تاريخچه اي از موسيقي تركمن
موسيقي بعنوان يكي از زيباترين و ظريفترين حكمت الهي در زندگي انسانها كاركردهاي اجتماعي مهم و ارزشمندي داشته و از دير باز در ميان ملل با الهام از زندگي روزانه فراز و نشيبهايي به خود مي گيرد. موسيقي سنتي تركمن نيز مانند موسيقي محلي اغلب مناطق دنيا، با الهام از زندگي روز مره اين مردم شكل گرفته است. درباره سابقه تاريخي اين موسيقي اطلاعات زيادي وجود ندارد. بنا به رواياتي بابا قنبر كه در قرنهاي ششم و هفتم م. ميزيسته سازنده دوتار بوده است. او مريد حضرت علي بوده و دوتار را براي به وجد آوردن اسب حضرت علي (ع) ساخته است. محمد فارابي نخستين دانشمند مسلمان است كه كتاب موسيقي را نوشته و اوست كه كمانچه را ساخته است.
در دوره امپراتوري سلجوقيان موسيقي تركمن به بالاترين درجه رشد خود ميرسد . در اين روزگار و در دوران آق قوينلوها تأثير اين موسيقي به سرزمينهاي حلب، ديار بكر، شيروان، گنجه، آذربايجان مؤثر افتاد.روزگار سلطنت نادرشاه نه تنها روزگار سركوبي تركمنان است بلكه موسيقي تركمن نيز در اين دوران دچار سرخوردگي مي شود. دانشمند بزرگ عليشير نوايي هم يكي از مشتاقان اين موسيقي بود. او آهنگ گلزار را كه يكي از كاملترين آهنگهاي موسيقي تركمن است بوجود آورده است از قرن 17 و 18 اشعار شاعران كلاسيك وارد موسيقي شد كه بيشتر با مضامين عارفانه اصالت خاصي به اين موسيقي بخشيدند.
اوسپينسكي و بيليايف كه هنر موسيقي تركمن را آموخته اند در كتاب موسيقي تركمن از قدمت اين موسيقي مات و مبهوت مانده اند.
ويژگيهاي موسيقي سنتي تركمن: موسيقي تركمن جزو ريشه دار ترين موسيقي هاي جهان به شمار مي رود چون در هيچ گوشه اي از آن قطعات موسيقي ديگر ملتها راه نيافته است. به نظر ميرسد علت اين امر، مهاجرت هميشگي تركمنها به منظور گريز از فرمانروايان ستمگر و يكجانشين نبودن آنهاست.
موسيقي تركمن تنها موسيقي است كه با يك مضراب مي شود دو نت را نواخت، ويژگي ديگر اين موسيقي اينست كه ريشه مضراب سازهاي تركمن ملهم از محيط طبيعي و پيوند آن با زندگي اجتماعي و عشيرتي اين مرد ماست و از صداي سم پاهاي اسب و شانه اي كه بر دار قالي كوبيده مي شود الهام گرفته شده است.
«اگر گوش با صداي طبيعت بيگانه نشده باشد و اگر هنوز بتوان در كنار انواع اتومبيلها، اسبي را هم ديد كه آزادانه مي تازد در موسيقي تركمن وزنهاي حاصل از تاختهاي مختلف اسب را شنيد و يا صداي برخورد شانه بر تار و پود قالي و نواي حاصل از كار طاقت فرساي نمدمالي را در مضرابهاي دو تار و تحريرهاي سازي و آوازي و زنبورك شنيد.»
موسيقي تركمن به لحاظ ويژگيهاي خاص عاري از لهو و لعب است و با سازهاي آن نمي شود پايكوبي نمود و در بسياري از سازهاي آن كه اندوهگين نيست حتي نمي شود دست زد . همچنين وجود جنبه هاي عرفاني در آهنگ هاي موسيقي تركمن بعنوان يك نقطه قوت اساسي براي اين موسيقي اصيل محسوب مي شود.
«اوسپينسكي پژوهشگر روس مي گويد: خاور زمين را گشتم و همه سازهاي آن را گوش دادم . تنها سازي كه تا سحرگاهان مردم را به خود سرگرم مي كند موسيقي تركمن بود به اين نتيجه رسيدم كه دلنشين ترين سازها در بين ملتها دو تار تركمن است.»
موسيقي تركمن در چهار دستگاه مخمس، تشنيد، نوايي و قريق لار و در 4 سبك عمده : 1-سبك سالير – ساريق 2-سبك يموت – گوگلان 3-سبك دامانا 4-سبك آخال تكه اجرا ميشود. موسيقي بزرگ تركمن مقام نام دارد كه حدود 500 مقام تركمني وجود دار دكه برخي از آنها عبارتند از: 1-گوگ دفه 2-سحر 3-سويدك 4-قونقورياش 5-آت چاپان 6- حاج قولاق 7-نار آغاچ 8-آيراليق و ...
مضامين موسيقي سنتي تركمن: موسيقي سنتي تركمن بازگو كننده باورها، دردها، رنجها، شاديها و آداب و سنن و فرهنگ تركمن است سازها از زبان دل مردم و از ادراك غم و شاديهاي آنان مايه گرفته و بازتاب شرايط اجتماعي روزگار خود مي باشد در اين موسيقي، عشق به آزادي، همبستگي، دلاوري و برادري آكنده است.
