گزارش سريال «وضعيت سفيد»
آژيــر قرمز آژيــرسفيـد
وقتي رخدادهاي سالهاي دفاع مقدس را مرور ميكنيم، موضوعهاي جذاب و پر از تعليق زيادي براي ساخت فيلم و مجموعههاي مختلف وجود دارد. دور هم جمع شدن مردم در پناهگاههاي شهري، بيرون شهر و... هنوز موضوعهاي بكري هستند كه ميتوان براي ساخت آثار نمايشي از آنها بهره برد.
حال قصههاي آن سالها در مجموعه تلويزيوني «وضعيت سفيد» به كارگرداني حميد نعمتالله و تهيهكنندگي محمدرضا شفيعي به تصوير كشيده شده است. اين مجموعه درباره سالهاي موشكباران است؛ آن روزهايي كه وقتي آژير قرمز از راديو پخش ميشد، مردم همراه خانوادههايشان به پناهگاه ميرفتند و آنقدر منتظر ميماندند تا آژير سفيد را از راديو بشنوند اين سريال اين روزها در حال پخش است و گفتوگو با عوامل اين مجموعه را پيشرو داريد.
وضعيت سفيد مجموعهاي خاطره انگيز است
محمدرضا شفيعي از تهيهكنندگان فعال و باسابقه سازمان صداوسيماست كه تاكنون تهيه مجموعهها و تلهفيلمهاي مختلفي همچون جراحت، فاصلهها، خونبها، رستگاران، برهوت، بيا ميبخشيم، جداافتاده و داشتن و نداشتن را به عهده داشته است. وي اين روزها مشغول تهيه مجموعه تلويزيوني «شيدايي» به كارگرداني محمدمهدي عسكرپور براي شبكه 3 سيماست. محمدرضا شفيعي با ساخت مجموعه تلويزيوني وضعيت سفيد تلاش كرده يك اثر متفاوت را در كارنامه هنرياش به ثبت برساند.
شفيعي در پاسخ به اين سوال كه چطور تهيه مجموعه تلويزيوني وضعيت سفيد را پذيرفته، ميگويد: اين مجموعه تلويزيوني در مقايسه با آثار نمايشي چه فيلم تلويزيوني و چه مجموعه تفاوتهاي زيادي دارد، چراكه به فضاي سالهاي جنگ و اتفاقاتي كه در آن سالها مردم با آنها روبهرو بودند، ميپردازد. در مجموعه تلويزيوني وضعيت سفيد، روايتگر داستان خانوادهاي در تهران هستيم كه با ماجراهاي مختلفي روبهرو ميشوند. از سوي ديگر در اين مجموعه برخلاف ديگر آثاري كه درباره جنگ ساخته ميشود به توپ و تانك و فضاي جنگ نپرداختيم، بلكه تلاش كرديم به اتفاقاتي كه در شهر افتاده، بپردازيم؛ بنابراين تفاوتهاي بسياري براي مخاطبان خواهد داشت.
روبهرو شدن با اثري كه تعدد لوكيشن و بازيگر دارد مسلماًدشوار است و قطعا عوامل سازنده وضعيت سفيد هم با اين مسائل مواجه شدند. تهيهكننده وضعيت سفيد دراينباره ميگويد: در اين مجموعه با تعدد لوكيشن و بازيگر روبهرو بوديم. اين مجموعه 35 بازيگر داشت. به همين دليل كار چندان راحت نبود و سختيهاي خودش را داشت.
شفيعي درباره لوكيشن نيز چنين توضيح ميدهد: معماري شهر نسبت به چند سال پيش تغيير زيادي كرده است، چه برسد به اينكه درباره سالهاي دفاع مقدس مجموعهاي را تهيه و پخش كنيم. اگر بخواهيم درباره تاريخ قديم اثري بسازيم آنقدر مشكل نداريم چرا كه تكليف ما درخصوص تاريخ گذشته مشخص است، اما در تاريخ معاصر و فضاي معماري شهر تغييرات زيادي داشته است. به همين دليل مجموعهاي خاطرهانگيز است، هم براي مخاطب و هم براي عوامل سازنده. براي مخاطب خاطرهانگيز است چرا كه همه ما خاطراتي تلخ و شيريني از روزهاي جنگ داريم و با ديدن اين سريال بسياري از خاطرات زنده ميشود. براي عوامل هم از اين نظر كه در بطن كار حضور دارند، خاطرهانگيز است. شايد سختيهايي را كه ما در ساخت اين مجموعه متحمل شديم يك مخاطب عام حس نكند، اما مخاطبي كه اهل فن باشد براحتي متوجه ميشود در ساخت مجموعهاي با اين تعدد بازيگر و لوكيشن مشكلات زيادي داشتيم.
