صفاق

[sina285]

معرفی:

صفاق غشاء سروزی وسیعی است که حفره ی داخل شکمی را پوشانده است. از نظر بافت شناسی از یک لایه ی خارجی فیبروز( که باعث استحکام غشا می شود) و یک لایه ی داخلی از سلولهای مزوتلیال ( که یک مایع مخاطی را ترشح می کند که سطح را می پوشاند و بنابراین باعث حرکات آزاد احشا می شود ) تشکیل شده است
صفاق به شکل یک کیسه ی بسته است که تعدادی از احشا به داخل آن نفوذ کرده اند بنا براین صفاق به 2 لایه تقسیم می شود:
1_ یک لایه ی خارجی یا لایه ی محیطی
2_ یک لایه ی داخلی یا احشایی و چین های صفاقی که احشاء شکمی توسط آنها آویزان هستند.
پریتونئوم که قبل از نفوذ احشا به داخل آن یک حفره ی ساده است، با نفوذ احشا بسیار پیچیده می شود

صفاق جداری(parietal peritoneum)

1_ سطح داخلی دیواره های شکم، لگن و سطح تحتانی دیافراگم را می پوشاند . این لایه توسط بافت همبند خارج صفاقی به سستی به دیواره ها چسپبده است ، بنابراین به راحتی کنده می شود.
2_ از نظر جنین شناسی از لایه ی سوماتیک مزودرم صفحه ی جانبی مشتق است.
3_ تغذیه ی خونی و عصبی آن مشابه دبواره ی بدن است. به دلیل عصب گیری سوماتیک صفاق جداری نسبت به درد حساس نیست.

صفاق احشایی(visceral peritoneum)

1_ سطوح خارجی احشا را می پوشاند بطوریکه بسیار محکم به آنها چسپیده است و کنده نمی شود. در واقع صفاق احشایی ، احشا را بسته بندی می کند.

2_از نظر جنین شناسی ، از لایه ی احشایی مزودرم صفحه ی جانبی مشتق شده است.

3_تغذیه ی خونی و عصبی مشابه احشاء زیر آن است. به دلیل عصب گیری اتونومیک صفاق احشایی نسبت به درد غیر حساس است.
چین های صفاقی

1_ ارگانهای زیادی در درون شکم توسط چین های صفاقی آویزان هستند. چنین ارگانهایی متحرک هستند که درجه و مسیر حرکت آنها.توسط اندازه و جهت چین صفاقی کنترل می شود.
ما بقی ارگانها ثابت و غیر متحرکند، مستقیما بر روی دیواره ی شکمی خلفی قرار دارند و ممکن است در یک سمت توسط صفاق پوشیده شوند. چنین ارگانهایی را خلف صفاقی می گویند .
تعدادی از ارگان ها در ابتدای زندگی جنینی توسط چین های صفاقی آویزان شده اند ولی بعدا خلف صفاقی می شوند. ( مثل کولون صعودی و نزولی)

2_ جدا از این تحرک ، چین های صفاقی راه هایی را برای عبور عروق ، اعصاب و لنفاتیکها فراهم
می کند.

3_چین های صفاقی نام های متعددی به خود گرفته اند که عبارتند از :

الف) Meso
. به طور کلی اسم چین از پیشوند mes یا meso به اضافه ی اسم ارگان تشکیل شده است، مثلا : چینی که روده ی کوچک را آویزان کرده است ، mesentery و چینی که بخشی از کولون را آویزان نموده meso_colon نامیده می شود.

ب)omentum
چین های بزرگ صفاقی متصل به معده omentum نامیده می شود.(به معنای پوشش )

ج) ligament
در بسیاری حالات چین های دو لایه ای صفاقی، ارگان ها را به دیواره ی شکمی یا به همدیگر متصل می کنند. این چین ها، لیگامان نامیده می شوند. این لیگامان ها ممکن است از روی ساختمانی که به آنها متصل می شوند نامگذاری شوند.مثلا لیگامان معدی_طحالی(gastrosplenic) معده را به طحال ارتباط می دهد.بقیه ی چین ها بر اساس شکلشان نامیده می شوند، مثل لیگامان های مثلثی(triangular) کبد.
برخی از چین های صفاقی بزرگتردر این فصل مورد توجه قرار گرفته اند، در صورتی که بقیه آنها همراه با ارگانهای مربوطه شرح داده شده اند.

[sina285]

