آفات گیاهان زراعــــــــی !!

[Vmusic]

مگس پیاز Onion fly

Delia(=Hylemyia) antique

(Diptera:Anthomyiidae)



لاروهای کوچک و سفید رنگ این مگس ساقه های زیرزمینی و پیازها را سوراخ کرده و سبب پژمرده شدن و زرد شدن برگها می گردند . هر لارو جوان می تواند سه تا پنج گیاه را از بین ببرد . اغلب پیازهای درشت مورد حمله چندین لارو قرار می گیرند. این افت روی پیاز , تره , سیر و موسیر خسارت می زند.

زیست شناسی:

زمستان را به صورت شفیره در خاک می گذراند. در اردیبهشت ماه حشرات کامل ظاهر شده و پس از جفت گیری حشره ماده تخمهای خود را بصورت انفرادی یا دسته های کوچک روی خاک اطراف طوقه , روی برگ و یا روی غده پیاز می گذارد. دوره زندگی به طور متوسط حدود یک ماه و در این دوره حشره ماده حدود 100 تخم می گذارد.

دوره جنینی تخم در حرارت 20 تا 21 درجه سانتی گراد حدود 5 روز بوده و تخمها برای تفریح معمولا" به رطوبت زیاد نیاز دارند . لاروهای جوان به محض خروج به داخل بافت گیاه نفوذ کرده و در صورتیکه محیط تغذیه مساعد باشد در مدت 2 تا 3 هفته به رشد کامل خود می رسند . لاروهای کامل سپس از میزبان خارج شده و در عمق 5 تا 10 سانتی متری خاک تبدیل به شفیره می گردند . دوره شفیرگی حدود یک هفته می باشد . این حشره در ایران 3 نسل در سال دارد . نسل اول در اردیبهشت ماه نسل دوم در اوایل تیرماه و نسل سوم در شهریور ماه دیده می شود.



کنترل مگس پیاز:

1- تناوب زراعی

2- مبارزه شیمیایی:

*

با استفاده از تری کلروفون یا دیپترکس به نسبت 1.5 در هزار(1.5کیلوگرم درهکتار) 2 -3 نوبت پس از چند برگی یا کفتری شدن بوته. سایر سموم:
*

دیازینون 2لیتر در هکتار
*

هوستاکوئیک 1لیتر در هکتار

[Vmusic]

شته لگومینوز

Aphis craccivora

(Homoptera:Aphididae)

این شته در ایران به اسامی شته سیاه یونجه , شته سیاه نخودیان , شته طاووسی و شته اقاقیا نیز خوانده می شود . شته ای پلی فاژ بوده که میزبانهای ترجیحی آن افراد خانواده لگومینوز می باشد . کلنی های جوان این شته در نقاط رشد گیاه میزبان (لوبیا , باقلا , عدس نخود ماش اقاقیا گل طاووسی) متمرکز شده و تمام قسمتهای گیاه اعم از برگ گل آذین و میوه را مورد حمله قرار می دهد .





زیست شناسی:

تمام دوره سال در شرایط مساعد به طریق بکرزایی تولید مثل می کند. بنابراین سیکل زندگی آن Anholocyclic می باشد.











کنترل:

1. دیکلرووس(ددواپ) EC50% و 2-1.5 در هزار

2. پیریمیکارب(پریمور) wp50% و 0.7- 0.5 کیلوگرم درهکتار

3. هوستاکوئیک EC50% و 1لیتر درهکتار

4. پی متروزین(چس) WG50% و 0.5 کیلو گرم

[Vmusic]

شته سیاه باقلا Bean aphid

Aphis fabae

(Homoptera:Aphididae)

به تمام اندام های گیاه اعم از برگ , ساقه و گل حمله می نماید و با تغذیه از شیره گیاهی باعث ضعف و زردی در گیاه می شود و با ترشحات عسلک و تجمع گرد و خاک روی گیاه موجب اختلالات فیزیولوژیک در گیاه می شود .خسارت غیرمستقیم این آفت انتقال بیماریهای ویروسی است . در دنیا بیش از 200 میزبان دارد . در ایران یکی از افات مهم بقولات است و بیشتر روی نخود , لوبیا , باقلا , سیب زمینی , بادمجان , توتون , اسفناج و خیار و... دیده می شود .



زیست شناسی:

این شته دو میزبانه بوده که میزبان اول آن شمشاد زینتی و میزبان دوم آن گیاهان پهن برگ یک ساله است . از مرحله تخم تا تولید شته های بالدار دخترزا روی میزبان اول و از مرحله شته های بالدار دخترزا تا تولید افراد جنسی زای نر و ماده روی میزبان دوم سپری می شود.

زمستان را به صورت تخم روی میزبان اول به سر می برد. در بهار شته های بالدار زنده زا میزبان اول را ترک کرده و روی میزبانهای دوم از قبیل صیفی جات و حبوبات می روند. در اواخر تابستان ماده Sexupare ظاهر می شود که بالدار می باشد و به روی میزبان اول بر می گردند و افراد نر و ماده را بوجود می آورند. شته های ماده پس از جفت گیری , حاشیه برگها و پایین جوانه ها تخمریزی می کنند به این ترتیب در یک سال چندین نسل بوجود می آورند.

کنترل:

1. دیکلرووس(ددواپ) EC50% 2-1.5 در هزار

2. پیریمیکارب(پریمور) wp50% و0.7- 0.5 کیلوگرم درهکتار

3. هوستاکوئیک EC50% و 1لیتر درهکتار

4. پی متروزین(چس) WG50% و 0.5 کیلو گرم

[Marichka]

سلام
از اين پست به بعد يه سري اطلاعات مرتبط با آفات گندم در اختيار قرار مي گيره.
اميدوارم مفيد باشه.
موفق باشيد
================================

در اكوسيستم هاي زراعي كشور كه گندم و جو بستر زيست را تشكيل مي دهند، عوامل زنده و غير زنده اي در توليد محصول تآثيرگذار هستند كه انسان براي بدست آوردن محصول بيشتر مدام آنها را تغيير مي دهد. شناخت اين عوامل و روابط متقابل بين آنها در حفظ تعادل كمي و كيفي گونه هاي تشكيل دهندة يك اكوسيستم اهميت بسيار زيادي دارد. در ايران بيش از 70 گونه حشرة گياه خوار شناسايي شده اند كه به عنوان مصرف كنندگان اوليه از گندم و جو تغذيه مي كنند. اين حشرات گياه خوار، خود مورد تغذيه حشره خواران (حشرات انگل، انگل هاي بالقوه و شكارگران) كه مصرف كنندگان ثانوية هستند، قرار مي گيرند. اتلاق واژة آفت به گونه هايي كه زيان اقتصادي ندارند جايز نيست و تلاش براي حذف اين گونه ها، نابودي دشمنان طبيعي آنها، طغيان احتمالي آفات بالقوه و كاهش تنوع زيستي در اكوسيستم هاي زراعي را به همراه خواهد داشت.

