جاذبه های ایران - جاذبه های تاریخی

[S.A.R.A]

قصر ابونصر (تخت ابونصر)، شيراز (هخامنشيان)

در شش کيلومترى شرق شيراز، بر بالاى يک تپه بقاياى بناها و يک حصار سنگى، ديوارهاى آجرى، ساختمان‌هاى خشتى و آستانه‌هاى سنگى فرو افتاده ديده مى‌شوند. در آن جا تعدادى نقش برجسته از نوع نقوش تخت جمشيد نيز وجود دارند. از نقش برجسته‌ها و آستانه‌هاى سنگى عهد هخامنشى فقط يک آستانه بر پا مانده و نقش خدمتگزارى که ظرفى در دست دارد بر ديواره‌هاى آن حجارى شده است. به عقيدهٔ‌ برخى دانشمندان، قطعات مزبور را از تخت‌ جمشيد به اين محل آورده و مورد استفاده مجدد قرار داده‌اند. در سال‌هاى ۱۳-۱۳۱۱ شمسى هيأت علمى موزهٔ «متروپوليتن» نيويورک کاوش‌هاى علمى در آنجا انجام داد و نمونه‌هاى سفال و قطعات ظروف سنگى عهد هخامنشى را با سکه‌ها و آثارى ديگر از عهد سلوکى، اشکانى و ساسانى کشف کرد. معلوم شد که در عهد اشکانيان بنايى محکم و محصور در آنجا احداث شده و در زمان ساسانيان هم مورد استفادهٔ‌ کامل بوده است. احتمالاً پيش از دوران اسلام چندين قلعه در حول و حوش محل کنونى شهر شيراز فعلى وجود داشته و قصر ابونصر يکى از اين قلعه‌ها بوده است. نام قديم قصر ابونصر، تخت سليمان است و زير همين نام، در تاريخ ۲۴ شهريور ۱۳۱۰ به شماره ۱۳ در فهرست آثار تاريخى ايران به ثبت رسيده است. محوطهٔ پايين و مجاور قصر ابونصر را به نام «دشت خضر» مى‌‌خوانند و بقاعى هم در آنجا وجود دارند .

[S.A.R.A]

پل آب شور (اَوِسُور)، دزفول

باقى ماندهٔ اين پل ساسانى بر روى شاخه‌اى از رود کارون و بر فراز درّه‌اى به عمق تقريبى ۲۰۰ متر قرار دارد. پايه‌ها ، دستک‌ها ، زيرسازى و پى‌ريزى آن که براى استوارى پل صورت گرفته و شگفت‌انگيز و تماشايى است. اين پل از آثار «خَرَه‌زاد» مادر اردشير بابکان است.

پل آبگينه، كازرون، (قاجاريان)

اين پل در ۱۲ کيلومترى کازرون واقع شده است و نقش برجستهٔ روى آن ، به اواخر دوران فتحعليشاه تعلق دارد.

پل آجرى تميجان، رودسر

اين پل آجرى در شش کيلومترى جنوب غربى رودسر ، بر روى رودخانهٔ تميجان ساخته شده است. گرچه کتيبه و سنگ و يادبودى ندارد ، ولى از نوع تاق‌ها (تاق‌هاى جناقي) و مصالح به کار رفته در آن ، مى‌توان ساخت آن را به دورهٔ صفوى نسبت داد. بدنه و پايه‌هاى پل آجرى است ، ولى کف پل سنگ‌فرش است و چهار دهانهٔ بزرگ دارد. دهانه‌هاى کوچک‌ترى نيز در دو سوى اين دهانه‌ها وجود دارد. طول پل ۶۰ متر و عرض آن ۵ متر است. در بدنهٔ پل چند اتاق وجود دارد که تاق آن‌ها به شيوه‌اى ماهرانه ساخته شده است. اين اتاق‌ها ، به احتمال زياد ، محل اتراق رهگذران و کاروانيان در ايام بارندگى و در شب‌ها بوده است. پل آجرى تميجان در فهرست آثار ملى کشور با شمارهٔ ۱۱۲۵ به ثبت رسيده است.