وي ادامه ميدهد: ما براي تهيه مجموعه تلويزيوني وضعيت سفيد بناچار بايد برخي دكورها را ميساختيم و همين مساله نه تنها كار ما را خيلي سخت كرد، بلكه زمان تصويربرداري هم طولانيتر شد تا اين مجموعه ايرادي در اين خصوص نداشته باشد و فضاي قصه كاملا براي مخاطبان باورپذير و قابل لمس باشد.
تهيهكننده مجموعه وضعيت سفيد در پاسخ به اينكه وجه تمايز وضعيت سفيد با ديگر سريالهاي ساخته شده درباره دفاع مقدس چيست، اينگونه ميگويد: ويژگي مهم مجموعه، شخصيتمحور و خانوادهمحوربودنش است. وقتي قرار است در يك صحنه 4 يا 5 بازيگر بازي داشته باشند كار سخت ميشود، چه برسد به اينكه در يك صحنه 30 بازيگر حضور داشته باشند. در واقع بايد اشاره كنم 50درصد هر قسمت از مجموعه تلويزيوني وضعيت سفيد كه 50 تا 60 دقيقه است مربوط به صحنههايي ميشود كه تعداد بازيگران آنها زياد است.
شفيعي خاطرنشان ميكند: شخصيتمحور بودن مجموعه تلويزيوني وضعيت سفيد براي مخاطبان تلويزيون جذابيتهاي فراواني خواهد داشت و داستان برايشان ويژهتر خواهد بود. در مجموع بينندگان در اين كار شاهد شخصيتهاي متفاوتي هستند.
شفيعي درباره پخش هرشبي مجموعه وضعيت سفيد ميگويد: مديران شبكه 3 تصميم گرفتند مجموعهها را به صورت هر شبي پخش كنند، چرا كه معتقدند اين نوع پخش مخاطبپسندتر است.
اين تهيهكننده درباره انتخاب حميد نعمتالله براي كارگرداني مجموعه وضعيت سفيد ميگويد: من قبل از ساخت اين مجموعه 3 تلهفيلم «ايدوست مرا به خاطرآور»، «بيا از گذشته حرف بزنيم» و «فريدون مهربان است» را با او كار كرده بودم، بنابراين با روحيات او در كار آشنا بودم. در ضمن اينكه او جزو كارگردانان توانمند است و هميشه كارهايش مورد استقبال مردم و منتقدان قرار گرفته است. در واقع آثار او، هم براي مخاطبان عام و هم خاص است و معتقدم كار سختي است كه كارگرداني بتواند نظر طيفهاي خاص را جلب كند، اما آثاري كه نعمتالله ميسازد، اين ويژگي را دارند. در اين مجموعه حميد نعمتالله فقط از بازيگران مطرح استفاده نكرده، بلكه از بازيگران غيرچهره هم بهره برده است.
تهيهكننده مجموعه تلويزيوني وضعيت سفيد درباره انتخاب بازيگران و اينكه با توجه به توليد انبوه فيلمها و مجموعههاي تلويزيوني توانستهاند بازيگراني را كه مدنظر داشتند، جذب كنند يا نه، ميگويد: خوشبختانه توانستيم بازيگراني را كه مد نظرمان بود، جذب كنيم. البته انتخاب بازيگران را آقاي نعمتالله انجام داد و در بخشهايي هم من مشورت دادم. بخشي از بازيگران از چهرههاي مطرح سينما و تلويزيون هستند و بخشي ديگر از بازيگران غيرچهره. نقشهاي بازيگران غيرچهره هم كم از بازيگران چهره نبود و همين مساله به تفاوتهاي اين مجموعه افزوده است. اما از نتيجه كار راضي هستيم و بازيگران هم تلاش خودشان را كردند.