گسترش و طغيان سن گندم در اثر تخريب مراتع به عنوان زيستگاه هاي دائمي اين حشره و تبديل آنها به اراضي ديم كم بازده و فراهم آوردن بستر زيست مناسب تر براي تغذيه و توليد مثل آن، مثال خوبي براي نشان دادن چگونگي ايجاد يك آفت در اثر تغيير اكوسيستم توسط انسان است.

محدود بودن دامنة ميزباني آفات غلات و مكان زمســـتان گذراني تعداد زيادي از آنها كه در خاك و بقــاياي محصول صورت مي گيرد، موجب مي شود كه جمعيت اكثر اين آفات، با تناوب زراعي و انجام عمليات زراعي پس از برداشت، به مقدار قابل توجهي كاهش يابند. عليرغم اين مسئله، حدود 15 گونه از حشرات زيان آور گندم و جو را مي توان نام برد كه به عنوان آفات درجة اول و دوم، زيان اقتصادي قابل توجهي به اين محصولات وارد مي كنند.

خسارت ناشي از آفات، بيماريها و علف هاي هرز در كشور ما حدود 30-35 درصد برآورد گرديده است كه
10-12 درصد آن به حشرات زيان آور اختصاص دارد. بدين معني كه با مديريت كنترل اين عوامل، مي توان
10-12 درصد عملكرد واقعي گندم را افزايش داد و آن را به حداكثر عملكرد قابل دسترس كه در شرايط ديم و آبي به ترتيب 4 و 14 تن در هكتار ذكر شده است، نزديك تر ساخت.

راهكارهاي توصيه شده براي مديريت منطقي كنترل آفات در مزارع گندم و جو كشور، مبتني بر استفاده از
روش هاي غير شيميايي است. كنترل شيميايي سن گندم به عنوان مهم ترين حشرة زيان آور مزارع گندم و جو كشور كه به تفصيل به آن پرداخته خواهد شد، از اين قاعده مستثني است. طبق استنتاجي از گزارش عملكرد فعاليت هاي سازمان حفظ نباتات در سال 1378، سالانه در سطحي معادل 22-25 درصد كل اراضي گندم كشور، براي كنترل حشرات زيان آور مبارزة شيميايي صورت مي گيرد(1200000 هكتار براي كنترل سن گندم و حدود 75000 هكتار براي كنترل ساير حشرات زيان آورگندم). ميانگين مصرف آفت كش ها در اين محصول حدود
4/0- 5/0 كيلوگرم در هكتار است كه2/0-25/0 كيلوگرم آن به حشره كش ها اختصاص دارد و اين ميزان در مقايسه با ميانگين مصرف آفت كش ها در درختان ميوه(5/9 ليتر درهكتار)، برنج (7/18 ليتر در هكتار)، پنبه(9 ليتر در هكتار) و چغندر قند(1/8 ليتر در هكتار) مقدار قابل توجهي نيست(سازمان حفظ نباتات، 1378).

عليرغم اين مسئله سياست جاري وزارت جهاد كشاورزي و ديگر سياست گزاران توليد گندم كشور، رسيدن به كشاورزي پايدار(توليد بهينه و مستمر محصولات كشاورزي با حفظ و يا حداقل زيان وارده به محيط زيست) است وخودكفايي در توليد گندم و كاهش ســطوح مبارزة شــيمــيايي با آفات گندم، از مهم ترين برنامه هاي بخش كشاورزي و زير بخش هاي تابع آن( سازمان حفظ نباتات و موسسة تحقيقات آفات و بيماريهاي گياهي) مي باشد.

در اين مجموعه نكات مهم و كليدي در رابطه با مناطق انتشار، خسارت، زيست شناسي و مديريت كنترل آفات مهم گندم و جو كشور، به اختصار بيان شده است و تصاويري در رابطه مهم ترين آفات گندم و جو ارايه شده است. براي كسب اطلاعات بيشتر و جزئيات دقيق تري در خصوص اين آفات مي توان به منابع و مراجع علمي مورد استفاده در اين نوشته، مراجعه كرد.

[Marichka]

راست بالان زيان آور گندم ابتداي صفحه

تا كنون چندين گونه ملخ كه ميزبان آنها گندم ذكرگرديده است، جمع آوري و شناسايي شده اند. در بين اين ملخ ها گونه هاي زيرحائز اهميت مي باشند(شكل 1):





ملخ مراكشي Dociostaurus maroccanus (Thunb.)

(Acrididae, Orthoptera)





مناطق زيست اين ملخ در ايران، دامنه هاي كوه هاي البرز و زاكرس در شمال غربي ، شمال شرقي، غرب، جنوب و جنوب غربي كشور مي باشد و در مناطق مركزي ايران بندرت ديده مي شود. گياهان زراعي مختلف خصوصآ غلات به عنوان ميزبان آن ذكر شده است و بيشتر از ساير ملخ هاي بومي ايران كه ميزبان آنها گندم و جو ذكر شده است، خسارت زا است(غزوي، 1379).

اين ملخ در خاك هاي رسي سفت و عاري از پوشش گياهي تخم ريزي مي كند و قسمتي از تابستان، پائيز و زمستان (حدود 9 ماه از سال) را به صورت تخم سپري مي كند و يك نسل در سال دارد. خاك نرم و پوشش گياهي انبوه از تخم گذاري، افزايش جمعيت و تبديل حالت انفرادي به گله اي آن جلوگيري مي كند(غزوي، 1379). در بعضي از سال ها جمعيت هاي قابل توجهي از اين ملخ در كانون هاي دائمي آن مشاهده مي شود اما به محض مشاهدة افزايش جمعيت و ايجاد گله در كانون ها، توسط عوامل اجرايي سازمان حفظ نباتات كنترل مي شوند.



