نظامی گنجوی

[حنّانه]

صــبــحــک الــلـه صـبـاح ای دبـیـر *** چون قلم از دست شدم دستگیر

کــایــن نـمـط از چـرخ فـزونـی کـنـد *** بـــا قــلــمــم بــوقــلــمــونــی کــنــد

زیـن هـمـه الـمـاس کـه بـگـداخـتم *** گــزلــکـی از بـهـر مـلـک سـاخـتـم

کــاهـن شـمـشـیـرم در سـنـگ بـود *** کـــوره آهـــنــگــریــم تــنــگ بــود

دولــت اگــر هــمـدمـیـئـی سـاخـتـی *** بــخــت بــدیــن نــیــز نــپــرداخـتـی

در دلــم آیــد کــه گــنــه کــرده‌ام *** کــیــن ورقــی چـنـد سـیـه کـرده‌ام

آنـچـه دریـن حـجـلـه خـرگـاهیست *** جـلـوه‌گـری چـنـد سـحـرگـاهـیست

زیـن بـره میخور چه خوری دودها *** آتــش در زن بــه نــمــک ســودهــا

بـیـش رو آهـسـتـگـیـی پـیـشـه کـن *** گـر کـنـی انـدیـشـه بـه انـدیـشه کن

هــر سـخـنـی کـز ادبـش دوریـسـت *** دسـت بـر او مـال کـه دسـتوریست

و آنــچــه نــه از عـلـم بـرآرد عـلـم *** گـر مـنـم آن حـرف درو کـش قـلم

گــر نــه درو داد ســخــن دادمــی *** شــهــر بــه شــهـرش نـفـرسـتـادمـی

ایـن طـرفـم کـرد سـخن پای بست *** جــمــلــه اطــراف مــرا زیــردســت

گــفــت زمــانــه نـه زمـیـنـی بـجـنـب *** چـون ز مـنـان چـنـد نـشـیـنی بجنب

بـکـر مـعـانـیـم کـه هـمـتاش نیست *** جــامــه بــانــدازه بــالـاش نـیـسـت

نــیــم تــنـی تـا سـر زانـوش هـسـت *** از ســر آن بــر ســر زانــو نــشـسـت

بـــایــدش از حــلــه قــد آراســتــن *** تـــا ادبـــش بــاشــد بــرخــاســتــن

از نـــظـــر هـــر کـــهـــن و تـــازه‌ای *** حـاصـل مـن چـیـسـت جز آوازه‌ای

گــرمــی هــنــگـامـه و زر هـیـچ نـه *** زحـــمــت بــازار و دگــر هــیــچ نــه

گــنــجــه گــره کـرده گـریـبـان مـن *** بــی گــرهــی گــنــج عــراق آن مـن

بـانـگ بـرآورد جـهـان کـای غـلام *** گـنـجـه کـدامـسـت و نـظامی کدام

شـکـر که این نامه به عنوان رسید *** پـیـشـتـر از عـمـر بـه پـایـان رسـیـد

کـــردنـــظـــامـــی ز پـــی زیـــورش *** غــرقــه گــوهــر ز قـدم تـا سـرش

بـــاد مـــبـــارک گـــهــر افــشــان او *** بـر مـلـکـی کـایـن گـهـر است آن او

[materlink]