شفيعي درباره بخشهاي زندهياد مهين شهابي در اين مجموعه ميگويد: بعد از بيمار شدن زندهياد مهين شهابي ناچار شديم صحنههايي را كه با ايشان ضبط كرده بوديم دوباره تكرار كنيم، بنابراين زمان تصويربرداري طولاني شد. بخشهايي را كه با مهين شهابي تصويربرداري شده بود، كنار گذاشتيم و صحنهها را با بازي شهين تسليمي ضبط كرديم.
يادآوري موشكباران در وضعيت سفيد
فيلمنامه مجموعه تلويزيوني وضعيت سفيد را هادي مقدمدوست و حميد نعمتالله نوشتند. نعمتالله و مقدمدوست حدود 2 سال روي قصه اين مجموعه كار كردند. سال 87 اين طرح را به تلويزيون ارائه و بعد از تصويب، همان سال نگارش را به صورت جديتر آغاز كردند و سال 88 مجموعه تلويزيوني وضعيت سفيد كليد خورد و تصويربرداري آن در ارديبهشت امسال به پايان رسيد.
مقدمدوست درباره شكلگيري اين فيلمنامه ميگويد: مجموعه وضعيت سفيد را همراه حميد نعمتالله نوشتم. اين پديده كه در سالهاي حملات موشكي به شهرها برخي از مردم به صورت دستهجمعي و خانوادگي به نقطهاي از اطراف شهر ميرفتند، اولين ايدهاي بود كه به نظرمان قابليت كار نمايشي داشت.
مقدمدوست ميگويد: در سينماي دفاع مقدس خيلي كم به ماجراهاي پشت جبهه و جنگ پرداخته ميشود كه در نگارش فيلمنامه مجموعه وضعيت سفيد به اين نكته توجه شده است.
مقدمدوست در پاسخ به اينكه فيلمنامه هنگام فيلمبرداري تغيير كرد يا خير؟ ميگويد: در طول فيلمبرداري براي غنيتر شدن كار، فيلمنامه را رتوش ميكنيم، يعني با توجه به بازيگران، محل فيلمبرداري و امكانات موجود فيلمنامه را تا حدودي پرورش ميدهيم و گاهي هم با توجه به قابليت بازيگر فيلمنامه ارتقا مييابد كه به لطف خدا در نگارش وضعيت سفيد هم اينگونه بود. بازيگري نداشتيم كه به دليل ناكارآمدي موجب نزول قصه شود، بلكه هر چه بود ارتقاء سطح بود.
مقدم دوست يادآور ميشود: در دوران موشكباران شهرها، مردم تجربه خاصي از دوران دفاع مقدس دارند كه آن تجربه در فيلمها و هدف ما يادآوري زمان موشكباران و آشنايي نسل جديد با حوادث آن دوران بود و آن را در يك روايت تاريخي كه براي مردم اتفاق افتاده بود، به تصوير كشيديم.
وي ميگويد: خيلي از مردم براي اين كه از موشكباران دور باشند خانوادگي به محلي دورتر ميرفتند كه آن را دستمايه داستان وضعيت سفيد در يك موقعيت نمايشي كرديم كه وجوه تاريخي دارد.
نويسنده فيلمنامه در پاسخ به اينكه هنگام نگارش فيلمنامه چقدر بازيگر را در نظر گرفته است، توضيح ميدهد: در نگارش هر فيلمنامه، عجلهاي براي به پايان رساندن آن نداريم، بلكه خوب روي آن فكر ميكنيم و شخصيتها را پرورش ميدهيم و در طول نگارش به بازيگر فكر نميكنيم و سعي ميكنيم شخصيت را به عمل آوريم، چون وقتي نويسنده به يك بازيگر اتكا كند ممكن است آن بازيگر بنا به دلايلي نيايد. پس بهتر است روي فيلمنامه و شخصيتها كار كند و شخصيت را قوي پرورش بدهد كه اگر هر بازيگر سر كار آمد به عنوان يك چهره بتواند مطابق با آنچه نوشته شده است به ديگران معرفي شود. اما هنگام فيلمبرداري كه بازيگر حضور دارد و با خود قابليتهايي به همراه ميآورد، با توجه به توانايي بازيگر فيلمنامه را ارتقا ميدهيم.
