◄◄ دهـــــان و دنـــــدان ►►

[mehraria]

دهان اولين قسمت دستگاه گوارش است كه از لب ها شروع و به حلق منتهي مي گردد. در دهان دو فك وجود دارد.
فك بالا ثابت است و حركت نمي كند. ولي فك پائين حركت دارد و عمل باز و بسته شدن دهان را انجام مي دهد. در داخل استخوان هر فك حفراتي وجود دارد كه ريشه دندانها در آن قرار مي گيرد.
در اين حفرات دندانها بوسيله الياف دور دندان به استخوان فك متصل مي شوند. روي آرواره ها و دور دندان را لثه مي پوشاند.
به آرواره لثه و الياف نگهدارنده دور دندان بافت نگهدارنده دندان گفته مي شود.
دهان انسان در اعمال زيادي نظير حرف زدن خنديدن. چشيدن . گاز گرفتن. جويدن و بلعيدن غذا شركت دارد.
اولين قدم در راه گوارش غذا. خرد كرد و جويدن مواد غذايي است كه توسط دندانها صورت مي گيرد . هركدام از دندانها با شكل خاص
خود به عمل جويدن كمك كي كنند.
دندانهاي پيشين براي بريدن . دندانهاي نيش براي پاره كردن و دندانهاي آسيا براي خرد كردن لقمه شكل گرفته اند.

[mehraria]

هر انسان در زندگي خود. دو سري دندان ( دندانهاي شيري و دندانهاي دايمي ) و سه دوره دنداني ( شيري. مخلوط و دايمي) ‌دارد. از حدود 6 ماهگي كه اولين دندان شيري در دهان نوزاد رويش ميابد . تا سن 6 سالگي كه اولين دندان دايمي در دهان مي رويد را دوره دنداني شيري مي گويند. در اين دوران فقط دندان شيري در دهان وجود دارد.


از 6 تا 12 سالگي به تدريج دندانهاي شيري جاي خود را به دندانهاي دايمي مي دهند. اين زمان را دوره دندانهاي مخلوط مي گويند.

در حدود 12 سالگي كه هيچ دندان شيري در دهان وجود ندارد و فقط دندانهاي دايمي در دهان هستند. تا پايان عمر را دوره دنداني دايمي مي نامند.

[mehraria]

دندانهاي شيري معمولا از شش ماهگي شروع به رويش مي نمايند و تا سن دو و نيم سالگي تكميل مي شوند.
البته زودتر در آمدن و يا تاخير در رويش به مدت چند ماه طبيعي است. ولي اگر اين تاخير بيش از 9 ماه گردد بايد به دندانپزشك مراجعه نمود.
تعداد دندانهاي شيري 20 عدد است يعني كودك در هر فك ده دندان دارد و اين ده دندان در دو نيمه راست و چپ به صورت قرينه قرار دارد.
اسم اين پنج دندان از خط وسط به طرف عقب عبارتند از :‌دندان پيش مياني. كه بطور قراردادي با حرف A نشان داده مي شود .
دندان پيش طرفي و يا B .
دندان نيش يا C‌.
دندان آسياي اول يا D.
دندان آسياي دوم يا E.

[mehraria]

تعداد و نوع دندانها در فك بالا و پائين يكسان است. در هر فك نيز تعداد و نوع دندانهاي نيمه راست و چپ مشابه هستند.
بنابراين در دهان 4 نيمه فك داريم.
نيمه چپ فك بالا نيمه راست فك بالا
نيمه چپ فك پائين نيمه راست فك پائين
براي اسم بردن هر دندان بايد جاي آن را در فك مشخص كرد براي اين كار از شكل زير استفاده مي شود. اين شكل . فك و دندانهاي شخصي كه در روبروي ما ايستاده است. را نشان مي دهد.

مي توان شكل فوق را خلاصه كرد و فقط علامت دندانهاي مورد نظر را نوشت :

[mehraria]