ای چارده ساله قرة‌العین

بالغ نظر علوم کونین


آن روز که هفت ساله بودی

چون گل به چمن حواله بودی


و اکنون که به چارده رسیدی

چون سرو بر اوج سرکشیدی


غافل منشین نه وقت بازیست

وقت هنر است و سرفرازیست


دانش طلب و بزرگی آموز

تا به نگرند روزت از روز


نام و نسبت به خردسالی است

نسل از شجر بزرگ خالی است


جایی که بزرگ بایدت بود

فرزندی من ندارت سود


چون شیر به خود سپه‌شکن باش

فرزند خصال خویشتن باش


دولت‌طلبی سبب نگه‌دار

با خلق خدا ادب نگه‌دار


آنجا که فسانه‌ای سکالی

از ترس خدا مباش خالی


وان شغل طلب ز روی حالت

کز کرده نباشدت خجالت


گر دل دهی ای پسر بدین پند

از پند پدر شوی برومند

  محتوای مخفی: ادامه 

گرچه سر سروریت بینم

و آیین سخنوریت بینم


در شعر مپیچ و در فن او

چون اکذب اوست احسن او


زین فن مطلب بلند نامی

کان ختم شده‌ست بر نظامی


نظم ار چه به مرتبت بلند است

آن علم طلب که سودمند است


در جدول این خط قیاسی

می‌کوش به خویشتن‌شناسی


تشریح نهاد خود درآموز

کاین معرفتی است خاطر افروز


پیغمبر گفت علم علمان

علم الادیان و علم الابدان


در ناف دو علم بوی طیب است

وان هر دو فقیه یا طبیب است


می‌باش طبیب عیسوی هش

اما نه طبیب آدمی کش


می‌باش فقیه طاعت اندوز

اما نه فقیه حیلت آموز


گر هر دو شوی بلند گردی

پیش همه ارجمند گردی


صاحب طرفین عهد باشی

صاحب طرف دو مهد باشی


می‌کوش به هر ورق که خوانی

کان دانش را تمام دانی


پالان گریی به غایت خود

بهتر ز کلاه‌دوزی بد


گفتن ز من از تو کار بستن

بی کار نمی‌توان نشستن


با این که سخن به لطف آب است

کم گفتن هر سخن صواب است


آب ار چه همه زلال خیزد

از خوردن پر ملال خیزد


کم گوی و گزیده گوی چون در

تا ز اندک تو جهان شود پر


لاف از سخن چو در توان زد

آن خشت بود که پر توان زد


مرواریدی کز اصل پاکست

آرایش بخش آب و خاکست


تا هست درست گنج و کانهاست

چون خرد شود دوای جانهاست


یک دسته گل دماغ پرور

از خرمن صد گیاه بهتر


گر باشد صد ستاره در پیش

تعظیم یک آفتاب ازو بیش


گرچه همه کوکبی به تاب است

افروختگی در آفتاب است

[حنّانه]