ملخ صحرايي Schistocerca gregaria (Forsk.) (Acrididae, Orthoptera)



كانون هاي دائمي اين ملخ در افريقا، عربستان، هندوستان و پاكستان قرار دارد و تحت شرايط خاصي از فاز انفرادي به فاز گله اي تبديل شده و به مناطق ديگر از جمله ايران حمله مي كنند. اين ملخ دامنة ميزباني وسيعي داشته و گندم و جو نيز از گياهان ميزبان آن به شمار مي آيد.

اين ملخ در سال هايي كه حالت گله اي آن به ايران حمله كرده است تا دو نسل در سال ايجاد كرده است (بهداد،1375). درسال هاي اخير شاهد حملة دسته هاي مهاجر اين ملخ به ايران نبوده ايم. فاز انفرادي اين آفت در سيستان و بلوچستان و حاشيه درياي عمان و خليج فارس نيز وجود دارد كه در صورت مساعد بودن شرايط محيطي افزايش جمعيت داده و به زراعت هاي هم جوار محل زيست خود خسارت وارد مي سازند (رفيعي، 1372 و غزوي و جمسي، 1373).



ملخ آسيايي Locusta migratoria L.

(Acrididae, Orthoptera)





فاز انفرادي اين ملخ در اكثر نقاط ايران وجود دارد و گندم و جو نيز به عنوان ميزبان هاي اين ملخ چند ميزبانه ذكر شده است. اولين گزارش حمله آن به ايران در سال 1325 بوده كه از خاك روسيه به نواحي شمالي ايران حمله كرده است (بهداد، 1375 ). در سال هاي اخير اين ملخ خسارت هاي شديدي به مزارع نيشكر و برنج خوزستان وارد نموده است. زمستان گذراني اين ملخ به صورت تخم است و در شرايط خوزستان تا 3 نسل در سال ايجاد مي كند(خواجه زاده،1381) .

برخي ديگر از ملخ هاي بومي در ايران وجود دارند كه گندم و جو ميزبان آنها ذكر شده است و در برخي
سال ها خسارت هاي قابل توجهي به غلات وارد مي كنند. اسامي علمي مهم ترين آنها به شرح زير مي باشد:



Dociostaurus crassiusculus (Pantel) (Acrididae, Orthoptera)



Dociostaurus hauensteini Bolivar (Acrididae, Orthoptera)



Ramburiella turcomana (F.W.) (Acrididae, Orthoptera)



Calliptamus barbarus Costa (Acrididae, Orthoptera)



Calliptamus turanicus (L.) (Acrididae, Orthoptera)



Oediopoda miniata (Pall) (Acrididae, Orthoptera)



Ailopus talassinus (Acrididae, Orthoptera)



Pyrgodera armata (F.W.) (Acrididae, Orthoptera)



Tettigonia viridissma (L.) (Tettigonidae, Orthoptera)



Decticus albifrons (F) (Tettigonidae, Orthoptera)



<img src="http://www.iranwheat.ir/introduction/Pests/wheat%20pests_files/image002.gif"/>
شكل 1- مهم ترين ملخ هاي زيان آور غلات

ملخ آسيايي(Locusta migratoria ) (بالا)

ملخ صحرايي(Schistocerca gregaria ) (پائين)

[Marichka]

ــ پرندگان مخـتلف از شـكارگران عمومي ملـخ ها به شمار مي آيند. لارو چند گونه از سوسك هاي جنس
Meloe و چند گونه از سوسك هاي جنس Mylabris گزارش شده اند كه از تخم ملخ ها تغذيه مي كنند. زنبور
Scelio flavibabis M. از پارازيتوئيد هاي مهم تخم ملخ ها به شمار مي آيد(خواجه زاده، 1381) و گونه هايي از مگس هاي Tachinidae نيز گزارش شده اند كه پارازيتوئيد پوره ها و حشرات كامل ملخ ها هستند.

ــ ملخ مراكشي زمين هاي عاري از پوشش گياهي و خاك سخت و كوبيده شده را براي تخم گذاري انتخاب
مي كند و چراي بي روية دام در مراتع باعث از بين رفتن پوشش گياهي و كوبيده شدن زمين مي شود و نقاط مناسبي را براي به وجود آمدن حالت گله اي ملخ فراهم مي كند (سلطاني، 1362 و غزوي، 1379). كشت زمين هاي لخت و بالا بردن ميزان پوشش گياهي در مناطق زيست ملخ مراكشي، در جلوگيري از افزايش جمعيت آن موثر است(غزوي، 1379).

ـــ در مديريت تلفيقي ملخ هاي بومي زيان آور كشور شناسايي كانون ها و مناطق نشو و نماي اين ملخ ها اهميت فراواني دارد. در سال 1378 عمليات ديده باني و مبارزه با ملخ هاي بومي و ملخ صحرايي در سطح 118000 هكتار توسط عوامل اجرايي سازمان حفظ نباتات صورت گرفته است (سازمان حفظ نباتات، 1378).

براي كنترل شيميايي ملخ هاي زيان آور، سموم فنيتروتيون ULV 96% ( 4/0- 5/0 كيلودر هكتار)، مالاتيون ULV 96% (7/0- 5/1 كيلو در هكتار)، فنيتروتيون EC 50% (1 ليتر درهكتار) و ديفلوبنزورون ULV 95% (300 ميلي ليتر در هكتار) و طعمة مسموم ( ليندين WP 25% + 100 كيلو سبوس گندم ، برنج يا ذرت+ آب به اندازة مرطوب شدن) به مقدار 25-50 كيلو گرم در هكتار به محض خروج پوره ها تا زمان ظهور ملخ هاي كامل، مورد استفاده قرار مي گيرند( سازمان حفظ نباتات، 1375).

ــ در كشورهاي توسعه يافته، از عوامل بيماري زاي حشرات ( قارچ ها و پروتوزوئرها) براي كنترل ملخ هاي زيان آور استفاده مي كنند. در ايران نيز تحقيقاتي براي جداسازي، شناسايي و بررسي كارايي آزمايشگاهي اين عوامل صورت گرفته است.

[Marichka]

بيش از 10 گونه سن زيان آور غلات در ايران جمع آوري و شناسايي شده اند. در بين آنها سن گندم(Eurygaster integriceps Put.) از اهميت اقتصادي بيشتري برخوردار است(شكل 3).



