ادب و ادبيات

[barani700]

ادبیات فارسی یا پارسی به [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] گفته می‌شود که به [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نوشته شده باشد. ادبیات فارسی تاریخی هزار و صد ساله دارد. [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] دو گونه اصلی در ادب فارسی هستند. برخی کتابهای قدیمی در موضوعات غیرادبی مانند تاریخ، مناجات و علوم گوناگون نیز دارای ارزش ادبی هستند و با گذشت زمان در زمره [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ادبیات فارسی قرار گرفته‌اند.
آوازه برخی شاعران و نویسندگان ایرانی از مرزهای ایران فراتر رفته‌است. شاعران و نویسندگانی نظیر [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] شهرتی جهانی دارند. در میان چهره‌های شناخته شده ادبیات معاصر فارسی در جهان می‌توان به [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] در داستان و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] در شعر اشاره کرد.
فهرست مندرجات

• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]

ادبیات ایران پیش از اسلام

نوشتار اصلی را بخوانید: [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نوشتار اصلی را بخوانید: [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] در زمان [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] (۲۰۵ - ۲۵۹ ه. ق.) شاعری به نام [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] (ف.۲۲۰) ظهور کرد. در عهد بغتسما [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] به سرودن شعر پرداختند.

سامانی

در دوره [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] شعر و نثر پارسی هر دو راه کمال سپرد. در شعر [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] . در نثر رساله در احکام فقه حنفی تصنیف ابوالقاسم بن محمد سمرقندی، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، کتاب گرشاسب و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] هر دو تالیف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، ترجمه [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] توسط [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، ترجمه [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] توسط گروهی از دانشمندان، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] (در جغرافیا)، رساله استخراج تالیف محمد بن ایوب حاسب طبری پرداخته شد.

آل بویه

در دوره [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] منطقی رازی و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] در شعر نامبردارند و در نثر دانشنامه رازی علائی و رگ‌شناسی به قلم [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] پرداخته شد و ابوعبید جوزانی بخش ریاضی دانشنامه را به رشته تحریر درآورد و قصه [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] به فارسی ترجمه و شرح شد.

غزنویان

در دوره [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] شعر پارسی [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] را به کمال رسانیدند و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نویسنده مکتوبات درباری سبکی بدیع در نثر پدید آورد.

سلجوقیان و خوارزمشاهیان

در زمان [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] شاعران بزرگ چون [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و جز آنان ظهور کردند.
در نثر نمایندگانی مانند [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مولف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مولف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مولف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مترجم [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مولف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، حمیدالدین نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مولف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] (در طب) ظهور کردند.

حمله مغول

شعر فارسي در دوره مغول بر روي هم متمايل به سادگي و رواني بود و اگر چه بعضي شاعران به پيروي از قدما يا به سبب تمايل به آرايه‌هاي ادبي و تكلَف‌هاي شاعرانه به شعر مصنوع روي‌ آوردند؛ اين امر عموميت نداشت و حتي همان شاعران مقلّد و گاه متصنَع، در مقابل اشعار دشواري كه به منظور اظهار مهارت و استادي‌شان مي‌سرودند، اشعار ساده‌ي بسيار داشتند كه قصّه‌ي دل و نداي ذوقشان بود. بيشتر مثنوي‌ها و همه‌ي غرل‌ها و غالب قصيده‌ها به زبان ساده‌ي روان و گاه نزديك به زبان محاوره ساخته مي‌شد. يكي از سبب‌هاي سستي برخي از بيت‌ها و يا به كار بردن تركيب‌هاي نازل در پاره‌اي از شعرهاي اين دوره، همين نزديكي به زبان محاوره‌است. اما اين كه بيشتر شاعران، به خصوص غزل‌سرايان، در پايان اين دوره به زبان ساده‌ي تخاطب متمايل شده بودند؛ به اين علّت بود كه رابطه‌ي گروهي از آنان با آثار استادان بزرگ پيشين نقصان يافته و نيز دسته‌اي از آن شاعران ترك‌زباني بودند كه فارسي را مي‌آموختند و هنگام سخن‌گويي ناگزير ساده‌گويي مي‌كردند. همراه اين سادگي، بيان يك خاصيت ديگر توجّه به نكته‌سنجي و نكته‌يابي و نكته‌گويي است؛ يعني گنجانيدن نكته‌هايي باريك در شعرها همراه با خيال دقيق و نازك‌بيني تام كه معمولاً از آن‌ها در شعر به مضمون تعبير مي‌شود. چنين نازك‌خيالي‌ها و نكته‌پردازي‌ها در شعر فارسي، به ويژه شعر غنايي ما از قديم وجود داشت؛ امّا هر چه از قرن‌هاي پيشين به زمان‌هاي متأخّر نزديك شويم، قوّت آن را محسوس‌تر و به همان نسبت سادگي الفاظ را براي سهولت بيان بيشتر مي‌يابيم. در قرن‌هاي هفتم و هشتم، شاعراني چون خواجو و سلمان و به خصوص حافظ توانسته‌اند، نكته‌هاي دقيق بسيار در الفاظ عالي منتخب بگنجانند و خواننده را گاه از قدرت شگفت‌انگيز خود به حيرت افكنند و همین توانایی ساحرانه‌است که باعث شد جانشینان آنان و به ویژه شیفتگان حافظ، دنباله‌ی کارش را در نکته‌آفرینی بگیرند؛ غافل از آن که «قبول خاطر و لطف سخن خدادادست». لازمه‌ی پیروی از نکته‌آفرینی‌های حافظ احراز قدرت فکری و لفظی اوست؛ ولی شاعران عهد تیموری غافل از این اصل به گونه‌ای روزافزون به تکاپوی یافتن نکته‌های باریک افتادند و در گیرودار این تکاپو گاهی از رعایت جانب الفاظ باز ماندند و با این عمل مقدمات ایجاد سبکی را در ادبیات فارسی فراهم کردند که از آغاز قرن دهم، قوت آشکار یافت و در دوره‌ی صفویان به تدریج کار را به جایی کشانید که یکی از سرآمدان شیوه‌ی خیال‌پردازی میرزا جلال اسیر در اسارت مطلق مضامین افتاد و در شکنجه‌های این اسارت مطلق، گاه زبان مادری خود را در ترکیب الفاظ از یاد برد و از بیان عبارت‌های نامفهوم ابا نکرد. سخن در این است که هر چه از آغاز این عهد، به پایان آن نزدیک‌تر شویم، مبالغه در مضمون‌یابی و مضمون‌سازی را بیشتر و به همان نسبت دقت در الفاظ و یک‌دست نگاه داشتن آن و انتخاب را در آن کمتر می‌بینیم. بی‌شک گرد مضمون‌ها و نکته‌های تازه‌ی بدیع در شعر، خاصه در غزل، گردیدن بسیار شایسته و در خور است؛ بدان شرط که اوّلاً در این راه مبالغه نکنند و ثانیاً به خاطر معنی لفظ را مهمل نگذارند ولی بیان از این نکته خالی از فایده نیست که سخن‌گویان این عهد نکته‌پردازی و مضمون‌یابی را از وظایف شاعر می‌پنداشتند و شعر ساده‌ی بی‌نکته را ماندنی نمی‌دانستند.
در این دوره [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] , [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و غزلیات، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] صاحب [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] صاحب [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] گوینده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، در شعر پدید آمدند.