[S.A.R.A]

پل آجرى تميجان، رودسر

اين پل آجرى در شش کيلومترى جنوب غربى رودسر ، بر روى رودخانهٔ تميجان ساخته شده است. گرچه کتيبه و سنگ و يادبودى ندارد ، ولى از نوع تاق‌ها (تاق‌هاى جناقي) و مصالح به کار رفته در آن ، مى‌توان ساخت آن را به دورهٔ صفوى نسبت داد. بدنه و پايه‌هاى پل آجرى است ، ولى کف پل سنگ‌فرش است و چهار دهانهٔ بزرگ دارد. دهانه‌هاى کوچک‌ترى نيز در دو سوى اين دهانه‌ها وجود دارد. طول پل ۶۰ متر و عرض آن ۵ متر است. در بدنهٔ پل چند اتاق وجود دارد که تاق آن‌ها به شيوه‌اى ماهرانه ساخته شده است. اين اتاق‌ها ، به احتمال زياد ، محل اتراق رهگذران و کاروانيان در ايام بارندگى و در شب‌ها بوده است. پل آجرى تميجان در فهرست آثار ملى کشور با شمارهٔ ۱۱۲۵ به ثبت رسيده است.

پل آجرى كوچه، دهستان گودين, كنگاور

در شمال روستاى کوچه از توابع دهستان گودين کنگاور پل آجرى از بناهاى دورهٔ‌ شاه‌‌عباس ديده مى‌شود. اين پل محکم بر روى آب خرم که از مغرب به مشرق جريان دارد احداث شده است. طول پل ۶۸/۸۰ متر و پهناى آن با احتساب جان پناه ۵ متر است. پايه‌هاى پل تا ابتداى طاق هر دهانه ، با سنگ لاشه بالا آورده شده و ميان پايه‌ها را با قلوه‌سنگ و سنگ لاشه پر کرده و با آجر روى آن را پوشانده‌اند. هر پنج چشمه طاق جناغى دارد. چشمهٔ شمالى در گذشته فرو ريخته و مجدداً بازسازى شده است. طاق چشمهٔ‌ شمالى از سمت غربى جناغى و از سمت شرق هلالى شکل است. در طرفين پل سيل برگردان‌هايى با سنگ لاشه ، ملاط گل و گچ ساخته شده است.

پل آجرى ميان‌راهان، روستاى ميان‌راهان، صحنه

در جنوب روستاى ميان‌راهان در ۲۲ کيلومترى شمال غربى صحنه يک پل قديمى مشهود است. طول پل ۴۷/۳ متر و پهناى آن با در نظر گرفتن پى‌جان پناه‌ها ۴/۸۵ متر است. اين پل شامل سه چشمه است. تنها چشمه پل که بناى آن دست نخورده و سالم باقى مانده ، چشمه شمالى است که از دو چشمه ديگر کوچکتر است. چشمه‌هاى ميانى و جنوبى به علت فشار زيادى که به مرور به آن‌ها وارد شده ، قسمت‌هايى از طاقشان فرو ريخته و تعمير شده است. همين تعميرات باعث گرديده که طاق از صورت جناغى خارج شده و حالت هلالى پيدا کند. در طرفين پايه‌هاى پل ، آب ‌شکنى مثلث شکل با سنگ لاشه به بلندى ۱۰۰ سانتى‌متر جهت شکستن فشار آب ، بر پايه اضافه شده است.