حفره ی صفاقی(peritoneum cavity )
1_ احشایی که به داخل حفره ی صفاق نفوذ کرده اند به طور کامل آن را پر می کنند، بطوریکه حفره به یک فضای بالقوه که لایه های مجاور صفاق را از هم جدا می کند ،تبدیل می شود. بین این لایه ها ، یک لایه ی نازک از مایع سروزی مترشحه از سلولهای مزوتلیال وجود دارد. این مایع یک عمل لغزندگی دارد و باعث حرکت آزاد یک سطح صفاقی روی سطح دیگر می شود. در موارد غیر طبییعی ممکن است تجمع مایع (ascites ) یا خون (hemoperitoneum) یا هوا (pneumoperitoneum) در داخل حفره ی صفاقی وجود داشته باشد.
2_ حفره ی صفاق عمدتا به دو قسمت تقسیم می شود :
a) قسمت اصلی و بزرگتر به نام greater sac
b) بخش کوچکتر که در پشت معده ، lesser omentum و کبد قرار گرفته و lesser sac نام دارد.
این دو حفره توسط سوراخ اپی پلوئیک ( سوراخ winslow ) با یکدیگر ارتباط دارند.
3_ حفره های کوچک یا بن بست های صفاقی ممکن است توسط چین های کوچک صفاقی از حفره اصلی جدا شوند. این بن بست ها یا حفره های صفاقی اهمیت کلینیکی دارند . فتق های داخلی ( Internal hernia) ممکن است در این بن بست ها اتفاق بیفتد.
اختلافات جنسی
در مردان صفاق یک کیسه ی بسته است که توسط مزوتلیوم ( اپی تلیوم مسطح ) پوشیده شده است. صفاق در زنان ویژگی های زیر را دارد :
1_ حفره ی صفاق از طریق لوله های رحم با خارج ارتباط می یابد.
2_ صفاق پوشاننده ی تخمدان ها توسط اپی تلیوم مکعبی پوشیده شده است.
3_ صفاق پوشاننده ی فیمبریا توسط اپی تلیوم منشوری مژه دار پوشیده شده است.
اعمال صفاق
1_ حرکات احشاء:
عملکرد اصلی صفاق فراهم کردن یک سطح لغزنده برای حرکات آزاد احشاء شکمی است. این لغزندگی ، حرکات پریستالتیک معده و روده ، حرکات شکمی در طول تنفس و تغییرات دوره ای در ظرفیت احشاء توخالی ( پر و خالی شدن آنها ) را ممکن می سازد.کار این روده ها به دلیل آویزان بودن آنها توسط چین های بزرگ صفاقی و افزایش تحرک آنها به میزان زیادی افزایش می یابد.
2_ محافظت از احشاء:
صفاق محتوی سلول های بیگانه خوار متعددی است که در برابر عفونت دفاع می کنند. لنفوسیت های موجود در مایع صفاقی طبیعی مکانیسم های دفاعی ایمونولوژیک سلولی و همورال را انجام می دهند.
Greater omentum این توانایی را دارد که به طرف مکان های عفونت حرکت کند و آنها را کاملا در بر گیرد تا از گسترش عفونت جلوگیری کند. به همین دلیل چادرینه ی بزرگ اغلب پلیس شکم خوانده می شود.
3_ جذب و دیالیز :
مزوتلیوم به عنوان یک غشاء نیمه تراوا عمل می کند که مایعات و مولکول های کوچک محلول های متنوع می توانند از آن عبور کنند.بنابراین صفاق می تواند مایعاتی را که به داخل حفره ی صفاقی تزریق می کنند جذب کند. آب و مواد شبه کریستالی مستقیما به داخل مویرگ های خونی جذب می شوند در صورتی که کلوئید ها با کمک بیگانه خوار ها به داخل سیستم لنفاوی راه می یابند. بیشترین قدرت جذبی در قسمت فوقانی شکم ( ناحیه ی Sub phrenic ) است که ناشی از وسیع بودن این ناحیه و نیز افزایش جذب در اثر حرکات تنفسی است.
از لحاظ درمانی حجم های قابل توجه مایع می تواند از طریق صفاق وارد بدن شود . برعکس متابولیت هایی نظیر اوره می توانند توسط مایعی که به طور مصنوعی درون حفره ی صفاقی وارد می گردد ، برداشته شوند. این روش دیالیز صفاقی خوانده می شود.
4_ قدرت بهبودی و چسبندگی :
سلول های مروتلیال صفاق می توانند به فیبروبلاست ها ( که باعث تسریع در بهبودی زخم می شوند ) تبدیل شوند. این سلول ها ممکن است اتصالات غیر طبیعی داشته باشند که باعث انسداد در ارگانهای توخالی شود.
5_ ذخیره ی چربی :
چین های صفاقی می توانند مقادیر زیادی چربی ، خصوصا در افراد چاق ذخیره کنند.

[sina285]

چین های صفاقی روده :
* با اشاره ی مختصری به جنین شناسی روده چین های صفاقی بهتر درک می شوند .
روده ی در حال تکامل به سه قسمت تقسیم می شودکه هر قسمت توسط شریان خاصی تغذیه می شود :
1_ که توسط شریان سیلیاک تغذیه می شود.
2_ که توسط شریان مزانتریک فوقانی تغذیه می شود.
3_ Hindgutf که توسط شریان مزانتریک تحتانی تغذیه می شود.
شریان های سیلیاک ، مزانتریک فوقانی و مزانتریک تحتانی شاخه هایی قدامی از آئورت شکمی هستند.

جدا از برخی از ساختمان های دیگر forgutمری ، معده و بخش فوقانی دئودنوم ( تا محل ورود مجرای مشترک صفراوی ) را تشکیل می دهد.
Midgut بقیه ی دئودنوم ، ژژنوم ، ایلئوم ، آپاندیس ، سکوم ، کولون صعودی و دو سوم راست کولون عرضی را می سازد.
Hindgut یک سوم چپ کولون عرضی ، کولون نزولی ، کولون سیگموئید ، رکتوم و دو سوم فوقانی کانال آنال ( تا خط شانه ای ) را می سازد .
بخش شکمی forgutهم از طرف قدام و هم از طرف خلف توسط مزانتر ها آویزان شده است . مزانتر قدامی forgutمزوگاستر قدامی ومزانتر خلفی آن مزوگاستر خلفی نامیده می شود.


