پاسخ من به سئوال « از کجا آغاز کنیم ؟ » هر چه باشد و پس از بیان ، ولو ، برای شما قابل قبول هم نباشد ، ناگزیر باید در این اصل با من توافق کنید و آن را بپذیرید که « نخستین کار ، ایجاد چنین پلی است » .
وقتی سئوال می شود که از کجا آغاز کنیم ؟ این سئوال ، خود به خود نشانه ی آن است که دو سئوال دیگر - که مقدم بر این است - برای منِ گوینده و شمایِ شنونده روشن است و آن دو سئوال این است که « کی ها ؟ » و « برای چه کار ؟ » .
خود به خود وقتی می گوئیم از کجا باید آغاز کنیم ؟ این سئوال را کسانی که می خواهند کاری بکنند و مسئولیتی را در جامعه خودشان و در زمان خودشان حس می کنند. این ها بی شک روشنفکرانند ، زیرا فقط روشنفکر است که مسئولیت کارهای اجتماعی و رسالت اجتماعی دارد. کسی که روشنفکر نیست مسئول هم نیست و البته مقصودم از « روشنفکر » غیر از « تصدیقدار » است.
روشنفکر انتل لکتوئل نیست ، انتل لکتوئل که به غلط روشنفکر ترجمه شده یعنی کسی که کار مغزی می کند - چنین کسی ممکن است روشنفکر باشد یا نباشد و بعکس ، ممکن است کسی انتل لکتوئل نباشد - یعنی کار مغزی نکند و مثلاً کار اقتصادی و یا کار یدی بکند - اما روشنفکر باشد. بنابراین رابطه ی بین روشنفکر و انتل لکتوئل رابطه ی دو کلّیِ مساوی نیست ، بلکه رابطه ی « عموم و خصوص من وجه » است ، یعنی هر روشنفکری انتل لکتوئل و هر انتل لکتوئلی روشنفکر نیست. بعضی از انتل لکتوئلها روشنفکرند و بعضی از روشنفکران انتل لکتوئل.
ستارخان انتلکوئل نبود و روشنفکر بود ، علّامه قزوینی انتلکتوئل بود روشنفکر نبود ، دهخدا هر دو بود و بعضی ها هیچ کدام ، این ها « رجال بزرگ و محترم » نام دارند.
روشنفکر کیست ؟
روشنفکر در یک کلمه ، کسی است که نسبت به « وضع انسانی » خودش در زمان و مکان تاریخی و اجتماعی ای که در آن است خودآگاهی دارد و این «خودآگاهی» جبراً و ضرورتاً به او احساس یک مسئولیت بخشیده است. روشفنکر خودآگاه مسئول است که اگر تحصیل کرده هم باشد مؤثرتر است و اگر نباشد شاید کم اثرتر. البته در مراحل اول چنین است و الا در مراحل بعدی ، گاه کسی که تحصیل کرده نیست نقش بسیار قوی تر از تحصیل کرده بازی می کند چنان که یک بررسی کلی جامعه هائی که ناگهان از مرحله استعمارزدگی منحط به یک مرحله ی بسیار مترقی و آگاه و جوشان جست زده اند ، نشان می دهد که رهبران و مسئولین شان و کسانی که این نقش رهبری علمی و اجتماعی و انقلابی را به عهده داشته اند غالباً چهره های غیر انتلکتوئل هستند.
در یک نگاه کلی به آفریقا ، امریکای لاتین و آسیا این اصل که استثناء های بسیار کمی دارد. استنباط می گردد که رهبران انقلابی از میان تحصیل کرده ها نیستند. روشنفکر کسی است که امروز در زمان تحوّل جامعه و بن بستی که انسان به آن رسیده و ناهنجاری های بسیاری که جامعه های عقب مانده با آن دست به گریبانند، می تواند به توده ی مردم مسئولیت ، آگاهی ، حرکت فکری و جهت اجتماعی ببخشد.
بر اساس این تعریف ، روشنفکر کسی نیست که وارث و ادامه دهنده ی کار گالیله ها ، کپرنیک ها ، سقراط ها ، ارسطو ها و بوعلی ها باشد. دانشمندانِ امروز ما نظیر فن براون ها و انیشتن ها وارث و ادامه دهنده تکامل بخشِ کارِ آن ها هستند.
از کجا آغاز کنیم ؟ ( نوشته ی دکتر علی شریعتی )
جواب بصورت نقل قول