تیموریان

دوره [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] دنباله دوره مغول محسوب می‌شود. در عهد تیموری [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] شاعر ظهور کرد. در عهد مغول و تیموری نویسندگانی ارجمند برخاستند, مانند [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مولف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مولف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، ابوالشرف ناصح گلپایگانی مترجم [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مدون و جامع [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، شهاب الدین عبدالله نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مولف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، نظامی شامی نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مولف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] (همه در تاریخ)، عوفی نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مولف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، محمد بن قیس نویسنده المعجم (در ادب و انواع آن)، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، حسین واعظ نویسنده اخلاق محسنی و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] (در اخلاق و فنون و حکمت).

صفویان

در دوره صفویان نثرنویسانی مانند [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نویسنده [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مولف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مولف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نویسنده تاریخ الفی، محمد یوسف بن شیخ مولف منتخب التواریخ، ابوالفضل ابن مبارک مولف اکبر نامه (در تاریخ)، ظهور کردند و در شعر [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، نامبردارند.

افشاریان و زندیان

در دوره [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] گویندگانی مثل [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و پسر او [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] (لطفعلی بیک شاملو) معروف شدند.

قاجار

برخی شاعران و نویسندگان در دوره [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] بازگشت به سبک قدیم (سبک خراسانی) کردند و شاعرانی مانند [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، محمود خان ملک الشعراء شیبانی و جز آنان نماینده این سبک‌اند. [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] یکی از زنان شاعر این دوران است. در نثر [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مولف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] متمم روضه الصفا و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مولف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، نویسندگان نامه دانشوران، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مولف [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و غیره شهرتی یافته‌اند.

ادبیات مشروطه

در دوره [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] تحولی در روش فکر شاعران و نویسندگان پیدا شد. [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، و گروهی از معاصران نمایندگان شعر این دوره هستند و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و گروهی از معاصران نماینده شعب مختلف نثر این دوره به شمار می‌روند.'


شعر نو

نوشتار اصلی را بخوانید: [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] زمينه‌های فكری سرایش شعر نو، سالها پيش از نيما آغاز شده بود كه برای پیگیری اين نكته بايد به شاعران و سرايندگان دوره مشروطه مراجعه كرد. [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] مترجم [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] از اين زمره‌اند.
شعر نو جنبش شعری بود که با نظریات [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] آغاز شد. از جمله شاعران متعلق به این جنبش شعری می‌توان به [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ( [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ) اشاره کرد.
وزن در شعرهای نیما و اخوان با نوع شعری که احمد شاملو سراینده آن بود تفاوت دارد. شعر نیمایی دارای وزن عروضی بوده و تنها هجاهای شعر تساوی خود را از دست داده‌اند و کوتاه یا بلند می‌شوند ولی در شعر سپید که احمد شاملو آن را پایه‌گذاری کرد از وزن خبری نیست و به جای آن از تصویر سازی واژگانی و موسیقی درونی استفاده می‌شود.

فرهنگ‌نویسان ایرانی

• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]

شاعران زن ایرانی

• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]

• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]

باید یادآوری کرد که در سده‌های گذشته از جمله در سده ششم هجزی قمری، در دربار سلطان سنجر سلجوقی، مهستی شعر می‌سرود که اشعار اروتیک او شهره‌است، جز او از رابعه باید یاد کرد و برای دیگران باید به منابع مراجعه کرد. در دوره قاجار نیز بسیاری از بانوان شاعر را می‌توان سراغ گرفت، به ویژه از زنان دربار.

طنزپردازان


نوشتار اصلی را بخوانید: [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]

• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]

شاعران و نویسندگان

نوشتار اصلی را بخوانید: [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نوشتار اصلی را بخوانید: [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
نویسندگان و شاعران انقلاب اسلامی

• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]

منتقدان ادبی


نخستین کسانی که نقد ادبی به معنای مدرن آن را در ایران شناساندند روشنفکران دوران مشروطه نظیر [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] ، [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] و [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] بودند.

• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
• [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]

این خط رو از کجا یاد گرفتید، به ما هم یاد بدید
لطفا پست تون رو ویرایش کنید اگه ممکنه

[barani700]

صنایع ادبی در اشعار حافظ

حرفهای تازه، مضمونهای بی سابقه، و اندیشه هایی که رنگ اصالت و ابتکار دارد در کلام حافظ همه جا موج می زند. حتی عادی ترین اندیشه ها نیز در بیان او رنگ تازگی دارد. این تازگی بیان، در بعضی موارد نتیجه ی یک نوع صنعتگری مخفی است. مناسبات لفظی البته شعر وی را رنگ ادیبانه می دهد و آشنایی با لغت و علوم بلاغت وی را در این کار قدرت بیشتر می بخشد. مراعات نظیر هم لطف و ظرافتی به کلام او می افزاید. وقتی بخاطر می آورد که زلف معشوق را عبث رها کرده است، این را یک دیوانگی می بیند و حس می کند که با چنین دیوانگی هیچ چیز برای او از حلقه ی زنجیر مناسبتر نیست. با چه قدرت و مهارتی این الفاظ را در یک بیت آورده است! جایی که از دانه ی اشک خویش سخن می گوید به یاد مرغ وصل می افتد، و آرزو می کند که کاش این مرغ بهشتی به دام وی افتد. یک جا در خلوت یک وصل بهشتی از معاشران می خواهد، گره از زلف یار باز کنند و به مناسبت زلف یار که در تیرگی و پریشانی رازناک خود به یک قصه می ماند – از آنها می خواهد تا شب را با چنین قصه ای دراز کنند.

معاشران گره از زلف یار باز کنید

شبی خوش است به این قصه اش دراز کنید

آیا همین زلف یار به یک شب نمی ماند – به یک شب خوش؟ درست است که شب را یک قصه کوتاه می کند اما با یک چنین قصه ای که خود رنگ شب و درآشفتگی شب را دارد می توان یک شب خوش را دراز کرد. مناسبت زلف و قصه در شعر حافظ مکرر رعایت شده است و ظاهراً آنچه در هر دو هست ابهام و پریشانی است . حافظه ی کم نظیری که تداعی معانی را در ذهن او به شکل معجزه آسایی درمی آورد وسیله ی خوبی است برای صنعت گرایی او.

با این همه مواردی هم هست که این صنعت گرایی روح شعر را در کلام او خفه می کند. از جمله وقتی از تاب آتش دوری وجود خود را غرق عرق می بیند، به یاد معشوق می افتد – اما به یاد عرق چین او !

ز تاب آتش دوری شدم غرق عرق چون گل

بیار ای باد شبگیری نسیمی زان عرقچینم

وقتی دیگر که چشم مخمور معشوق را در قصد دل خویش می بیند در وجود وی یک ترک مست می یابد که گویی میل کباب دارد.

چشم مخمور تو دارد ز دلم قصد جگر

ترک مستست مگر قصد کبابی دارد

(استعاره کباب برای دل عاشق و تکرار مناسبات و لوازم آن به مناسبت ذکر دل، در کلام معاصران حافظ نیز هست و حاکی است از رواج رسم و قبول مضمون در آن روزگاران.)