مزوگاستر قدامی :
مزوگاستر قدامی توسط کبد در حال تکامل به یک بخش قدامی و یک بخش خلفی تقسیم می شود. بخش قدامی لیگامان های کبد ( فلسی فورم ، مثلثی راست و چپ ، لایه های فوقانی و تحتانی لیگامان کرونری ) را تشکیل می دهد.
بخش پشتی مزوگاستر قدامی lesser omentum را می سازد.
مزوگاستر خلفی :
a) بخش بزرگتر ( دمی ) مزوگاستر خلفی بسیار وسیع شده و greater omentum را می سازد.
b) طحال در بخش کرانیال ( سری ) مزوگاستر تکامل می یابد و آن را به دو بخش قدامی و خلفی تقسیم می کند. بخش قدامی لیگامان معده ای _ طحالی ( gastro splenic ) و بخش خلفی لیگامان طحالی _ کلیوی ( lieno renal ) را تشکیل می دهد.
c) قسمت اعظم بخش کرانیال مزوگاستر خلفی لیگامان گاستروفرنیک را می سازد.
midgutوhindgut فقط مزانتر خلفی دارند که مزانتر ژژنوم ، ایلئوم ، مزوآپاندیس ، مزوکولون عرضی و مزوسیگموئید را می سازد. مزانتر های دئودنوم ، کولون صعودی ، کولون نزولی و رکتوم در طول تکامل از بین می روند.

[sina285]

Greater omentum :
یک چین بزرگ صفاقی است که از انحنای بزرگ معده مثل یک پیش بند به طرف پایین آویزان شده و حلقه های روده ها را به میزان زیادی پوشانده است. این امنتوم از 4 لایه ی صفاقی تشکیل شده که همگی آنها با هم یکی می شوند تا یک غشای نازک سوراخ دار محتوی مقادیر متنوعی چربی را بسازند.
اتصالات :
دو لایه ی قدامی از خم بزرگ معده به میزان زیادی پایین می آیند وبر روی خودشان تا می خورند تا دو لایه ی خلفی که به طرف سطح قدامی پانکراس ( سر و کنار قدامی تنه ) بالا می روند را بسازند.
تا خوردن به این صورت است که لایه ی اول به چهارمین لایه و لایه ی دوم به سومین لایه تبدیل می شود. در قسمت فوقانی چهارمین لایه به طور نسبی با سطح قدامی کولون عرضی و مزوکولون عرضی اتصال می یابد.

محتویات :
_ آناستوموز بین عروق گاسترواپی پلوئیک راست و چپ در حد فاصل بین دو لایه ی اول greateromentum زیر خم بزرگ معده
_ همیشه مملو از چربی است.
اعمال :
1_ محل ذخیره ی چربی است
2_ به خاطر حضور ماکروفاژها در آن حفره ی صفاقی را در برابر عفونت محافظت می کند. تجمع ماکروفاژها نقاط کوچک و متراکمی به نام نقاط شیری ( milky spots ) را به جود آورده است که با چشم غیر مسلح دیده می شود.
3_ با حرکت به طرف محل عفونت و جدا کردن آن از نواحی اطراف از گسترش عفونت جلوگیری می کند. به همین دلیل امنتوم بزرگ را پلیس شکم می گویند.
امنتوم بزرگ بخش های supra colic و infra colic حفره ی بزرگ ( greater sac) را از هم جدا می کند.

[sina285]

