مهارت خودآگاهی
.................................................. ....
خودآگاهی یعنی شناخت نقاط ضعف و قوت، خواست ها، ترس، نیازها، تمایلات و رغبت های خود است. یعنی اینکه فرد از خود چه برداشتی دارد و چه احساسی از این برداشتهای خود پیدا می کند.
خودآگاهی مهارتی است که به ما کمک می کند تصور درستی از خود داشته باشیم و با تعمق نسبت به خود، به تمام ویژگی های فردی خود بنگریم و خود را بهتر بشناسیم، از حقوق و مسئولیتهای خود آگاه باشیم و تصمیم بگیریم چگونه باشیم و از کسی که هستیم شاد و راضی باشیم.
مقدمه
يكي از مهم‌ترین عواملی که به ما کمک می‌کند زندگی خوب و موفقی داشته باشيم، این است که خود را بشناسیم، احساس خوبی در مورد خودمان داشته باشيم و از آنچه که هستيم، شاد و راضی باشيم. مهارت خودآگاهی به شما کمک می‌کند تا بتوانید شناخت بیشتری در مورد خویش، خصوصیات، نيازها، خواسته‌ها، اهداف، نقاط ضعف، نقاط قوت، احساسات، ارزش و هویت خود داشته باشید. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که ضعف در خودآگاهی با بسیاری از بیماری‌ها و آسیب‌های روانی - اجتماعی همراه است. از جمله مشکلات روانی - اجتماعی مرتبط با خودآگاهی ضعیف میتوان به افسردگی، اضطراب، احساس حقارت، اعتمادبه‌نفس پایین، مشکلات ارتباطی، احساس تنهایی، سوءمصرف مواد، فرار و... اشاره کرد. از این‌رو، کسب مهارت خودآگاهی برای پیشگیری از انواع مشکلات فوق بسیار مهم است.
یکی از مؤلفه‌های مهم خودآگاهی، عزّت‌نفس است. عزّت‌نفس چیزی نیست که مانند یک مهارت آموخته شود، بلکه عزّت‌نفس پیامد مجموعه‌ای از عوامل فردی، اجتماعی و خانوادگی است. عزّت‌نفس به احساس ارزشمندی شخص اشاره دارد که تحت تأثیر عوامل عملکرد، موفقیت‌ها، توانایی‌ها، ظاهر شخصی و قضاوت‌های افراد مهم است.
انسان‌ها واکنش‌هایی از دیگران، به‌ویژه افراد مهم، دریافت می‌کنند که نگرش‌هایی در مورد ارزشمند بودن خود پیدا می‌کنند. عزّت‌نفس بالا نشان‌دهندة احساسات شخصی خاصی است که به آسانی تحت تأثیر موانع، تعارض‌ها و دیدگاه‌های منفی در مورد توانایی‌ها یا ظاهر قرار نمی‌گیرد. عزّت‌نفس بالا به اعتمادبه‌نفس منجر می‌شود و تصمیم‌گیری خوب و مستقلانه و برخورد مناسب با تعارضات بین‌فردی را تسهیل می‌نماید. عزّت‌نفس افراد در محیط حمایت‌کننده و مثبت تقویت می‌شود.
مهارت‌هاي خودآگاهي شامل موارد زير است:
۱. مهارت‌هاي خود-ارزيابي،
۲. شناسايي نقاط قوّت و ضعف خود،
۳. مهارت‌هاي تفكّر مثبت،
۴. مهارت‌هاي ايجاد خود-انگاره و تصوير تن مثبت.
ويژگي‌هاي افرادي كه خودشان را مي‌شناسند، عبارت‌اند از:
- خصوصيات مثبت و توانايي و استعدادهاي خود را مي‌شناسند و به آنها افتخار مي‌كنند.
- خصوصيات منفي و نقاط ضعف خود را مي‌شناسند، مي‌پذيرند و در جهت اصلاح آنها تلاش مي‌كنند.
- مؤفقيت‌ها و شكست‌هاي خود را مي‌شناسند، به موفقيت‌هايشان افتخار مي‌كنند و از شكست‌هايشان درس مي‌گيرند.
- به خود و ديگران احترام مي‌گذارند.
- براي رسيدن به اهداف خود تلاش مي‌كنند.
- مسئوليت اعمال و رفتار خود را مي‌پذيرند.
مؤلفه‌هاي خودآگاهي عبارت‌اند از:
- شناخت احساسات و خودپنداره،
- عزّت‌نفس و احساس ارزشمندي،
- هويت و هويت‌يابي.
فوايد خودآگاهي:
مهارت خودآگاهي به شما كمك مي‌كند تا بتوانيد:
۱. احساسات خود را شناسايي كنيد، از آنها آگاه شده و اين احساسات را كنترل كنيد. ناتواني در كنترل احساسات مي‌تواند به بزهكاري، اعتياد، خشونت، درگيري با ديگران، بدرفتاري و خشونت با ديگران و به‌خصوص با كودكان و نوجوانان بيانجامد.
۲. بر نقاط ضعف و نقاط قوت خودآگاه شده و با تكيه بر نقاط قوّت، نقاط ضعف خود را كاهش دهيد. آگاهي از نقاط ضعف باعث مي‌شود كه فرد با استفاده از اين آگاهي بتواند تسلّط بيشتري بر خود داشته باشد
۳. از نيازهاي خودآگاه شويد و از مسيرهاي سالم به رفع نيازهاي خود بپردازيد. با شناخت نيازهاي خود مي‌توانيد راه و روش بهتري براي مقابله با نيازهاي خود بيابيد.
۴. اهداف واقع‌بينانه‌اي براي زندگي خود تعيين كنيد. به اين ترتيب از دنبال كردن اهداف بسيار ايده‌آل، تخيلي و كمال‌گرايانه دوري گزينيد. تنظيم اهداف غيرواقع‌بينانه باعث بزهكاري، ناكامي، خشم و خشونت، خودكشي، بي‌بندوباري و نظاير آن مي‌شود.
۵. اگر بتوانيد از ملاك‌هاي ارزشمندي خويش آگاه شده و ارزش خود را در زندگي بيابيد، به اين ترتيب، از دنبال كردن ارزش‌هاي كاذب خودداري نموده و با رضايت و آرامش بيشتري زندگي خود را طي مي‌كنيد.
۶. فرآيند هويت‌يابي خود را به‌طور سالمي به انجام برسانيد. دستيابي و كسب يك هويت سالم باعث مي‌شود زندگي بزرگسالي بر پايه‌هاي قوي و محكمي بنا شود.
برگرفته از كتاب:
مهارت خودآگاهي و همدلي: كتاب كار دانشجو/ شهرام محمدخاني.- تهران: دانژه، ۱۳۸۵.
