ارزیابی قرارداد تسلیحاتی آمریكا با كشورهای منطقه خاورمیانه و تأثیرات منطقهای آن
روز چهارم اوت 2007، نیكلاس برنز معاون سیاسی وزارت امور خارجة آمریكا اعلام كرد، رئیس جمهور با فروش 53 میلیارد دلار تسلیحات متعارف پیشرفته به چهار كشور خاورمیانه موافقت كرده است. این پیشنهاد بایستی به تصویب كنگره برسد، اما برخی از سناتورها با فروش اسلحه به عربستان و امارات مخالفت كردند.
فروش این حجم از سلاحهای مدرن و متنوع از سوی آمریكا به كشورهای مصر، عربستان و امارات (به غیر از اسرائیل)، نشاندهندة تغییر راهبرد نظامی واشنگتن نسبت به منطقة خاورمیانه است. این قرارداد جنجالی گرچه رسماً تحقق پیدا كرده، اما در آمریكا، اتحادیة اروپا و بویژه در منطقه، با عكسالعملهای متفاوت و گاهی شدید روبهرو شد. طبق اظهارنظر برخی از خبرگزاریها، جمهوری اسلامی ایران نیز مذاكره برای خرید 250 فروند میگ 21 را با روسیه آغاز كرده است. گرچه این تغییر راهبرد این روزها ناشی از ناكامی نظامی – سیاسی آمریكا در عراق است، اما از زمان فروپاشی شوروی تاكنون آمریكا راهبرد منطقهای خود را بارها تغییر داده است. پیش از 11 سپتامبر 2001، راهبرد نظامی آمریكا بیشتر روی شوروی – اروپا – شرق آسیا و خاورمیانه مستقر شده بود. آنچه برای رؤسای جمهور آمریكا، قبل از بوش، در اولویت قرار داشت، پیاده كردن طرح «نقشة راه» به منظور برقراری صلح میان فلسطین و اسرائیل و اعمال سیاست مهار دوگانة ایران و عراق بود. در این دوره، عربستان به عنوان مهمترین متحد واشنگتن به حساب میآمد؛ بهطوری كه آمریكا به اتكای عربستان و دیگر اعضای شورای همكاری خلیج فارس، سیاستهای خود را علیه ایران و عراق پیش میبرد. در پی شكست سیاست مهار دو گانه و ناكامی در اجرای نقشة راه و بویژه پس از حادثة 11 سپتامبر، عملاً آمریكا در خاورمیانه در انزوا قرار گرفت. هرچند روابط تهران – واشنگتن برای مدت كوتاهی بعد از 11 سپتامبر رو به بهبودی گذاشت، زیرا ایران جزو نخستین دولتهایی بود كه اقدام تروریستی 11 سپتامبر را محكوم و در حملة آمریكا به افغانستان برای سقوط طالبان با واشنگتن همكاری كرد. اما بهبودی روابط به سرعت به سردی گرایید و سیاست آمریكا نسبت به عراق رفتهرفته شكل حملة نظامی به خود گرفت.
دكتر علی بیگدلی، استاد دانشگاه و كارشناس مسائل بینالمللی
روز چهارم اوت 2007، نیكلاس برنز معاون سیاسی وزارت امور خارجة آمریكا اعلام كرد، رئیس جمهور با فروش 53 میلیارد دلار تسلیحات متعارف پیشرفته به چهار كشور خاورمیانه موافقت كرده است. این پیشنهاد بایستی به تصویب كنگره برسد، اما برخی از سناتورها با فروش اسلحه به عربستان و امارات مخالفت كردند.