دندانهاي شيري علاوه بر وظايف معمولي يك دندان ( جويدن. تكلم حفظ شكل و زيبايي چهره ) وظيفه ديگري نيز دارند. در واقع دندانهاي شيري نسبت به دندانهاي دايمي وظيفه و نقش مهمي را به عهده دارند. حفظ فضاهاي لازم براي رويش دندانهاي دايمي. وظيفه دندانهاي شيري است.
رويش صحيح دندانهاي دايمي ارتباط نزديكي با حفظ دندانهاي شيري تا سن طبيعي افتادن آنها دارد. بطوريكه هرگاه دندانهاي شيري زودتر از زمان طبيعي كشيده شوند. يا آنكه بيشتر از مدت زمان لازم در دهان باقي بمانند. ممكن است رويش دندانهاي دايمي زيرين دچار اشكال شود.
به عنوان مثال دندانهاي D و E بايستي تا سن 12-10 سالگي بطور سالم در دهان باقي بمانند. سپس با لق شدن آنها دندانهاي دايمي به جاي آنها رويش يابند . اگر اين دندانها زودتر از موقع از دست بروند . دندانهاي مجاور به سمت محل خالي دندان كشيده شده حركت كرده فضاي موجود را تنگ تر مي نمايند. لذا رويش دندان دايمي دچار مشكل مي شود.
متاسفانه بسياري از پدر و مادرها فكر مي كنند كه زود خراب شدن دندانهاي شيري و كشيدن آنها مهم نيست ‌چرا كه دندانهاي دايمي به جاي انها خواهند روييد. به اين ترتيب با عدم مراقبت كافي باعث پوسيدگي زود رس و از دست رفتن آنها مي شوند. كه نتيجه آن رويش نابجا و يا عدم رويش دندانهاي دايمي زيرين است

[mehraria]

از حدود سن 6 سالگي بتدريج دندانهاي دايمي شروع به رويش مي كنند. در داخل استخوان فك هر كودك در زير دندانهاي شيري جوانه دندان هاي دايمي وجود دارد.
با بزرگ شدن كودك . جوانه دندانهاي دايمي نيز رشد پيدا كرده و بتدريج شروع به حركت مي كند. همراه با حركت جوانه دندانهاي دايمي وجود دارد .
با بزرگ شدن كودك . جوانه دندانهاي دايمي نيز رشد پيدا كرده و بتدريج شروع به حركت مي كند. همراه با حركت جوانه دندانهاي دايمي ريشه دندانهاي شيري تحليل مي رود . زماني كه ريشه دندان شيري از بين مي رود . دندان لق شده و دندانه دايمي به جاي آن در مي آيد.
به دندانهاي دايمي كه جايگزين دندانهاي شيري مي شوند دندانهاي دايمي جانشين گويند. يعني 20 عدد از دندانهاي دايمي كه به جاي 20 عدد دندان شيري در مي آيند. دندانهاي دايمي جانشين نام دارد ( دندانهاي 1 تا 5 دايمي). بقيه دندانهاي دايمي كه رويش آنها ارتباطي به افتادن دندان شيري ندارد را دندان دايمي غير جانشين مي نامند. ( دندانهاي 6و7و8).

[mehraria]

معمولا اولين دندان دايمي كه رويش مي كند، دندان آسياي بزرگ اول يا دندان شماره 6 است و چون اين دندان در حدود 6 سالگي در مي آيد، دندان 6 سالگي نام دارد. محل اين دندان در پشت دندان آسياي دوم شيري است و بدون اينكه دندان شيري بيفتد، اين دندان رويش مي كند. به عبارت ديگر اولين دندان دايمي غير جانشين كه در پشت دندانهاي شيري رويش مي كند، دندان 6 سالگي است. به دليل اينكه رويش اين دندان، با افتادن دندان شيري همراه نيست، بسياري از والدين فكر مي كنند كه اين دندان هم شيري است و با اطمينان اين كه اگر دندان شيري بيفتد، دندان ديگري بجاي آن مي رويد، كوششي براي تمييز نگهداشتن آن نمي نمايند به اين تريتب دندان 6 سالگي بايد تا آخر عمر در دهان باقي بماند، خيلي زود پوسيده شده و ازبين مي رود. در ابتداي رويش، دندانها استعداد بيشتري براي پوسيدگي دارند و بايستي در تمييز نگه داشتن آنها دقت بيشتري كرد. بي توجهي به دندان 6 سالگي باعث پوسيدگي شديد آن و در موارد زيادي منجر به از دست رفتن اين دندان مي شود. دندان در 6 سالگي، الگوي رويش ساير دندانهاي دائمي است و رويش صحيح و مرتب بقيه دندانها به وجود دندان 6 سالگي بستگي دارد.