درست است که این مضمونها در آن ایام به قدر امروز عاری از ذوق و ظرافت به نظر نمی رسیده است، اما به هر حال افراطی بوده است در رعایت نظیر. در هر حال این افراط در صنعت گویی گه گاه شعر او را از لطف و جلوه می اندازد. فی المثل، در یک غزل که «خجند» در قافیه ی آن جایی می تواند داشت، نام خجند شاعر را به یاد خوارزم می اندازد، و ترک خجندی که لفظ ترک را به خاطر وی می آورد و این همه در دستگاه شعر سنتی این اندیشه را برای وی در قالب وزن می ریزد که : حافظ چو ترک غمزه ی ترکان نمی کنی ... شنونده انتظار دارد جزایی بسیار سخت برای این بازیگوشی شاعر مقرر شود، اما چون حکایت قافیه است و مناسبات لفظی، فقط می شنود: دانی کجاست جای تو خوارزم یا خجند. بی شک شاعر نمی خواهد خوارزم یا خجند را واقعاً یک جای وحشتناک جلوه دهد و چگونه ممکن است در زمینی که معدن خوبان و کان حسن محسوب است، جایی چنان وحشت انگیز تصویر شود. اما این نیز یک ظرافت جوی رندانه است که انسان را درست به چیزی تهدید کنند که نیل بدان کمال مطلوب اوست. بعلاوه وقتی خوارزم و خجند سرزمین غمزه و جلوه ی خوبان است رفتن به آنجا دردی را از شاعر نظر باز که نمی تواند غمزه ی خوبان را ترک نماید دوا نمی کند. اما چه باید کرد؟ صنعت نمایی است و شاعر نمی تواند از آن خودداری کند. مکرر اتفاق افتاده است که رعایت صنعت شعر خوب را از جلوه می اندازد با این همه گه گاه نیز صنعت در نزد او همچون وسیله ای است برای نیل به کمال – کمال فنی.

صنعت عمده ی او ایهام است – نوعی تردستی زیرکانه که شاعر در آن با یک تیر دو نشان می زند و یک لفظ را چنان بکار می برد که خواننده معنی نزدیک آن را به خاطر می آورد در حالی که مراد شاعر یک معنی دورتر است یا عکس و یا هر دو. از جمله وقتی در بیان اندوه و نامردای عاشقانه ی خویش می گوید «ز گریه مردم چشمم نشسته در خون است» خواننده خوب درک می کند که از لفظ مردم مراد شاعر مردمک چشم است، مردم چشم اما وقتی در مصرع بعد می خواند که شاعر با لحنی آکنده از عتاب و شکایت می گوید: «ببین که در طلبت حال مردمان چون است» یک لحظه در تردید می افتد که مقصود کدام مردمان است. درست است که مصرع اول خیلی زود خاطر خواننده را توجه می دهد که مراد مردمان چشم است – مردمان چشم عاشق که در خون نشسته اند. شاعر البته می خواهد رأفت و رقـّت معشوق را با نشان دادن چشم خونین گریان خویش جلب کند اما با این صنعت در واقع هم چشم خونبار خود را به رخ معشوق می کشد هم در یک آن با یک چشم بندی تردستانه صورت حالی از همه ی مردمان عاشقی کشیده و در خون نشسته را به پیش چشم او می آورد و اینجاست که بیان او واقعاً دو پهلوست – هم معنی دور را در نظر دارد هم معنی نزدیک را. در کلام حافظ این ایهام رندانه بسیار است و دیوان او پر است از حرفهای دو پهلو که شوخی و ظرافت کم نظیری آنها را از شیوه ی ایهام هر شاعر دیگر جدا می کند و ممتاز.

شوخی و ظرافت در بعضی موارد از مختصات بیان اوست. متلکهای زیرکانه که شادی و شیرینی آنها گه گاه از نیش یک طنز گزنده به زهر تلخی آلوده است رنگ خاصی به لطیفه های او می دهد. هوش قوی که لطافت بی شائبه ی شوخی را می کشد در بعضی موارد این متلکهای کوتاه را مثل نیشتری زهرآلود می کند که روح ساده و شادمان از آن لذت نمی برد اما هوش تند که با زهر اینگونه تلخیها معتاد است از آن حداکثر لذت را می برد. بدین گونه است که متلکهای او، مثل نیشخندهای ولتر و آناتول فرانس بیشتر با هوش طرف است تا با روح. در واقع همین هوش است که هدف طعنه را درک می کند و از طنز او یک حربه می سازد، مخصوصاً ریا را که حافظ به آن اعلان جنگ داده است، اما خودش لامحاله گه گاه از آن خالی نیست، به سختی سرکوب ومقهور می کند. این شوخی و ظرافت در جای جای ابیات او هست. اما مخصوصاً رنگ خاصی به سؤال و جوابهای او می دهد – سؤال و جوابهای او با معشوق، با مدعی، و با زاهد ملامتگر.

در بعضی موارد عذر آوردنهایش – عذرهای بدتر از گناه – که رنگ «حسن تلعیل» دارد، حاکی است از این شوخیهای لطیف و نیشدار. از جمله یک جا می خواهد عذری بیاورد، عذر برای آنکه رشته ی تسبیح زهدش پاره شده است. اما ذوق لطیفه گوی او عذری که برای این امر پیدا می کند این است که بگوید دستم در دامن معشوق بود آن هم نه معشوق خانگی، معشوق بازاری که شاعر از وی به ساقی سیمین – ساق تعبیر تواند کرد. لطف شوخی اینجاست که همه ی سنتها را درهم می شکند، همه قیدها را بر هم می زند و از این همه می خواهد عذری بتراشد برای یک ترک اولی که احتیاج به عذرخواهی هم ندارد. در گفت و شنود بامعشوق این بذله گویی با نوعی حاضرجوابی توأم است، گاه از جانب معشوق و گاه از جانب شاعر. البته مواردی هست که لحن ایهام آمیز فهم لطف و ظرافتی را که در این حاضر جوابی ها هست دشوار می کند از جمله یک جا که می خواهد معشوق کناره جویی را به صحبت و عشرت دعوت کند با ایهام از وی می خواهد که او هم مثل نقطه ای به میان دایره بیاید، و بعد هم از زبان او به خودش جواب می دهد که «ای حافظ این چه پرگاری» است؟ و لطف ایهام وی در این لفظ «پرگار» که مجازاً در زبان حافظ به معنی حیله و نیرنگ نیز به کار می رود وقتی درست مفهوم تواند شد که خواننده توجه کند نه فقط می خواهد بگوید که آخر این دایره ای که هست با کدام پرگار درست شده است، بلکه نیز می خواهد با خنده و با لحن عامیانه ای که حذف «است» در آخر سؤال نیز آن را اقتضا دارد، سؤال کند که ای حافظ باز این چه پرگار تازه ای است؟ با این همه حاضر جوابی های او غالباً چنان نافذ و قوی است که در بیشتر موارد بی پرده و بدون تأمل بسیار لطف و ظرافت آنها معلوم می شود. وقتی معشوق بهانه جوی را می خواهد تهدید به فراق کند با بی قیدی رندانه ای به وی می گوید که «ز دست جورتو آخر ز شهر خواهم رفت».