فروش این حجم از سلاحهای مدرن و متنوع از سوی آمریكا به كشورهای مصر، عربستان و امارات (به غیر از اسرائیل)، نشاندهندة تغییر راهبرد نظامی واشنگتن نسبت به منطقة خاورمیانه است. این قرارداد جنجالی گرچه رسماً تحقق پیدا كرده، اما در آمریكا، اتحادیة اروپا و بویژه در منطقه، با عكسالعملهای متفاوت و گاهی شدید روبهرو شد. طبق اظهارنظر برخی از خبرگزاریها، جمهوری اسلامی ایران نیز مذاكره برای خرید 250 فروند میگ 21 را با روسیه آغاز كرده است. گرچه این تغییر راهبرد این روزها ناشی از ناكامی نظامی – سیاسی آمریكا در عراق است، اما از زمان فروپاشی شوروی تاكنون آمریكا راهبرد منطقهای خود را بارها تغییر داده است. پیش از 11 سپتامبر 2001، راهبرد نظامی آمریكا بیشتر روی شوروی – اروپا – شرق آسیا و خاورمیانه مستقر شده بود. آنچه برای رؤسای جمهور آمریكا، قبل از بوش، در اولویت قرار داشت، پیاده كردن طرح «نقشة راه» به منظور برقراری صلح میان فلسطین و اسرائیل و اعمال سیاست مهار دوگانة ایران و عراق بود. در این دوره، عربستان به عنوان مهمترین متحد واشنگتن به حساب میآمد؛ بهطوری كه آمریكا به اتكای عربستان و دیگر اعضای شورای همكاری خلیج فارس، سیاستهای خود را علیه ایران و عراق پیش میبرد. در پی شكست سیاست مهار دو گانه و ناكامی در اجرای نقشة راه و بویژه پس از حادثة 11 سپتامبر، عملاً آمریكا در خاورمیانه در انزوا قرار گرفت. هرچند روابط تهران – واشنگتن برای مدت كوتاهی بعد از 11 سپتامبر رو به بهبودی گذاشت، زیرا ایران جزو نخستین دولتهایی بود كه اقدام تروریستی 11 سپتامبر را محكوم و در حملة آمریكا به افغانستان برای سقوط طالبان با واشنگتن همكاری كرد. اما بهبودی روابط به سرعت به سردی گرایید و سیاست آمریكا نسبت به عراق رفتهرفته شكل حملة نظامی به خود گرفت.
بعد از 11 سپتامبر روابط ریاض – واشنگتن پس از نیم قرن اتحاد و دوستی به یكباره به تیرگی كشیده شد، زیرا از یك طرف مردم مصر، عربستان و امارات در یك واكنش دور از انتظار در ساعات پس از واقعة 11 سپتامبر دست به شادمانی زدند و این سه دولت، بویژه عربستان تحت فشار كانونهای سلفیگری در محكوم كردن این اقدام تروریستی عكسالعمل مناسبی از خود بروز ندادند. روابط میان آمریكا و عربستان زمانی به تیرگی بیشتر گرایید كه مشخص شد از نوزده هواپیماربای تروریست كه مرتكب واقعة 11 سپتامبر شدند، پانزده نفرشان از شهروندان سعودی و چهارنفرشان از اتباع امارات بودهاند. ادعای محافل اطلاعاتی آمریكا دایر بر كمكهای سعودی و امارات و تجار این كشورها به القاعده، سطح تیرگی روابط را افزایش داد. هرچند عربستان و امارات اعلام كردند كه تابعیت این افراد را قبلاً لغو كرده بودهاند.
در این راستا، چارلز اسكامر Charles Schumer سناتور سرشناس جمهوریخواه، عربستان را متحدی «دغلباز» نامید كه در برابر منافع آمریكا دست به بازی دو گانهای زده است. وی پیشنهاد كرد كه دولت بوش بایستی تمام همكاری خود با دولت ریاض را به سرعت كاهش دهد. جورج بوش نیز در بحبوحة سردرگمی دولت و ملت آمریكا، عربستان را پمپ بنزینی بزرگ دانست كه بدون هیچ مسئولی به حال خود رها شده و ممكن است هر لحظه منفجر شود.