[mehraria]

تعداد دندانهاي دايمي 32 عدد است. تعداد 28 عدد از آنها در سن 6 تا 12 سالگي رويش مي كند. دندانهاي عقل معمولا از 17 سالگي به بعد در مي آيند.
تعداد دندانهاي دايمي در هر نيمه فك 8 عدد است كه به ترتيب از خط وسط بطرف عقب عبارتست از :
دندان پيش مياني. كه بطور قراردادي با شماره 1 نشان داده مي شود.
دندان پيش طرفي يا شماره 2.
دندان نيش يا شماره 3.
دندان آسياي كوچك اول يا شماره 4.
دندان آسياي كوچك دوم يا شماره 5.
دندان آسياي بزرگ اول يا شماره 6 يا دندان 6 سالگي .
دندان آسياي بزرگ يا شماره 7.
دندان آسياي بزرگ سوم يا شماره 8 يا دندان عقل.
براي نامگذاري اين دندانها همانند دندانهاي شيري علامت اختصاري به كار مي رود ولي در اين حالت از شماره دندانها استفاده مي شود.
دندانهاي دايمي براي داشتن تغذيه سالم. تكلم صحيح و حفظ زيبايي چهره بكار مي روند و همانند بقيه اعضاي بدن براي تمام عمر پيش بيني شده اند. لذا مراقبت و نگهداري آنها از ابتداي رويش ضروري است.

[mehraria]

در دهان يك انسان بالغ 32 دندان وجود دارد، چهار عدد از آنها كه بعد از بقيه دندانها در آخر قوس‌هاي دنداني رويش مي‌يابند دندانهاي عقل ناميده مي‌شوند. سن تقريبي شروع تشكيل آنها در استخوان فك 10-9 سالگي بوده، تاج در 14 سالگي كامل شده و در سالهاي آخر دوره نوجواني شروع به رويش در داخل استخوان نموده و بعد از 16 سالگي در دهان ظاهر مي‌گردند. وجه تسميه اين دندان زمان رويش آنها به داخل حفره دهان است كه مصادف با بلوغ فكري است. در طي رشد و تكامل فكين معمولاً جا براي رويش اين دندانها فراهم مي‌گردد. دندان عقل اگر درست و بجا رويش يابد ، مثل بقيه دندانها مفيد و موثر در سيستم جونده بوده و عليرغم تصور غلط عاميانه در اين موارد نبايد كشيده شوند.
دندانهاي عقل نهفته كدامند؟
اگر فك متناسب با رويش دندان رشد كافي نداشته باشد و يا به عبارت ديگر با رشد فك جا براي رويش اين دندان فراهم نگردد و يا جهت و مسير رويش آنها غير عادي باشد، قادر به رويش نبوده و در استخوان نهفته باقي مي‌مانند.
تشخيص دندان نهفته در فك چگونه است؟
دندانپزشكان با معاينه داخل دهان و با كمك راديوگرافي وجود دندانهاي عقل نهفته را تشخيص مي‌دهند.

دندان عقل نهفته اگر درآورده نشود چه عوارضي دارد؟
دندانهاي نهفته مشكلات عديده‌اي را مي‌توانند در آينده ايجاد نمايند:
1 - عفونت لثه؛ لثه پوشاننده دندان نهفته‌اي كه تعدادي از آن به محيط دهان باز شده بطور مكرر دچار عفونت و التهاب شده و دردناك مي‌گردد.
2 - عفونت استخوان
3 - آبسه و سلوليت؛ اگر عفونت لثه درمان نشود به استخوان رسيده و باعث تخريب دندان و استخوان مي‌گردد. اگر عفونت از استخوان بگذرد و به بافتهاي نرم گونه، گردن، حلق و زير زبان سرايت كند ايجاد آبسه و يا تورم منتشر بافت نرم را كه سلوليت ناميده مي‌شود مي‌كند كه توام با درد، تب، تورم ، قرمزي و مشكل در بازكردن دهان خواهد بود.
4 - صدمه به دندان مجاور؛ دندان نهفته با فشار بر ريشه دندان مجاور ممكن است باعث تحليل ريشه آن شود.
5 - ايجاد كيست؛ كيسه نازكي تاج دندان رويش نيافته را در استخوان فك در برگرفته است كه بعد از رويش دندان به داخل حفره دهان از بين مي رود. اگر دندان رويش نيابد ممكن است بزرگ شده و تبديل به كيست گردد. كيست‌ها تدريجاً بزرگ شده و سبب تخريب و تضعيف استخوان و مشكلات بعدي مي‌گردند.
6 - درد؛ يك دندان عقل نهفته مي‌تواند ايجاد دردهاي با علت نا مشخص و منتشر به نواحي سر و گردن نمايد.
7 - حركت دنداني؛ اعتقادي وجود دارد كه ممكن است فشار ناشي از اين دندانها سبب بي نظمي در رديف دندانها شود كه از نظر علمي ثابت شده نمي‌باشد.
دندانهاي عقل نهفته را چه بايد كرد؟
اگر دندانپزشك تشخيص دهد كه دنداني قادر به رويش نمي‌باشد، بايد آن را كشيد.
زمان مناسب درآوردن آنها چه موقع مي‌باشد؟
اين دندانها تا جايي كه قادر به رويش باشند، بطرف سطح حركت مي‌كنند و معمولاً در سطح پشتي دندانهاي آسياي بزرگ دوم گير مي‌افتند و جلوتر نمي‌روند. اين حالت معمولاً در سنين 16 تا 17 سالگي اتفاق افتاده و بهترين زمان براي درآوردن آنهاست. در اين سن به دليل وجود كيسه رويشي بزرگي كه تاج دندان را در بر گرفته و همچنين به اين علت كه ريشه دندان هنوز رشد نكرده و كوتاه مي باشد، كشيدن آنها را آسان مي‌كند، ضمن اينكه از بروز عوارض فوق‌الذكر و عوارض حين جراحي نيز پيشگيري مي‌شود. بيحسي موقت؛ در بعضي افراد ريشه‌هاي كامل شده، مجاور كانال عصبي بوده و كشيدن دندان ممكن است باعث بيحسي كوتاه مدت و گاهاً طولاني بشود. سينوزيت؛ سينوس فك بالا يك حفره بزرگ و طبيعي است. بر اثر شكل‌گيري و طويل شدن ريشه دندان عقل بالا، ممكن است مجاورت ريشه با سينوس خيلي نزديك شده و در حين كشيدن حفره سينوس باز شده و يا عفوني گردد. درآوردن ديرتر دندانهاي عقل تا سنين بالاتر و سالمندي چه مشكلاتي دارد؟
موكول نمودن درآوردن دندانهاي عقل به سنين سالمندي ممكن است مشكلات ذيل را به همراه داشته باشد:
- با افزايش سن ريشه‌ها قطورتر شده و ممكن است كشيدن دندان را سخت‌تر كند.
- التيام ضعيف تر بعد از كشيدن دندان
- پوسيدگي دندانهاي مجاور
- احتمال فك جوش شدن دندان
- احتمال شكسته شدن استخوان در افراد پير در حين جراحي و درآوردن دندان
- كاهش تحمل بيمار به دليل شرايط سني و درمانهاي پزشكي از قبيل مصرف داروهاي قلبي، ريوي و...