Lesser omentum :
یک چین صفاقی است که از خم کوچک معده و cm5/2 اول دئودنوم به طرف کبد امتداد می یابد. قسمتی از چادرینه ی کوچک بین معده و کبد لیگامان معدی _ کبدی ( hepato gastric.lig ) را می سازد. بخشی از lesser omentom که بین دئودنوم و کبد قرار دارد لیگامان هپاتودئودنال ( hepato duodenal lig )خوانده می شود.
در پشت چادرینه ی کوچک قسمتی از lesser sac قرار می گیرد. در قسمت فوقانی و عقب کنار راست چادرینه ی کوچک که آزاد است سوراخی به نام اپی پلوئیک (epiploic foramen) وجود دارد که حفره ی بزرگ ( greater sac ) را به حفره ی کوچک ( lesser sac )مرتبط می کند.
اتصالات :
Lesser omentum به خم کوچک معده و کنار فوقانی cm2 ایتدایی دئودنوم اتصال می یابد.این چادرینه در بالا به کبد متصل می شود که خط اتصال در این ناحیه به شکل حرف L برعکس است.
قسمت عمودی L به بخش تحتانی شیار لیگامان وریدی و بخش افقی به حاشیه های ناف کبد ( دروازه کبد ) اتصال می یابد.
محتویات :
11) لبه ی آزاد lesser omrntum که در سمت راست آن قرار دارد حاوی بخش های زیر است :
1_ شریان کبدی خاص
2_ ورید پورت
3_ مجرای صفراوی
4_ غدد و عروق لنفاوی
5_ شبکه ی عصبی هپاتیک
تمام این عناصر در داخل یک غلاف فیبروزی که در اطراف عروق است در بر گرفته شده اند.
21) چادرینه ی کوچک در طول خم کوچک معده و کنار فوقانی دئودنوم حاوی بخش های زیر است :
1_ عروق گاستریک راست
2_ عروق گاستریک چپ
3_ غدد لنفاوی و عروق لنفاتیک گروه گاستریک
4_ شاخه هایی از اعصاب گاستریک
مزانتری ( Mesentery )
مزانتر روده ی کوچک ( مزانتر حقیقی ) یک چین بادبزنی شکل پهن از صفاق است که قوس های ژژنوم و ایلئوم 0را از دیواره ی خلفی شکمی آویزان نگه می دارد.
کنارهای آن :
A) کنار اتصال یافته یا ریشه ی مزانتر 6 اینچ طول دارد و به صورت مایل به طرف پایین و راست کشیده شده ، از خم دئودنوژژنال ( در کنار چپ مهره ی L2 ) تا بخش فوقانی مفصل ساکروایلیاک راست امتداد می یابد. این کنار از روی ساختمان های زیر عبور می کند :
1_ قسمت سوم دئودنوم ، در جایی که عروق مزانتریک فوقانی وارد مزانتر می شوند.
2_ آئورت شکمی
3_ I.V.C
4_ حالپ راست
5_ عضله ی پسواس ماژور راست
B ) کنار آزاد یا روده ای 6 متر طول دارد و با اتصال به روده و در بر گرفتن آن صفاق احشایی را تشکیل می دهد ارتفاع مزانتری در بخش مرکزی آن به حداکثر خود می رسد ( 8 اینچ ) اما این ارتفاع به تدریج به طرف دو انتها کاهش می یابد.

توزیع چربی :
چربی بیشتر در بخش تحتانی مزانتر تجمع یافته است. این چربی از ریشه تا کنار روده ای گسترش دارد. بنابر این در بخش فوقانی مزانتر چربی کمتری نسبت به ریشه تجمع می یابد.
* نزدیک کنار روده ای مناطق بیضوی یا دایره ای شفاف و عاری از چربی به نام پنجره ( window ) وجود دارد.
محتویات :
1_ شاخه های ژژنال و ایلئال شریان مزانتریک فوقانی
2_ وریدهای همراه شریان ها
3_ شبکه ی عصبی اتونومیک
4_ لنفاتیک ها ( لاکتئال ها )
5_ 100 تا 200 غده ی لنفاوی
6_ بافت همبندی همراه با چربی
[FONT='Arial','sans-serif'][/FONT]

[sina285]

بند آپاندیس ( Meso appendix )
یک چین کوچک و مثلثی شکل از صفاق است که آپاندیس را از سطح خلفی انتهای تحتانی مزانتر نزدیک به محل اتصال ایلئوسکال آویزان نگه می دارد .غالبا این چین به طرف بالا تا نوک آپاندیس امتداد می یابد ولی گاهی به یک سوم دیستال آن نمی رسد.این چین محتوی عروق ، اعصاب ، غدد لنفاوی ولنفاتیک های آپاندیس است.

مزوکولون عرضی ( Transvers meso colon )
یک چین وسیع صفاقی است که کولون عرضی را به بخش فوقانی دیواره ی خلفی شکم آویزان می کند.
اتصالات :
ریشه ی مزوکولون عرضی به سطح قدامی سر و کنار قدامی پانکراس متصل است. خط اتصال به صورت یک خط افقی با کمی انحراف به سمت بالا و چپ است.
محتویات :
عروق کولیک میانی ، اعصاب ، غدد لنفاوی و لنفاتیک های کولون عرضی است.

مزو کولون سیگموئید ( sigmoid meso colon )

يک چين مثلثی شکل صفاقی است که کولون سيگموئيد را از ديواره ی لگنی آويزان نگه می دارد.
اتصالات:
ريشه شبيه حرف V برعکس است. راس آن روی حالپ چپ و در انتهای شريان ايلياک خارجی چپ قرار دارد. بازوی چپ V در طول نيمه فوقانی شريان ايلياک خارجی چپ و بازوی راست به ديواره خلفی لگن اتصال دارد. اين اتصال از راس شروع شده و به سمت پائين و داخل آمده و تا خط وسط بدن در محازات مهره S3 ادامه می يابد.

محتویات:
عروق رکتال فوقانی و سیگموئیدی ، اعصاب ، غدد لنفاوی و لنفاتیکهای کولون سیگموئید
انعطاف( برگشتن) صفاق بر روی کبد:
صفاق در زمان رسیدن به کبد از دو لایه از چادرینه کوچک تشکیل شده که از روی سطح کبد عبور می کند. بعد از پوشاندن سطوح کبد بر روی دیافراگم و دیواره قدامی شکم به شکل تعدادی لیگامان بر می گردد. این لیگامان ها شامل لیگامان فلسی فورم، مثلثی چپ، کرونری و مثلثی راست می باشد.