وداع کردن پدر مجنون را
چــون دیــد پـدر کـه دردمـنـد اسـت // در عــالــم عــشــق شــهــر بـنـد اسـت
بــــرداشــــت ازو امــــیـــد بـــهـــبـــود // کـــان رشـــتـــه تــب پــر از گــره بــود
گــفــت ای جــگــر و جـگـرخـور مـن // هـــم غـــل مـــن و هــم افــســر مــن
نــــومــــیـــدی تـــو ســـمـــاع کـــردم // خـــــــود را و تــــــرا وداع کــــــردم
افـــــتـــــاد پــــدر ز کــــار بــــگــــری // بــــگــــری بـــه ســـزا و زار بـــگـــری
در گـــردنـــم آر دســـت و بـــرخـــیــز // آبــــی ز ســـرشـــک بـــر رخـــم ریـــز
تـــا غـــســل ســفــر کــنــم بــدان آب // در مــهــد ســفــر خـوشـم بـرد خـواب
ایــن بــازپــســیــن دم رحــیـل اسـت // در دیـده بـه جـای سـرمـه مـیـل است
در بـــر گــیــرم نــه جــای نــاز اســت // تــا تــوشــه کــنــم کــه ره دراز اسـت
زیـــن عـــالـــم رخـــت بـــر نـــهــادم // در عــــالــــم دیــــگــــر اوفــــتـــادم
هــــم دور نــــیــــم ز عــــالــــم تــــو // مـــی‌مـــیــرم و مــی‌خــورم غــم تــو
بـــا ایــنــکــه چــو دیــده نــازنــیــنــی // بـــدرود کـــه دیـــگـــرم نـــبـــیـــنــی
بــــدرود کـــه رخـــت راه بـــســـتـــم // در کــشــتــی رفــتــگــان نــشــســتـم
بـــــدرود کــــه بــــار بــــر نــــهــــادم // در قــــبـــض قـــیـــامـــت اوفـــتـــادم
بــدرود کــه خـویـشـی از مـیـان رفـت // مـــا دیـــر شـــدیـــم و کــاروان رفــت
بــــدرود کـــه عـــزم کـــوچ کـــردم // رفــتــم نــه چــنــان کــه بــاز گــردم
چــون از ســر ایــن درود بــگـذشـت // بــدرودش کــرد و بــاز پــس گــشــت
آمـــد بـــه ســـرای خـــویــش رنــجــور // نــزدیــک بــدانــکــه جـان شـود دور
روزی دو ز روی نــــــــاتــــــــوانـــ ــــی // مـــی‌کـــرد بـــه غـــصـــه زنـــدگــانــی
نــاگــه اجــل از کـمـیـن بـرون تـاخـت // نـــاســـاخـــتــه کــار کــار او ســاخــت
مـــرغ فـــلـــکــی بــرون شــد از دام // در مـــقـــعـــد صـــدق یـــافـــت آرام
عــرشــی بـه طـنـاب عـرش زد دسـت // خــاکــی بــه نـشـیـب خـاک پـیـوسـت
آســوده کــســیــسـت کـو در ایـن دیـر // نـــاســـوده بـــود چـــو مـــاه در ســیــر
در خــــانـــه غـــم بـــقـــا نـــگـــیـــرد // چــــون بــــرق بــــزایـــد و بـــمـــیـــرد
در مــــنـــزل عـــالـــم ســـپـــنـــجـــی // آســــوده مــــبــــاش تــــا نــــرنــــجـــی
آنـکـس کـه در ایـن دهـش مـقـامـست // آســــوده دلـــی بـــر او حـــرامـــســـت
آن مــرد کــزیــن حــصــار جــان بــرد // آن مــرد در ایــن نــه ایـن در آن مـرد
دیــویــســت جــهـان فـرشـتـه صـورت // در بــــنــــد هــــلـــاک تـــو ضـــرورت
در کــاسـش نـیـسـت جـز جـگـر چـیـز // وز پــهــلــوی تــســت آن جــگــر نــیـز
ســرو تــو در ایــن چـمـن دریـغ اسـت // کــابــش نــمــک و گــیــاش تـیـغ اسـت
تـــا چـــنـــد غـــم زمـــانــه خــوردن // تــــازیــــدن و تـــازیـــانـــه خـــوردن
عـالـم خـوش خـور کـه عـالـم ایـنـست // تــو در غــم عــالــمــی غــم ایـنـسـت
آن مــــار بــــود نـــه مـــرد چـــالـــاک // کــو گــنــج رهــا کــنــد خــورد خــاک
خــوشــخــور کــه گــل جــهـانـفـروزی // چــــون مـــار مـــبـــاش خـــاک روزی
عــمـر اسـت غـرض بـه عـمـر در پـیـچ // چــون عــمــر نــمــانـد گـو مـمـان هـیـچ
سیم ارچه صلاح خوب و زشتی است // لــنــگــر شــکــن هـزار کـشـتـی اسـت
چــون چـه مـسـتـان مـدار در چـنـگ // بــســتــان و بــده چــو آســیــا ســنـگ
چـــون بـــســـتـــانـــی بــیــایــدت داد // کـــز داد و ســتــد جــهــان شــد آبــاد
چـــون بـــارت نـــیــســت بــاج نــبــود // بـــــر ویـــــرانـــــی خـــــراج نــــبــــود
زانــان کــه جــنــیــبــه بــا تـو رانـدنـد // بــنــگــر بــه جــریــده تـا کـه مـانـدنـد
رفــتــنــد کــیــان و دیــن پــرســتــان // مــانــدنــد جــهــان بــه زیــر دســتـان
ایـــن قـــوم کـــیــان و آن کــیــانــنــد // بـــر جـــای کــیــان نــگــر کــیــانــنــد
هــــم پـــایـــه آن ســـران نـــگـــردی // الــــا بــــه طـــریـــق نـــیـــک مـــردی
نــیــکــی کــن و از بــدی بــیــنـدیـش // نـــیـــک آیـــد نـــیــک را فــرا پــیــش
بــد بــا تــو نــکــرد هــر کــه بــد کـرد // کـان بـد بـه یـقـیـن بـه جـای خود کرد
نــیــکــی بــکــن و بــه چــه در انـداز // کـــز چـــه بــه تــو روی بــرکــنــد بــاز
هــر نــیــک و بـدی کـه در نـوائـیـسـت // در گــنــبــد عــالــمــش صــدائــیـسـت
بــــا کـــوه کـــســـی کـــه راز گـــویـــد // کـــوه آنـــچـــه شـــنـــیـــد بــاز گــویــد

[حنّانه]