ز دست جور تو گفتم ز شعر خواهم رفت

به خنده گفت که ای حافظ برو که پای تو بست؟

اما معشوق با بی نیازی شانه ها را بالا می اندازد و رندانه جواب می دهد « که حافظ برو که پای تو بست؟» یک جا با زبان یک بازاری از معشوق بوسه ای «حواله» می خواهد و معشوق که مثل او با این زبان آکنده از وعده و دروغ آشناست رندانه مثل یک سوداگر کهنه کار می پرسد: کیت با من این معامله بود؟ جای دیگر وقتی معشوق را می بیند که با یک تملق ریشخند آمیز خنده ای می کند و می گوید: که حافظ غلام طبع توأم، شاعر رند با حالتی که دیرباوری و بی اعتقادی در آن به هم آمیخته است سری تکان می دهد و می گوید: ببین که تا به چه حدم همی کند تحمیق!

به خنده گفت که حافظ غلام طبع توام

ببین که تا به چه حدم همی کند تحمیق

حتی وقتی می خواهد از شاه تقاضا کند تقاضایش گه گاه رندانه است و ظریف. می گوید سالهاست ساغرم از باده تهی است. اما شاهدی که بر این ادعا می آورد جالب است – محتسب. چه کسی بهتر از محتسب می تواند این دعوی را در محضر سلطان تصدیق کند، و یک رند چه کنایه ای ظریفتر از این برای تقاضا می تواند به کار برد؟ حاضر جوابی های او گه گاه رنگ تغافل دارد و آکنده است از ظرافت رندانه. وقتی معشوق قصد جدایی دارد شاعر محجوب با بیم و وحشت زیرلب زمزمه می کند که «آه از دل دیوانه ی حافظ بی تو» اما معشوق که خوب می داند این دیوانگی عاشق از کجا ناشی است خود را به نادانی می زند و با خنده ای که راز او را فاش می کند زیر لب می پرسد که دیوانه کیست؟

گفتم آه از دل دیوانه حافظ بی تو

زیر لب خنده زنان گفت که دیوانه کیست؟

اینجا معشوق با بی اعتنایی و سرگردانی از پهلوی وی می گذرد، شاعر آهسته از وی می خواهد که به عهد دوستی وفا کند. معشوق مثل اینکه تقاضای او را نفهمیده باشد جواب می دهد که آقا، اشتباه گرفته اید «در این عهد وفا نیست.»

دی می شد و گفتم خدا صنما عهد بجای آر

گفتا غلطی خواجه در این عهد وفا نیست

ایهامی که در لفظ «عهد» هست شعر را از لطف بی مانندی سرشار می کند. این نکته سنجی هاست که به سؤال و جوابهای وی ظرافت خاص می بخشد. یک جا از پیر میکده می پرسد که راه نجات چیست؟ پیر جام می را می خواهد و سپس مثل اینکه تازه سؤال وی به گوشش خورده باشد بی تأمل می گوید: عیب پوشیدن.

به پیر میکده گفتم که چیست راه نجات

بخواست جام می و گفت عیب پوشیدن

سؤال و جواب رندانه ای است. آدم به یاد سؤال و جواب ابوسعید مهنه می افتد و دلاک حمام که از شیخ معنی جوانمردی را پرسید و او به وی، که شوخ شیخ را پیش روی او آورده بود، جواب داد که جوانمردی شوخ خلق پنهان کردن است و به روی آنها نیاوردن. پیر میکده نیز، درست وقتی راز پوشیدن را برای شاعر راه نجات می خواند که یک راز پوشیدنی را پیش او برملا می کند.

منبع: از کوچه رندان (درباره زندگی و اندیشه حافظ) - نوشته : دکتر عبدالحسن زرین کوب

[amir raya]

آقا این بیت چه آرایه ای رو داره؟
گلاب است گویی به جویش روان.............همی شادگردد زبویش روان

[amir raya]

این خط رو از کجا یاد گرفتید، به ما هم یاد بدید
لطفا پست تون رو ویرایش کنید اگه ممکنه

توی ویکیپدیا بنویسید تاریخ ادبیات فارسی درست شدش میاد.

[barani700]

بازگشتِ ادبی ، دوره ای در تاریخ ادبیّات ایران ، از نیمة دوم قرن دوازدهم تا پیدایش ادبیات مشروطه در اوایل قرن چهاردهم . دربارة آغاز و آغازکنندگان ادبیّات این دوره میان صاحبنظران تقریباً اتّفاق نظر هست ، امّا دربارة ماهیّت این دورة ادبی و نامها و صفتهایی که بدان داده شده و تقسیم آن به دوره های فرعیتر و پایان و هدف آن اختلاف نظرْ بسیار و آراء گاه حتّی بکلّی متعارض است . با این حال ، بیشتر نویسندگان تاریخ ادبیات ایران و صاحبنظران ادبی معاصر به گونه ای «بازگشت » را بر این دوره اطلاق کرده اند، هر چند که مرادشان از آن یکسان نیست . به احتمال قوی تعبیر «بازگشت » را نخستین بار ملک الشعرای بهار در نوشته به کار برده است ( ارمغان ، دورة 13،ش 7، ص 441ـ 448، ش 8، ص 519ـ526، ش 10، ص 713ـ720). او در سبک شناسی (ج 3، ص 316)، پس از توصیف «انحطاط ادبی » عصر صفوی ، با عبارت «رستاخیز یا بازگشت » نیز از این دوره یاد کرده است . دیگران با تعبیرهای دیگری از آن یاد کرده اند، از جمله : «نهضت ، نهضت جدید، نهضت شعری جدید»(عباس اقبال ،«سیداحمد هاتف اصفهانی »، ص 1-8)، «نهضت ادبی » (جلال الدین همائی ، «ترجمة حال سروش اصفهانی »، ص 15)، «نهضت نو در شعر فارسی » و «دورة بازگشت » در شعر و نثر (ذبیح اللّه صفا، «ادب »، ص 679-681)، «نهضت بازگشت یا تجدید حیات ادبی » (رعدی آذرخشی ، ص 94)، «نهضت بازگشت به سبک قدما» در توصیف مرحلة اول و «مکتب ادبی » در توصیف مرحلة دوم آن (عبدالحسین زرین کوب ، ص 151-154)، «نهضت ادبی » و «نهضت نسبتاً مهمی در شعر فارسی » (یحیی آرین پور، ص 13). در نوشته های دیگران ، داوریها و ارزشیابیهای افراطی و تفریطی از کاربرد تعبیرها پیداست . برای مثال ، نویسنده ای با عبارات «نهضت بزرگ ادبی » و «رنسانس ادبی » از آن یاد می کند (ابراهیم صفایی ، ص 2 و3). نویسنده مقالة «فارسی ، ادبیات » در دایرة المعارف فارسی مصاحب کلمة رجعت را برای توصیف این دوره به کار می برد، آن هم نه در معنای لغوی کلمه و نه مترادف با بازگشت بلکه با باری منفی و به معنای ارتجاع ، و حتی تصریح می کند که این دوره را دورة «بازگشت » یا «نهضت » خوانده اند اما باید آن را دورة «رجعت » نامید (همانجا). به هر حال ، اختلاف نظر در انتخاب و استعمال اصطلاحات برای اطلاق بر این دوره از تفاوت تلقیهای ادبی و نیز دیدگاههای متفاوت دربارة ماهیّت ادبی آن حکایت می کند.

