سه تار با دل حرف می زند !
سه تار آینه ی دل است که با رگ و پوست نوازنده و شنونده سرو کار دارد . حرف دل را میزند و نجوای عارفانه در اصواتش نهفته است . همه سازهایی که به عنوان ساز دراویش چگور ( دو تار ) و تنبور در مجالس و خانقاه ها می نواختند از یک خانواده اند و دارای همان صدای ملکوتی.
در یکی از قدیمی ترین نقاشی ها ي بازمانده ، یک سه تار همراه نوازنده آن به تصویر کشیده شده است . این تصویر متعلق به سالهای 1441_1420 ق.م و بر دیوار یکی از مقابر مصری یافت شده است . تصویر مذکور شبیه سه تارهای امروزی است . اما باید توجه داشت که سازهای زخمه ای ( مرکب از کاسه ، دسته و تارهایی که از سر دسته تا منتهی الیه کاسه کشیده می شود ) از متنوع ترین سازهایی است که در تمامی نقاط جهان معمول و متداول بوده و هست . هریک با تفاوت هایی در حجم و فرم کاسه ، طول دسته و تعداد سیم ها به نامی نامیده شده و میان مردم در دوره خاصی مورد استفاده بوده اند .
اگر از تصاویری که از تمدن های گوناگون بازمانده و درآنها سازهایی شبیه به سه تار به تصویری درآمده بگذریم و تنها به آنچه از ایرانیان برجامانده بپردازیم . ابتدا به یک تابلوی مینیاتور بسیار زیبا از صحنه اعدام ضحاک در شاهنامه بای سنقری می رسیم . که درآن نوازنده ای مشغول نواختن سه تار است . این سازدرکمال زیبایی کشیده شده است تزیینات آن به روشن دیده می شود . نعداد کوکها نشان می دهد که سه تار مذکور با کاسه ای کمی بزرگتر از معمول دارای سه سیم است .
نقاشان هنرمند دوره صفوی در بیشتر مینیاتورهای خود سه تارهایی با فرم زیبا و تزییناتی عالی نقاشی کردند . آنچه مسلم است ، این ساز در میان ایرانیان پیش ازدوره صفویه نیز سابقه داشته و معمولا در سماع درویشان و سالکان طریقت به وسیله اهل دل و ذوق نواخته می شده است و به طور کلی می توان گفت سه تار ساز خواص بوده است .
سه تار سازی است ظریف و کوچک دارای کاسه ای گلابی شکل متصل به دسته ای باریک و لطیف . این سازهمان طور که از سیم آن هم استنباط می شود ازابتدا دارای سه سیم بوده است . اما مشتاق علی شاه درویش کرمانی یک سیم بین سیم دوم و آخر آن اضافه کرد و سه تار دارای چهارسیم شد .
سه تار به واسطه کاسه کوچک و صدای ظریفی که دارد بهترین وسیله برای کسانی است که بخواهند در خلوت خود به نواختن مشغول شوند .
شکل ظاهر سه تار مانند تنبور است بااین تفاوت که شکل آن گلابی شکل و کوچک است . سطح رویی کاسه سه تار چوبی است. سه تار امروزی چهارسیم دارد و خرک آن کوتاه تر از خرک تار است . سه تار فاقد جعبه گوشی است و گوشی های چهار گانه آن ، دو عدد در سطح جلویی انتهایی دسته ( سرساز ) و دوتای دیگر در سطح جانبی چپ ( در هنگام نواختن سطح بالایی ) کار گذاشته شده اند .
سه تار با حساس ترین عضو بدن ، یعنی ناخن انگشت اشاره و گاه توام با انگشت ناخن وسطی ، سرو کار دارد. همچنین نواختن آن فشار و حرکات خارج از طبیعت ندارد . به خصوص که در همه حالات نشسته و ایستاده ، راه رفتن و دراز کشیدن نیز این ساز را می توان نواخت .
اگرچه این ساز مضراب ندارد و با ناخن سبابه نواخته می شد . اما آن را جزو سازهای مضرابی به حساب می آورند . در واقع مضراب سه تار ، ناخن انگشتان نوازنده است . این ساز را با ناخن انگشت اشاره دست راست به ارتفاع حدود 2 میلی متر بالاتر از انگشت و با تکیه و قدرت مفصل بند دوم آن انگشت می نوازند .اماصدای ضعیف این ساز ، باعث شد که برای تکنوازی در جلوی جمعیت یا همنوازی در ارکستر مناسب به حساب نیاید .