سن گندم Eurygaster integriceps Put.

(Scutelleridae, Heteroptera)



اين گونه مهم ترين آفت كشاورزي كشور ما به شمار مي آيد. به جز مناطق خوزستان، اراضي ساحلي خليج فارس، درياي عمان ، درياي خزر و كويرهاي مركزي فلات ايران، اين آفت در ساير مناطق كشور وجود دارد
(رجبي، 1379). بر اساس ميانگين سطح مبارزة شيميايي با سن گندم طي سال هاي 79-1375 استان هاي فارس، همدان، كرمانشاه، مركزي، كردستان، اصفهان، لرستان و تهران به ترتيب با 24، 7/13، 6/13، 8 ، 9/7، 1/7، 9/4 و 5/4 درصد سهم مبارزه شيميايي با سن گندم در كشور، از مهم ترين مناطق سن خيز كشور به شمار مي آيند.

سطح مبارزة شيميايي با سن گندم در 25 سال اخير(شكل 2) روند فزاينده اي داشته است به طوري كه اين سطح از 75000 هكتار در سال 1355 به 1200000 هكتار در سال 1380 رسيده است (هيربد، 1380). تخريب مراتع و توسعة ديم زار ها خصوصآ در غرب كشور از مهم ترين دلايل گسترش مناطق انتشار و طغيان سن گندم در سال هاي اخير بوده است(رجبي،1372). در سال هاي اخير 40 -50 درصد سهم مبارزة شيميايي با سن گندم در اراضي ديم استان هاي غربي كشور كه تخريب مراتع در آنها شديد بوده است، صورت گرفته است (بغدادچي، 1371).



سن گندم هم به صورت كمي( خسارت به برگ، خشك كردن جوانه مركزي، سفيد كردن وخشك كردن سنبله ها و يا قسمتي از آنها توسط سن مادر) و هم به صورت كيفي ( سن زدگي دانه ها توسط پوره ها و سن هاي نسل جديد) خسارت وارد مي كند. طبق يك برآورد نظري در 3 ميليون هكتار اراضي آلوده كشور، در صورت عدم مبارزه با سن گندم حدود 90 هزار تن خسارت كمي و 900 هزار تن خسارت كيفي ايجاد خواهد شد.

طبق بررسي هاي بهرامي(1377) هر سن مادر به طور متوسط 61 جوانه مركزي و 2/12 سنبله را در شرايط ديم خسارت مي زند و سطح زيان اقتصادي آن 6/1 سن مادر در متر مربع است. در طرح جامع سن گندم كاهش محصول به ازاي هر سن مادر در شرايط ديم 8/43 كيلوگرم و سطح زيان اقتصادي آن 8/1 عدد در متر مربع برآورد گرديده است(بي نام، 1377). طبق بررسي هاي رضابيگي(1379) هر سن مادر در مزارع آبي در شرايطي كه ترميم خسارت صورت نگيرد، 1/3 گرم(حدود 30 كيلو گرم در هكتار) خسارت مي زند و سطح زيان اقتصادي آن حدود 3 عدد در متر مربع است. نور(1381) سطح زيان اقتصادي سن مادر را در شرايط آبي 7-8 عدد در متر مربع برآورد كرده است.

حد قابل تحمل سن زدگي دانه ها 2 درصد است و دانه هايي كه بيشتر از 2 درصد دانة سن زده داشته باشند فاقد كيفيت نانوايي هسـتند. با افزودن برخي از افزودني هـاي مجاز مي توان اين نرم را كمي افزايـش داد(عسگريان زاده، 1377). بهرام)1377) سن زدگي دانه ها به ازاي هر پوره سن 5 را در زمان برداشت گندم ديم حدود 6/0 درصد برآورد كرده و سطح زيان اقتصادي پوره ها را 3-4 پوره در متر مربع ذكر كرده است. رضابيگي(1379) سطح زيان اقتصادي پوره ها را به طور متوسط 2/8 عدد در متر مربع برآورد كرده است. اين ميزان در ارقام رشيد و سرداري به ترتيب 3/5 و 7/6 و در ارقام فلات و گلستان كه تحمل بيشتري دارند، به ترتيب 8/11 و 6/9 عدد است. نوري(1381) سطح زيان اقتصادي پوره ها را در شرايط آبي 11-12 پوره در متر مربع برآورد كرده است.

از نظر زيست شناسي، سن گندم سرتاسر تابستان، پائيز و زمستان ( حدود 9 ماه از سال) را در پناهگاه هاي تابستانه و زمسـتانه آن در ارتـفـاعات، زير بوتـــه هاي گــون (Astragalus spp.)، درمـــنـه ( Artemisia spp.)، كــلاه مـير حــسنAcantholimon spp.)) و چوبك (Acanthophillum spp.) و در جنگل هاي بلوط غرب كشور در زير برگ هاي ريزش كرده بلوط و برخي ديگر از درختان و درختچه ها به سر مي برد. اين سن ها دياپوز داشته و در اوايل بهار به مزارع گندم و جو ريزش مي كنند. سن گندم تنها يك نسل در سال دارد(رجبي، 1379).



شكل 3 - سن گندم (Eurygaster integriceps) و نحوة خسارت آن

سن مادر(رديف اول، سمت راست)، خسارت سن مادر( رديف اول، سمت چپ)، جفت گيري سن مادر(رديف دوم، سمت راست)،

تخم(رديف دوم، سمت چپ)، پوره هاي سن 4 و 5 (رديف سوم، سمت راست) و دانه هاي سالم و سن زده(رديف سوم، سمت چپ)

[Marichka]

ـ مهم ترين عامل افزايش جمعيت و طغيان سن گندم در 25 سال اخير، تخريب مراتع( خصوصآ در ديم زارهاي كشور) و كشت گندم و جو در مراتع تخريب شده بوده است. اين كار در افزايش وزن، افزايش ميزان تخم ريزي و تبديل سن هاي ساكن مراتع به سن هاي مهاجر، موثر بوده است(رجبي، 1372).