مقدم دوست درباره اهميت مخاطبشناسي و نگاه بومي هنگام نگارش فيلمنامه تصريح ميكند: مخاطبشناسي 2 وجه دارد. اول، سليقه مخاطب است و وجه ديگر، نياز اوست. گاهي ممكن است مخاطب چيزي را بپسندد كه به آن نياز ندارد، اما نويسنده بايد سليقه و نياز مخاطب را در نظر بگيرد و سعي كند بهطور همزمان كاري ارائه دهند كه هم مورد سليقه مخاطب باشد و هم مورد نياز مخاطب در واقع نبايد با چشماني بسته فيلمنامه نوشت و تجربيات گذشته را تكرار كرد، بلكه بايد با نگاهي گسترده به دنبال سليقه و نياز مخاطب رفت. فيلمنامهنويس بايد با انگيزه به دنبال مخاطبشناسي برود و پژوهش كند. در اين صورت به طور حتم فيلمنامه او تأثيرگذار ميشود. فيلمنامههاي ضعيف هنر بازيگران را تحتتاثير قرار ميدهد و باعث ميشود عمر دوران محبوبيتشان كوتاه شود. يعني اگر فيلمنامه ضعيف باشد هنرپيشه درجه يك سينما هم كار خوبي ارائه نميدهد و نزول ميكند.
تلخي دوران موشكباران
اصغرنقيزاده متولد ۱۳۴۱ تهران است. اين بازيگر كه بيشتر با فيلمهاي دفاع مقدس شناخته ميشود، در بسياري از فيلمهاي برتر حوزه جنگ، ايفاي نقش كرده كه از ميان آنها ميتوان به وصل نيكان، از كرخه تا راين، خاكستر سبز، آژانس شيشهاي و... اشاره كرد.
نقيزاده از انگيزه حضورش در آثار دفاع مقدس ميگويد: بازي در سينما و تئاتر را از سالهاي 55 و 56 همزمان با دوران تحصيلم در دبيرستان شروع كردم. حدود سالهاي 59و60 همزمان با تشكيل حوزه هنري به تئاتر رفتم. نخستين جرقه براي بازي در فيلمهاي جنگي و دفاع مقدس با ديدن فيلم ديدهبان اثر ابراهيم حاتميكيا در ذهنم ايجاد شد و تصميم گرفتم روي اين قضيه كار و ياد شهيدان را زنده كنم، ياد دوستاني كه براي اين انقلاب جنگيدند و تلاش كردند.
بازيگر مجموعه وضعيت سفيد درباره حضورش در اين مجموعه ميگويد: فيلمبرداري اين كار از 25 آبان 88 در مدرسه شهادت ورامين كليد خورد و پس از افت و خيزهاي فراوان سرانجام روز 25 ارديبهشت امسال با ضبط سكانسهاي پاياني واقع در شهرك دفاع مقدس به پايان رسيد. وقتي بازي در اين مجموعه به من پيشنهاد شد، فيلمنامه را مطالعه كردم و وقتي ديدم قصه مربوط به زمان موشكباران است، و آن زمان را لمس كردهام. احساس كردم ميتوانم با قصه ارتباط برقرار كنم، دوران تلخ موشكباران برايم بدترين دوران است. دشمن توانايي اين را نداشت بر ما غلبه كند، پس به خانوادههاي ما هجوم ميآورد و اين براي من بدترين دوران بود. لذتبخشترين دوران در آن زمان هم آزادسازي خرمشهر بود و به زيبايي در ذهنم حك شده است.
