» حمام ها و آب انبارهاي قدیمي استان يزد
» آب انبار باغ گندم يزد
اين بنا در محله گندم شهر يزد واقع شده و براساس كتيبه كاشي معرق موجود بر سر در آن، به سال 971 هـ.ق ساخته شده است. كتيبه كاشي بنا به طول 20/3 متر مشتمل براشعاري به خط نستعليق نظام الدين حافظ است. لچكيهاي بالاي سر در نيز داراي تزیینات كاشي معرق است.
» آب انبار بوطيري - ابوالمعالي يزد
اين بنا در ابتداي بازار بوطيري و نزديك خيابان سيد گلسرخ واقع شده و از آثار دوره صفويه است كه در سال 1047 هـ.ق توسط ملك قاسم پسر خواجه محمدعلي بنا به وصيت پدر ساخته شد هاست. سنگ نوشته تاريخي بنا بر مدخل آب انبار نصب شده و خطاط خط نسخ آن، بورايي گچربي و حجار آن محمدزمان يزدي است. اين بنا راه پله اي سرپوشيده با هواكشي در قسمت پاشير و مخزني مدور دارد. مسير راه پله در بخشهاي مختلف داراي دو عرض متفاوت است.
» آب انبار پاي برج يزد
اين بنا در روستاي سريزد – از توابع مهريز و نزديك جاده كرمان واقع شده و براساس سنگ نوشته تاريخي آن در سال 1045 هـ.ق و زمان شاه صفي صفوي، توسط حاجي محمد شفيع تاجر ساخته شده است.
» آب انبار تخت استاد يزد
اين بنا در محله تخت استاد يزد واقع شده و در سال 1271 هـ.ق توسط حاج محمدحسين تاجر رشتي بر حسب وصيت آقا محمدحسين خلف حاجي حسن تاجر قايني ساخته شده است.
» آب انبار جنك يزد
اين بنا در كوچه پشت مسجدجامع واقع شده و قديمي ترين آب انبار تاريخ دار يزد به شمار مي اید. بر مدخل ورودي بنا، سنگ نوشته و كتيبه اي از كاشي معرق نصب شد كه براساس محتواي آنها بنا در سال 878 هـ.ق توسط لطف الله نامي ساخته شده است. آب انبار راه پله اي به عرض 40/1 متر ـ بدون پاگرد راه پله ـ و مخزني مدور با يك بادگير دارد. اين بادگير دارد. اين بادگير تنها در دو جهت داراي روزنه يا شبكه است.
» آب انبار جوهرهر يزد
اين بنا درنزديكي قبرستان جوهرهر واقع شده و براساس سنگ نوشته تاريخي آن، در سال 1222 هـ.ق توسط افراد خير ساخته شده است.
» آب انبار چهارسوق يزد
اين بنا در چهار سوق اول كوچه دارالشفاء و در نزديكي مسجد جامع يزد واقع شده و از آثار دوره صفويه است. تاريخ ساخت بنا به سال 1033 هـ.ق ـ زمان شاه عباس اول ـ باز ميگردد. اما مولف «جامع مفيدي» اتمام بنا را توسط خواجه عطاء الله و در زمان سلطنت شاه صفي ذكر كرده است. چنين به نظر ميرسد كه بخش اصلي ساختان آب انبار در سال 1033 هـ.ق صورت گرفته اما اتمام آن به دلايلي تا دوره شاه صفي به تأخير افتاده است.راه پله سرپوشيده اين بنا در پوشش طاقي خود داراي روزنه نورگير است. اين نورگيرها در سطح زمين، براي جلوگيري از سقوط افراد و حيوانات اهلي داراي جان پناهي بوده است.