در سال هاي خشك و كم باران اراضي ديم كم بازده برداشت نمي شوند و يا به دليل كمبود آب، نداشتن تجهيزات مناسب سمپاشي و اقتصادي نبودن مبارزه، كنترل شيميايي سن گندم در آنها صورت نمي گيرد و باعث انتقال جمعيت قابل توجهي از آفت از سالي به سال ديگر مي شوند. جلوگيري از كشت گندم و جو در مراتع تخريب شده و اختصاص دادن اراضي ديم كم بازده به كشت گياهان مناسب ديگر، در كاهش جمعيت اين آفت بسيار موثر است و لازم است به عنوان يك راهكار اساسي، برنامه ريزي هاي لازم در اين خصوص صورت گيرد.

ــ سن گندم دشمنان طبيعي فراواني دارد و در بين آنها زنبورهاي پارازيتوئيد تخم و مگس هاي پارازيتوئيد سن گندم از نظر كاهش جمعيت اين آفت از اهميت بيشتري برخوردارند(شكل4).


شكل4- مهم ترين دشمنان طبيعي سن هاي زيان آور غلات

زنبور پارازيتوئيد تخم(‍Trissolcus grandis) (رديف اول، سمت راست)، تخم هاي پارازيته شده (رديف اول، سمت چپ)، مگس پارازيتوئيد سن گندمHeliozeta helluo) ) (رديف دوم، سمت چپ)، تخم مگس پارازيتوئيد روي بدن سن (رديف دوم، سمت راست)، سن تلف شده در اثر قارچ بيماري زا Beaveria(رديف سوم)

مهم ترين گونه هاي زنبورهاي پارازيتوئيد تخم سن گندم به خانوادة Scelionidae وجنس Trissolcus تعلق دارند و مهم ترين گونه هاي آن به شرح زيرمي باشند(رجبي، 1359):

Trissolcus grandis Thomson



Trissolcus semistriatus Nees



Trissolcus vassilievi Mayr



Trissolcus rufiventris Mayr



Trissolcus basalis Wollaston



در بين گونه هاي فوق T. grandis گونة غالب اين زنبورها در اكثر مناطق كشور مي باشد. ميزان پارازيتيسم تخم توسط اين زنبورها از منطقه اي به منطقة ديگر متفاوت است و در اكثر مناطق كشور اين زنبورها يكي از عوامل كليدي كاهش جمعيت سن گندم به شمار مي آيند. اين زنبورها بيشتر در زير پوستك درختان ميوة سردسيري زمستان گذراني مي كنند و قبل از ورود به مزارع از شهد گل هاي اين درختان تغذيه مي كنند(رجبي، 1379). جلوگيري از سمپاشي هاي بي رويه و ايجاد تنوع در اكوسيستم هاي زراعي از طريق ايجاد باغ و يا كاشت درختاني مثل بيد و بادام و غيره در كنار نهر هاي حاشية مزارع، روشي مناسبي براي حفظ و حمايت اين زنبورها و افزايش كارايي آنها است.

كنترل بيولوژيكي سن گندم با استفاده از پرورش انبوه زنبورهاي پارازيتوئيد تخم طي سال هاي (43-1325) در ورامين و اصفهان صورت گرفته است(زمردي،1340 و زمردي، 1371). دياپوز اجباري سن گندم و عدم امكان پرورش انبوه آن براي تكثير زنبورها، عدم اطلاع دقيق از بيواكولوژي اين زنبورها و گرايش به سمت استفاده از سموم شيميايي به دليل سهولت كاربرد و كم اطلاع بودن از اثرات جانبي مصرف اين سموم، كنترل بيولوژيكي سن گندم با استفاده از اين عوامل متوقف شد. از آن زمان تا كنون تحقيقات وسيعي در رابطه با زنبورهاي پارازيتوئيد سن گندم صورت گرفته است. بيواكولوژي اين زنبور ها وپرورش انبوه آنها توسط صفوي(1352)، رجبي و اميرنظري(1367)، تقدسي(1370) و ايراني پور(1375) صورت گرفته و اميرمعافي (1379) سيستم ميزبان- پارازيتوئيد بينT.grandis و تخم سن گندم را مطالعه كرده است. در رابطه با پرورش انبوه اين زنبورها با استفاده ازتخم سن(L.) Graphosoma lineatum بررسي هاي در خور توجهي توسط عسگري(1374)، شاهرخي(1376) و عسگري(1380) صورت گرفته است. با استفاده از مجموع اطلاعات بدست آمده درخصوص اين زنبورها، مي توان پرورش انبوه و رهاسازي آنها را به عنوان يكي از روش هاي مبارزه در برنامة مديريت تلفيقي سن گندم مورد استفاده قرار داد.

دستة دوم دشمنان طبيعي سن گندم كه از اهميت زيادي برخوردارند، مگس هاي پارازيتوئيد سن گندم هستند كه به خانواده Tachinidae تعلق دارند. اين مگس ها پوره هاي سنين 4 و 5 و سن هاي بالغ را پارازيته مي كنند و ميزان پارازيتيسم آنها با توجه به شرايط منطقه از 2-25 درصد (در موارد استثنايي تا 40 درصد) گزارش شده است. اسامي علمي گونه هاي مهم مگس هاي پارازيتوئيد سن گندم در زير آمده است:

Heliozeta helluo F.



Phasis subcoleoptrata L.



Ectophasia crassipenis F.



Elomyia lateralis Meig.



Ectophasia oblonga Role-Desv.



در اكثر مناطق كشور H. helluo گونة غالب مي باشد. در رابطه با بيواكولوژي اين مگس ها بررسي هاي جامعي توسط اميرمعافي(1370) در منطقة كرج، عبادي و جوزيان(1379) در منطقة اصفهان و پيرهادي و رجبي(1381) در لرستان صورت گرفته است.

اين مگس ها پارازيتوئيد داخلي هستند و سيستم تنفسي خود را به سيستم تنفسي ميزبان وصل مي كنند و در شرايط آزمايشگاه نيز به سختي روي بدن سن گندم تخم ريزي مي كنند و پرورش انبوه آنها در شرايط كنوني امكان پذير نيست. حشرات كامل اين مگس ها برروي گياهان شهد داري مثل ازمك ،گشنيز، برخي ديگراز گياهان مرتعي و علف هاي هرز حاشية مزارع تغذيه مي كنند و با تغذيه از اين گياهان ميزان تخم ريزي آنها افزايش مي يابد. بالا بردن كارايي اين مگس ها از طريق ايجاد تنوع در اكوسيستم هاي زراعي، و حفظ و حمايت آنها از طريق جلوگيري از سمپاشي هاي بي رويه از مواردي است كه در برنامة مديريت كنترل سن گندم مي بايست به آنها توجه كرد.