بازگشت در شعر. در نیمة قرن دوازدهم ، تقریباً از اواخر عصر افشاریه ، حرکت تازه ای در شعر فارسی آغاز شد و تنی چند از شاعران به فکر پیروی از اسلوبهای کهن شعر فارسی ـ سبک خراسانی (یا ترکستانی ) و سبک عراقی ـ افتادند و این طرز را در شعر «شیوة متقدّمین » یا «طرز قدما» خواندند یا با عبارتهای دیگری از این قبیل نامیدند. لطفعلی آذر بیگدلی * (1134-1195)، که خود از پیشگامان بازگشت ادبی است ، در هیچ جای آتشکدة آذر ، «بازگشت ادبی » یا عبارتی نظیر آن به کار نبرده است . عین عبارتی که وی ، در ترجمة مشتاق اصفهانی * (1100-1171) پیشگام اصلی بازگشت ادبی در شعر، ذکر کرده این است : «از آنکه سلسلة نظم را سالها بود که به تصرّفات نالایق متأخرین ] مقصود شعرای عصر صفوی و بعد است [ از هم گسیخته ، به سعی تمام و جهد مالاکلام او ] یعنی مشتاق اصفهانی [ پیوند اصلاح یافته ... و بنای نظم فصحای بلاغتْ شعارِ متقدمین را تجدید کرده » (ص 416). آذربیگدلی فقط از تجدید اسلوب متقدّمان ، یعنی شیوة شعرای پیش از عصر صفوی ، سخن به میان آورده است و از کلام او نکتة دیگری جز این استنباط نمی شود. عبدالرّزاق دُنْبُلی (1176-1243)، در حدائق الجنان ، و محمود میرزا قاجار، در سفینة المحمود ، و رضاقلیخان هدایت (1215-1288)، در مجمع الفصحا (ج 1، ص 10) در شرح حال مشتاق اصفهانی مطلب و نکته ای افزون بر گفتة آذر بیگدلی نیاورده اند و دربارة سایر شعرای بازگشت نیز فقط انشای مطلب آنها تفاوت دارد. البته رضاقلیخان در ادامة مطلبش افزوده است که طرز ادبی مشتاق و همگامان وی به مراتبِ عالیه نرسید تا اینکه جمعی از فضلا و فصحا در عصر قاجاریّه طریقة قدما را به صورت کامل آن برگزیدند.

حرکت بازگشت از شهر اصفهان شروع شد، هر چند که در دورة استیلای افغانها و عصر انحطاط و افول پس از آن ، شهر آباد اصفهان ویران شده بود و دیگر مقرّ حکومت و مرکز اصلی سیاست نبود و مردم آنجا، از جمله اهل علم و ادب ، در بلاد متعدّد پراکنده شده بودند. شهرهای شیراز و کاشان و تهران پس از اصفهان به حرکت بازگشت گراییدند. شاعرانی که پیشگام حرکت نو ادبی شدند عبارت اند از سیّدمحمّد شعلة اصفهانی (متوفی 1160) و میرسیّدعلی مشتاق اصفهانی و میرزا محمّدنصیر اصفهانی (متوفی 1192). به کوشش این سه تن ، بویژه به اهتمام و تشویق مشتاق ، محفلی از شعرا در اصفهان تشکیل شد و شاعرانِ با استعدادی چون عاشق اصفهانی * (1111-1181) و صهبای قمی * (متوفی 1191) و لطفعلی آذر بیگدلی و هاتف اصفهانی * (متوفی 1198) و صباحی بیدگلی کاشانی * (متوفی 1206 یا 1207) و رفیق اصفهانی * (متوفی 1226) و عدّه ای دیگر گردهم آمدند و به بحث و گفتگو و سرودن شعرهایی به شیوة شاعران بلندآوازة قدیم پرداختند. مشتاق شخصاً به شعر حافظ و بیشتر به غزل و رباعی راغب بود و از حافظ و سعدی استقبال می کرد؛ امّا اعضای محفل ادبی او به شیوة شاعران عصر پیش از مغول ، خاصه فردوسی و عنصری و فرّخی و منوچهری و انوری و خاقانی ، نظر داشتند و نحوة بیان و نوعاً مضمونهای شعر آنان را سرمشق خود ساختند. مشتاق اصفهانی دربارة جلوس نادرشاه و فتح هندوستان و قندهار و بلخ و ایروان و شکست و فرار افغانها به دست نادرشاه اشعاری به سبک شاعران قدیم می ساخت . آذر بیگدلی قصاید غرّا به شیوة قدما و طبیب اصفهانی * (متوفی 1168) مثنوی به تقلید نظامی گنجوی می سرود. قصیده های هاتف اصفهانی به سبک امامی هروی ، شاعر معاصر سعدی ، و گاه به شیوة خاقانی بود. عبدالرّزاق دنبلی ، که از پیشگامان بازگشت در نثر است ، شعر هم می گفت و در قصیده به امیر معزّی اقتفا می کرد و غزل را به سبک قدما می سرود. این شاعران و عدة کثیری از پیروان و دست پروردگان ایشان ذهن مردم را از سبک غالب رایج در دورة پس از مغول و تیموری بتدریج دور ساختند و حرکتی را آغاز کردند که پس از مدّتی دامنه اش از شعر گذشت و به نثر فارسی سرایت کرد و موجب تغییر سبک ادبی گردید و بعدها، در دورة قاجاریه ، (رجوع کنید به سطور پایین ) پخته تر و سخته تر شد.

نکتة درخور تأمّل اینکه این حرکتْ بی مقدمه و یکباره یا فقط به اراده و خواهش یا به ذوق و قریحة مشتاق اصفهانی و همگامان او و فارغ از تطوّرات ادبی و تحوّلات جامعه آغاز نشده و تحوّلی بیسابقه و ناگهانی نبوده است . در دورة صفوی همة شاعران به سبک رایج در آن عصر شعر نمی سرودند. شاعران بسیاری بودند که در قصیده و غزل سبک قدما را پیروی می کردند یا شعرشان تقلید سبک رایج در آن عهد نبود و اصالت و استقلال نسبی داشت . محمدمحیط طباطبایی می گوید که عده ای به دنبال آذر بیگدلی مرتکب اشتباه شده اند وآغاز «تحوّل اسلوب سخن » را روزگار مشتاق و عاشق شمرده اند، حال آنکه «تتبّع سخن سخنوران عهد شاه سلطان حسین چنین دلالت می کند که این تحوّل سبک سخن در اواخر قرن یازدهم آغاز شده بود و شعرای نیمة اوّل سدة دوازدهم از حیث قوّت اسلوب خود را از سیاق سخن هندی پسند دور کرده بودند» (رجوع کنید به مقدمة وی بر دیوان مجمر ، ص ید). در واقع ، تبحّرِ بارز نخستین شعرای بازگشت در سرودن قصیده و غزل به شیوة قدما گواه آشکار دوام سنّتی ریشه دار و ا نس و الفت عمیق با قالب و جان شعر قدیم است وگرنه طبیعی است که هیچ شاعری ، هر چند مایه ور باشد، نمی تواند در بدو امر به این درجه از تسلّط بر کلام و فنون شعری دست یابد.

