گزارشي از وضعيت موسيقي در افغانستان
ممنوعيت موسيقي از سوي حكومت طالبان و برخورد خشونت آميز با نوازندگان و خوانندگان افغان، خود يك فاجعه بزرگ براي موسيقي اصيل افغانستان بود. گرچه برخي صاحبنظران موسيقي افغان معتقدند اخيرا “براي احياي موسيقي افغانستان كارهاي زيادي انجام شده است” ولي آنچه مشهود است هنوز موسيقي افغانستان بر لبهي پرتگاه قرار دارد و توان لازم را براي رشد به دست نياورده است. بايد توجه كرد كه موسيقي اصيل افغانستان به صورت عملي به شاگردان آموزش داده ميشود و نبود مراكزي براي علمي كردن اين نوع موسيقي كه بر روي نتنويسي كار كند ميتواند در آينده يك تراژدي بزرگ را براي موسيقي افعانستان رقم بزند.
عبدالطيف ماشيني - نوازندهي افغان - معتقد است : جنگ و خفقاني كه طالبان به وجود آورده بودند، باعث شد كه خيل عظيمي از خوانندگان و نوازندگان اين سرزمين راهي ديار غربت شوند. من را به جرم نوازندگي، ?? روز زنداني كرده و تمام آلات موسيقيام را گرفته و نابود كردند. در آخر از من تعهد گرفتند كه اگر بار ديگر ساز بزنم، آنها مجازند كه دستهايم را قطع كرده و خودم را در استاديوم غازي زير ديوار دفن كنند
وي در عين حال افزود: در زمان پيروزي مجاهدين و قبل از آن نيز، صدمات جدي از طرف آنها به موسيقي فولكوريك افغانستان وارد شده بود .
عبدالوهاب مددي - خواننده و نوازندهي افغانستان - نيز در اين باره ميگويد: شور و هيجاني كه «بنديچه خلمي» وقتي كه با اركستر خود مينواخت و «بابا قرآن» با دنبوره خود او را همراهي ميكرد و «حميدالله كرچك» با آواز خود ميخواند، ديگر در موسيقي فولكوريك وجود ندارد؛ بنديچه خلمي را زنده پوست كندند و فرق ديگران را با تبر شكافتند.
اين نوازندهي افغان گفت: پس از سقوط طالبان، موسيقي آزاد شده و از راديو و تلويزيون پخش ميشود. بازار موسيقي دوباره در كابل گرم شده است. رباب سازان اكنون ميتوانند ربابهاي ساخت خود را در دكان كهنه و فرسودهشان در ”كوچهي خرابات” به نمايش گذارند. آنها آزادانه از مردم سفارش رباب قبول ميكنند و عنوان ميكنند كه “فرمايش رباب بسيار زياد است” چون در زمان طالبان، آلات موسيقي نابود شده بود و اكنون مردم رباب زياد سفارش ميدهند.
وي افزود: با اين حال كوچهي خرابات كه به عنوان خواستگاه موسيقي اصيل افغانستان يادميشود، ديگر شوق و شور قديمياش را ندارد.
موسي كاظمي - ربابنواز - كه نواختن رباب را از پدرش، «محمد شريف»، كه خود استاد مكتب پيسكور در كابل بوده، آموخته است، ميگويد: “خرابات به يك ويرانه تبديل شده است”.
وي نه تنها براي خرابات نگراني دارد كه نگران سرنوشت موسيقي افغانستان نيز هست.
“در راديو و تلويزيون يك عده شوقي را جمع كردهاند و اهل خرابات را به آنجا راه ندادهاند”.
با اين حال تمام ناملايماتي كه در راه موسيقي افغانستان وجود داشته، نتوانسته است محمد قاسمي را از ادامه راه باز دارد؛ او چهار سال است كه به موسيقي روي آورده ، در حاليكه معتقد است: “موسيقي افغانستان نابود شده است”.
عزيز غزنوي - مسوول موسيقي راديو و تلويزيون - در اين باره اظهار ميدارد: ?? نفر نوازنده و حدود ?? نفر خواننده فعلا براي راديو و تلويزيون كار ميكند اينها كساني هستند كه به افغانستان باز گشتهاند ولي اين تعداد را براي رونق بخشيدن به موسيقي افغانستان كافي نميداند و از تمامي هنرمنداني كه در خارج هستند دعوت ميكند كه به خاطر خدمت به وطن و موسيقي افغانستان به كشور باز گردند.
