/به ياد سردار پرافتخار جبهه سلامت.../
مروري بر زندگي و تلاش‌هاي علمي «استاد ميرشمسي» از پايه‌گذاران توليد واكسن در كشور
اواخر آذرماه، جامعه علمي و پزشكي كشور يكي از خدوم‌ترين چهره‌هاي ماندگار خود را از دست داد. استاد حسين ميرشمسي، تنها دارنده نشان درجه يك پژوهش كه به واسطه تلاش‌هاي بي‌بديلش در توليد واكسن عليه مرگبارترين بيماري‌ها در كشور، به حق، «پدر علم واكسن ايران» لقب گرفته است، در سن 94 سالگي درگذشت و در آغوش خاك پذيرنده ايران، جايي كه افزون بر هفت دهه براي اعتلاي دانش و سلامت عمومي در گستره آن خالصانه و پاكبازانه تلاش كرد، به ضيافت جاودانه‌ها رفت.
به گزارش سرويس علمي خبرگزاري دانشجويان ايران(ايسنا)، سالياني نه چندان دور، زماني كه بيماري‌هايي مرگبار چون ديفتري، كزاز، سياه سرفه، سرخك، فلج اطفال و ... بي هراس از هر سد و مانعي، سايه شوم خود را در هر آبادي و ويرانه‌اي مي‌گستراند، همت عاشقانه ميرشمسي و معدود همكاران و همراهان نام‌آشنا و گمنامش بود كه كابوس شوم بيماري و مرگ را به روشناي سلامت و بهزيستي پيوند زد.
واكسن‌هايي كه با تلاش دكتر ميرشمسي و همكارانش در موسسه رازي تهيه شد نه تنها جان ميليون‌ها نفر از هموطنانشان را نجات داده و مي‌دهد، بلكه جهان بشريت را از اروپا گرفته تا اردن و از تونس تا ويتنام و آفريقا و آسيا وامدار خود كرده است و چه باك اگر پس از اين همه تلاش و خدمت صادقانه و زندگي‌بخش، تنها مشايعت‌كنندگان او در سفري بي بازگشت، جمعي از شاگردان و همكاران و دوستدارانش از اهالي راستين علم و پژوهش باشند.
با گراميداشت ياد و خاطره استاد، گوشه‌اي از تلاش‌ها و خدمات علمي او را مرور مي‌كنيم:
استاد حسين ميرشمسي، فرزند مرحوم سيد محمد در سال 1293 در اصفهان متولد شد. پس از دريافت مدرك ديپلم در سال 1314 تحصيلات دانشگاهي خود را در دانشكده دامپزشكي دانشگاه تهران آغاز كرد. ايشان پس از اخذ مدرك دكتري در سال 1320 به عنوان كارمند فني در موسسه سرم و واكسن سازي رازي در حصارك به خدمت پرداخت.
پس از طي 9 سال در اين موسسه با عناوين كارمند فني، كارورز و دستيار آزمايشگاه، در سال 1329 براي كسب تخصص عازم كشور فرانسه شد.
ميرشمسي پس از طي دوره ميكروب شناسي و ايمني شناسي در انستيتو پاستور پاريس در سال تحصيلي 1951 – 1950 ديپلم اين رشته را دريافت كرد؛ سپس، در همين سال در دانشكده دامپزشكي آلفرد وابسته به دانشگاه پاريس به عنوان دانشجوي اكسترن ثبت نام كرد و پس از طي دوره و شركت در امتحانات نهايي آن دانشكده، مدرك دكتري دامپزشكي دانشگاه پاريس را اخذ كرد.
وي به مدت چهار ماه در سه موسسه در آمريكا دوره هايي را در زمينه تهيه واكسن هاي ميكروبي و توكسوئيدها گذراند و پس از مراجعت به ايران به عنوان رييس بخش به توليد واكسن‌هاي باكتريايي (توكسوئيدها) و سرم‌هاي درماني به خدمت خود در موسسه رازي ادامه داد. در سال 1334 پست معاونت فني موسسه و مسئول واحد توليد مواد زيستي مصرف پزشكي موسسه رازي را احراز كرد.
در سال 1339 (1960) پس از آنكه توليد واكسن هاي ضد ديفتري، كزاز و سياه سرفه به مرز توليد انبوه رسيده بود و با توجه به علاقه شخصي وي به پژوهش در زمينه ويروس‌ها، براي استفاده از دو بورس در كشور آمريكا عازم اين كشور شد.