معمولا آثار تاريخي با تعداد بازيگرهاي زياد كه هم حرفهاي و غير حرفهاي هستند ساخته ميشود و سختيهاي خاصي براي عوامل سازنده از جمله بازيگران حرفهايتر به همراه دارد. نقيزاده دراينباره ميگويد: اين مجموعه نابازيگر نداشت، بلكه عدهاي تجربه بيشتري داشتند و عدهاي كمتجربهتر بودند و از طرفي آقاي نعمتالله اجازه نميدادند آنچه بازيگر ميخواند باشد بلكه خط اصلي را خود ايشان ميدادند. ايشان به دنبال اين بودند كه يك زندگي طبيعي را نمايش دهند و براي همين همه چيز طبيعي بود و مانند بعضي فيلمها اتو كشيده نبود، بنابراين بازيگران بازي نميكردند بلكه زندگي ميكردند.
حميد نعمتالله، جزو كارگردانان توانمند سينماست و با اينكه 2 اثر سينمايي ساخته، توانسته نظر مردم و منتقدان را جلب كند. او فيلم سينمايي بوتيك را سال 1381 و بيپولي را سال 1387 كارگرداني كرد. البته او غير از اين دو فيلم سينمايي چند تلهفيلم هم كارگرداني كرده است. نعمتالله با ساخت وضعيت سفيد نخستين تجربه سريالسازش را كسب كرده است. نقيزاده درباره تجربه همكارياش با اين كارگردان ميگويد: تجربه بسيار خوبي بود. ايشان تسلط كاملي به كار خود دارند و همينطور دقت بسيار بالا كه همين دقت بالا موجب شد خروجي وضعيت سفيد بسيار خوب شود و اميدوارم مخاطب هم با اين سريال ارتباط برقرار كند.
او در پاسخ به اينكه مهمترين ويژگي وضعيت سفيد چيست، بيان ميكند: اين مجموعه به تأثيرات وحدتبخش و مهرآفرين 8 سال دفاع مقدس و بركات آن دوره ميپردازد. مجموعه تلويزيوني وضعيت سفيد روايتگر خانوادهاي است كه متشكل از چند خواهر و برادر است كه به اتفاق مادر پيرشان در حاشيه تهران زندگي ميكنند و درگير ماجراهاي مختلفي ميشوند. در اين مجموعه برخلاف ديگر آثاري كه درباره جنگ ساخته ميشود و به توپ و تانك و فضاي جنگ ميپردازد به اتفاقاتي كه در شهر هنگام جنگ افتاده، پرداخته است و البته نوع فيلمبرداري اين مجموعه يكي ديگر از مهمترين ويژگيهاي اين كار است. فيلمبرداري بهگونهاي است كه مخاطب براحتي ميتواند با اينكه ارتباط برقرار كند. اگر با دقت به اين مجموعه نگاه كنيد حس نميكنيد تماشاگر فيلم هستيد، بلكه به نظر ميرسد داستان يك زندگي واقعي را از نزديك ميبينيد.
فيلمهاي دفاع مقدس ساخته ميشوند تا نسل جديد را با جنگ و حال و هواي مردم آن دوره آشنا كنند، اما آنچه وجود دارد كه جوانان رغبتي نشان نميدهند و بيشتر علاقهمند به سينماي وسترن هستند. بازيگر نقش عباس آقا در اين مجموعه ميگويد: فيلمهاي وسترن قهرمان پروري است، اما ژانر سينماي جنگ ما قهرمانپروري نيست. جوانان امروز ما قهرمان به معناي واقعي را دوست ندارند، بلكه قهرمان با تير، اسلحه و ابزار را دوست دارند.
وي درباره كارهاي بعدي خود ميگويد: فرشتهاي از آسمان، فيلمي براي كودكان و نوجوانان است كه فرزاد اژدي آن را كارگرداني كرده است و در كنار بازيگراني چون عليرضا خمسه، شمسي فضلاللهي، ماهچهره خليلي، مهيار مجيب، سيدبهرام سرورينژاد، مريم توكلي .... بازي كردهام.