» آب انبار شش بادگيري يزد
اين بنا در نزديكي ميدان مير چخماق، بازارچه قصابها و دركوچه آب انبار شش بادگيري واقع است. بناي اوليه آب انبار مربوط به دوره قاجاريه است كه در سال 1371 هـ.ق بازسازي شده است. اين بنا داراي دو ورودي شمالي و جنوبي است. راه پلههاي ورودي در دو طرف مخزن و در امتداد يك ديگر قرار گرفتهاند. راه پلهها از دو قسمت روباز و سرپوشيده تشكيل شده و سر درب ورودي آن ها در ابتداي قسمت سرپوشيده قرار دارد. از ورودي جنوبي توسط 55 پله به مخزن ميتوان رسيد. در جلو سر درب اين راه پله كه در ميانه پله 25 و 26 (از بالا) قرار گرفته، يك هشتي با كف آجر فرش قرار دارد. مخزن آب انبار مدور است و بر روي آن 6 بادگير زيباي هشت وجهي تعبيه شده است. نيمي از اين بادگيرها مربوط به بناي اوليه آب انبار و نيم ديگر مربوط به بازسازي بنا است. بادگيريهاي جديد توسط استاد علي سياه و استاد غلامرضا ساخته شدهاند. آب انبار شش بادگيري در دوره اخير بعد از تعميرات به شماره 1600 به ثبت تاريخي رسيده است.
» آب انبار فهادان يزد
اين بنا در محله فهادان و در نزديكي چند بناي ديگر قديمي واقع شده و براساس نوشته «جامع مفيدي» و سنگ نوشته بنا، در حدود سال 1115 هـ.ق توسط خواجه محمد امين (به نوشته جامع مفيدي) و يا حاجي محمد مؤمن (به نوشته كتيبه)، ساكن محله فهادان و از كدخدازادگان معتبر ابرندآباد، ساخته شده است. در اين محله آب انبار ديگري از دوره قاجاريه و منسوب به حمام گودك، وجود دارد.
» آب انبار وزير يزد
اين بنا در نزديكي مسجد جامع يزد واقع شده و به نوشته عبدالحسين آيتي در «آتشكده يزدان»، از بناهاي سيد ركن الدين ثاني، معاصر شاه يحيي مظفري (اواخر قرن 8 هجري) است. به نظر ميرسد اين آب انبار در دوره صفويه بازسازي شده باشد. محمد يوسف كياني قدمت بنا را سال 1130 هـ.ق ثبت كرده است. اين بنا به شماره 1610 به ثبت تاريخي رسيده است.
» آب انبار دروازه شاهي يزد
اين بنا در بازارچه دروازه شاهي واقع شده و به نوشته «جامع مفيدي» توسط امير معزالدين محمد قنادي در نيمه دوم قرن دهم هجري ساخته شده و كتيبه آن به خط مولانا عبدالوهاب بوده است (اكنون فاقد كتيبه است). بنا داراي مخزني مدور با 4 بادگير يك طرفه، راه پله اي با يك روزنه نورگير و پاشيري به شكل تركيبي مربع و نصب هشت ضلعي است.
» آب انبار دروازه مال مير يزد
اين بنا در محله مال مير، خيابان امام خميني واقع شده و به نوشته «جامع مفيدي» از آثار اواسط قرن دهم هجري و در زمره ساختههاي خواجه مقصود علي صباغ (باني آب انبار كوچك مصلاي عتيق) است. لچكيهاي سر در بنا با كاشيهاي معرق و نقش گل و بوته مزين بوده كه از بين رفته است. اين بنا به هنگام ساخت در خارج از شهر يزد بوده است.
» آب انبار دروازه مهريز يزد
اين بنا رو به روي مسجد بياق خان ـ واقع در سر بازار خان و نزديك پنجه علي ـ واقع است و براساس نوشته «جامع مفيدي» توسط امير معزالدين محمد قنادي (باني آب انبار دروازه شاهي) در نيمه دوم قرن دهم هجري ساخته شده و كتيبه تاريخي آن به خط مولانا عبدالوهاب خطاب بوده است (اكنون فاقد كتيبه تاريخي است)
» آب انبار مير چخماق يزد
اين بنا در حسينيه و مجموعه تاريخي مير چخماق واقع شده و از ساختههاي جلال الدين ميرچخماق باني مسجد ميرچخماق (ساخته شده به سال 841 هـ.ق) است. اين آب انبار داراي مخزني مدور با 5 بادگير هشت وجهي است. راه پله بنا متشكل از دو قسمت روباز و سرپوشيده است كه سر درب آن در ابتداي قسمت سرپوشيده قرار دارد. بنا فاقد كتيبه تاريخي است.