بعد از 11 سپتامبر و پس از طرح راهبرد «محورت شرارت» و میلیتاریزه كردن سیاست منطقهای خود، بوش، اسلام و كشورهای اسلامی را كانون پرورش و حمایت تروریسم اعلام و اضافه كرد موج جدید اسلامگرایی خشن، به مراتب از كمونیسم دهه 1960 برای مردم و منافع آمریكا خطرناكتر است. به این ترتیب در پی بحرانسازی جدید، راهبرد مبارزة همه جانبه با تروریسم اسلامی، در صدر سیاست نظامی نو محافظهكاران آمریكا در منطقه قرار گرفت و بیاعتمادی عمیقی بر روابط عربستان و امارات با آمریكا حاكم شد.1 آمریكا به جای پایگاههای نظامی خود در عربستان و امارات، پایگاههای جدیدی در قطر و بحرین تأسیس كرد. قطر به عنوان مركز فرماندهی نیروهای نظامی آمریكا در منطقه، اجازه داد آمریكا هرگونه عملیات نظامی در منطقه رااز قطر هدایت كند. پایگاه قطر، پس از پایگاه ناتو در تركیه، بزرگترین پایگاه نظامی آمریكا در منطقه، با 262 هزار متر مربع و 750 نیروی واكنش سریع و انبار بزرگی از صدها تانك ام – 1 و خودروهای جنگی برادلی Bradly و جنگنده بمبافكنهای پیشرفته اف – 18 و رادارهای فوقمدرن است.
پس از حمله آمریكا به افغانستان در سال 2001 كه منجر به سقوط رژیم طالبان و سردی روابط با سعودی شد، سرنگونی رژیم صدام حسین در مارس 2003 توسط آمریكا، مورد حمایت مقامات سعودی قرار گرفت، زیرا صدام همیشه عامل تهدید بالفعلی برای منطقه بود. با تصرف عراق، آمریكا اطمینان پیدا كرد كه در قلب خاورمیانه هم بر منابع عظیم نفتی دست یافته و هم به پایگاه زمینی ارزشمندی كه میتواند منطقه و بویژه جمهوری اسلامی ایران را تحت فشار و كنترل خود درآورد. از سوی دیگر سرمایهگذاریهای آمریكا و اسرائیل روی منابع نفتی كشورهای تازه استقلال یافتة شوروی در قفقاز و آسیای میانه و تأسیس پایگاه نظامی در این منطقه، سطح وابستگی نظامی و نفتی آمریكا به عربستان و امارات را كاهش داد. اما هنوز وجود 65 درصد از ذخائر شناخته شدة نفت جهان در منطقة خلیج فارس و همچنین سطح بالای سرمایهگذاری كمپانیهای آمریكا در این منطقه و بویژه در ظهران عربستان است و نقش عربستان در كنترل تولید و قیمت نفت در اوپك به نفع غرب، به آمریكا شهامت ایستادگی و رویارویی در مقابل عربستان را نمیدهد. 2 غیر از نفت، احساس نگرانی كشورهای حوزة خلیج فارس از تبدیل ایران به یك كشور اتمی، بار دیگر آمریكا و این كشورها را به هم نزدیك كرده است.
از جانب دیگر، گرفتار شدن آمریكا در عراق و افغانستان و نفوذ ایران در میان شیعیان عراق، باعث شد تا آمریكا نزدیكی روابط با كشورهای همسایة عراق و بویژه عربستان را بیشتر مورد توجه قرار دهد. دیدار ملكعبدالله پادشاه عربستان در سال 2006 از آمریكا، به عنوان میهمان ویژة رئیس جمهوری، روابط میان دو كشور را تا حدود زیادی احیاءكرد. اما در چنین موقعیتی آنچه حائز اهمیت است، بیتوجهی آمریكا به موضوع حقوق بشر در مصر و بویژه در عربستان است؛ زیرا قبلاً و در دورة ابهام روابط، هر روز سازمانهای بینالمللی و وزارت امور خارجة آمریكا، مصر و عربستان را به نقض حقوق بشر و عدم رعایت دموكراسی متهم میكردند، ولی اینك دموكراسی بوش در خاورمیانه با شكست روبهرو شده است.
آمریكا بهمنظور كنترل نفوذ ایران در عراق و افغانستان، دست به تشكیل ائتلافی مركب از مصر، عربستان و اردن زده است تا این كشورهای سنی را وادار به جلوگیری از اشاعة مثلث شیعی ایران، عراق و لبنان كند. بنابراین فروش سخاوتمندانه تسلیحات آمریكا به كشورهای عرب به اضافه اسرائیل، نتیجة این چنین معادلاتی طی سالهای پس از 11 سپتامبر میباشد. اینك تأثیر فروش اسلحه را بررسی میكنیم.