[S.A.R.A]

پل آق‌قلا، آق‌قلا، گرگان

پل تاريخى آق‌قلا در فاصلهٔ‌ ۱۸ کيلومترى شمال گرگان و در ابتداى شهر آق‌قلا بر روى رودخانه گرگان‌رود احداث شده است. اين پل ۷۴ متر طول دارد و در دو طرف آن جان‌پناهى به ارتفاع ۱/۵۰ متر ايجاد شده است. اين پل ، ‌ چهار چشمه (طاق) دارد و پايه‌هاى آن در جهت شرقى و مخالف جريان آب به موج‌شکن‌هايى تجهيز شده‌اند. پايه‌هاى پل در جهت غربى با آجر و اشکال هندسى تزئين شده است. پل آق‌قلا در قرن نهم هجرى قمرى بنا شده و در ادوار بعدى خصوصاً در دورهٔ صفويه بازسازى و مرمت شده است.

پل ابراهيم‌آباد، رودخانه باليقلى، اردبيل

اين پل روى رودخانه باليقلى در اردبيل بنا شده است ، پنج دهانه دارد و يادگار دوره صفوى است. مصالح ساختمانى آن سنگ در پايه‌ها و آجر در تاق‌ها با ملاط گچ و آهک است.

پل اللّه‌وردى‌خان، اصفهان

اين پل که در نوع خود شاهکار بى‌نظيرى از آثار دورهٔ‌ شاه‌عباس اول صفوى است ، به هزينه و نظارت سردار معروف او «اللّه‌وردى‌خان» بنا شده است. اين پل به نام‌هاى «سى‌وسه چشمه» ، «چهارباغ» ، «جلفا» و بالاخره «زاينده‌رود» معروف است. تاريخ بناى اين پل را شيخ على نقى کمره‌اى شاعر زمان شاه‌عباس در يک قطعه شعر به ماده تاريخ ، سال ۱۰۰۵ هجرى ذکر کرده است. اين سال مقارن ايامى است که خيابان چهارباغ نيز احداث شده است. اين پل در حدود ۳۰۰ متر طول و ۱۴ متر عرض دارد و طولانى‌ترين پل بر روى زاينده‌رود است. در دورهٔ صفويه ، مراسم جشن آبريزان يا آبپاشان در کنار اين پول صورت مى‌گرفت. در سفرنامه‌هاى سياحان اروپايى آن دوران ، به برگزارى اين جشن اشاره شده است. ارامنهٔ‌ جلفا هم مراسم «خاج‌شويان» خود را در محدودهٔ همين پل برگزار مى‌کرده‌اند. اين پل يکى از شاهکارهاى معمارى و پل‌سازى ايران محسوب مى‌شود و از زيبايى و عظمت انحصارى برخوردار است.

[S.A.R.A]

پل امام‌ رضا يا ارجان، بهبهان

بقاياى دهانهٔ طاق مانندى در شهرستان بهبهان به ارتفاع ۵ متر و عرض ۷ متر در دست راست رودخانه مارون باقى مانده و آثار چند پل و سنگفرش بستر زير پل در اطراف آن ديده مى‌شود. تمامى آثار ، سنگفرش‌ها و دستک‌ها به زمان ساسانيان مربوط است. همچنين آثار پل کوچک ديگرى در نزديکى اين پل به چشم مى‌خورد.

پل باقرآباد، اراك (قاجاريان)

بناى اين پل مربوط به دوره معاصر است و در زمان اشغال ايران توسط روس‌ها ساخته شده و محل استقرار آن در جاده قديمى اصفهان - اراک و جنب جاده آسفالت فعلى محلات است. بناى اصلى پل در جريان سيلى که در منطقه جارى شده ، تا حدودى تخريب گرديده و مجدداً بازسازى شده است. اين پل تا ۲۰ سال پيش بهره‌برداى مى‌شده و در حال حاضر با احداث جاده آسفالته جديد از رونق افتاده است. مصالح به کار رفته در بناى پل عمدتاً از سنگ است. در مجاورت پل باقرآباد ، پل جديد ديگرى نيز احداث شده که در نوع خود جالب توجه است و پيرامون آن در حواشى قم‌رود در روزهاى تعطيل مورد استفاده تفرجگاهى و گذران اوقات فراغت مردم قرار مى‌‌گيرد. ساير پل‌هاى قديمى استان مرکزى عبارتند از : ـ پل عسگرآباد بر روى رودخانه ساوه (دوره قاجاريه). ـ پل هشت چشمه بر روى رودخانه قره‌چاى (دوره صفويه). ـ پل يک چشمه در صد مترى پل هشت چشمه (دوره صفويه).