» آب انبار نصرآباد يزد
اين بنا در محله نصرآباد و خياباني به همين نام واقع شده و از آثار دوره قاجاريه است. بنا داراي مخزني بزرگ با دو راه پله، ويژه مسلمانان و زرتشتيان، چهار بادگير هشت ضلعي با بدنه آجري و كتيبه تاريخي است. راه پلهها به موازات يكديگر و در طرفين مخزن مدور آب انبار قرار دارند. بر بالاي يكي از سردرب ها، سنگ نوشته اي نصب شده كه بر آن نام معمار، باني و تاريخ ساخت حك شده است. آب انبار نصرآباد در سال هاي اخير به ثبت تاريخي رسيده است.
» آب انبار خلف باغ يزد
اين بنا در خيابان خلف باغ، منشعب از خيابان شهيد مطهري و نزديك خيابان و حسينيه نقشين واقع شده و بر اساس سنگ نوشته تاريخي و گواهي «جامع مفيدي» در سال 1025 هـ.ق توسط صالحه مكرمه بيجه بديع الجمال كه از نزديكان آق ملك بوده، ساخته شده است.
» آب انبار خواجه دو دهنه يزد
اين بنا در بخش شمالي ميدان خان يزد واقع شده و براساس نوشته «جامع مفيدي» در زمان شاه عباس اول، توسط خواجه شاهمير استرآبادي در حدود سال 997 هـ.ق ساخته شده است. اين آب انبار داراي دو راه دسترس، يكي از طريق بازار و ديگري از طريق ميدان خان است و به همين جهت به آب انبار دو دهنه شهرت دارد. راه پلهها در امتداد يك ديگر و مخزن درميانه آن دو قرار گرفته است. روشنايي داخل راه پلهها از طريق روزنههاي تعبيه شده در طاق تأمين ميشود. آب انبار خواجه داراي دو مخزن با يك پاشير مشترك و يك مخزن ديگر با يك راه پله و پاشير مجزا است. بادگيرهاي بنا از دو جهت باز و داراي شبكه است. بنا فاقد كتيبه تاريخي است. اين بنا در دوره اخير تعمير و به شماره 1609 به ثبت تاريخي رسيده است.
» آب انبار محله مصلاي عتيق بزرگ يزد
اين بنا در محله مصلاي عتيق واقع شده و براساس سنگ نوشته تاريخي آن كه به خط نستعليق بر سه ضلع مدخل آب انبار نصب شده، توسط «محمد تقي» نامي به سال 1049 هـ.ق (عهد شاه صفي صفوي) ساخته شده است.
» آب انبار محله مصلاي عتيق كوچك يزد
اين بنا در محله مصلاي عتيق يزد واقع شده و براساس كتيبه كاشي معرق آن، در سال 957 هـ.ق (دوره صفويه) ساخته شده است. طول اين كتيبه 5/2 متر است و به وسيله عبدالوهاب، به خط نستعليق نوشته شده است. در اين كتيبه نامي از باني بنا برده نشده اما با توجه به نوشته «جامع مفيدي» كه خواجه علي صباغ دراين محل آب انباري ساخته، به نظر ميرسد منظور همين بنا باشد.
» آب انبار شاابوالقاسم يزد
اين بنا در محله شاابوالقاسم (شهاب الدين قاسم طراز) و مجاور حسينيه اي به همين نام واقع شده و از ساختههاي دوره صفويه است. بر طبق نوشته مؤلف «جامع مفيدي»، اين بنا توسط خواجه علي اكبر طراح كه در قرن پانزدهم هجري ميزيست، ساخته شده است. در اين محل سنگ نوشته اي مبني بر وقف بنا به تاريخ 1082 هـ.ق وجود دارد. اين بنا داراي مخزني مدور، راه پله و بادگير است. محور مخزن و راه پله در يك راستا قرار ندارد. راه پله آن 76 پله دارد كه هر كدام به ارتفاع 20 و عرض 40-30 سانتي متر است. عمق آب انبار نيز حدود 15 متر است.