جلال الدین همائی ، که عهد تنی چند از استادان قدیم شعر اصفهان را شخصاً درک کرده ، برای سبکهای شعر فارسی اصطلاحهای دیگری اختیار کرده است و سبک شاعران دورة بازگشت را، که به تصریح او از انجمن مشتاق اصفهانی آغاز شد و «اثرش به قرن 13 و 14 رسید و هنوز هم آن شیوه مابین شعرای مکتب قدیم شایع و متداول است » (مقدّمة وی بر دیوان طرب اصفهانی ، ص 113)، «سبک عراقی جدید» و «سبک عراقیِ اصفهانی جدید» (همان ، ص 115) در مقابلِ «سبک عراقی قدیم » و «سبک عراقی متوسّط » (= سبک اصفهانی / هندی ) نام داده است . به نظر او، حاصل ادبی انجمن مشتاق و شعر شاعران بازگشت ظهور سبک تازه ای در غزلسرایی بوده و این سبک تازه «آمیخته ای است از سبک عراقی قدیم و متوسط » (همان ، ص 116)، سبکی که عنصر غالبش از سبک عراقی و چاشنی آن از سبک اصفهانی / هندی بوده است و اکثر شعرای اصفهان در قرن 13 و 14 پیرو همین سبک بوده اند.

پس از روی کار آمدن سلسلة زندیّه و استقرار آرامش در عصر حکومت وکیل الرّعایا کریمخان زند، حرکت بازگشت ادبی نضج گرفت . کریمخان شخصاً شعردوست و شاعرپرور نبود، امّا فراغ بال سی سالة حکومت نسبتاً سالمش به بازار ادب و هنر رونق نسبی داد. شعرا در عصر زندیّه محفل ادبی داشتند و حرکتی را که سالها پیشتر آغاز شده بود به طور منظّم ادامه می دادند. میرزاعبدالوهّاب موسوی اصفهانی در زمان کریمخان زند حاکم و کلانتر اصفهان شد و شاعرانی که از سبک رایج بیزار و به طرز قدما مایل بودند، به تشویق او و در منزل شخصی او، انجمن ادبی تشکیل دادند. به ترغیب وی ، بازار شاعری در اصفهان ، که مرکز ادبی بود، رونق گرفت . میرزاحسین وزیر فراهانی متخلّص به وفا، وزیر زندّیه ، که مردی ادیب و سخن شناس و معتقد به طریقة بازگشت بود و کتابخانه ای از نفایس آثار داشت ، در شیراز محفل ادبی دایر کرد (رجوع کنید به عبدالحسین زرین کوب ، ص 151، 166). میرزاعبدالوهاب نشاط اصفهانی (1175-1244)، فاضل و ادیب و منشی و از شعرای اوایل عصر قاجار در زمان سلطنت آقامحمدخان قاجار (حک : 1210-1211)، حاکم اصفهان شد و در آنجا، مانند نیای خود میرزاعبدالوهاب موسوی ، محفل شعرا را، که در واقع انجمن عمدة ادبی شهر بود، تشکیل داد. به گفتة رضاقلیخان هدایت ، محفلش «مجمع شعرا و ظرفا» بود. این محفل ، در قیاس با محافل ادبی سابق ، با آگاهی بیشتر به اسلوبهای گوناگون شعری توجه می کرد (رجوع کنید به یحیی آرین پور، ج 1، ص 14؛ عبدالحسین زرین کوب ، ص 178). پس از آنکه نشاط اصفهانی برای تصدی بعضی امور دیوانی به دربار تهران احضار و انجمن نشاط در اصفهان تعطیل شد، حجرة مجمر در مدرسة کاسه گران به صورت مجمع سخنسرایان شهر درآمد (رجوع کنید به مقدمة محمّد محیط طباطبایی بر دیوان مجمر ، ص یه ).

آرامش نسبی دورة قاجاری پس از سالها آشوب و فتنه ، شعردوستی شاهان و شاهزادگان این سلسله ، تشویقهای آنان از شاعران ، و بعضی عوامل مساعد دیگر موجب شد تا بازار شعر و شاعری ، که در آن عصر پناهگاه دیگری برای رشد خود نداشت ، رونق بگیرد. حرکتی که مشتاق اصفهانی و همگامانش آغاز کرده بودند، به همّت کسانی که در محافل ادبی آنان پرورش یافته یا از آن محافل تأثیر پذیرفته بودند بویژه از طریق محفلهای ادبی ، به رغم تغییرات سیاسی ، از دورة افشاریّه و زندیّه به عصر قاجاریّه انتقال یافت . سیّدمحمّد سحاب ، شاعر بزرگ عصر فتحعلیشاه ، پسر هاتف اصفهانی بود و شرر بیگدلی ، شاعر اوایل عصر قاجار و پسر لطفعلی آذر بیگدلی ، فتحعلی خان صبای کاشانی (ح 1179-1238)، ملک الشعرای دربار فتحعلیشاه ، شاگرد صباحی بیدگلی . فتحعلی خان صبا و میرزابزرگ عیسی قائم مقام * ، که پس از انقراض سلسلة زندیّه به دستگاه و دیوان قاجار راه یافتند، راه و روش مشتاق اصفهانی و صباحی بیدگلی را به شاعران بزرگ آن دوره منتقل ساختند و حرکت بازگشت را تداوم بخشیدند. فتحعلی خان صبا، پس از مشتاق و آذر و هاتف و صباحی ، در جریان بازگشت ادبی نقش عمده ایفا کرد. نشاط اصفهانی ، مجمراصفهانی (ح . 1190ـ1225)، وصال شیرازی (1192 یا 1193ـ1262)، یغمای جندقی (1196ـ1276) و فروغی بسطامی (1213ـ1274) و حبیب اللّه قاآنی (1223ـ1270 یا 1272)، سروش اصفهانی (1228ـ1285)، صفی علیشاه (1251ـ1316)، میرزاحبیب خراسانی (1266ـ 1327) و فتح اللّه خان شیبانی (متوفی 1308) از بزرگترین شاعران عصر قاجارند که شیوة شعرای دورة بازگشت را ادامه دادند و هر یک ، به صبغة فکری و هنری خاص خود، سنّت ادبی آنان را پرمایه و برای تحوّلات ادبی بعد آماده تر ساختند.

[barani700]

بازگشت در نثر. در اواخر حکومت زندیّه و مدّتی پس از حرکت بازگشت در شعر، تغییرات اندکی در شیوة نثرنویسی پدیدار شد. نثر فارسی ، با آهنگی کندتر از آنِ شعر، از تصنّعات و تکلّفات خود کاست و رفته رفته از حشو و زواید پیراسته شد. به تجربیّات گذشتگان و امکانات نثر فارسی توجه شد. بویژه ، از اوایل عهد قاجار، تحوّل نثر سرعت بیشتری یافت و نویسندگانی پیدا شدند که شیوة نثرنویسی را دگرگون کردند و بنایی گذاشتند که در آن قواعد فارسی نویسی صحیح بیشتر رعایت شد.