طي يك سال اول با استفاده از بورس موسسه بهداشت آمريكا و در چهار ماه بعد با استفاده از بورس سازمان خواربار و كشاورزي جهاني (F.A.O) به فراگيري علوم جديد در زمينه ويروس شناسي پرداخت. از اولين روزهاي سال 1960 تا سال 1961 در واحد ويروس‌شناسي موسسه بهداشت ايالت نيويورك به فراگيري ويروس‌شناسي ادامه داد و از آن پس، به مدت چهار ماه در موسسه Medical Research Council لندن در يك برنامه پژوهشي ويروس‌شناسي شركت كرد و سپس به ايران مراجعت كرد.
پس از مراجعت به وطن، فعاليت‌هاي وسيعي را در زمينه پژوهش‌هاي ويروس شناسي انجام داد و در اوايل تيرماه 1346 (1967) به منظور ادامه تحقيقات خود و همچنين تهيه مقدمات توليد واكسن ضد سرخك، با استفاده از بورس پژوهشي از طرف سازمان جهاني بهداشت دوره‌اي 9 ماهه را در دانشكده پزشكي دانشگاه بايلور در شهر هوستون آمريكا گذراند.
دكتر ميرشمسي سپس سه ماه ديگر در دانشگاه توكيو و موسسه واكسن سازي شيبا كارآموزي كرد. از اواسط سال 1348 به توليد واكسن ضد سرخك در موسسه رازي پرداخت و از سال 1352 پژوهش در زمينه توليد واكسن ضد فلج اطفال را نيز آغاز كرد، به طوري كه توليد انبوه اين واكسن نيز به فهرست واكسن‌هاي تهيه شده در اين موسسه افزوده شد.
دكتر ميرشمسي در ادامه خدمت خود، در سالهاي 1365 و 1366 به توليد دو واكسن جديد ضد اوريون و ضد سرخجه نيز در اين موسسه توفيق يافت.
ايشان در طول مدت فعاليت هاي علمي – پژوهشي خود بارها به عنوان نماينده و مشاور سازمان جهاني بهداشت مسئوليت مشاوره يا راه اندازي را در مراكز توليد واكسن كشورهاي مختلف عهده دار بوده اند.
در سال 1962 به نمايندگي از طرف سازمان جهاني بهداشت، مركز توليد واكسن كشور اردن را تاسيس كرد.
همچنين از سال 1980 درانستيتو پاستور كشور تونس به عنوان مشاور و كارشناس سازمان بهداشت جهان همكاري داشته و از سال 1970نيز به عنوان نماينده سازمان جهاني بهداشت در منطقه خاورميانه و خاور نزديك در كميته استانداردهاي بيولوژيك وابسته به اين سازمان فعاليت كرد.
وي همچنين در سالهاي پيش از انقلاب به عضويت آكادمي علوم نيويورك و مجمع بين‌المللي زيست‌شاسان درآمدند. در سال 1984 از طرف يونيسف براي بررسي مشكلات موسسه واكسن سازي كشور كره‌شمالي واقع در پيونگ يانگ، ماموريت يافت. اين طرح به وسيله ايشان در كشور طراحي شد و سپس توسط يونيسف به اجرا درآمد.
دكتر ميرشمسي طي 57 سال خدمت صادقانه خود در موسسه رازي به دفعات در كنفرانسهاي علمي و فني در نقاط مختلف جهان شركت كرد و تنها بين سالهاي 1946 تا 1991 بالغ بر 12 مقاله علمي و تخصصي به زبانهاي فرانسه يا انگليسي با دستياري همكاران خود در مجلات بين‌المللي يا در آرشيو موسسه رازي منتشركرده اند. ضمنا تعداد 17 مقاله ايشان در مجلات داخلي به چاپ رسيده است و 8 مقاله را نيز در كنفرانسهاي داخل ارائه كرده‌اند.
دكتر ميرشمسي همچنين طي هفت سال به عنوان استاد مدعو در دانشكده پزشكي، دامپزشكي و كشاورزي دانشگاه تهران به امر آموزش ويروس‌شناسي اشتغال داشت.
از سه عنوان كتاب تاليف شده توسط ايشان، كتاب «ويروس شناسي عمومي»، در سال 1348 و «اصول ايمني‌شناسي»، در سال 1352 به عنوان بهترين تاليف سال انتشار خود معرفي شدند.