[mehraria]

*ساختمان دندان
هر دندان از دو قسمت تشكيل شده است : تاج و ريشه
تاج قسمتي از دندان است كه در دهان ديده مي شود و ريشه قسمتي از دندان است كه در داخل استخوان فك قرار دارد.
* ساختمان تاج
در تاج هر دندان از خارج به داخل سه لايه وجود دارد. مينا. عاج و مغز دندان

* ميناي دندان
قسمتي از تاج دندان كه در دهان قابل شاهده و لمس است. مينا ناميده مي شود ساير قسمت هاي تاج در زير مينا قرار دارند.

* عاج دندان
عاج قسمتي است كه در زير مينا قرار گرفته و استحكام آن از مينا كمتر است. همچنين بر خلاف مينا بافتي زنده بوده و در مقابل تحريكات حساسيت نشان مي دهد. رنگ عاج زرد روشن است.

* مغز دندان
در وسط هر دندان حفره اي وجود دارد كه حاوي اعصاب و رگهاي خوني است و به آن مغز دندان مي گويند. يك دندان تا هنگامي زنده است كه مغز آن سالم باشد. هرگاه در اثر پوسيدگي . ضربه يا عامل ديگري به مغز دندان آسيب برسد. معمولا دچار دندان درد مي شويم . گاهي آسيب وارده باعث مرگ مغز دندان مي شود. در چنين مواردي براي جلوگيري از عوارض بعدي بايد به دندانپزشك مراجعه نمود.

* ساختمان ريشه دندان
ريشه دندان نيز از سه لايه تشكليل مي شود كه بترتيب از خارج به داخل عبارتست از : سمان. عاج و مغز دندان .

* سمان چيست؟
سمان لايه نازكي است كه در سطح خارجي ريشه دندان قرار دارد. در زير سمان عاج وجود دارد كه ادامه همان عاج است كه در قسمت تاج دندان مي باشد. مغز دندان موجود در ريشه هم در ادامه مغز دندان است كه روي آن را عاج پوشانده است. روي عاج در قسمت تاج دندان مينا و در ريشه سمان قرار دارد.

* سطوح دندان
تاج دندان داراي چند سطح است:
سطح خارجي يا لبي . كه به طرف لبه ها قرار دارد.
سطح داخلي يا سطح زباني . كه در دندانهاي پائين به سمت زبان و در دندانهاي بالا به سمت سقف دهان است.
سطح بين دندان . سطح بين دنداني . سطح بين دو دندان مجاور را مي گويند.
سطح جونده كه در دندانهاي جلو باريك و تيز و در دندانهاي عقب پهن و ناهموار است.