از میان نویسندگانی که بانی تحول نثرند تنی چند به شرح زیر یادکردنی اند: عبدالرزاق بیگ دنبلی ، متخلّص به مفتون صاحبِ تسلیة الابرار ، اثری که به گفتة ملک الشعرای بهار (1321، ج 3، ص 320-321) از شاهکارهای قرن دوازدهم هجری و نمونة آثار دورة بازگشت ادبی است ؛ میرزا رضی (متوفی 1222) صاحب چند رساله و مترجم یک اثر تاریخی به فارسی در آغاز عصر قاجاریه (نامة مشهوری که از سوی فتحعلیشاه قاجار به ناپلئون اول نوشته شده به قلم اوست )؛ وقایع نگار * (متوفی 1250)؛ میرزاابوالقاسم قائم مقام فراهانی (1193-1251)، نویسنده و منشی و شاعر و وزیر که انشای فارسی را با کلمات محاوره ای درآمیخت و نثر را به ایجاز و اختصار و سادگی سوق داد و در حقیقت به قالب نثر فارسی روح تازه ای دمید و تقریباً آن را برای کاربرد در همة زمینه ها آماده ساخت . نسب نثر روزنامه ای سالم و فصیحِ عصر مشروطیّت به نثر قائم مقام می رسد و کاربرد این نثر در جراید، در حقیقت ، عامل مؤثر پذیرش آن در میان طبقات باسواد جامعة ایرانی بود. منشآت فاضل خان گرّوسی (1198-1253) نمونة اعلای فصاحت عصر خود بود. صاحبدیوان (متوفی 1256)، محرّر رسایل محرمانة شاه (امین رسایل )، از نویسندگان طراز اوّل عصر قاجار به شمار است . رضاقلیخان هدایت ، به گفتة ادوارد براون (ص 219)، یکی از بزرگترین نویسندگان ایران در قرن سیزدهم است (نیز رجوع کنید به کریستف بالائی و میشل کویی پرس ، ص 18ـ19). میرزا محمّدتقی سپهر (متوفی 1297)، ملقّب به لسان الملک ، صاحب ناسخ التواریخ ، از نثرنویسان معروف این دوره است . عبداللطیف طسوجی (متوفی ح 1297)، مترجم هزارو یک شب از عربی ، که در ترجمه به زبان فارسی شأن بالایی دارد، صاحب یکی از استوارترین و زیباترین نثرهای قاجاری است . مجدالملک سینکی (متوفی 1298) و پسرش امین الدوله ، صاحب رسالة مجدّیه ، از نثرنویسان چیره دست اند. مهمترین نثرنویسان دیگر این دوره عبارت اند از: بدایع نگار (متوفی 1299)؛ فرهادمیرزا معتمدالدوله (1233-1305)؛ امیرنظام گرّوسی (1236-1317) از منشیان نامی ؛ نادرمیرزا (1242-1303)؛ محمّدطاهر میرزا (1250-1316)، نمایشنامه نویس و مترجم آثار الکساندر دوما و ترجمه های متعدد از زبان فرانسه به فارسی و از پیشگامان نهضت ترجمه در ایران معاصر؛ محمّد حسن خان اعتمادالسطنه (1259-1313)، که آثار تاریخی و تحقیقی بسیاری به قلم او یا منسوب به اوست (ترجمه هایی نیز از زبان فرانسه به فارسی به وی منسوب است که از لحاظ نثر حایز اهمیت است )؛ محمّدحسین فروغی ، ملقّب به ذکاءالملک (1255-1325)، ادیب و شاعر و روزنامه نگار و به اصطلاح امروز «ویراستار» دارالترجمة همایونی که سهم بارزی در اصلاح نثر فارسی دارد.

با کوشش این دستة اخیر و عدة دیگری از نویسندگان و مترجمان ، که در سنّت بازگشت ادبی در نثر گام برمی داشتند، نثر فارسی از بند لفّاظیهای منشیانه رست و از تواناییهای بالقّوه و بالفعل خود در حدّی که مقتضای زمان بود بهره مند گردید و به نثر سالم در خدمت معنی تبدیل شد. تحوّل نثر، هرچند، به طوری که اشاره رفته ، به سرعت تحوّل شعر نبود، تداوم و عمق داشت .

از دورة ناصرالدین شاه ، که ایرانیان با افکار اروپایی و تحولات مادّی و معنوی دنیای غرب آشناتر شدند و ترجمة نوشته های فرنگی رواج یافت و انتشار مرتّب جراید آغاز شد، تحوّل نثر فارسی شتاب بیشتری گرفت و نثر وارد مرحله ای تازه شد و به خدمت وظایف تازه ای درآمد. پس از تأسیس دارالفنون و ترجمة متون به زبان فارسی برای مقاصد آموزشی ، نثری که قائم مقام در آن تحول ایجاد کرده بود در این ترجمه ها به کار رفت و در رشته های مختلف علمی اثری گذاشت که تا زمان ما محسوس است . نثر وسیلة ارتباطی مؤثری برای بیان تحولات مادی و معنوی و گزارش مسائل اجتماعی و انتقادی و توصیف و تحلیل شناخته شد و ازینرو بخش عمدة وظایفی که در سنّت ادبی ایران معمولاً شعربر عهده داشت به نثر واگذار گردید و، در عین آنکه دامنة کاربرد نثر روزبروز گسترش یافت ، این امکان برای شعر فارسی فراهم آمد که بیشتر در خدمت بیان حالات و عواطف درونی شاعر قرار گیرد و به هدفهای اصلی و اصیل شعر نزدیکتر شود. به این ترتیب ، نثر دورة بازگشت ، که در ابتدا دنباله رو تحوّل شعر بازگشت بود، هم خود بالید و به راههای تازه افتاد و هم به بالیدن شعر و تحوّل آن کمک کرد.

نکتة دیگری که در تحوّل نثر فارسی درخورذکر است اینکه نثر دورة بازگشت و تحوّل پس از آن متأثر از زبانهای فرنگی نیست ، چه پیش از آنکه ترجمه از زبانهای فرنگی آغاز شود و ایرانیان با افکار جدید مغرب زمین آشنا شوند بازگشت ادبی و آگاهی به جنبه های قوی و استوار نثر قدیم و امکانات متنوّع آن در عرصه های مختلْف نثر فارسی را به جانب سلامت و سلاست سوق داده و ظهور کسانی چون قائم مقام این حرکت را، خاصه در نثر، به اعتلا رسانیده بود. البتّه بعدها ترجمه از زبانهای خارجی ـ صرف نظر از آسیبهایی که مترجمان مقلد و ناآشنا به زبان ترجمه رساندند ـ در بهبود نثر فارسی بی تأثیر نبود، امّا انگیزة اصلی این تحوّل از محیط ایران و از خود نثر و اهتمام نثرنویسان سرچشمه گرفته بود. پس از انقلاب مشروطیت ، نویسندگان ، با استفاده از زبانی که خداوندان نثر فارسی در دورة بازگشت احیا و هموار کرده بودند، توانستند مقاصد خود را به بهترین و مؤثرترین وجه بیان کنند و، گذشته از رسیدن به هدف تأثیر کلام ، نثر فارسی را به سهم خود تقویت کنند و غنا ببخشند.

نتیجه گیری . دورة بازگشت ادبی ، که پس از عصر صفویّه آغاز شد، حدود یک قرن ونیم بعد به ادبیات متحوّل عصر مشروطه انجامید. تحوّل ادبی عصر بازگشت هم در عرصة شعر بود و هم در زمینة نثر. در این دوره به دلایل بسیار، از جمله دلایل تاریخی و اجتماعی و علل و اسبابی که موجب تغییر سبکهای ادبی است ، سبک هندی در شعر کنار گذاشته شد و سبک قدیم خراسانی (یا ترکستانی ) و سبک عراقی سرمشق قرار گرفت ؛ در نثر از تکلّف و تصنّع و فنونِ صرفاً منشیانه پرهیز شد و نثر، با توجّه به تجارب و ذخایر ادبی گذشته ، به غایت حقیقی خود، که همانا ابلاغ منظور و معنی است ، نزدیک گردید و از صنعتهایی که مغایر با معیار هنری عصر بود رهایی یافت و با ذوق و سلیقة متعارف جامعه در آن عهد سازگاری بیشتری یافت .

