (فرانسه): گروپ (= گلوب : انگلیسی)
لامپا (روسی): لمپا
لبو: لبلبو
لـُپ: کومه(هراتی: لمبوس)
لثه: بیره (هراتی: ارچ)
لچک: دستمال سه گوشه، سربند
لشکری: عسکری، نظامی
لوازم یدکی: پرزه
لوبیاسبز: فاسولیا
لوزه: تانسل (انگلیسی)
لوس: نازدانه (هراتی: انـّه)
لوستر (فرانسه): چلچراغ
لوله: نل
لوله کش: نلدوان
لوله کشی: نلدوانی
لِه شدن: 1. شاریدن 2. پخچ و پامال شدن (هراتی: پچخ شدن)
لیوان (فرانسه): گیلاس
________________
م
مارس: (فرانسه) مارچ (انگلیسی)
ماساژ (فرانسه): چاپی
ماشین تحریر: ماشین تایپ
ماشین نویس: تایپست
ماما: قابله (هراتی قدیم: دایه، ماما)
مامور پـُست: داکی، پـُسته رسان
ماهواره: ستلایت (انگلیسی)
مایه کوبی: واکسناسیون (فرانسه)، تزریق واکسن
مبصر: کفتان، سرجماعه
متقال: کرباس (نوعی)
مـُچ دست: بند دست
مـُچ پا: بند پا
مچی،ساعت: ساعت بند دستی
مداد: پنسل (انگلیسی)
مدیرکـُل: مدیر عمومی
مـُرداب: جیه زار، باتلاق
مـُرداد: اسد
مساعده: معاش پیشکی
مسواک: 1. مسواک (طبیعی از چوب درخت مسواک) 2. برس دندان
مطب: معاینه خانه
ممیّــِز: اعشاریه
منتظر خدمت: اضافه بست
منها: تفریق
منیزیم (فرانسه): مگنیزیم (انگلیسی)
مـَو: تاک
موتور (فرانسه): 1.ماشین (انگلیسی) 2. موتورسیکلت، موتورسیکل
موز: کیله
موزائیک (فرانسه): خشت سمنتی
موزه (فرانسه): موزیم (انگلیسی)
موزیک (فرانسه): موسیقی
موشک: راکت
مولکول (فرانسه): مالیکیول (انگلیسی)
مه: غبار
مه (ماه) (فرانسه): می(انگلیسی)
مهر، ماه: میزان، برج
مهندس: انجنیر (انگلیسی)
مهندسی: انجنیری
میدان: چوک
میدان بار: منده یی
میل لنگ: کرنشافت (انگلیسی)
مینی بوس (فرانسه): مینی بس (انگلیسی)
___________________
ن
ناتـنی: اندر
نارنگی: کینو، سنگتره
نارون: پشه خان، پشه خانه (درخت)
نامه رسان: پسته رسان، داکی
نخ : تار
نخاله: سبوس و آنجه از بیختن و غربال کردن باقی بماند
نخست وزیر: صدر اعظم
نخست وزیری: صدارت
نخودچی: نخودبریان
نخود فرنگی: مـُشنگ
نخود لپـّه: دال نخود
نرده: کتاره
نشگون: چندُک (هراتی: چوچنگ)
نظام وظیفه: مکلفیت عسکری
نفت: تیل خاک
نمونۀ چاپ: پروف
نمونه خوانی: پروفخوانی
نوار: فیته، تیپ
نوار قلب: گراف قلب
نورد: چوچه (چوبی که خمیر را هموار کنند)
نوغان: پیلهٔ ابریشم
نهار: چاشت
______________
و
واکنش: عکس العمل
واگیردار: ساری، مسری
وام: قرض، قرضه
وان( روسی): تب ( لگن بزرگ حمام)
وجین: خیشاوه (هراتی: ساو)
وزارت آموزش و پرورش: وزارت معارف، وزارت تعلیم و تربیه
وزارت ارشاد: وزارت اطلاعات و فرهنگ
وزارت بازرگانی: وزارت تجارت
وزارت بهداری: وزارت صحیه
وزارت دارایی: وزارت مالیه
وزارت کشور: وزارت داخله
ولایتی: اطرافی
ولخرجی: یلاخرجی (هراتی: یله خرجی)
ویار: گدایش (هراتی: گستا)
ویزیت (فرانسه): فیس (انگلیسی)، حق الزحمه
_______________
هـ
هرکاره: دیگ سنگی
هفت‌تیر: تفنگچه
هزینه: مصارف، مخارج، بودجه
هلو: شفتالو
هندوانه: تربوز (هراتی: هندوانه)
هواپیما: طیاره
هول دادن: تیله کردن (هراتی: تلنگ دادن)
هوو: انباق
هویج: زردک
_______________
ی
یاس: یاسمن
یدک: فالتو، اشتبنی
یقه: یخن
یکان: فرقه
یکدنده: شق، لجوج (هراتی: لجباز)
یواش: آهسته
یواشکی: به آهستگی
یونجه: رشقه (هراتی: سبست)
××××××××××××××××××××××××× ××××××××
جواب بصورت نقل قول