پل بند امير، مرودشت (ديلميان)

در جنوب شرقى جلگهٔ مرودشت روى رودکُر ، بندى محکم احداث شده که پل آن به نام «بند امير» معروف است. اين پل به آثار دورهٔ عضدالدولهٔ ديلمى تعلق دارد و از مهم‌ترين بناهاى قرون اول اسلامى است

[S.A.R.A]

پل بندبكان، بهبهان

پل معروف بندبکان بر روى رودخانهٔ تاب در محلى به نام بکو (بکان) در بهبهان ساخته شده است. طول بند و پل ۱۷ متر و عرض آن ۱۳/۵ متر بود که اينک قسمتى از بند و چهار پايهٔ بزرگ پل باقى مانده است. ساير پايه‌ها ويران شده و اثرى از ‌آن‌ها بر جاى نمانده است.

پل بندگرگر، شوشتر

پس از بند ميزان ، اين پل بند بر روى رودخانهٔ گرگر ساخته شده است و کانال‌هاى سراب ، آسياب‌هاى آبى گرگر از اين بند سرچشمه مى‌گيرند.

پل پنج چشمه، رودخانه زنگمار، ماكو

پل تاريخى پنج چشمه در ۵ کيلومترى ماکو قرار دارد؛ در قسمت شرقى جادهٔ آسفالته ماکو - تبريز در دامنهٔ کوههايى که مانند ديوارى شهر ماکو را محصور کرده‌اند ، بر روى رودخانهٔ پرآب زنگمار ساخته شده است. پل پنج چشمه در قرن دهم زمان صفويه به منظور ايجاد ارتباط بين تبريز و ماکو و همچنين بين ماکو و روستاهاى اطراف ساخته شده است. اين پل تا زمان احداث جادهٔ آسفالته تبريز - ماکو و جادهٔ سرتاسرى تهران - بازرگان ، معبر اصلى تردد منطقه بود و هم اينک نيز معبر ارتباطى ماکو و روستاهاى مجاور آن است. اين پل که قبلاً داراى پنج چشمه بود ، اينک چهار چشمه دارد که چشمه‌هاى موجود نيز ناهمسان و متفاوت هستند. يکى از دهانه‌هاى پل بزرگتر از سه چشمهٔ ديگر است. شکل و فرم آن نيز با سه دهانهٔ ديگر فرق دارد. در ضمن شيب روى سطح چشمهٔ بزرگتر ، تندتر از بقيهٔ سطح دهانه‌هاى پل است. با توجه به بررسى‌هاى انجام گرفته ، معلوم شده است که اواخر دورهٔ قاجاريه ، دو چشمه از چشمه‌هاى پل خراب شده و هنگام مرمت و بازسازى ، بدون توجه به طرح پل به علت تسريع در احداث و مرمت آن به جاى دو چشمه ، ‌چشمه‌اى بزرگتر تعبيه کرده‌اند و پل پنج چشمه را به صورت چهار چشمه در آورده‌اند. مصالح به کار رفته در ساختمان پل از نوع سنگ‌هاى لاشه‌اى است که به رغم صدمات وارده از استحکام خوبى برخوردار مى‌باشد. ساختمان پل بسيار ساده است و به استثناى سايه روشن سنگ‌هاى به کار رفته در قوس دهانه‌ها ، کلاً فاقد تزئين است.

