هدف از تهیه و تنظیم و ارائه این گزارش ، معرفی مجموعه تاریخی و فرهنگی گورستان و زیارتگاه خالد نبی و معطوف کردن توجه به سنگ مزارهای ایستاده و منحصر بفردی می باشد ، که در یک منطقه کوهستانی و در نزدیکی کوه گوگجه داغ مراوه تپه در شمال شرق ایران واقع شده است .
در این گزارش تلاش گردیده که مجموعه تاریخی – فرهنگی خالد نبی از دیدگاه های تاریخی و با ستان شناسی و مردم شناسی بررسی و معرفی شود .
موقعیت جغرافیایی گورستان و زیارتگاه خالد نبی :
مجموعه گورستان و زیاتگاه خالد نبی در یک منطقه کوهستانی و در فاصله 90 کیلو متری شمال شرق شهرستان گنبد کاووس و 55 کیلو متری شمال شرق شهرستان کلاله و 6 کیلومتری روستای گچی سو – نزدیک آی تمر از توابع بخش مراوه تپه و بر فراز قله کوه گوگجه داغ واقع شده است . قله کوه گوگجه داغ که در بین مردم به قله « قدرت » نیز معروف است ، حدود 700 متر از سطح دریا ارتفاع دارد . رشته کوه گوگجه داغ از مشرق به کوه های بابا شملک و از شمال و غرب و جنوب به هزار دره اطراف پیوسته است . راه ارتباطی زیارتگاه خالد نبی کوهستانی بوده ، ولی از طریق کلاله و تمرقره قوزی تا آن محل راه دشواری نیست . بدلیل دوری راه و فقدان وسیله نقلیه و کمبود تسهیلات رفاهی در محل و همچنین گرمای شدید تابستان و سرمای زمستان ، بهترین زمان برای انجام دینی و زیارت ماه های فروردین و اردیبهشت است . در نزدیکی و پایین تر از بقعه خالد نبی ، بقعه های عالم بابا و چوپان عطا و دره ای بنام پنج شیر و همچنین چشمه خضر دندان قرار دارند . طبق روایات رایج بین اهالی ، عالم بابا پدر همسر خالد نبی و چوپان عطا ، شبان خالد نبی یا یکی از اولیای گمنام و یا یکی از همرا هان وی بوده است ، که همگی آنها مورد توجه واحترام ترکمن ها می باشند .در قسمت شرق بقعه چوپان عطا و پیوسته به آن و بر روی یک رشته تپه ماهورهای خاکی که ارتفاع آنها به مراتب کمتر از ارتفاع محل مرقد خالد نبی است ، گورستان عظیمی دیده می شود که حدود 600 سنگ مزارهای استوانه ای تا ارتفاع حداکثر 2 متر در آن دیده می شود .
معرفی خالد نبی:
یکی از پیغمبران عرب بعد از حضرت عیسی خالد نبی غیث بن سنان عبسی بود ، که در گفتگوی محاوره ای ترکمنان ، ایشان را « حالت نبی » می گویند .
سابقه مطالعات و پژوهش های انجام شد. در خصوص مجموعه تاریخی – فرهنگی خالدنبی :
مجموعه تاریخی – فرهنگی خالد نبی بعلت کوهستانی بودن و دشواری مسیر دسترسی و دوری راه کمتر مورد بررسی و پژوهش قرار گرفته است . ظاهراٌ برای نخستین بار در کتاب « یک مسافرت زمستانی از کان استنپتول به تهران » اثر « جیمز فارسر James Farser » از آن گفتگو می شود . این کتاب در سال 1838 منتشر و چاپ شده است .فارسر در جریان شرح مراسم تدفین ترکمنستان به قبرستان قدیمی گوکلان Goklan که بر بالای رودخانه اترک قرار گرفته است ، اشاره می کند . او در این کتاب ، تصمیم مردم را به انتقال و دفن مردگان خود از سرزمین خویش به مکان خالد نبی که جایگاه تدفین اجداد ایشان است ، توضیح می دهد . بنابراین قبرستان خالد نبی همان مکانی می باشد که بوسیله فارسر ذکر شده است . دیوید استروناخ David stronach دومین پژوهشگر خارجی است که این اثر را مورد بررسی و مطالعه قرار می دهد . و گزارش از گورستان خالد نبی در مقاله ای بنام « سنگهای ایستاده در ناحیه اترک » در مجله انگلیسی ایران IRAN ( شماره xix سال 1981 میلادی ) به چاپ می رساند .بعدها این مکان توسط پژوهشگران ایرانی نظیر آقایان منوچهر ستوده ( کتاب از آستارا تا استرآباد ، جلد 5) ، رجبعلی لباف خانیکی ( مقاله سنگ افراشته مزارات با خزر ، مجله اثر شماره 18 و 19 سال 68 ) و شهریار عدل مورد مطاله قرار می گیرد . تا اینکه در سال 80 گورستان خالد نبی و مجموعه های وابسطه به آن توسط کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان گلستان در فهرست آثار ملی کشور ثبت رسانیده می شود این گزارش حاصل بررسی و تحقیق در گزارش های پژوهشگران یاد شده و مطالعه و پژوهش دقیق ( کتابخانه ای ومیدانی ) نگارنده از دیدگاه های باستان شناسی ، تاریخی و مردم شناسی است .