استاد، كتابي نيز با عنوان «پيشگيري و درمان با واكسن و سرم» تاليف كرده كه ويرايش سوم آن در سال 1375 به چاپ رسيده است. در سال 1374 پس از 54 سال خدمت صادقانه در زمينه‌هاي علمي – پژوهشي، لوح تقدير و نشان درجه اول پژوهشي توسط رييس جمهور وقت به استاد اعطا شد.
دكتر ميرشمسي طي سالهاي اخير به دفعات در جشنواره خوارزمي شركت و جوايزي اخذ كرد، ازجمله
در سال1370، به عنوان همكار طرح پژوهشي «تهيه واكسن جديد ضد اوريون با ويروس تعديل حدت يافته محلي»، برنده جايزه دوم پژوهش ، در سال 1373، به عنوان مجري طرح پژوهشي «ايمن سازي به ضد دو عفونت ديفتري و كزاز با توكسوئيدهاي مايع ضد اين دو عفونت از راه خورانيدن واكسن»، برنده جايزه اول پژوهش و درسال 1374به عنوان همكار طرح پژوهشي «تهيه آنتي ژن سرخجه جهت آزمايشگاههاي تشخيص طبي» برنده جايزه دوم پژوهش شد.
استاد از سال 1375 نيز به عنوان داور در جلسات بررسي طرح‌هاي جشنواره خوارزمي شركت مي‌كرد.
دكتر ميرشمسي، 23 آذرماه 87 در 94 سالگي در تهران درگذشت.
وزير بهداشت:
ميرشمسي، مصداق بارز توام‌سازي تلاش علمي و خدمت رساني خالصانه بود
وزير بهداشت، درمان و آموزش پزشكي در پي درگذشت استاد در پيامي ضمن تسليت فقدان ايشان به همه خدمتگزاران عرصه سلامت و جامعه بين المللي تصريح كرد: «اين مرد بزرگ حيات پربركت خويش را با خدمت صادقانه به مردم اين مرز و بوم جاودانه ساخت.
دكتر لنكراني در ادامه اين پيام با بيان اين مطلب كه خدمات مرحوم دكتر ميرشمسي در ايمن‌سازي كودكان و زنان و تلاش او در توانمندسازي كشورمان در عرصه توليد واكسن و دارو هرگز از ياد نمي‌رود، افزوده است: «بي شك اين شخصيت ممتاز به عنوان تنها دارنده نشان درجه اول پژوهش، مصداق بارزي از توام سازي تلاش مجدانه علمي با خدمت رساني خالصانه به محرومان است.»
رييس بنياد ايران‌شناسي:
دكتر ميرشمسي تا آ‌خرين روزها از آموزش و تحقيقي دست نكشيد
دكتر حسن حبيبي هم پس از شنيدن خبر درگذشت مرحوم دكتر ميرشمسي طي پيامي با تسليت اين ضايعه به خانواده و دوستداران استاد و همه دانشمندان كشور گفت: « درگذشت استاد گرانقدر و سخت‌كوش و خدمتگزار، دكتر ميرشمسي، كه عمر با بركت خود را صرف آموزش و تحقيق كرد و تا آ‌خرين روزها از پرداختن به اين وظيفه خدايي دست نكشيد به همه دانشندان اين آب و خاك شايسته تسليت فراوان است».
رييس سابق انستيتو پاستور:
استاد ميرشمسي حقي بزرگ به گردن بشريت دارد
دكتر محمد تقي‌خاني، رييس اسبق انستيتو پاستور ايران نيز اظهار كرد: «استاد ميرشمسي براي همه ما يك پدر و استاد بسيار شايسته بود كه حقي بزرگ نه فقط به گردن ملت ايران كه به گردن تمام بشريت دارد. واكسن‌هايي كه توسط استاد ساخته شد جان ميليون‌ها نفر را در دنيا نجات داد و علاوه بر آن صدها شاگرد تربيت كرد كه در سراسر دنيا به خدمت مشغولند و در هيچ انستيتو پاستوري نيست كه يكي از شاگردان استاد فعاليت نكند.»