[S.A.R.A]

برد نبشته ايذه، ايذه

در راه ايذه به پيون پس از طى يک کيلومتر، در کف دره برد نبشته، قطعه سنگ نامنظمى به وسيله حجاران زبردستى حجارى شده است و نقش‌هاى بسيار زيبا و زنده و پرتحرکى بر سطوح آنها حک شده است. نقش‌هاى اين سنگ نبشته عبارت از مرد بلند قدى با گيسوان گشاده و انبوه با کلاه گرد بى‌کنگره با شمشيرى به دست است. در سمت راست اين نقش سوارى حجارى شده است. در سمت چپ نيز نقش چند انسان حجارى شده به چشم مى‌خورد.

تخت گوهر يا تخت رستم، مرودشت (هخامنشيان)

در نزديکى نقش رجب و پايين آرامگاه کوروش، تخت‌سنگ‌هاى منظمى به صورت ناتمام وجود دارند که به تخت رستم معروف‌اند.

حجارى‌هاى خان تختى، روستاى خان‌تختى، سلماس

در ۷۶ کيلومترى جادهٔ اروميه - سلماس روستايى به نام خان‌‌تختى است که در کمرکش ارتفاعات کنار آن، بر روى قطعه سنگ صاف و بزرگى، نقوش حجارى شده‌اى به نام حجارى‌هاى خان‌تختى وجود دارد. اين کتيبه حاوى نقش مرديست که بر اسب راهوارى سوار است و کلاهى مانند تاج بر سر دارد و نقش دو سوار ديگر نيز در کنار آن به چشم مى‌خورد. لباسى که اين مردان در بر دارند مانند البسهٔ دورهٔ‌ ساسانى است. جمعى از محققين اعتقاد دارند مردى که در پيشاپيش دو نفر ديگر سوار بر اسب ديده مى‌شود اردشير پادشاه نامدار ساسانى است که همانند اين نقش در نقاط ديگر نيز وجود دارد. له‌مان يکى از مستشرقين باستان‌شناس عقيده دارد، آن نقش مربوط به شاپور اول پادشاه معروف ساسانى است که در بازگشت از فتح ارمنستان و غلبه بر سپاهيان روم عده‌اى از ارامنه به دربارش تشرف حاصل کردند و براى نشان دادن حسن نيت خود هدايايى تقديم نمودند. نيکيتين مستشرق روسى در تشخيص اينکه حجارى‌هاى خان تختى مربوط به شاپور اول و يا اردشير ساسانى باشد دچار ترديد است، ولى موضوع تقديم هدايا را تأييد مى‌کند. بدين ترتيب، ‌ اگر اين اثر جالب از اردشير بابکان باشد قريب ۱۷۵۹ سال و اگر از آن شاپور باشد ۱۷۷۰ سال از حجارى آن مى‌گذرد. اين حجارى از سال ۱۳۱۶ خورشيدى رسماً جزو آثار باستانى به ثبت رسيده است.

[S.A.R.A]

سردرِ خانقاه ابومسعود، اصفهان

سردرِ کاشى‌کارى شدهٔ خانقاه «شيخ ابومسعود» در محله‌اى به همين نام، و در محلهٔ‌ «آب‌بخشان» تنها اثر قابل توجه از يک مجموعهٔ‌ عظيم ساختمانى اين محل است که تا اين تاريخ برجاى مانده است. کتيبهٔ نفيس کاشى‌کارى اين سردر به نام «سلطان يعقوب آق‌قويونلو» به تاريخ ۸۹۵ هجرى قمرى است. اين خانقاه از قرن سوم هجرى به بعد، همواره مورد توجه و احترام مردم اصفهان بوده است.

سردرِ خانقاه نصرآباد، اصفهان

کتيبهٔ سردرِ کاشى‌کارى خانقاه «نصرآباد» در محدودهٔ اصفهان حاکى از آن است که خانقاه مزبور در سال‌هاى ۸۵۴ و ۸۵۵ هجرى به وسيلهٔ «صدرالدين على طبيب» بنا شده است.