نثر فارسی در دورة بازگشت ادبی به سادگی گرایید و به قوام و پختگی رسید. این نثر به لحاظ خلاقیّت و اصالت سبک و روش جایگاه خاصی در تاریخ ادب فارسی و در کنار سایر اسلوبهای اصیل نثرنویسی دارد. نثر دورة بازگشت ، پس از نیل به قوام و استحکام در عصر قاجار، در متون درسی دارالفنون و جراید عصر مشروطه و نشریات ادبی آن دوره به کار رفت و به دست صاحب قلمانی چون محمدعلی فروغی و علی اکبر دهخدا و عدة دیگری از نویسندگانِ دورة بعد به نثری روانتر و استوارتر تبدیل شد و برای استفاده در زمینه های گوناگون ، خاصه نثر علمی و ادبی و خبری ، آمادگی یافت .

ایراد عمده ای که مخالفان ادبیّات بازگشت به شعر آن دوره می گیرند ـ باید گفت که حساسیّتها عمدتاً متوجّه شعر است و نثر دورة بازگشت آماج انتقاد نیست ـ این است که شعرای آن دوره فقط مقلّد شعرای قدیم بوده اند و خود سبک و سخن و اندیشه و مضمون و زبان اصیل نداشته اند و، چه مقلدان موفقی باشند (به زعم عدّه ای ) و چه مقلدانی ناموفق (به نظر عده ای دیگر)، دورة بازگشت ادبی از نظر شعر شاعری اهمیتی ندارد و به روایتی حتی اگر یکسره نادیده گرفته شود گزندی به تاریخ ادبیّات ایران نمی رسد.

امّا اگر تحولات سریع اجتماعی و تغییرات ناگهانی سیاسی عصر قاجار و دوران متعاقب آن را که بر هنر و ادب تأثیر عمیق گذاشته است و نیز گرایشهای ادبیّات معاصر را در نظر آوریم و، از طرف دیگر، سلیقه های شخصی بسیاری از خرده گیران را، که ارزش ادبی دلخواه خود را در شعر آن دوره نمی یابند، کنار بگذاریم ، می بینیم که همة جنبه های این ادبیّات را نمی توان بی ارزش یا حتی کم ارزش شمرد. بی گمان بسیاری از زوایا و خفایای ناکاویدة این دورة ادبی با تحقیقات جدّی ادبی روشن خواهد شد؛ امّا از میراث ادب فارسی که پس از تحوّل سبک ادبی در دورة بازگشت به دورة معاصر رسیده است به اجمال این نکته آشکار است که ادبیّات عصر بازگشت ، برخلاف دوره هایی ادبی که با گذشت زمان بتدریج از امکانات و تازگی و اصالتشان کاسته می شود، روی به اعتلا داشته است و شاعران متأخر این دوره از شعرای متقدم همان دوره بمراتب چیره دست تر بوده اند و زبان فارسی در شعر و نثر دورة بازگشت سلاست و قدرت بیانی سابق خود را کم و بیش بازیافته و ادبیّات کم رمق و کم رونق آغاز عصر بازگشت پس از تحولات ادبی آن عصر به دستمایه ای غنی تبدیل شده است ، به گونه ای که شاعران و نویسندگان توانسته اند برای آفرینش ادبی از استعدادهای متعدد آن بهره مند شوند. اگر سهم «بازگشت ادبی » را در تاریخ ادبیّات ایران فقط به این موارد منحصر بدانیم ، باز هم با عصری روبروییم که جایگاه آن در عرصة ادب محرز است .

منابع : لطفعلی بن آقاخان آذربیگدلی ، آتشکده آذر ، چاپ جعفر شهیدی ، تهران 1337 ش ؛ یحیی آرین پور، از صبا تا نیما ، تهران 1350 ش ؛ مهدی اخوان ثالث ، «نیما مردی مردستان »، اندیشه و هنر ، ش 9 (فروردین 1339 ش )؛ عباس اقبال آشتیانی ، «سیّداحمد هاتف اصفهانی »، در دیوان هاتف اصفهانی ، چاپ وحید دستگردی ، تهران 1345 ش ؛ کریستف بالایی و میشل کویی پرس ، سرچشمه های داستان کوتاه فارسی ، ترجمة احمد کریمی حکاک ، تهران 1366 ش ؛ ادوارد گرانویل براون ، تاریخ ادبیّات ایران ، از آغاز عهد صفویه تا زمان حاضر ، ترجمة غلامرضا رشید یاسمی ، تهران 1329 ش ، ج 4؛ محمّدتقی بهار، «بازگشت ادبی »، ارمغان ، دورة 13، ش 7، 8، 10 (مهر، آبان ، دی 1311)؛ همو، سبک شناسی ، تهران 1321 ش ؛ مهدی حمیدی شیرازی ، شعر در عصر قاجار ، تهران 1364 ش ؛ غلامعلی رعدی آذرخشی ، «دربارة سبکهای شعر فارسی و نهضت بازگشت »، ناموارة دکتر محمود افشار ، تهران 1364 ش ؛ عبدالحسین زرین کوب ، سیری در شعر فارسی ، تهران 1363 ش ؛ ریکاردو زیپولی ، چرا سبک هندی در دنیای غرب سبک باروک خوانده می شود؟ ، تهران 1363 ش ؛ محمّدرضا شفیعی کدکنی ، ادوار شعر فارسی : از مشروطیت تا سقوط سلطنت ، تهران 1342 ش ؛ ذبیح اللّه صفا، «ادب »، ایرانشهر ، تهران 1342 ش ، ج 1؛ ابراهیم صفایی ، نهضت ادبی ایران در عصر قاجار ، تهران 1344 ش ؛ ابوالقاسم بن رضاقلی طرب اصفهانی ، دیوان طرب ، چاپ جلال الدین همایی ، تهران 1342 ش ؛ حسین بن علی مجمر، دیوان مجمراصفهانی ، تهران 1345 ش ؛ محمود قاجار شاهزاده ایران ، سفینة المحمود ، چاپ عبدالرسول خیامپور، تبریز 1346 ش ؛ مصاحب ، ذیل «عاشق » و «فارسی ، ادبیات »؛ عبدالرزاق بن نجفقلی مفتون دنبلی ، حدائق الجنان ؛ زین العابدین مؤتمن ، تحوّل شعر فارسی ، تهران ] تاریخ مقدمه 1339 ش [ ؛ نیمایوشیج ، ارزش احساسات ، چاپ ابوالقاسم جنتی عطائی ، تهران 1335 ش ؛ رضاقلی بن محمّدهادی هدایت ، مجمع الفصحا ، چاپ مظاهر مصفا، تهران 1336-1340 ش ؛ جلال الدین همایی ، «ترجمة حال سروش اصفهانی »، در دیوان سروش اصفهانی ، چاپ محمّدجعفر محجوب ، تهران 1339 ش