سجاد پورقناد
...
از زمانی که پیانو ساخته شد به دلیل رنگ زیبای صدا و توانایی ان در اجرای همزمانچندین نت، این ساز بزرگ همواره مورد توجه موسیقیدانان در سبک های مختلف بوده و هست. موسیقی ایران هم از این پدیده مستثنی نبوده و پیانو در اون نقش قابل توجه ای روایفا کرده. اولین پیانوهایی که وارد ایران شد در واقع هدایایی بودند از طرفپادشاهان اروپایی به شاهزادگان و شاهان ایران، که از این سازها سالها نوازندگانسایر سازهای درباری بصورت کاملا" ابتدایی استفاده میکردند. محمد صادق خان کهنوازنده سنتور دربار بود، گاهی اوقات سری هم به پیانوی دربار می زد و قطعاتی را همبا آن ساز می نواخت. استمرار و علاقه ایشان به نواختن پیانو به حدی رسید که بعدهارسما" نوازنده پیانو شد و در مواردی هم تجربیات خود در استفاده از این ساز را دراختیار دیگران قرار میداد.
اما نوازندگی پیانو بطورجدی سالها پس از ورود این ساز به ایران شروع شد، یعنی پس از آنکه لومر موسیقیکلاسیک را وارد ایران کرد. لومر یک افسر نظامی و معلم موسیقی فرانسوی بود که بهدعوت ناصرالدین شاه برای تدریس در دارالفنون به تهران آمده بود. لومر با همکاریسالار معزز که معلم سلفژ بود و در گروه موسیقی نطامی تدریس میکرد و مدتی هم شاگردکورساکوف بود، شروع به تدریس رسمی پیانو در ایران کردند. در همین سالها بود که پایاتودهای پیانو و همچنین اتودهای سایر سازها مثل ویلن، فلوت و ... به جمعموسیقیدانان و نوازندگان ایرانی باز شد.
پس از انقلاب مشروطه و با توجه بهتمایل رضا شاه به فرهنگ غرب، رسمن مدرسه موسیقی در ایران تاسیس شد و انجمن هایموسیقی مانند انجمن فیلارمونیک تهران شروع به گسترش موسیقی غربی کردند. بتدریج سازپیانو بعنوان ساز اجباری در هنرستاها و دانشگاهها در رشته های موسیقی کلاسیک تدریسشد و در کنار آن موسیقی سنتی و ایرانی نیز تمایل به استفاده از این ساز کلاسیک راپیدا کرد.
از اولین نوازندگانی که با استفاده از امکانات کامل پیانو اقدام به نواختن موسیقیایرانی کرد می توان به مرتضی محجوبی اشاره کرد. وی از آهنگسازان و نوازندگان اصلیرادیو و برنامه گلها بود و با بزرگانی چون بنان و قوامی همکاری میکرد. محجوبی جزواولین کسانی بود که آکوردهای مخصوص موسیقی ایرانی را روی پیانو اجرا کرد و توانستتوجه موسیقیدانان ایرانی را به پیانو بعنوان یک ساز با قابلیت های موسیقی ایرانی بهخود جلب کند. از ساخته های او میتوان به تصنیف های کاروان، پیش درآمد دشتی و نواینی اشاره کرد. قابل توجه این که شیوه نوازندگی و آهنگسازی مشیرهمایون شهردار و جوادمعرفی که از نوازندگان شاخص رادیو در آن زمان بودند نیز تحت تاثیر مجوبی بوده است. عکس سمت راست تصویر آقای مرتضی محجوبی را نشان میدهد.
جواد معروفی پس از دریافت دیپلم موسیقی از هنرستان فعالیتهای خودبرای تاسیس انجمن موسیقی را آغاز کرد و همواره بعوان سولیست آن ارکستر ایفای نقشمیکرد. وی با وجود آنکه شیوه خاص برای نوازندگی داشت از مرتضی محجوبی و مشیر همایونهم الهام گرفته بود. معروفی در کنار نواختن پیانو رهبر ارکستر رادیو و رهبر ارکستربزرگ گلها هم بود. از شاگردان موفق جواد معروفی میتوان از انوشیروان روحانی نام بردکه برای کمتر کسی در ایران گمنام است. وی در 18 سالگی برای ادامه تحصیل موسیقی بهکنسرواتوار پاریس رفت و پس از پایان تحصیلات به ایران برگشت و عضو شورای موسیقیرادیو تلویزیون ایران شد. انوشیروان روحانی نقش مهمی در معرفی پیانو بعنوان یک سازبرای موسیقی مردم پسند ایرانی ایفا کرد و قطعات و ساخته های او هنوز جزو زیباترین وخاطره انگیزترین قطعات مردمی میباشد.
دهه 60 هجری شمسی اوج هنر پیا نیستهایایرانی بود، اردشیر و انوشیروان روحانی ، سامان احتشامی و ... که اغلب از شاگردانجواد معروفی بودند در این میان جزو گروهی از نوازندگان بودند که بخاطر نواختناتودهای کلاسیک از تکنیک بالای برخوردار شدند. اغلب این پیانیستها که قطعات ایرانیمینواختند در حین تنظیم موسیقی به نکات خاصی در هارمونی موسیقی ایرانی دست پیدامیکردند که تا آن موقع کمتر برای کسی مشخص بود. بخصوص دستگاهها و گامهایی که کمترآهنگسازی سراغ آنها می رفت مانند سه گاه، بیات ترک و ... اما این پیانیستها همیشهبا تغییر کوک و آزمون و خطا راه حلهایی برای چند صدایی کردن دستگاههای موسیقیایرانی می یافتند. دقت کنید به این روش یکی از ضعف های موسیقی ایرانی که ضعفهارمونی بود بتدریج در حال رفع شدن بود.
خوشبختانه پس از انقلاب به علت بهادادن به موسیقی ایرانی و اصیل، نوازندگی پیانو ایرانی به قویترین حد خود از لحاظتکنیک و دانش موسیقی رسید بطوری که کارهای ایشان در مواردی به مراتب برتر از کارهاینوازندگان سایر سازهای ایرانی بود. کلاسیک بودن ساز پیانو از یکطرف و وجود مطالب وقطعات زیاد موسیقی کلاسیک برای این ساز در ایران به تدریج نوازندگی پیانو را ازحالت ایرانی به سمت کلاسیک سوق داد. اتفاقی که برای سایر سازها مانند ویلن در ایراننیفتاد، شاید به این خاطر که بیان احساسات ایرانی با توجه به توانایی های فیزیکیویلن امکانپذیرتر بود تا با پیانو، به بیان دیگر شاید یک دلیل کشیده شدن نوازندگانپیانو به سمت موسیقی کلاسیک در ایران عدم توانایی ساز در بیان احساسات ایرانیهمانند یک نوازنده ویلن بود.
در هر صورت امید است موسیقی ایرانی تنها مصرفکننده موسیقی کلاسیک و غربی نباشد و بتواند با استفاده از تکنیک ها و دانش آن حرفهای جدید و زیباتری از گذشته برای بیان داشته باشد. به قطعات زیر گوش دهید بطور حتمنفوذ موسیقی کلاسیک و غربی را در بیان احساسات یک ایرانی میتوانید در آنها مشاهدهکنید.
منبع: sidewalkem.com