چند جدايه از قارچ بيماري زاي Beauveria bassiana Vuill. از سن گندم جداسازي شده است و بررسي هايي در رابطه با حساسيت مراحل مختلف رشدي سن گندم در برابر اين قارچ توسط طلايي و همكاران( 1379) صورت گرفته است.

ــ در بسياري از نوشته ها، كشت جو به جاي گندم، زود كاشت گندم و استفاده از ارقام زودرس گندم، به عنوان يكي از روش هاي موثر در كاهش جمعيت و خسارت سن گندم توصيه شده است. نتايج بررسي هاي رضابيگي(1377) نشان داده است كه زودرسي گندم و كشت جو به جاي گندم به واسطة زودرسي آن در كاهش جمعيت سن گندم چنـدان موثر نيسـت و سن گندم قادر است با ارقام جو كه در شرايط ورامين 7-10 روز زودتر مي رسند خود را تطابق دهد. كاهش وزن سن هاي نسل جديد در مزارع جو نيز نمي تواند عامل چندان موثري در كاهش جمعيت سن گندم باشد زيرا كه با برداشت جو احتمال پرواز سن ها به مزارع گندم بسيار زياد است و اين سن ها قادر اند ضمن وارد كردن خسارت، تغذية خود را نيز كامل كنند.

ــ برداشت سريع گندم يكي ديگر از روش هاي توصيه شده براي كاهش جمعيت و خسارت سن گندم است. طبق بررسي هاي رجبي(1372) سن هاي نسل جديد به هنگام ظهور حدود 70 ميلي گرم وزن دارند و در زمان رسيدن محصول، وزن آنها به 113 ميلي گرم و در زمان مهاجرت آنها به پناهگاه هاي زمستانه وزن آنها به 130-150
ميلي گرم مي رسد. از طرفي قسمت اعظم سن زدگي دانه ها توسط سن هاي نسل جديد ايجاد مي شود و بيشترچربي ذخيره شده در بدن سن ها، حاصل تغذية آنها در اين دوره است. برداشت سريع گندم ضمن ايجاد تلفات در جمعيت پوره هايي كه در مرحلة رسيدن گندم كامل نشده اند، كاهش سن زدگي، كاهش وزن سن ها و در نتيجه تلفات بيشتر آنها در پناهگاه هاي زمستانه را به همراه خواهد داشت. طبق بررسي هاي حق شناس و همكاران(1377) در منطقة چهار محال و بختياري، در سال هاي اخير سن هاي نسل جديد قبل از رسيدن و برداشت محصول، به سمت پناهگاه هاي تابستانه پرواز مي كنند. در چنين مناطقي، اين روش كارايي لازم را نخواهد داشت.

ــ در رابطه با مقاومت ارقام گندم به سن گندم تـحـقـيـقـات زيادي در كشور صورت گرفته است. عبـدالـلهي(1367)، طلايي(1369)، حيدري و همكاران(1376)، رضابيگي(1373)، نجفي(1376)، آينه(1377)،
فتحي پور (1377)، رضابيگي(1379)، زماني(1381)، غديري(1381) و بهرامي نژاد و همكاران(1381) بررسي هايي در اين ارتباط انجام داده اند وتفاوت هايي در مقاومت ژنوتيپ هاي بررسي شده در برابر اين آفت يافته اند. طبق
بررسي هاي رضابيگي(1379) ارقام حساس به سن گندم خصوصيات مرفولوژيكي و زراعي مشتركي دارند و اكثر ارقام گندم ديم خصوصآ رقم سرداري كه در سطوح وسيعي از ديم زارهاي غرب كشور كشت مي گردد، داراي چنين خصوصياتي مي باشند. بررسي هاي رضابيگي(1379) و زماني و همكاران(1381) نشان داده است كه سن گندم ازگرانول هاي ريز نشاستة اندوسپرم دانه بيشتر تغذيه مي كند و ارقام گندمي كه در اندوسپرم دانة خود گرانول درشت نشاستة بيشتري داشته باشند و به هنگام تغذية سن گندم گرانول ريز كمتري از دست بدهند، مقاوم تر هستند. رضابيگي(1379) براي ارزيابي و انتخاب ارقام مقاوم به سن گندم مدل مناسبي را ارايه نموده است. معرفي ارقام پر محصول و مقاومي كه با شرايط اقليمي مناطق مختلف كشور سازگار باشند، در كاهش جمعيت سن گندم و افزايش سطح زيان اقتصادي اين آفت موثر است.

ــ استفاده از سموم شيميايي در حال حاضر به عنوان موثرترين روش كنترل سن گندم در ايران و ديگر كشورهاي سن خيز دنيا عموميت دارد. آستانة زيان اقتصادي يا نرم مبارزه با سن گندم در شرايط ديم و آبي در جدول(1) آمده است.براي تصميم گيري در خصوص ضرورت يا عدم ضرورت سمپاشي، تعيين تراكم جمعيت سن گندم و روش نمونه برداري اهميت زيادي دارد. معين نميني و همكاران(1379) روش نمونه برداري دنباله اي را براي اين كار ارزيابي كرده اند. سمومي كه پس از برآورد دقيق جمعيت آفت و تشخيص ضرورت مبارزه توصيه مي گردد فنيتروتيون EC 50% (1 ليتر درهكتار)، فنتيون EC 50% (1 ليتر درهكتار)، تري كلرفون 80% SP (2/1 كيلو درهكتار)، دلتامترين EC 2.5% (300 ميلي ليتر درهكتار) مي باشند. طبق بررسي هاي شيخي(1379) در بين سموم فوق فنيتروتيون غير انتخابي عمل مي كند و انتخابي ترين حشره كش براي كنترل سن مادر و پوره ها تري كلرفن است كه اثرات چندان نامطلوبي روي دشمنان طبيعي ندارد. سموم پايرتروئيدي مثل دلتامترين براي زنبورهاي پارازيتوئيد تخم خاصيت دوركنندگي دارند و در مرحلة سن مادر توصيه نمي شوند اما اين سم اثرات كنترل كنندگي خوبي روي پوره ها دارد.