» آب انبار وقت و ساعت يزد
اين بنا در ميدان وقت و ساعت واقع شده و از آثار دوره صفويه و سال 1121 هـ.ق است. آب انبار داراي راه پله و مخزني مدور است. محور راه پله در راستاي محور مركزي مخزن قرار ندارد بلكه مخزن با فاصله اي در كنار و منتهي اليه پلكان قرار گرفته است. در مدخل بنا كتيبه اي سنگي به ابعاد 48 * 115 سانتي متر نصب شده است. بادگير و عناصر مختلف از زيبايي و تناسب خوبي برخورداراست. اين بنا در دوره اخير تعمير و به شماره 1611 به ثبت تاريخي رسيده است.
» آب انبار رستم گيو يزد
اين بنا در خيابان شهيد منتظر قائم يزد واقع شده و از آثار اوايل دوره پهلوي است.آب انبار ستم گيو به دهانه و عمق مخزن 15 متر توسط استاد خرم نژاد ساخته شده و راه پله آن در راستاي مركز مخزن قرار گرفته است. راه پله از دو قسمت روباز و سرپوشيده تشكيل شده است. سر در بنا در ابتداي قسمت سرپوشيده قرار دارد.
» آب انبار شهداي فهرج يزد
اين بنا در روستاي فهرج ـ واقع در جنوب خاوري يزد ـ و در مجموعه شهداي فهرج واقع شده و از آثار دوره قاجاريه است. براساس كتيبه سنگي مدخل بنا، آب انبار در سال 1226 هـ.ق توسط آقاي محمد جعفر فرزند آقا ابوتراب بافقي ساخته شده است. سر درب ورودي آب انبار در قسمت زائرسراي مجموعه قرار گرفته و بر روي سر درب آن اتاقي ساخته شده و مخزن آب نيز 2 بادگير دارد.
» آب انبار شهداي فهرج يزد
اين بنا در روستاي فهرج ـ واقع در جنوب خاوري يزد ـ و در مجموعه شهداي فهرج واقع شده و از آثار دوره قاجاريه است. براساس كتيبه سنگي مدخل بنا، آب انبار در سال 1226 هـ.ق توسط آقاي محمد جعفر فرزند آقا ابوتراب بافقي ساخته شده است. سر درب ورودي آب انبار در قسمت زائرسراي مجموعه قرار گرفته و بر روي سر درب آن اتاقي ساخته شده و مخزن آب نيز 2 بادگير دارد.
» آب انبار كوشك نو يزد
اين بنا در محله كوشك نو و حسينيه اي به همين نام واقع شده و از آثار دوره صفوي است. آب انبار كوشك نو به جهت ارزش تاريخي و ويژگيهاي معماري به شماره 1608 به ثبت تاريخي رسيده است.
» حمام مسجد جامع يزد
اين بنا كه اكنون از ميان رفته است دراوايل قرن حاضر در مجاورت مسجد جامع يزد قرار داشته و ظاهراً از ساختههاي زمان آل مظفر بوده است. مدخل اصلي حمام در بازار مجاور و رو به روي جلوخان مسجد واقع بوده و بناي حمام مشتمل بر فضاهاي وسيع و هشت ضلعي براي رخت كن، گرمخانه و همچنين خزينههاي متعدد و فضاهاي كوچك تر ديگر بوده است.
» حمام خرمشاه يزد
اين بنا در بلوار شهيد صدوقي شهرستان يزد واقع شده و از آثار اواخر دوره قاجاريه يا اوايل دوره پهلوي به شمار مي اید كه هم اكنون نيز مورد استفاده است.بناي حمام متشكل از يك حمام بزرگ و اصلي و يك حمام كوچك و فرعي است. حمام اصلي داراي هشتي ورودي، رخت كن، گرم خانه و خزينه است. فضاي مياني رخت كن و گرمخانه با گنبدني نيم كروي پوشش يافته و در رأس گنبدها، نورگيرهايي تعبيه شده است. سطح زيرين گنبد رخت كن، داراي آجر چيني و رنگ آميزي تزييني است. اين بنا در كل از معماري قابل توجهي ـ در مقايسه با ديگر حمامهاي تاريخي ـ برخوردار است.