گورستان خالد نبی :
در شرق بقعه عالم بابا و بر روی یک رشته تپه های خاکی که ارتفاع آن به مراتب کمتر از ارتفاع محل زیارتگاه خالد نبی است ، گورستان وسیع با منظره خیره کننده و عجیبی می باشد که سنگ قبر های آن به شکل استوانه هایی به ارتفاع 2 متر و بیشتر دیده می شود . به نظر می رسد بیش از 600 سنگ مزار در گورستان خالد نبی یافت می شود . پراکندگی این سنگ ها در دامنه کوه مرکزی ، دامنه شرقی کوه است و برخی دیگر از مجموعه سنگ مزار ها بصورت های منفرد در پته های اطراف که مسلط به هزار دره می باشد ، قرار گرفته اند .
این گورستان که بی شک یکی از قدیمی ترین گورستان های کشور با سنگ مزار های بسیار منحصر به فرد و بی نظیر به شمار می آید . و به تنهایی میدان کار پژوهشی بزرگی برای پژوهشگران تاریخ ، باستان شناسی ، مردم شناسی ، مرمت آثار و اشیاء ، زمین شناسی ، جغرافی ، زیست ، جانور شناسی ، گیاه شناسی و ... است . که متاسفانه به مرور زمان در حال خرابی و ویرانی می باشد . سنگ مزار های این گورستان که از سنگ های یک پارچه تراشیده شده به سه دسته کلی تقسیم می شوند :
1) سنگ مزارهای استوانه ای بلند ، مستقیم و عمود که به شکل احلیل مردان ساخته اند ، که احتمالاٌ مخصوص گور مردان بوده است . بدنه و مقطع آنها مدور که گاهی با شکلی شبیه شمع کوچک حجاری شده است برخی از آنها در انتهای به شکل شبکلاه یا کلاه خود تراشیده اند . ارتفاع آنها ار حداقل یک متر تا حداکثر پنج متر و ارتفاعی مرئی آنها از سطح زمین در این گروه از سنگ مزارها از حداقل 60 سانتی متر تا حداقل 4 متر می باشد . این نوع سنگ مزارها اغلب یک خط افقی را نمایش می دهد .
2) سنگ مزارهایی صلیبی شکل و یا بصورت نیم کره و شبیه دو پستان بزرگ ساخته شده اند ، که احتمالاٌ مخصوص گور زنان بوده است . اندازه آنها کوتاهتر از سنگ مزارهای گروه اول و مقطع آنها مستطیل شکل می باشد . و در قسمت پهن و گرد که از بالا به پایین آویخته شده است . در بیشتر نمونه های کوچک مربع در نوع خود بی نظبر است . نمونه هایی از آنها انسان هایی را در ذهن تداعی می کنند که ایستاده و دست به کمر زده اند .
3) سنگ مزار هایی که به شکل شاخ قوچ ساخته شده اند . در فرهنگ قدیمی ترکمن ها قوچ مظهر قدرت و فرمانروایی است. و نقش شاخ قوچ متداول ترین نماد قدم ترکمن است . که این نقش را در سنگ مزارها ، سر ستون خانه ها ، در بافته ها و گلیم و مخصوصاٌ در نقش نمد ها ، به اشکال مختلف و بسیار زیبا طراحی کرده اند . از حیث تعداد سنگ مزارهای دسته سوم کمتر از دو دسته دیگر یافت می شود .
سنگ مزار های خالد نبی که طول متوسط آنها 2 متر ( حداقل 5/0 و حداکثر 5 متر ) و با قطری بیش از 50 سانتی متر و وزنی بالغ بر 2 تن بصورت ایستاده و در شکل هایی که گفته شد از سنگ یک پارچه حجاری شده و تراشیده شده است .عموم سنگ مزار های خالد نبی بدون کتیبه و نوشتار هستند ، و تمامی آنها به شکل های مختلف انسانی و تجریدی تراش خوده اند . و اگر سنگ مزاری دارای کتیبه باشد غیر ماهرانه و تقلیدی ناشیانه از سنگ مزار های قدیمی و کتیبه آن بسیار مختصر و در حد معرفی فرد متوفی است .