استاد پيشكسوت دامپزشكي:
عنوان پدر واكسن ايران به حق زيبنده استاد ميرشمسي است
واكسن‌هاي توليدي دكتر ميرشمسي جان ميليون‌ها نفر را در ايران و جهان نجات داد
دكتر آل آقا از شاگردان و همكاران قديمي استاد ميرشمسي هم مقارن با چهلمين روز درگذشت اين چهره برجسته و خدوم علمي در گفت‌وگو با ايسنا اظهار كرد: مرحوم دكتر ميرشمسي در سال 1295 در يك خانواده‌اي مذهبي به دنيا آمد. در كودكي پدرش را از دست داد و تمام بار زندگي به دوش وي افتاد. وي پس از اخذ ديپلم براي تحصيل در رشته دامپزشكي به دانشگاه تهران آمد و پس از كسب مدرك دكتري در همين رشته، در موسسه رازي مشغول فعاليت شد.
وي افزود: موسسه رازي در آن زمان به تحقيق و بررسي در زمينه واكسن‌هاي دامي، شناخت بيماري‌هاي دامي، توليد واكسن ضد طاعون دامي، واكسن ضد سياه زخم در حيوانات و شناخت بيماري‌هاي انگلي و ميكروبي در ايران مي‌پرداخت. در سالهاي اشغال ايران توسط قواي متفقين، به علت بسته بودن راه‌ها و جنگ، بيماري ديفتري جان بسياري از كودكان را گرفت. واكسن ضد ديفتري تا قبل از اين زمان در جهان كمي شناخته شده بود ولي در ايران در مورد واكسن ديفتري و كزاز كاري انجام نشده بود و بايد اقدامات پيشگيري قبل از درمان انجام مي شد.
دكتر آل آقا خاطرنشان كرد: با وساطت و همفكري مرحوم دكتر قريب و جمعي از علما، طرح ساخت سرم ضد ديفتري در ايران مطرح شد. با واگذاري اين ماموريت به دكتر ميرشمسي و تهيه سرم ضد كزاز و ديفتري، مقدمه‌اي پيش آمد كه ايشان مطالعات و تحقيقات خود را در زمينه واكسن‌هاي ديفتري و كزاز آغاز كنند.
وي ادامه داد: با تلاش ايشان، نخستين توليدات انبوه واكسن ديفتري با تكنولوژي روز انجام شد. دكتر ميرشمسي همچنين با كمك همكارانش موفق به ساخت انبوه واكسن سه گانه (ديفتري، كزاز و سياه سرفه) شد كه اين دستاورد حقيقتا بزرگترين خدمتي بود كه در آن شرايط به كشور شد زيرا كودكان زيادي بر اثر اين بيماري جان خود را از دست مي‌دادند. دكتر ميرشمسي در ادامه فعاليت‌هاي خود، با كمك و همياري همكارانشان، موفق به ساخت واكسن ويروسي سرخك و واكسن فلج اطفال شد كه به صورت واكسيناسيون عمومي انجام مي‌شد و در سالهاي 65 و 66 دو واكسن ضد سرخجه و ضد اوريون را نيز توليد كردند.
آل آقا با اشاره به اينكه سالانه در ايران بيش از 500 هزار كودكان نوزاد در اثر بيماري كزاز جان خود را از دست مي‌دادند، افزود: با تلاشي كه بعد از انقلاب اسلامي انجام شد، تزريق واكسن كزاز به دختران جوان قبل از ازدواج و در دوران حاملگي در دستور كار وزارت بهداشت قرار گرفت كه خوشبختانه در حال حاضر مادر و كودكي نداريم كه به علت كزاز بند ناف در حين زايمان فوت كنند.
دكتر آل آقا درباره ويژگي‌هاي اخلاقي و رفتاري استاد ميرشمسي به ايسنا گفت: ايشان در يك خانواده كاملا مذهبي به دنيا آمده بودند و از خصوصيات بارزشان، متكبر نبودن و فروتني بيش از حدشان با توجه به علم روزافزونشان بود. از ديد عمومي، علاقه زيادي به ادبيات و حضرت مولانا داشتند و در همين راستا ديوان غزلياتي نيز به نگارش درآورده بودند.
وي با بيان اينكه ايشان همواره سعي در رعايت و حفظ منافع بهداشتي و عمومي مردم داشتند، خاطر نشان كرد: در سالهاي دهه 1330، دكتر ميرشمسي در موسسه رازي ساكن بودند زيرا براي جلوگيري از خراب شدن ميكروب‌ها بايد نيمه شبها به آزمايشگاه مي‌رفتند و تا واپسين روزهاي حياتشان ارتباط خود را با موسسه حفظ كردند كه اين همه نشان از عشق عميق ايشان به كارشان دارد.
جواب بصورت نقل قول