سردرِ زاويهٔ درب كوشك، اصفهان

اين سردر که به منظور محافظت به باغ چهل‌ستون انتقال يافته، تنها اثر تاريخى از دورهٔ حکومت«رستم آق‌قويونلو» است. در کتيبهٔ ثلث سردر، نام «رستم بهادرخان» و بانى ساختمان «على‌بيک برنا» و تاريخ سال ۹۰۲ هجرى قمرى نقش بسته است.

[S.A.R.A]

سردرِ قيصريه، اصفهان

در ضلع شمالى ميدان امام، سردر قيصريه و بازار شاهى واقع شده است. نقاشى روى ديوارها مناظرى از جنگ‌هاى شاه‌عباس اول با ازبکان را نمايش مى‌دهد. از نقاشى‌هاى سردر، نقاشى جبههٔ غربى آن است که موضوع آن معرفى شکارگاه شاه‌عباس است و به قلم رضا عباسى طراحى و اجرا شده است و شاه‌‌عباس اول را در حال شکار نشان مى‌دهد. در جبههٔ‌ فوقانيِ سردر قيصريه، دو «پشت بغل» کاشى‌‌کارى وجود دارد که موضوع تزئينات آن نمايش «برج قوس» است. مورخين مشرق زمين، زمان احداث شهر اصفهان را در برج قوس مى‌دانسته‌‌اند.

سردرِ مسجد جامع جورجير، اصفهان

اين سردر به مسجد «کافى‌‌الکفاه» (صاحب اسماعيل‌بن عباد از وزراى مشهور پادشاهان ديلمى در قرن چهارم هجرى قمري) تعلق دارد که در مردادماه ۱۳۳۵ از لابه‌لاى ديواره‌هاى گلى خارج و تعمير شده است. اين سردر از نظر تاريخى و مذهبى ارزش فوق‌‌العاده‌اى دارد؛ زيرا تنها اثر موجود از دوره‌اى است که اصفهان پايتخت پادشاهان آل‌بويه بوده است. اين سردر که در قسمت شمال غربى مسجد حکيم واقع شده است، از نمونه‌هاى بسيار قديمى و عالى هنر آجرکارى و گچ‌برى در اصفهان به شمار مى‌رود.

سنگ نبشتهٔ پهلوى تنگ براقى، پاسارگاد، شيراز (ساسانيان)

در شمال غربى پاسارگاد در تنگ براقى، سنگ‌نبشته‌اى به ابعاد ۱/۴۰×۱ متر مشتمل بر ۱۶ سطر که هر سطر ۹۰ سانتى‌‌متر طول دارد، قرار گرفته است. درختان انبوه و سرسبزى که پيرامون آن روئيده‌اند، اين مکان را به استراحتگاهى با طراوت و خوش منظر تبديل کرده‌اند. مانند بسيارى از نقش برجسته‌ها و نبشته‌هاى ساسانى مى‌توان تصور کرد، يکى از شاهان ساسانى که شايد بهرام باشد به مناسبت شکار و عبور از اين محل آن را به يادگار گذاشته است.

[S.A.R.A]

سنگ نبشتهٔ رازليق، كوه زاغان، سراب

اين کتيبه بر صخره‌اى از کوه زاغان واقع در ۱۲ کيلومترى شمال سراب در ناحيهٔ رازليق کنده شده است. اندازهٔ آن ۸۰×۱۲۰ سانتى‌متر است و ۱۶ سطر دارد. سنگ‌نبشته متعلق به آرگيشتى دوم (۶۸۵-۷۳۰ ق.م) پسر روساى اوّل است که در فاصله سده‌هاى هشتم و هفتم قبل از ميلاد، به مناسبت تسخير همان قلعه کنده شده است. متأسفانه در سال‌هاى اخير به علت عدم مراقبت‌هاى لازم بخش‌هايى از اين کتيبه شکسته شده و نوشته‌هاى آن به خوبى قابل رؤيت نيست.