در اندازه هر کاری نگهداشتن

چــو فــیــاض دریــا درآمـد بـه مـوج *** ز کـــام صـــدف در درآرد بـــه اوج
از آن ابــر کــاتــش در آب افــکــنــد *** زمــیــن ســایــه بــر آفــتـاب افـکـنـد
دگـــر بــاره دولــت درآمــد بــه کــار *** دل دولــتــی بــا ســخــن گـشـت بـار
فــرو رفـت شـب روز روشـن رسـیـد *** شــبــاهـنـگ را صـبـح صـادق دمـیـد
دگــر بــاره بـخـتـم سـبـک خـیـز شـد *** نــشــاط دلــم بــر ســخــن تــیـز شـد
چـو دولـت دهـد بـر گـشـایـش کـلید *** ز ســنــگ ســیــه گــوهـر آیـد پـدیـد
هـــمـــه روز را روزگـــارســـت نـــام *** یـکـی روزدانـه‌سـت و یـک‌روز دام
چــو فــرمــان ده نــقــش پـرگـار کـن *** بــه فــرمـان مـن کـرد مـلـک سـخـن
بــرانـداخـتـی کـردم از رای چـسـت *** کـه ایـن مـمـلـکـت بـر که آید درست
در ایــن شــهــر کـاقـبـال یـاری کـنـد *** کــه بــاشــد کــه او شـهـریـاری کـنـد
خـرد گـفـت کـه آنـکـس بـود شهریار *** کــه بــاشـد پـسـنـدیـده در هـر دیـار
بــه داد و دهــش چــیــره بــازو بــود *** جــهــان بــخــش بــی هـم تـرازو بـود
بــه مـور آن دهـد کـو بـود مـورخـوار *** دهــد پــیــل را طــعــمــهٔ پــیــل‌وار
نـه چـون خـام کـاری کـه مستی کند *** بــه خــامـه زدن خـام دسـتـی کـنـد
رهــاورد مــوری فــرســتــد بـه پـیـل *** دهــد پــشــه را راتــب جــبــرئــیــل
هـــمــه کــار شــاهــان شــوریــده آب *** از انــدازه نــشــنــاخـتـن شـد خـراب
کـه یـک ره سـر از نـیـره نـشـنـاخـتند *** بــه مــســتـی کـلـاهـی بـرانـداخـتـنـد
بــزرگ انــدک و خــرد بــســیـار بـرد *** شـکـوه بـزرگـان ازیـن گـشـت خـرد
سـخـائـی کـه بـی‌دانـش آیـد به جوش *** ز طـــبـــل دریـــده بـــرآرد خــروش
مـــراتــب نــگــهــدار تــا وقــت کــار *** شـــمـــردن تــوانــی یــکــی از هــزار
کـم و بـیـش کـالـا چـنـان بـرمـسـنـج *** کــه حــمـال هـر سـاعـت آیـد بـه رنـج
مــکــش بــر کـهـن شـاخ نـو خـیـز را *** کــز ایــن کـشـت شـیـرویـه پـرویـز را
مــزن اره بــر ســالــخــورده درخــت *** که ضحاک ازین گشت بی‌تاج و تخت
جــهـانـدار چـون ابـر و چـون آفـتـاب *** بـه انـدازه بـخـشـد هـم آتـش هم آب
بــه دریـا رسـد در فـشـانـد ز دسـت *** کــنــد گــردهٔ کــوه را لــعــل بــسـت
بــه هــرجــا کــه رایــت بـرآرد بـلـنـد *** ســر کــیــســه را بـر گـشـایـد ز بـنـد
بـه حـمـدالـلـه ایـن شـاه بـسیار هوش *** کـه نـازش خـرسـت و نـوازش فروش
زبـــر ســـخــتــن کــوه تــا بــرک گــاه *** شــنــاســد هــمــه چــیــز را پــایـگـاه
بـــه انـــدازهٔ هـــر کـــه را مـــایــه‌ای *** دهـــا و دهـــش را دهـــد پـــایــه‌ای
از آن شــد بــراو آفــریــن جـای گـیـر *** کـــه در آفــریــنــش نــدارد نــظــیــر
ز مـن هـر کس این نامه را باز جست *** بــه عــنــوان او نــامــه آمــد درسـت
جـز او هـر کـه را دیدم از خسروان *** نــدیــدم در او جــای خـلـوت روان
ســری دیــدم از مــغــز پــرداخـتـه *** بــســی ســر بــه نــاپـاکـی انـداخـتـه
دری پــر ز دعــوی و خــوانــی تـهـی *** هــمــه لــاغــریــهــای بــی فــربــهــی
هـــمــه صــیــرفــی طــبــع بــازارگــان *** جــگــرخــوارهٔ جـامـگـی خـوارگـان
هـمـیـن رشـتـه را دیـدم از لـعـل پـر *** ضـمـیـری چـو دریـا و لـفـظـی چو در
خــریــداری الـحـق چـنـیـن ارجـمـنـد *** سـخـنـهـای مـن چـون نـبـاشـد بـلـند

[sara_girl]