1 – سازمان ملی بازرسان آمریكا در گزارشی به سنا اعلام كرده است كه پرزیدنت بوش از 18 هدفی كه در عراق دنبال میكرد، پس از سه سال و نیم فقط به سه هدف - آن هم به طور نسبی - دست یافته است. بنابراین با توجه به ناكامی آمریكا در عراق و نظر به اینكه بوش ماههای آخر ریاست جمهوری را پشت سر میگذارد و شدیداً تحت فشار كنگره، با اكثریت دموكرات برای خروج نیروهای آمریكایی از عراق قرار گرفته است، پیشبینی میكند چنانچه ناچار شود به هر دلیلی و به هر شكلی عراق را رها كند، بایستی در پی تأسیس و تقویت پایگاههای نظامی خود در كشورهای متحد منطقهای خود باشد تا از نفوذ و دخالت همسایگان عراق و بویژه ایران در آینده و شكل حكومت این كشور جلوگیری كند.
2 – تنها هدف آمریكا در حوزة خلیج فارس و خاورمیانه، محدود كردن حاشیة امنیتی و نفوذی ایران است. اگر فروش اسلحه با این حجم صحت داشته باشد، اولاً منطقه را با نوعی ناامنی نظامی روبهرو خواهد كرد، ثانیاً همانند دوران جنگ سرد، دور جدیدی از مسابقة تسلیحاتی و خرید و انبار كردن تجهیزات نظامی را به راه خواهد انداخت و ثالثاً ممكن است فروش اسلحه یك ترفند سیاسی باشد تا به این وسیله ایران و برخی دیگر از كشورهای منطقه از جمله سوریه را وادار كند كه برای خرید اسلحه به روسیه و اروپای غربی متوسل شوند؛ زیرا موضوع فروش اسلحه موج كوتاهی بود كه زود فروكش كرد. فروش 300 میلیون دلار هواپیمای جنگی از سوی روسیه به اندونزی كه تحت نفوذ آمریكاست، در واقع باجی بود كه آمریكا به روسیه داد. روسیه در رویارویی ایران و آمریكا كاملاً به یك بازیگر دو چهره تبدیل شده است. شاید در چنین شرایطی ما هم چارهای جز این نداریم كه روسیه را به نوعی در كنار خود و در شورای امنیت داشته باشیم. بنابراین به نظر میرسد جنجال فروش اسلحه با این حجم بیشتر به یك حقة سیاسی شباهت داشته باشد تا یك واقعیت نظامی؛ زیرا عربستان به قدری از منابع متنوع اروپایی – آمریكایی طی چند سال گذشته سلاح خریداری كرده كه قطعاً ظرفیت كاربری آن را ندارد. به این ترتیب با نگاه بدبینانه، این امر میتواند بازی سیاسی و به راه انداختن یك جنگ روانی علیه ایران باشد. بنابراین بایستی در مواجهه با چنین رفتارهای سیاسی، دولتمردان ما با دقت نظر و خویشتنداری روبهرو شوند؛ زیرا اصولاً سیاست، بیشتر گزافهگویی است تا واقعیتگویی و غربیها در این شیوه مهارت كافی دارند!
پینوشتها:
1 – دفتر مطالعات سیاسی و بینالمللی وزارت امور خارجه، خلاصه مقالات دوازدهمین همایش بینالمللی خلیج فارس 14 و 15 اسفند 1380.
2 – از 1003 میلیارد بشكه نفت ذخیره شدة جهان، 663 میلیارد بشكة آن در خاورمیانه به اثبات رسیده است. برای اطلاعات بیشتر به مجلة نگاه سال سوم شمارة 28 – آبان 1381، ص 4 مقالة «استراتژی امنیت ملی آمریكا پس از 11 سپتامبر» رجوع كنید.
منبع:
کد:
برای مشاهده محتوا ، لطفا وارد شوید یا ثبت نام کنید