عظمت جنگ را نميتوان در فيلمها نشان داد
سال 1332 در اصفهان به دنيا آمدم. تا 6 سالگي آنجا زندگي ميكرديم و سپس به تهران آمديم. پدرم در يك كارخانه ريسندگي فعاليت ميكرد، البته در اصفهان و پس از انتقالش ما هم به تهران آمديم. همچنين پدرم همراه جليل شهناز تار هم مينواخت. ما 5 خواهريم كه من دختر سوم خانواده هستم. پس از انقلاب هم تا سال 1363 در تئاتر كار ميكردم. تا اينكه بالاخره به سينما و تلويزيون آمدم. پوراندخت مهيمن خود را اينگونه معرفي ميكند. بازي او را تا به حال در مجموعههايي همچون محاكمه، چشمان سياه، آبي، سام و نرگس و... ديديم. مهيمن در حال حاضر 2 سريال شوق پرواز و وضعيت سفيد را روي آنتن دارد.
بازيگر نقش افتخار درباره حضورش در اين مجموعه ميگويد: قبلا در چند تلهفيلم آقاي نعمتالله بازي كرده بودم و پس از شش هفت ماه پيشنهاد بازي در اين مجموعه به من شد ، من هم پس از مطالعه فيلمنامه بازي در اين كار را پذيرفتم.
وي در پاسخ به اينكه چطور خود را به نقش نزديك ميكند، ميگويد: من سعي ميكنم با نقشها زندگي كنم و نقش بازي نكنم، يعني در صورتي كه قصه را به طور كامل لمس كنم آن كار را ميپذيرم. در وضعيت سفيد هم خودم را رها كردم و تبديل شدم به افتخاري كه قصه از من ميخواست.
بازيگر مجموعه وضعيت سفيد در پاسخ به اين سوال كه در كدام يك از نقشهايتان احساس كرديد خودتان هستيد، توضيح ميدهد: راستش را بخواهيد، نميتوانم بگويم. چرا كه يكي دو كار نبوده اما شده كه از بعضي كارهايم خوشم نيامده و حتي در زمان پخش، آنها را نديدم.
بازيگر نقش افتخار در مورد حفظ كردن ديالوگهايش در طول كار ميگويد: شايد تعريف باشد، اما حافظهام قوي است. ديالوگها را با سرعت حفظ ميكنم و اين يكي از خصوصيات هنري من است.
مهيمن درباره تجربه همكارياش با حميد نعمتالله ميگويد: حميد نعمتالله شخصيت صبور و آرامي دارد و بازيگر با خيال راحت به او اعتماد ميكند و مطمئن است خروجي كارش خوب و قابل قبول است. او در پاسخ به اينكه وجه تمايز وضعيت سفيد با ديگر آثار دفاع مقدس چيست؟ ميگويد: برخلاف ساير آثار با موضوع دفاع مقدس، اين مجموعه موضوعي را به نمايش ميگذارد كه تا امروز ديده نشده است به نظرم اين مهمترين وجه تمايز اين مجوعه با ساير آثار دفاع مقدس است.
مهيمن در پاسخ به اينكه وضعيت آثار دفاع مقدس را در تلويزيون چطور ارزيابي ميكند، ميگويد: عظمت جنگ آنگونه كه بايد در هيچ آثار نمايشياي ديده نميشود. بايد گفت هر چقدر هم يك كارگردان و تهيهكننده و فيلمنامهنويس تلاش كنند نميتوانند آن بزرگي را در قالب يك اثر نمايشي نشان دهند. اما در حالت كلي بايد بگويم وضعيت امروز آثار دفاع مقدس در تلويزيون خوب است و آقاي نعمتالله در اين مجموعه سالهاي جنگ را خيلي خوب به تصوير كشيده است.
بازيگر نقش افتخار در مورد كارهاي بعدي خود ميگويد: قرار است در آيندهاي خيلي نزديك در تلهفيلمي كه دنباله بيا از گذشته صحبت كنيم است، همكاري كنم.
سكانس آخر: هر چقدر كه درباره جنگ و حواشي آن كارهاي نمايشي بسازيم باز هم كم است و هنوز قصههاي زيادي وجود دارند كه به آنها نپرداختهايم.
اما دستكم ساخت آثاري همچون وضعيت سفيد ميتوانند يادآور برههای از 8 سال دفاع مقدس باشند.
به هر حال هنوز راه زيادي در پيشرو داريم و همينطور خاطرات خاك خورده كهنهاي....
پروانه حسينزاده
ضمیمه قاب کوچک روزنامه جام جم 23 مهر 1390