گوهر آمای گنج خانه راز گنج گوهر چنین گشاید باز کاسمان را ترازوی دو سرست در یکی سنگ و در یکی گهرست از ترازوی او جهان دو رنگ گه گهر بر سر آورد گه سنگ صلب شاهان همین اثر دارد بچه یا سنگ یا گهر دارد گاهی آید ز گوهری سنگی گاه لعلی ز کهربا رنگی گوهر و سنگ شد به نسبت و نام نسبت یزدگرد با بهرام آن زد و این نواخت این عجبست سنگ با لعل و خار با رطبست هرکه را این شکسته پائی داد آن لطف کرد و مومیائی داد روز اول که صبح بهرامی از شب تیره برد بدنامی کوره تابان کیمیای سپهر کاگهی بودشان ز ماه و ز مهر در ترازوی آسمان سنجی باز جستند سیم ده پنجی خود زر ده دهی به چنگ آمد در ز دریا گهر ز سنگ آمد یافتند از طریق پیروزی در بزرگی و عالم افروزی طالعش حوت و مشتری در حوت زهره با او چو لعل با یاقوت ماه در ثور و تیر در جوزا اوج مریخ در اسد پیدا

[amatraso]

چو دل در عشق شیرین بست فرهاد
براورد از وجودش عشق فریاد
به سختی می گذشتش روزگاری
نمی امد ز دستش هیچ کاری
نه صبر ان که دارد برگ دوری
زبان از کار کار از اب رفته
ز تن نیرو ز دیده خواب رفته
گرفته کوه و دشت از بی قراری
وز او در کوه و دشت افتاد زاری
چو بردی نام ان معشوق چالاک
زدی بر یاد او صد بوسه بر خاک
چو سوی قصر او نظاره کردی
به جای جامه جان را پاره کردی
چو وحشی توسن از هر سو شتابان
گرفته انس با وحش بیابان
گهی با اهوان خلوت گزیدی
گهی در مرکب گوران دویدی
چنان با اختیار یار در ساخت
که از خود یار خود را باز نشناخت
اگر در نور و گر در نار دیدی
نشان هجر و وصل یار دیدی
به هر وقتی شدی مهمان ان حور
به دیداری قناعت کردی از دور
دگر ره راه صحرا برگرفتی
غم ان دل ستان از سر گرفتی
در افاق این سخن شد داستانی
فتاد این داستان در هر زبانی

[F l o w e r]