» حمام خان يزد
اين بنا در مجاورت ميدان خان و بازارچه كاشيگري واقع شده و توسط محمد تقي خان ـ سرسلسله خاندان مشهور به خوانين يزد كه در سال 1161 هـ.ق به حكم راني يزد رسيد ـ ساخته شده است. حمام خان (گرمابه نور) داراي سه مسير دسترس است كه آن را به ميدان خان، بازارچه كاشيگري و بافت مسكوني مجاور مرتبط ميسازد. بناي حمام مشتمل بر وروديها،سربينه،گرمخانه و فضاهاي مرتبط با آن ها و هم چنين استخري در كنار گرمخانه است. فضاي سربينه از نظر مساحت و تزیینات از ساير فضاها مشخص تر بوده و در اطراف آن سكوهاي نشيمن و رخت كن و جاي نهادن كفش تعبيه شده است. اين فضا با پوشش طاق و گنبد مسقف شده و روشنايي آن از طريق نورگير زيباي تعبيه شده در گنبد تأمين ميشود. سطوح داخلي سربينه در اصل با نقاشيهاي مزين بوده كه امروزه تنها بخشي از آن تزیینات بر جاي مانده است. حمام خان يزد در دوره اخير تعمير و بازسازي شده و با تغيير كاربري به چايخانه سنتي تبديل يافته و جديداً نيز به ثبت تاريخي رسيده است.
» حمام قديمي گلشن يابزرگ گازرگاه يزد
حمام گلشن يا حمام بزرگ گازرگاه در محله قديمي گازرگاه حدفاصل خيابانهاي مهدي و امام خميني و سلمان فارسي قرار گرفته است. اين اثر در مجاورت مسجد و حسينيه و در جوار باغ معين التجار يزدي بوده است. حمام گلشن واقع در محله گازرگاه يزد يكي از بناهاي دوره قاجاريه است كه با معماري خاص حمامها احداث شده و اين حمام در روزگاران گذشته از رونق خاصي برخوردار بوده است و مانند ساير حمامها در جوار مسجد و تكيه واقع شده است. اثر مذكور همانند ديگر حمام هاي قديمي به چهار قسمت تقسيم ميشود.
» حمام نوعقدا اردكان
اين بنا در شهرك كوچك عقدا در 45 كيلومتري شمال باختري اردكان واقع شده و براساس سنگ نوشته تاريخي آن، در سال 1055 هـ.ق «خانم» نامي و بامعماري «فريدون» نامي ساخته شده است.
» آب انبار صفه باغاده (عقدا) اردكان
اين بنا در صفه باغاده عقدا واقع شده و براساس سنگ نوشته تاريخي آن ، در سال 1260 هـ.ق توسط «حاجي باقر» نامي ساخته شده است.
» حمام ملامراد بافق
حمام ملامراد در محله سر چاه دراز قرار گرفته كه سنگي بر سر در آن كه مورخ 1273 قمري است و به خط نسخ بسيار بد و ناخوانا نوشته شده نصب است.
» آب انبار شاه ولي تفت
اين بنا در كنار حسينيه شاه ولي و بازار تفت و باختر مجموعه شاه ولي واقع شده و فاقد كتيبه تاريخي است اما قدمت حسينيه شاه ولي به قرن نهم هجري باز ميگردد. آب انبار داراي مخزني مدور با چهار بادگير است. مسير راه پله تماماً سرپوشيده است و از طاقبندي جالب توجهي برخوردار است و بخشي از آن به شكل يكي از پوششهاي مسجد جامع اصفهان درآمده است. مسير راه پله دو عرض متفاوت دارد و سردر در ابتداي راه پله و در بخش عريض آن قرار گرفته است. محور راه پله با مركز مخزن در يك راستا نيست بلكه مخزن با فاصلهاي از منتهياليه راه پله و در كنار آن قرار گرفته است.
» آب انبار سرده تفت
اين بنا در شهر تفت واقع شده و براساس سنگ نوشته تاريخي آن، در سال 1250 هـ.ق ساخته شده و در سال 1297 هـ.ق توسط حاجي محمد فرزند حسين احمد شريف، تعمير و مرمت شده است.