اشعاري حاوي پيامهاي اخلاقي، اندرزها، حكايات و روايات اين موسيقي را غني بخشيده اند و شاعران و خوانندگان با دستمايه قرار دادن زندگي ساده مردم و داستانها و وقايع تاريخي به عرضه آثار هنري پرداخته اند. اين موسيقي محدود به روايات و حكاياتي نيست كه بخشيها آن را با دو تار اجرا مي كنند. آوازهاي چوپاني و سارباني، آهنگهايي كه اغلب با ني و دو تار براي درمان يا تسكين درد كودكان مبتلا به سرخك اجرا مي شده است، مولود خوانيهاي ماه ربيع الاول، لالايي مادران كه به هودي معروف است، آوازهاي موسوم به لاله كه آواز دسته جمعي دختران شب هنگام در زير مهتاب در كنار آلاچيق رو به روي ماه است و ... مجموعه اي متنوع و ريشه دار را در موسيقي تركمن تشكيل داده اند.
سازهاي موسيقي تركمن:
دوتار: اين ساز را از آن روي كه، كاسه آن را از درخت توت ميسازند توت تار مي نامند. بنا به روايتي قدمت آن 6 هزار سال است. در پيرامون آرامگاه دانيال نبي، تنديس دو مرد كه در دست يكي از آنها دوتار بوده يافت شده است. بر پايه روايات اسلامي، اولين بار دوتار تركمني را بابا قتبر از مريدان حضرت علي ساخته است.
كمانچه: اين ساز داراي 3 سيم بوده و از كمانچه هاي معمولي كوچكتر است. به روايتي بخشهايي از تكه براي اولين بار آن را با اقتباس از كمانچه اي ايراني بكار گرفته اند.
ني: در تكمن صحرا ني 3 نوع است: ني هفت بند، ني زبانه دار، جفت ني.از ديگر آلات موسيقي تركمن ميتوان از زنبورك نام برد.
با پيشرفت تكنولوژي و پيرايش آلات پيشرفته و نوين موسيقي جهان غرب، امروزه در بيشتر عروسيها و مراسم و جشنهاي مردم تركمن صحرا، آهنگها و موسيقي غربي جاي اين موسيقي سنتي را گرفته است و بيشتر جوانان گرايش به اين موسيقي داشته و با علاقمندي به آهنگهاي آن گوش ميدهند و آن را زمزمه كنان به پايكوبي ميپردازند. و كم كم شاهد به حاشيه رانده شدن موسيقي سنتي هستيم و ديگر در اندك هستند كساني كه عمر خود را براي حفظ يادگاري كه پدران و اجدادمان با تاريخ سراسر رنج و مظلوميت براي ما بر جاي گذاشتند تا هويت و فرهنگمان با آن شناخته شود سپري مي كنند و امروزه تهاجم فرهنگي غرب با هدف قرار دادن فرهنگهاي بومي قصد يكسانسازي فرهنگ را دارد و با ترويج فرهنگ مورد نظر خود اهداف امپرياليستي خود را دنبال مي كند. بدبخت ملتي كه در اين ميان هويت و فرهنگ خود را ببازد.
حيف نيست جوانان مسلمان فرهنگ خود را كنار گذاشته از آهنگهاي ساخته و پرداخته استعمار كه لهو لعبي بيش نيست و مضامين آن را هوي و هوس و عشقهاي پوچ و بي معني تشكيل ميدهند استقبال كوركورانه كرده و به آن دلبستگي پيدا كرده و آرامش روحي خود را در آن بجويند. پس اگر هر يك از ما به نوبه خود همت كرده و در راه شناخت هويت و فرهنگ خود گام برداشته و به توليدات و يادگارهاي فرهنگي گذشتگانمان ارج نهيم بي شك مردمي سر بلند خواهيم بود.
علت اينكه موسيقي سنتي تركمن جايگاه ارزنده خود را از دست داده مي توان فقدان حمايت هاي لازم و كمبودهاي اساسي براي گسترش آنست . بي گمان تأسيس انجمنها و خانه هاي موسيقي محلي مي تواند در اين راه مؤثر باشد. به گفته كارشناسان علت اينكه جوانان كمتر به اين موسيقي گرايش پيدا مي كنند ، نا آگاهي از ظرايف و پيچيدگيهاي انست و دليل آن عدم توجه به آموزش آنست و علت آن نيز قطعاً كمبود امكانات است.
سازمان صدا و سيما به عنوان نماينده فرهنگ ملت در راه ارائه پر بار و تبليغ آن نقش بسزايي مي تواند داشته باشد و انتظار مي رو داين سازمان با ارائه موسيقي هاي اصيل اين مردم در راه احياء آن در بين مردم بكوشند. از اين رو جا دارد مسئولان كشوري و محلي بخصوص متوليان فرهنگ و ارشاد اسلامي نسبت به توسعه و گسترش موسيقي هاي محلي همت گمارند زيرا موسيقي سنتي مي تواند در خدمت فرهنگ و مذهب قرار گرفته و ناقل انديشه ها ، ايده ها و هنجارهاي يك جامعه باشد.آق مراد پارسنگ
منابع:1- ويژه نامة جشنواره موسيقي تركمن «ياپراق» سال پنجم – شماره 202- تاريخ سياسي، اجتماعي تركمن ها؛ تأليف امين الله گلي
برگرفته از: پايگاه اطلاع رساني دانشجويان و دانش آموختگان تركمن ايران
جواب بصورت نقل قول
نوشته شده توسط sise