خدایا جهان پادشاهی تو راست

ز ما خدمت آید خدائی تو راست


پناه بلندی و پستی توئی

همه نیستند آنچه هستی توئی


همه آفریدست بالا و پست

توئی آفرینندهٔ هر چه هست


توئی برترین دانش‌آموز پاک

ز دانش قلم رانده بر لوح خاک


چو شد حجتت بر خدائی درست

خرد داد بر تو گدائی نخست


خرد را تو روشن بصر کرده‌ای

چراغ هدایت تو بر کرده‌ای


توئی کاسمان را برافراختی

زمین را گذرگاه او ساختی


توئی کافریدی ز یک قطره آب

گهرهای روشن‌تر از آفتاب


تو آوردی از لطف جوهر پدید

به جوهر فروشان تو دادی کلید


جواهر تو بخشی دل سنگ را

تو در روی جوهر کشی رنگ را

  محتوای مخفی: ادامه 

نبارد هوا تا نگوئی ببار

زمین ناورد تا نگوئی ببار


جهانی بدین خوبی آراستی

برون زان که یاریگری خواستی


ز گرمی و سردی و از خشک و تر

سرشتی به اندازه یکدیگر


چنان برکشیدی و بستی نگار

که به زان نیارد خرد در شمار


مهندس بسی جوید از رازشان

نداند که چون کردی آغازشان


نیاید ز ما جز نظر کردنی

دگر خفتنی باز یا خوردنی


زبان برگشودن به اقرار تو

نینگیختن علت کار تو


حسابی کزین بگذرد گمرهیست

ز راز تو اندیشه بی‌آگهیست


به هرچ آفریدی و بستی طراز

نیازت نه‌ای از همه بی‌نیاز


چنان آفریدی زمین و زمان

همان گردش انجم و آسمان


که چندان که اندیشه گردد بلند

سر خود برون ناورد زین کمند


نبود آفرینش تو بودی خدای

نباشد همی هم تو باشی به جای


کواکب تو بربستی افلاک را

به مردم تو آراستی خاک را


توئی گوهر آمای چار آخشیج

مسلسل کن گوهران در مزیج


حصار فلک برکشیدی بلند

در او کردی اندیشه را شهربند


چنان بستی آن طاق نیلوفری

که اندیشه را نیست زو برتری


خرد تا ابد در نیابد تو را

که تاب خرد بر نتابد تو را


وجود تو از حضرت تنگبار

کند پیک ادراک را سنگ‌سار


نه پرکنده‌ای تا فراهم شوی

نه افزوده‌ای نیز تا کم شوی


خیال نظر خالی از راه تو

ز گردندگی دور درگاه تو


سری کز تو گردد بلندی گرای

به افکندن کس نیفتد ز پای


کسی را که قهر تو در سرفکند

به پامردی کس نگردد بلند


همه زیر دستیم و فرمان پذیر

توئی یاوری ده توئی دستگیر


اگر پای پیلست اگر پر مور

به هر یک تو دادی ضعیفی و زور


چو نیرو فرستی به تقدیر پاک

به موری ز ماری برآری هلاک


چوبرداری از رهگذر دود را

خورد پشه‌ای مغز نمرود را


چو در لشگر دشمن آری رحیل

به مرغان کشی پیل و اصحاب پیل


گه از نطفه‌ای نیک بختی دهی

گه از استخوانی درختی دهی


گه آری خلیلی ز بت‌خانه‌ای

گهی آشنائی ز بیگانه‌ای


گهی با چنان گوهر خانه خیز

چو بوطالبی را کنی سنگ ریز


که را زهره آنکه از بیم تو

گشاید زبان جز به تسلیم تو


زبان آوران را به تو بار نیست

که با مشعله گنج را کار نیست


ستانی زبان از رقیبان راز

که تا راز سلطان نگویند باز


مرا در غبار چنین تیره خاک

تو دادی دل روشن و جان پاک


گر آلوده گردم من اندیشه نیست

جز آلودگی خاک را پیشه نیست


گر این خاک روی از گنه تافتی

به آمرزش تو که ره یافتی


گناه من ار نامدی در شمار

تو را نام کی بودی آمرزگار


شب و روز در شام و در بامداد

تو بریادی از هر چه دارم به یاد


چو اول شب آهنگ خواب آورم

به تسبیح نامت شتاب آورم


چو در نیم‌شب سر برارم ز خواب

تو را خوانم و ریزم از دیده آب


و گر بامدادست راهم به توست

همه روز تا شب پناهم به توست


چو خواهم ز تو روز و شب یاوری

مکن شرمسارم در این داوری


چنان دارم ای داور کارساز

کزین با نیازان شوم بی‌نیاز


پرستنده‌ای کز ره بندگی

کند چون توئی را پرستندگی


درین عالم آباد گردد به گنج

در آن عالم آزاد گردد ز رنج


مرا نیست از خود حجابی به دست

حساب من از توست چندان که هست


بد و نیک را از تو آید کلید

ز تو نیک و از من بد آید پدید


تو نیکی کنی من نه بد کرده‌ام

که بد را حوالت به خود کرده‌ام


ز توست اولین نقش را سرگذشت

به توست آخرین حرف را بازگشت


ز تو آیتی در من آموختن

ز من دیو را دیده بر دوختن


چو نام توام جان نوازی کند

به من دیو کی دست یازی کند


ندارم روا با تو از خویشتن