ــ بدنبال نتايج بدست آمده از اجراي طرح جامع سن گندم كه توسط بخش تحقيقات سن گندم و با همكاري سازمان حفظ نباتات در 8 پايلوت كشور اجرا گرديد، سن گندم از يك آفت عمومي به يك آفت همگاني تبديل شد. آفات عمومي آن دسته از آفاتي به شمار مي آيند كه تمام عمليات مبارزه و هزينه هاي انجام آن به عهدة دولت است، اما در خصوص آفات همگاني دولت نقش حامي و هدايت كنندگي را داراست و انجام عمليات مبارزه و پرداخت هزينه هاي آن به عهدة كشاورز است. اين طرح در ارتقاي دانش و آگاهي كشاورزان و افزايش مشاركت آنها در نمونه برداري ها و تصميم گيري ها براي انجام مبارزه، موثر بوده و طي مدت زمان انجام آن، كاهش سمپاشي هاي هوايي و افزايش سمپاشي هاي زميني در مناطق آلوده به اين آفت را به همراه داشته است.

[Marichka]

خلاصه:
1) اجتماع فراواني از كنه هاي فورتيك و نماتدهايي كه به سوسكهاي پوستخوار مي چسبند يعنيS.multistriatus و S.pygmaeus در اتريش مورد مطالعه قرار گرفت.
2) از كل 3922 كنه كه بودند 144 عدد توسط S.multistriatus بالعغ شدند و 178 عدد توسط S.pygmaeus . طيف گونه ها يكسان بوده و فراواني نسبي كنه ها براي دو گونه scolytus خيلي شبيه هم بود.
3) Pyemotes scolyti گونه يكنه اي بود كه بيش از همه رويت شد و
Ps. Eccoptogasteri و T. bipilis تقريبا معمولي بودند ، با در نظر گرفتن اينكه ساير كنه ها گاهي اوقات به طور كمياب ديده مي شوند.
4)وظايف تغذيه اي بيشتر كنه ها به وسيله ي S.multistriatus و S. pygmaeus بسيار كم شناخته شده اما آن ممكن است شامل قارچ خواري ، پارازيتوئيد لارو سوسك پوستخوار ، شكارگر لارو پوستخوار يا كنه ها و نماتدها باشد.
5) در كنار كنه ها ي فورتيك دو گونه ي نماتد در تحقيقات روي حشرات ديده شدند كه به سوسك ها مي چبيدند .يك گونه از Cryptaphelenchus كه زير بالپوش هر دو گونه scolytid بود ، در حاليكه بالغ هاي Neoparasitylenchus sp. داخل شكم S. multistriatus بودند اما در S.pygmaeus نبودند.
كلمات كليدي:
مرگ هلندي نارون ، نارون، نماتد،Ophiostoma novo-ulmi ، phoresyو scolytidae ، كنه ، Scolytus multistriatus ، Scolytus pygmaeus ، Ulmus minor
بحث:
همراه با ظهور مرگ هلندي نارون (DED) در آغاز قرن بيستم ،نارون در اروپا ،شمال آمريكا و قسمتهايي از آسيا اثرات مخربي رابا بيماري پژمردگي آوندي ايجاد كرد كه آن با قارچ Ophiostoma از Ascomycota رابطه داشت.
اگر چه اولين موج از مرگ هلندي نارون به وسيله ي Ophiostoma ulmi بود اما هنوز از سال 1940 توسط دو گونه ي Ophiostoma novo-ulmi و Ophiostoma ulmiو هيبريد آنها O.novo-ulmi Brasierl در حال پيشرفت همه جا گير است كه
از جمله بهترين مثال ها از پاتوژن هاي درختان هستند كه با حشرات انتقال مي يابند ، در اين مورد خاص به وسيله ي سوسك هاي پوستخوار نارون از جنس Scolytus geoffroy و در شمال آمريكا اغلب با Hylurgopinus rufipes ، Scolytus multistriatus ، S. pygmaeus در ميان اجتماع 8 گونه ي scolytus در اروپا به درخت نارون مي آوردند . در قرن بيستم S.multistriatus معرفي شد و در شمال آمريكاو در استراليا و نيوزلند مستقر شد.
هر دو گونه ي scolytus وابسته هستند ،چو نسوسك پوستخوار زماني كه به دنيا مي آيد در كنده ها و شاخه هاي درخت ايجاد استرس مي كند.
مهمترين ضربه ي S.multistriatus و S.pygmaus به نقش ناقل بودن انها براي پاتوژن بيمار ي مرگ هلندي نارون مربوط مي شود كه در درختان سالم طي تغذيه ي مرحله ي بلوغ از پوست درخت ، شاخه هاي كوچك و محل انشعاب شاخه ها در طوقه از درختان نارون سالم پاتوژن را انتقال مي دهند .
گونه هاي scolytus داراي mycangium نيستند در عوض مي توانند اسكوسپوره او كنيدي هاي Ophiostoma novo-ulmi را انتقال دهند و روي سطح بدن خود حمل كنند.
با توجه به اينكه اهميت Scolytus spp. در قدرت انتقال پاتوژن هاي مرگ هلندي نارون است.كنترل اندازه ي آنها در برابر حشرات از بخش هاي ضروري استراتژي هاي مديريت يكپارچه در برابر مرگ هلندي نارون است.
هشت گونه از كنه هاي فورتيك شامل : Chelacheles michalskii Samsinak, Histiostoma ulmi, Pseudotarsonemoides eccoptogasteri, Proctolaelaps eccoptogasteris, Pr. Scolyti , Pyemotes scolyti, Tarsonema crassus, Trichouropoda bipilis به عنوان كنه هاي فورتيك در روي S.multistriatus و
S.pygmaeus يا از Scolytus galleries روي نارون در اروپا ثبت شده اند.
به خصوص براي Pr.scolyti و Py.scolyti تا حدي ممكن است اجتماع متفاوتي از گونه هاي كنه به S.multistriatus در شمال آمريكا بچسبد.
در سال 1974 Smiley& Moser يك taxa جديد را توصيف كردند:
Heterotarsonemus scolyti
Pseudotarsonemoides scolyti
Tasonemus kennedyi
Ununguitarsonemus peacocki
همه ي اينها حالت روي حشرات فورتيك دارند و در دالان هاي S.multistriatus روي نارون امريكايي پيدا شدند.
هيچكدام از اين چهار كنه در اروپا ،جايي كه بومي آنجا هستند ثبت نشده اند .