ليگامان فلسی فورم:
يک چين داسی شکل از صفاق است که سطح قدامی فوقانی کبد را به ديواره قدامی شکم و به زير ديافراگم وصل مي کند. در لبه آزاد اين لیگامان رباط گرد کبدی ( Ligamentum teres) قراردارد.
لیگامان گرد باقیمانده جنینی ورید نافی چپ است که از ناف تا کنار تحتانی وسطح تحتانی کبد امتداد می یابد و در انتهای چپ دروازه کبد در مقابل لیگامان وریدی به شاخه چپ ورید پورتال می پیوندد.

[sina285]

حفره ی صفاق ( Peritoneal cavity):

وضعیت قرارگیری حفره بزرگ(Greater sac ) با دنبال کردن صفاق در برش های ساجیتال و عرضی مورد مطالعه قرار می گیرد.


بررسی صفاق در برش ساجيتال از حفره شکمی :
از ناف به سمت بالا موارد زیر را می بینیم.
1 صفاق پوشاننده ی دیواره قدامی شکم شامل لیگامان فلسی فورم
2 صفاق پوشاننده ی سطوح قدامی و تحتانی کبد
3 لایه ی قدامی Lesser omentum
4 صفاق پوشاننده ی سطح قدامی معده
5 اولین لایه ی omentum Greater که به چهارمین لایه تبدیل شده و به دیواره ی خلفی بدن می چسبد.
6 لایه ی قدامی مزوکولون عرضی که بعد از عبور از محیط کولون به لایه ی خلفی تبدیل می گردد.
7 صفاق پوشاننده ی دیواره خلفی شکم در بالای ریشه مزانتر
8 لایه ی قدامی ( راست) مزانتر که روده ی کوچک را دور می زند تا به لایه ی خلفی ( چپ) تبدیل شود.
9 صفاق پوشاننده ی دیواره ی خلفی شکم که در جلوی رکتوم به داخل لگن حقیقی پائین می آید.
10 در مردان صفاق از جلوی رکتوم به طرف مثانه عبور می کند تا بن بست رکتووزیکال را بسازد. در زنان از جلوی رکتوم به طرف رحم رفته و بن بست رکتویوترین( recto uterine ) یا بن بست دوگلاس را ساخته و نیز از سمت رحم به طرف مثانه بن بست مثانه ای – رحمی( vesico uterine ) را می سازد.
11 هم در زنان و هم در مردان صفاق از مثانه ی اولیه به طرف دیواره ی قدامی شکم می رود تا حدود ساجیتال صفاق را کامل کند.
* lesser sac در جلو توسط چادرینه ی کوچک ( لایه ی خلفی ) ، صفاق پوشاننده سطح خلفی معده ، لایه های سوم و چهارم چادرینه ی بزرگ و صفاق پوشاننده ی بخش فوقانی دیواره ی خلفی شکم محدود می شود.
بررسی صفاق در برش عرضی بالاتر از سطح مزوکولون عرضی :


با شروع از دیواره ی قدامی شکم به طرف چپ لیگامان فلسی فورم صفاق را می توان به ترتیب زیر دنبال کرد :
1_ لایه ی چپ لیگامان فلسی فورم
2_ بر روی کبد تا دروازه ی کبد
3_ لایه ی قدامی چادرینه ی کوچک
4_ جلوی معده
5_ لایه ی چپ لیگامان گاسترواسپلنیک
6_ بر روی طحال
7_ لایه ی چپ لیگامان لینورنال
8_ دیواره ی خلفی شکم در جلوی کلیه و به دنبال آن به دیواره ی قدامی شکم برمی گردد.
b) صفاق لایه ی راست لیگامان فلسی فورم از روی کبد عبور کرده و از آنجا به طرف :
1_ لایه ی خلفی چادرینه ی کوچک
2_ دیواره ی خلفی معده
3_ لایه ی راست لیگامان های gastro phrenic و lieno renal
4_ دیواره ی خلفی شکم
و مجددا به دیواره ی قدامی شکم می رسد.
* توجه داشته باشید که قسمت عمده ی این برگشت ها حدود lesser sac را مشخص می نمایند.


بررسی صفاق در برش عرضی پايين تر از سطح کولون عرضی :

در پشت دیواره ی قدامی شکم تعدادی از چین های صفاقی و حفرات وجود دارند.

با شروع از نقطه ی وسط موارد زیر را به ترتیب می بینیم :
1_ چین نافی میانی ( median umbilical fold ) که توسط لیگامان نافی میانی ( باقیمانده اوراکوس ) به وجود آمده است.
2_ حفره ی اینگوینال داخلی
3_ چین نافی داخلی که توسط شریان مسدود شده ی نافی به وجود آمده است.
4_ حفره ی اینگوینال خارجی ( lateral inguinal fossa)
5_ چین نافی خارجی که توسط عروق اپی گاستریک تحتانی به وجود آمده است.
6_ حفره ی فمورال که روی دیواره ی فمورال قرار گرفته است.
* اگر صفاق را به سمت خارج دنبال کنیم از روی قسمت حارجی شکم عبور می کند تا به دیواره ی خلفی شکم برسد. نزدیک خط میانی ، صفاق با دو لایه ی مزانتری ممتد شده و بنابر این به روده ی کوچک می رسد.در این سطح چادرینه ی بزر گ را به صورت چهار لایه می بینیم که در بین روده ها و دیواره ی قدامی شکم قرار دارد.