محمد رفيق خشنود - رييس موسيقي وزارت اطلاعات و فرهنگ - ،شرايط كنوني موسيقي افغانستان را چنين ارزيابي ميكند: “بعد سقوط طالبان همه چيز از سرگرفته شد و موسيقي از حالت افتاده، نيمخيز شده است ،اكنون ما چهار اركستر فعال داريم كه يكي موسيقي جاز و سه تاي ديگر موسيقي اصيل افغاني را آموزش ميدهند كه شامل اركستر محلي، اركستر مختلط از جاز و شرقي و اركستر عرفاني است”.
خشنود در اين باره ميگويد: “كارهاي زيادي براي احياي موسيقي افغان انجام شده است ولي ما حتي امكانات حداقلي يك موسيقي مدرن در افغانستان را نداريم
سازهای موسیقی فولكلور آلبانی
اشاره:
عمدهترین گروههای آلبانیایی موسیقی فولكلور، از سازهایی چون كلارینت سیستم آلبرت، آكاردئون، عود و دایره زنگی استفاده میكنند و به اجرای موسیقی سنتی آن كشور و همچنین موسیقی مردمی مناطق آلبانی مركزی، كوزووو و آلبانی جنوبی میپردازند.
عود سازی است متعلق به آلبانی جنوبی كه كاسه آن از قطعات مختلفی تشكیل شده و دارای دو سیم است و بر اساس یك پنجم كوك میشود.
اركستر فولكلور دریتا، موسیقی سنتی آلبانی شمالی و كوزووو را با گروهی متشكل از چهار سیف تلیا، فایل (فلوتی كه انتهای آن باد میكند) و دایره مینوازد. سیف تلیا سازی گلابیشكل است كه كاسه آن از چوب یك تكه درست شده است. این ساز چهار سیم دارد و بر اساس یك چهارم كوك میشود. تكنوازان این ساز از تكنیكهای بسیار پیچیدهای استفاده میكنند، اما هنگام همراهی با سایر سازها، تكنیك نواختن آن سادهتر است تا بتواند صدای هماهنگتری را خلق كند.
اركستر فولكلور دریتای آلبانی، از ساز سیف تلیا، استفادههای فراوان میكند و اغلب آثار موسیقایی فولكلور آلبانی با این ساز نواخته میشود.
كلارینت آلبانیایی:
كلارینت آلبانیایی اصولاً بر اساس سیستم آلبرت كه سیستم سادهای است و جایگزین سیستم بوهم شده است، نواخته میشود. این سیستم به طور طبیعی در اجرای موسیقی فولكلوریك آلبانی و یونان به كار گرفته میشود و نسبت به سیستمهای دیگر، دارای محسنات بیشتری است. در این سیستم انگشتان راحتتر روی كلیدها و سوراخهای ساز جابهجا میشوند. البته در مورد بعضی از كلیدها مشكلاتی وجود دارد، ولی اصولاً صدای شفافتری از ساز بیرون میآید و نواختن بر اساس این سیستم، بسیار سادهتر است. كلارینتهای آلبانیایی را در ابعاد و وزنهای مختلفی میسازند، از جمله كلارینتهای موسوم به كابا، چرمنیكا، اپوچكه و پودریش تسه را میتوان نام برد.
كلارینت آلبانیایی با سبكی شبیه به كلارینت یونانی نواخته میشود و از آنجا كه همیشه نقش ساز رهبریكننده را ایفا میكند، باید آن را به گونهای نواخت كه شنونده را تحت تأثیر قرار دهد و صدای آن با صدای سازهای دیگر، چندان درهم نیامیزد. از همین رو، بسیار با قدرت و مسلط نواخته میشود و صدای پرطنینی دارد.
پینوشت:
1. Clarinet
2. Albert system
3. Kosovo
4. Drita
5. Ciftelia
6. Fyell
7. Bohem
8. Kaba
9. Cermenika
10. Epocke
11. Podrishte