سنگ نبشتهٔ شهر روسا در ماكو، بسطام، ماكو

روسا يکى از شهرهاى اورارتويى بود که در قرن نهم پيش از ميلاد و در زمان روساى دوم، حاکم اورارتو ساخته شد. روساى دوم پسر آرگيشتى دوم از پادشاهان معروف اورارتو پس از اتمام شهر کتيبه‌اى در بالاى آن نصب کرد. اين کتيبه که يکى از نفايس آثار کهن اين سرزمين است توسط روساى دوم فرزند آرگيشتى دوم از پادشاهان اورارتو به خط ميخى نوشته شده و توسط باستان‌شناس معروف آلمانى پروفسور مين‌تس ترجمه شده است. طول کتيبه ۷۲، عرض آن ۵۶، ضخامت آن ۱۱ سانتى‌متر و وزن آن ۱۱۰ کيلوگرم است. بر روى اين کتيبه ۱۶ خط موازى رسم شده است. شهر روسا و کتيبهٔ آن هر دو به سرنوشت تلخى دچار شده‌اند. شهر روسا در اثر حمله و هجوم قوم آشور با خاک يکسان شده و امروز فقط دهى به نام بسطام از دهستان چايپارا به شمار مى‌رود. سنگ‌نبشته را نيز مدتى از محل خود برداشتند و بر پايهٔ پلى بر رودخانهٔ آق‌چاى در محلى که از قريه کسبيان از توابع خوى مى‌گذرد نصب کردند. پس از آنکه پل مزبور روى به خرابى و انهدام گذاشت، کسانى آن را برداشتند و به شهر ماکو بردند. سنگ نبشتهٔ مورد بحث سال‌ها در ماکو مفقود شد، تا اينکه به همت آقاى موسوى ماکويى نمايندهٔ وقت شهرستان ماکو کشف و به ادارهٔ‌ آموزش و پرورش آن شهرستان تحويل گرديد.

سنگ نبشتهٔ قيرخ قزلار (نشتبان)، روستاى قيرخ قيزلار،سراب

اين سنگ نبشته به خط ميخى و زبان اورارتويى بر روى صخره‌اى به طول ۴/۵ متر و عرض ۲/۱۰ متر و ارتفاع ۲/۶ متر و به وزن ۲۰ تن نقر شده است. محل کتيبه روستاى قيرخ قزلار در شمال شرقى سراب است و تحت شماره ۷۲۹ به ثبت تاريخى رسيده است. کتيبه بر قسمتى از سطوح جنوبى سنگ به طور مسطح و صيقلى شده نقر گرديده است. طول آن ۱۰۶ سانتى‌متر و عرض آن ۷۵ سانتى‌متر است. در ۱۳ سطر منقور است و حدفاصل سطور با خطوط ممتد افقى مشخص شده است. قسمت اعظم سطر آخر و سه چهارم سطر دوازدهم و نصف سطور هشتم تا يازدهم و يک سوم سطر هفتم از بين رفته است. در وسط سطور نيز سوراخى به شکل C لاتين ديده مى‌شود. اين سوراخ و فرسايش حوالى آن نتيجهٔ تماس دست مردم است که اعتقاد به تقدس آن دارند و با کشيدن دست بر روى آن زيارت مى‌کنند. اين سنگ‌نبشته به خاطر موارد زير از اهميت ويژه‌اى برخوردار است: - وجود معبد کلان سنگى (سنگ افراشت‌ها) - قايل شدن به قدرت ماوراءالطبيعه به کتيبهٔ ‌دشمن که سنّتى تاريخى بوده است. - يکى از بيست و يک قلعه‌اى که شاه اورارتويى فتح کرد و به آتش کشيد. در شمال اين سنگ نبشته و در کنار معبد يا گورستان آن کلان سنگى قرار دارد که مورد بررسى و تدقيق قرار نگرفته است.