که گویم تو باز گویم که من


گر آسوده گر ناتوان میزیم

چنان که آفریدی چنان میزیم


امیدم چنانست از آن بارگاه

که چون من شوم دور ازین کارگاه


فرو ریزم از نظم و ترتیب خویش

دگرگونه گردم ز ترکیب خویش


کند باد پرکنده خاک مرا

نبیند کسی جان پاک مرا


پژوهنده حال سربست من

نهد تهمت نیست بر هست من


ز غیب آن نمودارش آری بدست

کزین غایب آگاه باشد که هست


چو بر هستی تو من سست رای

بسی حجت انگیختم دل‌گشای


تو نیزار شود مهد من در نهفت

خبر ده که جان ماند اگر خاک خفت


چنان گرم کن عزم رایم به تو

که خرم دل آیم چو آیم به تو


همه همرهان تا به در با منند

چون من رفتم این دوستان دشمنند


اگر چشم و گوشست اگر دست و پای

ز من باز مانند یک یک به جای


توئی آنکه تا من منم با منی

درین در مبادم تهی دامنی


درین ره که سر بر دری میزنم

به امید تاجی سری میزنم


سری کان ندارم ازین در دریغ

به ار تاج بخشی بدان سر نه تیغ


به حکمی که آن در ازل رانده‌ای

نگردد قلم ز آنچه گردانده‌ای


ولیکن به خواهش من حکم کش

کنم زین سخنها دل خویش خوش


تو گفتی که هر کس در رنج و تاب

دعائی کند من کنم مستجاب


چو عاجز رهاننده دانم تو را

درین عاجزی چون نخوانم تو را


بلی کار تو بنده پروردنست

مرا کار با بندگی کردنست


شکسته چنان گشته‌ام بلکه خرد

که آبادیم را همه باد برد


توئی کز شکستم رهائی دهی

وگر بشکنی مومیائی دهی


در این نیم‌شب کز تو جویم پناه

به مهتاب فضلم برافروز راه


نگهدارم از رخنهٔ رهزنان

مکن شاد بر من دل دشمنان


به شکرم رسان اول آنگه به گنج

نخستم صبوری ده آنگاه رنج


بلائی که باشم در آن ناصبور

ز من دور دار ای بیداد دور


گرم در بلائی کنی مبتلا

نخستم صبوری ده آنگه بلا


گرم بشکنی ور نهی در نورد

کفی خاک خواهی ز من خواه گرد


برون افتم از خود به پرکندگی

نیفتم برون با تو از بندگی


به هر گوشه کافتم ثنا خوانمت

به هر جا که باشم خدا دانمت


قرار همه هست بر نیستی

توئی آنکه بر یک قرار ایستی


پژوهنده را یاوه زان شد کلید

کز اندازه خویشتن در تو دید


کسی کز تو در تو نظاره کند

ورقهای بیهوده پاره کند


نشاید تو را جز به تو یافتن

عنان باید از هر دری تافتن


نظر تا بدین جاست منزل شناس

کزین بگذری در دل آید هراس


سپردم به تو مایهٔ خویش را

تو دانی حساب کم و بیش را

[M O B I N]

یکی از قوی ترین قسم نامه ها برای نظامی بوده خیلی زیباست

سوگند نامۀ اسک به مادر خود

به فرمان پذیران دنیاو دین
به فرماندۀ آسمان و زمین
به موجی که خیزد زدریای جود
به امری ، کز او سازور شد وجود
به شیری که خوردم زپستان تو
به خواب خوشم در شبستان تو
به فرقی که دولت بر او تافته ست
به پایی که راه رضأ یافته ست
به خوشبویی خاک افتادگان
به خوشخویی ، طبع آزادگان
به شب زنده داران بیگاه خیز
به خاک یتیمان خونابه ریز
به عزلت نشینان صحرای درد
به ناخن کبودان شبهای سرد
به نا خفتگی های غم خوارگان
به درماندگی های بیچارگان
به رنجی که خُسبد بر آسودگی
به عشقی که پاک است زآلودگی
به دردی که زخمش پدیدار نیست
به زخمی که با مرحمش کار نیست
به صبری که در نا شکیبا بود
به شرمی که در روی زیبا بود
به فریاد فریادِ آن یک نفس
که نومید باشد زفریاد رس
که چون این وثیقت رسد سوی تو
نگیرد گره، طاق ابروی تو
چو بر من نماند، این سرای
زمن باد، واماندگان را شکیب!

[M O B I N]

مخزن الاسرار

آغاز سخن

بسم‌الله الرحمن الرحیم
هست کلید در گنج حکیم
فاتحه فکرت و ختم سخن
نام خدایست بر او ختم کن
پیش وجود همه آیندگان
بیش بقای همه پایندگان
سابقه سالار جهان قدم
مرسله پیوند گلوی قلم
پرده گشای فلک پرده‌دار
پردگی پرده شناسان کار
مبدع هر چشمه که جودیش هست
مخترع هر چه وجودیش هست
لعل طراز کمر آفتاب
حله گر خاک و حلی بند آب
پرورش‌آموز درون پروران
روز برآرنده روزی خوران
مهره کش رشته باریک عقل
روشنی دیده تاریک عقل
داغ نه ناصیه داران پاک
تاج ده تخت نشینان خاک
خام کن پخته تدبیرها
عذر پذیرنده تقصیرها

  محتوای مخفی: [COLOR=Red][B][FONT=Arial][SIZE=5]ادامه[/SIZE][/FONT][/B][/COLOR] 