[Marichka]

3 سال قبل Loren Rosland به باران هاي سنگين و بادهاي قوي كه روي گياهان سوياي او اثر سود مي گذاشتند اهميت نمي داد. در عوض،مهاجماني در اندازه ي ته سنجاق توجه او را جلب كردند. آنها بسيار مخرب بودند. زارعان سوياي Ithace مي گفتند كه شته هاي سويا يك نوع جديد از گونه هاي مهاجم هستند كه از نظر اقتصادي نيز مخرب بودند.
مراقبت هايي را Rosland براي 1000acre مزارعش در برابر گسترش شته ها بوسيله ي حشره كش ها انجام مي داد كه قيمت حشره كش براي هر acer برابر 6 دلار بود.
او گفت: اين يك قيمت ديگري براي ما بود، اما به ما يك يا چند راه را نشان مي داد،سود آن 6000 دلار كمتر از سود نهايي شماست.
Eric Rebek يك محقق كه از سارمان حشره شناسي به MSUپيوسته بود گفت : با توسعه ي تجارت جهاني ، حوادث بيشتري از طرف گونه هاي بيگانه اي كه از مرزهاي ما مي گذرند وجود دارد.
گونه هاي مهاجم در ايالت ميشيگان از سال 1830 با ورود مارماهي (نوعي ماهي كه از ساير ماهي ها تغذيه مي كنند)كشف شده اند.
مار ماهي ها به وسيله ي كانال هايي كه بشر ساخته است، وارد رودخانه بزرگ مي شوند.
Rebek گفت : همچنانكه مسافرت هاي جهاني افزايش مي يابد ، همينطور گونه هاي جديد وارد مي شوند.
او گفت‌: هيچ راه عملي براي بازرسي همه و ديدن آنچه كه حمل مي كنند به عنوان گونه هاي مهاجم وجود ندارد.
Rebek هفته گذشته نشستي در مورد گونه هاي مهاجم تشكيل داد و دانشمندلن با هم در مورد گونه هاي مهاجم بحث كردند و اينكه چطور از گسترش آنها جلوگيري به عمل آوردند.
Rebek گفت: خوشبختانه در نشست چندين نظريه خوب و چند شبكه از ميان دانشمندان براي مديريت گونه هاي مهاجم راه اندازي شد.
Mary Gardiner يك فارغ التحصيل حشره شناسي ، تحقيقاتش را روي شته هاي سويا و تاثير آنها روي زندگي كشاورزاني مثل Rosland متمركز كرد.
Gardiner گفت : شته هاي سبز روشن كوچك از محل اصلي خود يعني چين به منطقه ي Chicago با قايق يا به صورت هوايي در سال 2000 مسافرت كرده بودند.
از زمانيكه رسيدند ،شته ها از ميان قسمت هاي مركزي شمال U.S و كانادا منتشر شدند.
Rebek گفت : اساساََ شته ها در تعداد زياد از سراسر گياه تغذيه مي كنند و سراسر گياه را مي پوشانند. آنها اغلب بيماريهاي گياهي را منتقل مي كنند.
Gardiner گفت : صنعت سويا از آنها ضربه اقتصادي ديدبه خاطر هزينه ي زيادي كه براي كنترل آنها به خاطر حشره كش ها پرداخته. بيش از 80% از كل زمين هاي زير كشت سويا در ميشيگان از حشره كش هايي به صورت افشانه براي شته ها استفاده مي كنند.
امروزه محققات در حال جستجو استفاده از افت كش هاي بهتر براي كنترل شته ها و يافتن روش هاي طبيعي بيشتر هستند .
Gardiner گفت : قبل از حال در ميشيگان ما در جستجو شكارگر هاي عمومي بوديم.
او گفت : كفشدوزك ها و بال توري ها دوحشره ي بومي ميشيگان هستند كه به طور طبيعي به كنترل جمعيت شته ها كمك مي كنند. اما همه گونه هاي مهاجم شكارگرهاي طبيعي ندارند.
Carrice scheele فارغ التحصيل جانور شناسي گفت : ما موفقيت كمي در كنترل صدف راه راه رودخانه اي داشتيم مگر اينكه شما برخي از روش هاي شيميايي را به كار ببريد.
طبق بخش Wisconsin از سايت منابع طبيعي :
صدف ها موجب كا هش تعداد جلبك ها در رودخانه ها مي شوند كه اين باعث تاثير روي تمام ارگانيزم هاي مافوق جلبك مي شود كه جلبك در زنجيره ي غذايي آنهاست.
وقتي كه جلبك كاهش مي يابد ، گياهان ابزي بلند رشد مي كنند كه اين مكانهاي بيشتري را براي مخفي شدن ماهي ها ي كوچك ايجاد مي كند و يافتن غذا را براي شكارگران بزرگ مشكل تر مي سازد.

scheeleگفت : چون استفاده از عمليات شيميايي نه فقط براي صدف راه راه بلكه براي ساير گونه ها نيز خوب نيست كارشناسان تحقيقات و پيشگيري هاي خود را روي توقف انتشار صدف ها متمركز كرده اند.
ميشيگان و محيط هاي مجاور اغلب تلاش هاي خود را روي توقف گسترش Embralnd ash borer توسعه مي دهند . كه حشره اي است كه داخل درختان سوراخ زير زميني ايجاد مي كند.آنها با محدود كردن حمل و نقل هيزم ها تا جايي تلاش مي كنند كه حشرات بميرند.
Deb Mc Calloagh پروفسوري كه به حشره شناسي و جنگل شناسي ملحق شد گفت : وارد كردن هيزم براي مردم يك مشكل بسيار بزرگ است.
همچنين اضافه كرد كه ساير گونه هاي مهاجم نيز با هيزم مي توانند انتقال يابند.
Wiscone هيزم پارك ها را مردود كرد و در هند و Ohio نيز به همين روش عمل مي شود.
Mc Callough گفت : اغلب براي حمل و نقل هيزم ائين نامه اي وجود دارد ،همچنين به چوب هاي جنگل اجازه نمي دهند كه به عنوان هيزم استفاده شوند مثل افرا و بلوط كه به قسمت هاي فوقاني شبه جزيره آورده مي شوند.
Rebek پيش بيني كرد كه مشكلات گونه هاي مهاجم در ميشيگان ادامه خواهد داشت.
او گفت : من مطمئنم كه طي يكي دو سال آينده يك عمليات زدودن سرتاسري ديگر داريم.