1_ سنگ مزارهای با ارتفاع نزدیک به 5 متر که بصورت عمودی بر گور نصب می شوند و به شکل احلیل مردان ساخته شده اند که احتمالا گور مخصوص مردان است . این گروه از سنگ مزارها از دیدگاههای اعتقادی آسیایی مرکزی و هند الهام گرفته و بیانگر مذهب فالیک است. ( در خصوص این مذهب از صفحات بعدی و در بخش معرفی آیین فالیک توضیح کافی داده شده است. ) ضروری است به این مطلب اشاره نمود که این دسته از سنگ مزارها نمادها و نشان هایی از اعتقادات و مذهب فالیک در آسیای مرکزی و هند است که بواسطه مراورات و برخوردها وارد سرزمین ایران شده اند ولی اصل اعتقاد به مذهب فالیک هرگز وارد این مرز و بوم نشده است. و ایرانی نخواسته که معتقد به آیین فالیک شود. هر زمان که ایرانی می خواسته از الات تناسلی نام برد از واژه « شرمگاه » استفاده می نموده است.
2 _ سنگ مزارهای تقریبا صلیبی شکل و یا به شکل نیم کره و شبیه دو پستان که احتمالا مخصوص گور زنان است ( در خصوص این دسته از سنگ مزارها نیز در بخش معرفی آیین فالیک اشارات کافی شده است )
3_ سنگ مزارهای به شکل سر قوچ : قوچ در فرهنگ و باورهای سنتی قوم ترکمن جایگاه خاصی دارد. از حیوانات منسوب به خورشید و مظهر باروری بوده و در نظر مردم محترم است . و متداول ترین نماد قوم ترکمن است. و نشانه قدرت ، فرمانروایی و برکت و احترام می باشد.
تعیین قدمت ارائه یک تارخ برای زیارتگاه ها بخصوص گورستان بسیار دشوار و سخت است . هرگونه اظهار نظر در این خصوص تا پیش از انجام یک برنامه علمی و روشمند نظیر گمانه زنی و کاوش باستان شناسی بایستی با احتیاط بیان شود .
در این محل سه زیارتگاه و بقعه وجود دارد ، که هر یک در گوشه ای از کوه آرام گرفته اند . قرار گرفتن آنها در ارتفاعات بلند و در مسیر صلب العبور ، دلیل بر قدامت آنها در بین ترکمنستان است .
قدمت و تاریخ سنگ مزارها در گورستان خالد نبی نا مشخص و مبهم است . اکثر سنگ مزارها ساده و فاقد کتیبه می باشند . چنانچه نوشتاری هم بر روی آنها حجاری شده بود ، به مرورزمان فرسوده و تخریب شده است . در یک نمونه از سنگ مزار کوچک که کتیبه دارد ، قدمت آن را به هفتاد سال پیش می رساند .به نظر می رسد یک نمونه از سنگ قبر کوچک که در پشت آن نقش و تزیین بصورت استخوان جناقی دیده می شود متعلق به دوره قاجاریه می باشد . مقیاس زمانی سنگ قبر های افقی که قدری از آن در خاک مدفون است ، نوع بسیار متفاوتی می باشد . سنگ مزارهای افقی ، سنگ مزار هایی را در اذهان تداعی می کند که تا چند سال قبل معمولاٌ در گورستانهای دوره سلجوقیان و حتی قبل از آن در مجاورت همدان قابل رویت بود .
درباره این سنگ قبرها روایات متعدد و متفاوتی وجود دارد . بعضی آنان را پیکره سنگ شده دشمنان خالد نبی می دانند ، که گرفتار خشم خداوند شده و به شکل سنگ در آمده اند و گروهی دیگر آنان را یاران پیر ( خالد نبی ) می پندارند که به امر خداوند برای مصون ماندن از آسیب دشمنان به سنگ تبدیل شده اند .طبق روایات خالد بن سنان که یکی از انبیاء الهی است در حین فرار از دست قوم خورشید به قله کوه گوگجه داغ پناه می آورد و با یارانش به خواست خداوند به شکل سنگ در می آیند تا اسیر دشمنان نشوند .
عيد قربان به گنبد رسيديم ، شهر خاموش و بي صدا به نظر مي آمد ، فهميديم عيد قربان براي تركمن ها حكم نوروز را داشته و آنان چند روزي را به خوشي مي گذرانند ، عازم خالد نبي شدیم ، خالد نبي معبدي باستاني در حوالي كلاله است كه قدمت و ديرينگي اش زبانزد است ، از گنبد به كلاله رفتيم ، در مسير به طبيعت زيباي پيرامون مي نگريستم ، اينكه تركمن ها در چه فضاي زيبا و بي آلايشي روزگار سپري مي كنند نكته اي بود كه همگان بر آن اتفاق نظر داشتيم .
نوشته شده توسط Love King
.gif "N Aggressive (4)")
واضحه اونجا كمي متفاوت هست به دليل قشر خاصي كه ميرن مثل تفاوت ميان شمال شهر و جنوب شهر مثل تفاوت ميان خيلي چيزها اما اين قضيه خيلي هم عجيب يا خاص نيست 
.gif "N Aggressive (16)")