[sina285]

بررسی صفاق در برش عرضی از لگن کوچک( مرد ) :

در این برش اجزاء زیر دیده می شود.
1_ بن بست recto vesical
2_ حفره ی para rectal
3_ چین های sacro genital که حد خارجی بن بست recto vesical را می سازند.
4_ حفره ی para vesical
5_ کولون سیگموئید و مزوکولون
بررسی صفاق در برش عرضی از لگن کوچک ( زن ) :

در این برش اجزاء زیر دیده می شود.
1_ رحم و لیگامان های پهن آن یک دیواره ی عرضی در طول لگن می سازد.
2_ حفره ی پارا رکتال
3_ حفره ی پارا وزیکال
4_ بن بست رحمی _ رکتومی ( recto uterine )
5_ بند تخمدان ( meso ovary ) که توسط آن تخمدان از لایه ی خلفی ( فوقانی ) لیگامان پهن آویزان می شود.
سوراخ اپی پلوئیک Epiploic foramen :
یک منفذ عمودی شبیه سوراخ است که از طریق آنlesser sac با greater sac ارتباط می یابد. این سوراخ همچنین شکاف lesser sac یا سوراخ وینسلو نیز نامیده می شود. این سوراخ در پشت لبه آزاد سمت راست چادرینه ی کوچک در سطح دوازدهمین مهره ی سینه ای ( T12 ) قرار دارد.

حدود این سوراخ :
در جلو : لبه ی آزاد سمت راست چادرینه ی کوچک که محتوی ورید پورت ، شریان کبدی و مجرای صفراوی است.
در عقب : I.V.C ، غده ی فوق کلیوی راست و مهره ی T12
در بالا : لوب دم دار کبد
در پایین : اولین بخش دئودنوم و بخش افقی شریان کبدی
آناتومی کاربردی :
فتق های داخلی ( Internal hernia ) از طریق این سوراخ می تواند به داخل lesser sac راه یابد.

Lesser sac ( omental bursa):
یک بن بست بزرگ از حفره ی صفاق است که در پشت معده ، چادرینه ی کوچک و لوب دم دار کبد قرار گرفته است. این حفره به جز در بخش فوقانی کنار راستش یعنی در جایی که از طریق سوراخ اپی پلوئیک با greater sac ارتباط می یابد ، در بقیه ی قسمت ها بسته می باشد.

حدود این حفره :
دیواره ی قدامی:
1_ لوب دم دار کبد
2_ چادرینه ی کوچک
3_ معده
4_ دو لایه ی قدامی چادرینه ی کوچک
دیواره ی خلفی:
1_ عناصر تشکیل دهنده ی بستر معده
2_ دو لایه ی خلفی چادرینه ی بزرگ

کنار راست:
1_ انعطاف صفاق از دیافراگم به طرف کنار راست لوب دم دار در طول کنار چپ I.V.C
2_ کف سوراخ اپی پلوئیک
3_ انعطاف صفاق از سر و گردن پانکراس به طرف سطح خلفی اولین بخش دئودنوم ( در سمت داخل شریان گاسترو دئودنال )
4_ لبه ی آزاد سمت راست امنتوم بزرگ در جایی که دومین و سومین لایه ی امنتوم با یکدیگر ممتد می شود ، شکل می گیرد.
کنار چپ :
1_ لیگامان گاسترو فرنیک
2_ لیگامان گاسترو اسپلنیک لینورنال که بن بست های طحالی را محدود می کنند.
3_ لبه ی آزاد سمت چپ چادرینه ی بزرگ در جائیکه مجددا دومین و سومین لایه ی چادرینه بزرگ با هم ممتد می شوند، شکل می گیرد.
کنار فوقانی :
توسط انعطاف صفاق به طرف دیافراگم از نای ، شیار لیگامان وریدی و کنار فوقانی لوب دم دار کبد شکل می گیرد.
کنار تحتانی :
توسط امتداد دومین و سومین لایه های چادرینه ی بزرگ و حاشیه ی تحتانی آن شکل می گیرد. در بالغین قسمتی از کیسه که زیر سطح کولون عرضی است ، با یکی شدن دومین و سومین لایه محو می شود.

[sina285]