شحنه غوغای هراسندگان
چشمه تدبیر شناسندگان
اول و آخر بوجود و صفات
هست کن و نیست کن کاینات
با جبروتش که دو عالم کمست
اول ما آخر ما یکدمست
کیست درین دیر گه دیر پای
کو لمن الملک زند جز خدای
بود و نبود آنچه بلندست و پست
باشد و این نیز نباشد که هست
پرورش آموختگان ازل
مشکل این کار نکردند حل
کز ازلش علم چه دریاست این
تا ابدش ملک چه صحراست این
اول او اول بی ابتداست
آخر او آخر بی‌انتهاست
روضه ترکیب ترا حور ازوست
نرگس بینای ترا نور ازوست
کشمکش هر چه در و زندگیست
پیش خداوندی او بندگیست
هر چه جز او هست بقائیش نیست
اوست مقدس که فنائیش نیست
منت او راست هزار آستین
بر کمر کوه و کلاه زمین
تا کرمش در تتق نور بود
خار زگل نی زشکر دور بود
چون که به جودش کرم آباد شد
بند وجود از عدم آزاد شد
در هوس این دو سه ویرانه ده
کار فلک بود گره در گره
تا نگشاد این گره وهم سوز
زلف شب ایمن نشد از دست روز
چون گهر عقد فلک دانه کرد
جعد شب از گرد عدم شانه کرد
زین دو سه چنبر که بر افلاک زد
هفت گره بر کمر خاک زد
کرد قبا جبه خورشید و ماه
زین دو کله‌وار سپید و سیاه
زهره میغ از دل دریا گشاد
چشمه خضر از لب خضرا گشاد
جام سحر در گل شبرنگ ریخت
جرعه آن در دهن سنگ ریخت
زاتش و آبی که بهم در شکست
پیه در و گرده یاقوت بست
خون دل خاک زبحران باد
در جگر لعل جگرگون نهاد
باغ سخا را چو فلک تازه کرد
مرغ سخن را فلک آوازه کرد
نخل زبانرا رطب نوش داد
در سخن را صدف گوش داد
پرده‌نشین کرد سر خواب را
کسوت جان داد تن آب را
زلف زمین در بر عالم فکند
خال (عصی) بر رخ آدم فکند
روی زر از صورت خواری بشست
حیض گل از ابر بهاری بشست
زنگ هوا را به کواکب سترد
جان صبا را به ریاحین سپرد
خون جهان در جگر گل گرفت
نبض خرد در مجس دل گرفت
خنده به غمخوارگی لب کشاند
زهره به خنیاگری شب نشاند
ناف شب از مشک فروشان اوست
ماه نو از حلقه به گوشان اوست
پای سخنرا که درازست دست
سنگ سراپرده او سر شکست
وهم تهی پای بسی ره نبشت
هم زدرش دست تهی بازگشت
راه بسی رفت و ضمیرش نیافت
دیده بسی جست و نظیرش نیافت
عقل درآمد که طلب کردمش
ترک ادب بود ادب کردمش
هر که فتاد از سر پرگار او
جمله چو ما هست طلبگار او
سدره نشینان سوی او پر زدند
عرش روان نیز همین در زدند
گر سر چرخست پر از طوق اوست
ور دل خاکست پر از شوق اوست
زندهٔ نام جبروتش احد
پایه تخت ملکوتش ابد
خاص نوالش نفس خستگان
پیک روانش قدم بستگان
دل که زجان نسبت پاکی کند
بر در او دعوی خاکی کند
رسته خاک در او دانه‌ایست
کز گل باغش ارم افسانه‌ایست
خاک نظامی که بتایید اوست
مزرعه دانه توحید اوست

[F l o w e r]

هر نکته که بر نشان کاریست

دروی به ضرورت اختیاریست


در جنبش هر چه هست موجود

درجی است ز درجهای مقصود


کاغذ ورق دو روی دارد

کاماجگه از دو سوی دارد


زین سوی ورق شمار تدبیر

زانسوی دگر حساب تقدیر


کم یابد کاتب قلم راست

آن هر دو حساب را به هم راست


بس گل که تو گل کنی شمارش

بینی به گزند خویش خارش


بس خوشه حصرم از نمایش

کانگور بود به آزمایش


بس گرسنگی که سستی آرد

در هاضمه تندرستی آرد


بر وفق چنین خلاف کاری

تسلیم به از ستیزه کاری


القصه، چو قصه این چنین است

پندار که سر که انگبین است


لیلی که چراغ دلبران بود

رنج خود و گنج دیگران بود


گنجی که کشیده بود ماری

از حلقه به گرد او حصاری


گرچه گهری گرانبها بود

چون مه به دهان اژدها بود


می‌زیست در آن شکنجه تنگ

چون دانه لعل در دل سنگ