» آب انبار شاه علي تفت
اين بنا در محله گرمسير تفت و در كنار مسجد و زير يك بازارچه واقع گرديده و براساس كتيبه تاريخي،در سال 981 هـ.ق توسط «مولانا شاه علي بن حافظ قطب الدين خليفه بن حافظ محمد شاه تفتي» ساخته شده است. مدخل ورودي بنا كتيبه كاشي معرق دارد. محور پلكان و مخزن در اين بنا در يك راستا قرار ندارند.
» آب انبار خورميز بالا مهريز
اين بنا در منطقه خورميز بالاي مهريز واقع شده و از انواع آب انبارهاي صحرايي با بناي زيبا و برجي شكل است. روش برداشت آب؛ دستي و با استفاده از شيب زمين و بازشوهاي متعدد است. مخزن آب انبار؛ داراي دو دهنه براي ورود و خروج آب و همچنين هواكش است.بر سراسر سطح بام آب انبار برجي استحفاظي از آجر و خشت خام ، به قطر 11 و ضخامت ديواره 2 و ارتفاع 10 متر ساختهاند. در اين برج 4 پنجره نيز تعبيه شده است.
» آب انبار كلار ميبد
اين بنا در خارج از حصار قديمي ميبد و كنار مجموعهاي تاريخي ـ مشمتل بر رباط شاه عباسي ، چاپارخانه، يخچال و آب انبار ـ واقع شده و براساس كتيبه تاريخي آن در سال 1070 هـ.ق (دوره صفويه) ساخته شده است.اين آب انبار كه از انواع ميان راهي بوده و با ساباطي به كاروانسرا متصل بوده، داراي مخزني مدور با راه پله، گنبدي مخروطي شكل و 4 بادگير يك طرفه است و محور راه پله با مركز مخزن در يك راستا است. مخزن بنا ظاهراً با آب باران پر ميشد. بر جرز سمت چپ مدخل بنا سنگ نوشتهاي نصب شده كه براساس محتواي آن ، ميرزا محمد سميع فرزند ميرزا محمد ابراهيم ، به سر كاري خواجه محمد تقي فيروزآبادي اين بنا را ساخته است. در كنار اين بنا، ويرانه يخچالي قديمي به شكل مخروطي و با عمق 15 متر (از سطح زمين) ديده ميشود.
» آب انبار توده ميبد
اين بنا توسط محمد بن حيدر در سال 1039 متصل به مسجد توده ساخته شده و سنگ تاريخي سياه و مستطيل كه اطرافش دوازده امام نقر شده بر مدخل آن نصب شده است.
» آب انبار حاجي كريم (دهاباد) ميبد
اين بنا در كنار مسجد محله بالاي روستاي دهاباد ـ از توابع ميبد ـ واقع شده و براساس سنگ نوشته تاريخي آن در سال 1184 هـ.ق توسط «حاجي كريم» نامي ساخته شده است. سر در آب انبار تجديد بنا شده و از طريق 32 پله ميتوان به پائين آن راه يافت.
» آب انبار حاجي يادگار (فيروز آباد) ميبد
اين بنا در فيروزآباد ميبد واقع شده و براساس سنگ نوشته تاريخي آن ، در سال 1294 هـ.ق توسط «حاجي يادگار» نامي ساخته شده است.
» آب انبار محله بالا (فيروزآباد) ميبد
اين بنا در فيروزهاباد ميبد واقع شده و براساس كتيبه كاشي معرق آن در سال 951 هـ.ق توسط «استاد احمد بن شيخ قطب» نامي ساخته شده است. اين بنا 3 بادگير و 26 پله دارد.
» آب انبار خانقاه (فيروزآباد) ميبد
اين بنا در كنار مسجد بابك فيروزآباد واقع شده و براساس سنگ نوشته تاريخي آن، مربوط به سال 974 هـ.ق است. بنا راه پلهاي با 32 پله و مخزني استوانهاي شكل با 4 بادگير در اطراف خود دارد.
» دژها، قلعه ها، برج ها و مناره هاي استان يزد