تقسيمات جزئی lesser sac
1_ مسیر شریان هپاتیک که به طرف پایین و جلو است یک چین داسی شکل از صفاق را در دیواره ی خلفی تشکیل می دهد که به عنوان چین gastro phrenic شناخته می شود. به طریق مشابه مسیر شریان گاستریک چپ به طرف بالا چینی به نام چین gastro pancreatic را می سازد. این چین ها lesser sac را به یک بن بست فوقانی و یک بن بست تحتانی تقسیم می کنند.
2_ بن بست فوقانی lesser sac در عقب چادرینه ی کوچک و کبد قرار دارد . بخشی که در عقب چادرینه ی کوچک قرار دارد به عنوان وستیبول ( دهلیز ) lesser sac نیز شناخته می شود.
3_ بن بست تحتانی lesser sac در پشت معده و درون چادرینه ی بزرگ قرار دارد.
4_ بن بست طحالی lesser sacدر بین لیگامان های گاستروفرنیک و لینورنال قرار دارد.
آناتومی کاربردی
1_ فتق احتقانی داخلی از طریق سوراخ اپی پلوئیک به داخل lesser sac ، از طریق چادرینه بزرگ قابل دسترسی است. زیرا سوراخ اپی پلوئیک به دلیل عناصر مهمی که در داخل آن است نمی تواند بزرگتر شود.
2_ زخم های قسمت خلفی معده ممکن است به داخل lesser sac سرباز کند. مایع نشت کرده از طریق سوراخ اپی پلوئیک به بن بست کبدی _ کلیوی ( hepato renal) راه می یابد.در برخی مواقع سوراخ وینسلو به دلیل چسبندگی بسته می شود سپس lesser sac متسع می شود در این حالت می توان با عبور دادن لوله ای از میان چادرینه ی کوچک آن را تخلیه نمود.
نواحی مخصوص حفره ی صفاق :
از نظر جراحی ، حفره ی صفاق دو بخش عمده دارد :
1_ شکم حقیقی
2_ حفره ی لگنی
حفره ی شکمی توسط مزوکولون عرضی و کولون عرضی به بخش های فوق کولونی ( supracolic ) و تحت کولونی ( infra colic ) تقسیم می گردد. بخش فوق کولونی در اثر انعطاف صفاق در اطراف کبد به تعدادی فضاهای sub phrenic تقسیم می شود. بخش تحت کولونی توسط مزانتر به دو بخش راست و چپ تقسیم می گردد.
علاوه بر آن ناودان پاراکولیک راست در سمت خارج کولون صعودی و ناودان پاراکولیک چپ در سمت خارج کولون نزولی قرار دارد.
* فضاهای sub phrenic :
این فضاها درست در زیر دیافراگم و مجاور با کبد قرار دارند.

تقسيم بندی :
* فضاهای داخل صفاقی این ناحیه عبارتند از :
1_ فضای قدامی چپ
2_ فضای خلفی چپ
3_ فضای قدامی راست
4_ فضای خلفی راست
* فضاهای خاج صفاقی این ناحیه عبارتند از :
1_ فضای خارج صفاقی راست
2_ فضای خارج صفاقی چپ
برخی جزئیات در مورد این فضاها به قرار زیر است :
1_ فضای قدامی چپ بین لوب چپ کبد و دیافراگم ، در جلوی لیگامان مثلثی چپ قرار دارد. این فضا به طرف جلوی چادرینه ی کوچک و معده امتداد می یابد و در سمت چپ به طحال می رسد.
نکته :
ممکن است به دنبال عمل جراحی بر روی معده ، طحال ، خم طحالی کولون و دم پانکراس آبسه هایی در این ناحیه به وجود آید.
2_ فضای خلفی چپ منحصرا همانlesser sacاست.
3_ فضای قدامی راست بین لوب راست کبد و دیافراگم در جلوی لایه ی قدامی لیگامان کرونری ولیگامان مثلثی راست قرار دارد. ممکن است عفونت از کیسه ی صفرا ، آپاندیس و یا به دنبال اعمال جراحی بر روی قسمت فوقانی شکم به این ناحیه گسترش یابد.
4_ فضای خلفی راست بن بست کبدی _ کلیوی ( هپاتو رنال ) را تشکیل می دهد.
5_ فضای خارج صفاقی راست که با فضای برهنه ی کبدی ( bare area) مطابقت دارد، بین ناحیه ی برهنه و دیافراگم واقع است . این ناحیه به وسیله ی لایه های فوقانی و تحتانی لیگامان کرونری ( در بالا و پایین ) محدود شده است. عفونت می تواند از کبد به این فضا گسترش یابد.
6_ فضای خارج صفاقی چپ در اطراف غده ی فوق کلیوی و قطب فوقانی کلیه ی چپ قرار دارد. این ناحیه محلی است برای تشکیل آبسه های اطراف کلیه.
* بن بست هپاتورنال
حدود :
در جلو :
سطح تحتانی لوب راست کبد و کیسه ی صفرا
در عقب :
1_ غده ی فوق کلیوی راست
2_ بخش فوقانی کلیه ی راست
3_ دومین قسمت دئودنوم
4_ خم کبدی کولون
5_ مزوکولون عرضی
6_ بخشی از سر پانکراس

در بالا :
لایه ی تحتانی لیگامان کرونری
در پايين :
حفره ی عمومی صفاق
* اهمیت جراحی :
این فضا دارای اهمیت قابل توجهی است زیرا در وضعیت طاق باز ، پایین ترین ( عمیق ترین ) قسمت حفره ی حقیقی شکم است. مایعات تمایل دارند در اینجا تجمع یابند و شایع ترین محل برای تشکیل آبسه های sub phrenic است. این آبسه ها ممکن است در اثر گسترش عفونت از کیسه ی صفرا ، آپاندیس یا ارگان های دیگر به این ناحیه تشکیل شود.
* بخش infra colic حفره ی صفاقی
بخش infra colic راست بین کولون صعودی و مزانتر و در زیر مزوکولون عرضی قرار دارد. این ناحیه مثلثی شکل و راس آن در پایین قرار گرفته است.
بخش infra colic چپ بین کولون نزولی و مزانتر قرار دارد. این ناحیه نیز مثلثی شکل و راس آن در بالا قرار دارد. قسمت تحتانی این نواحی آزادند و به درون لگن راه دارند.

[sina285]

* ناودان های para colic
ناودان پاراکولیک راست در انتهای فوقانی خود به بن بست هپاتورنال راه می یابد. این ناحیه ممکن است با انتشار عفونت به سمت پایین از طریق بن بست هپاتورنال یا lesser sac یا با انتشار عفونت به سمت بالا از طریق آپاندیس عفونی شود.
ناودان پاراکولیک چپ در انتهای تحتانی خود به طور آزادانه به لگن را می یابد. این ناودان در قسمت فوقانی توسط لیگامان فرنیکو کولیک از طحال و فضای طحالی _ کلیوی جدا می شود. این ناحیه ممکن است از طریق بخش supra colic و یا از طریق گسترش عفونت لگنی به سمت بالا عفونی شود.
* بن بست recto uterine
در وضعیت ایستاده این بن بست عمیق ترین نقطه ی حفره ی صفاق است.
حدود :
قدامی : رحم و فورنیکس خلفی واژن
خلفی : رکتوم
تحتانی : چین رکتو واژینال صفاق
* اهميت جراحی :
1_ کف بن بست cm5/5 از مقعد فاصله دارد و به راحتی توسط عبور یک انگشت از رکتوم یا واژن لمس می شود. در مردان بن بست مثانه ای _ رکتومی ( رکتو وزیکال ) که cm5/7 بالای مقعد قرار دارد ، مطابق با این بن بست است.
2_ این بن بست عمیق ترین بخش حفره ی صفاقی است و چرک تمایل دارد که در این محل تجمع یابد.
3_ این بن بست می تواند از طریق رکتوم یا فورنیکس خلفی واژن تخلیه گردد.
حفرات صفاقی ( بن بست ها )
محفظه های کوچکی از حفره ی صفاقی هستندکه توسط چین های صفاقی کوچک و ناپایدار احاطه شده اند. این حفرات معمولا در مناطق متغیر بین بخش های جذب شده و جذب نشده ی مزانتر ایجاد می شوند. این حفرات که بیشتر در جنین قابل مشاهده هستند و در افراد بالغ از بین رفته اند،گاهی مواقع مکان بالقوه ای برای ایجاد فتق های داخلی و احتقانی می باشند.
* طبقه بندی :
a) lesser sac که بزرگترین بن بست است و همیشه وجود دارد.
b) حفرات ( بن بست های ) دئودنال که شامل موارد زیر است :

1_ بن بست دئودنال فوقانی :
در50 درصد موارد وجود دارد و در سطح مهره ی L2 قرار گرفته است. این بن بست cm2 عمق داشته و سوراخ آن به طرف پایین است.
2_ بن بست دئودنال تحتانی :
در75 درصد موارد وجود دارد و در سطح مهره ی L3قرار گرفته است. این بن بست cm3 عمق داشته و سوراخ آن به طرف بالا است.
3_ بن بست پارا دئودنال :
در 20 درصد موارد وجود دارد. ورید مزانتریک تحتانی در زیر این چین صفاقی قرار دارد. سوراخ این بن بست در سمت راست قرار گرفته است.
4_ بن بست رترودئودنال :
گهگاهی وجود دارد. بزرگ ترین بن بست دئودنال است که cm10_8 عمق دارد. سوراخ آن به طرف چپ است.
5_ بن بست دئودنوژژنال ( مزوکوليک ):
در 20 درصد موارد وجود دارد . حدود cm3 عمق داشته و سوراخ آن متوجه پایین و راست است.
6_ حفره ی mesentriea_ parietal ( waldeyer )
در یک درصد موارد وجود دارد. در خلف بخش فوقانی مزانتر واقع است. سوراخ آن متوجه ی سمت چپ است. عروق مزانتریک فوقانی در چینی از صفاق که این حفره را پوشانده است قرار دارند.
a) حفره های سکال ( caecal fossa ) که شامل موارد زیر است :

1_ بن بست ایلئوسکال ( ایلئوکولیک ) فوقانی :
به طور معمول وجود دارد. به وسیله ی یک چین عروقی ( شریان ایلیوکولیک ) که در بین ایلئوم و کولون صعودی است ، تشکیل می شود.سوراخ آن متوجه ی پایین و چپ است.
2_ بن بست ایلئوسکال ( ایلئوکولیک ) تحتانی :
توسط چین غیر عروقی پوشیده شده است. البته این چین همیشه بدون عروق خونی نیست. سوراخ آن متوجه ی پایین و چپ است.
3_ بن بست رتروسکال :
در پشت سکوم قرار دارد. اغلب محتوی آپاندیس است و سوراخ آن متوجه ی پایین است.
d) بن بست بين سيگموئيدي :
پیوسته در جنین و شیرخواران وجود دارد اما ممکن است با افزایش سن محو شود.

این بن بست در پشت راس مزوکولون سیگموئید قرار دارد و راس آن به طرف پایین است.