نطقه کویر دق سرخ در شرق اردستان قرار دارد. موقعيت جغرافيايي آن 0¨.3ْ52 تا5¨.4ْ52 شرقي و 5¨.2ْ52 تا 0¨.3ْ52 شمالي است. دو عارضه طبيعي مهم يكي رشته سياه‌كوه از غرب و ديگري حاشيه كوير دق‌سرخ از شرق منطقه را محدود كرده است.وسعت منطقه حدود 639 كيلومتر مربع است. حدود تقريبي عرضي 23 كيلومتر و طولي‌آن 27.5 كيلومتر است. مرتفع‌ترين نقطه 2085 متر (سياه‌كوه) و پست‌ترين آن 922 متر(حاشيه كوير دق‌سرخ) است.
يك لايه نمك با ضخامت متغيّر كه از آب اشباع است در سطح آن قرار دارد و به دليل‌آبدار بودن فاقد هر نوع شكل چشمگيري است . در حالي كه حاشيه اين كويركاملاً تحت‌ِ تأثير ميزان رطوبت و آبداري كوير و فرسايش ناشي از اثر باد است. به همين‌دليل به هنگام كاهش ميزان سطح ايستابي كوير، حاشيه كوير تا حدودي رطوبت خود را ازدست مي‌دهد، لذا هم بلورهاي نمكي به دليل اينكه نمكهاي رس فرصت نيافته‌اند به سطح كشيده شوند، تشكيل مي‌شود و هم به شكل زمين شخم‌زده يا گُل‌كلمي تبديل‌مي‌گردند. آن بخش از حاشيه كوير كه در مجاورت با تپه‌هاي ماسه‌اي است تا حدودي به‌هنگام جريانهاي آشفته بادي يا گردبادي تأثير مي‌پذيرند و از يك لايه ماسه‌اي با ضخامت‌فوق‌العاده كم پوشيده مي‌شوند و به هنگام مرطوب شدن حاشيه كوير و در صورتي كه ماسه‌بر جايي مانده باشد، با رس و نمك آغشته شده، رسوب مي‌كند و از آن پس ماسه بادي‌كه ريخت‌شناسي ناشي از كندوكاو بادي و فرسايش جانبي را داشته، تحت تأثير تخريب‌شيميايي قرار مي‌گيرد. هر چند اين عمل تا حدودي شيب حاشيه كوير را به سمت داخل‌كوير به‌طور محسوسي افزايش مي‌دهد، اما در كوتاه مدت و تا خشك شدن مجدد حاشيهكوير به دليل كاهش سطح ايستابي كوير، امكان سايش نمكهاي سطح زمين شخم‌زده(كلمي) و حتي سايش بخش بسيار فوقاني آن بر اثر انرژي حاصل از باد وجود دارد.
علاوه بر زمينهاي كلمي‌شكل، چندضلعي‌هاي نمكي حاشيه كوير شكل ديگري‌است كه چشم‌انداز دارد و گاهي ارتفاع آن تا 15 سانتي‌متر مي‌رسد. اين چندضلعي‌هاسه نوع است: اول ـ كاسه‌اي (به‌نحوي كه ديواره‌ها از اطراف بالاتر از شعاع مركزيفضاي چند ضلعي قرار مي‌گيرد.)؛ دوم‌ـ چند ضلعي گنبدي‌شكل (به نحوي كه شعاع‌مركزي فضاي چند ضلعي بالاتر از ديواره آن قرار مي‌گيرد). نوع كاسه‌اي احتمالاً به دليل‌بالا آمدن رطوبت به طريق مويينه و بدون فشار جانبي است، در صورتي كه نوع گنبدي به‌دليل فشار جانبي است. نوع سوم كه چشم‌انداز دارد، چندضلعي‌هاي دروازه‌اي است‌به‌نحوي كه هر طرف (بجز يك طرف كه احتمالاً سمت پشت به آفتاب است) به علت‌فشار جانبي وارده بالا مي‌آيد و آن طرفي كه پايين قرار مي‌گيرد، امكان ديدن داخل چندضلعي را فراهم مي‌كند
طبيعي است كه چنين اشكالي تحت تأثير شرايط خشك و يا مرطوب فصلي تغييرشكل مي‌دهند. به‌نحوي كه ميزان و تراكم و تنوع هر يك در زمان فصل خشك (تابستان)افزوده مي‌شود و فصل زمستان و بهار كه نم نسبي هوا بيشتر و سطح ايستابي بالاتر است‌كاهش و حتي از بين مي‌روند. رس واقع در زير چندضلعي‌هاي نمكي و يا لايه نمكي‌فوق‌العاده چسبنده است، به نحوي كه حتي آبراهه‌هاي جرياني ناچيز سطحي قبل از اينكه‌لايه رسي را شياردار كرده باشد، لايه نمكي را مشبك كرده است. ديواره چنين آبراهه‌هايي‌از نمكهاي تغيير رنگ يافته به دليل توأم بودن با رسوبات بادي و مارني تشكيل شده است.كف آبراهه نيز انباشته از رسوبات نمكي توأم با رس و مارن است. هيچ‌گونه اشكالي كه‌ناشي از تداوم جريان آب سطحي و انتقال رسوب بالادست حاشيه كوير باشد (سطوح‌آبرفتي)، در حاشيه كوير ديده نمي‌شود. در محدوده مياني كوير به دليل نمك فوق‌العاده‌زيادي كه دارد، حتي گياهان نمك‌دوست نيز به چشم نمي‌خورند
به‌طور كلي برخان‌ها و تپه‌هاي ماسه‌اي مهمترين اشكال ماسه‌اي اين منطقه راتشكيل مي‌دهند و به‌صورت آشكاري جهت حركت باد غالب را نشان مي‌دهند. تپه‌هاي‌ماسه‌اي اغلب ساكن و تثبيت شده به نظر مي‌رسند و اغلب با امتداد شمالي‌ـ جنوبيبه‌صورت عرضي شكل گرفته‌اند و خط‌الرأس ظريف و نازكي بر امتداد و بر قله آنها ديده‌مي‌شود كه اغلب با امتداد غير مستقيم، يعني قوس‌دار و كج شده هستند. كلاً فضايماسه‌اي منطقه از قسمت جنوب خود تحت تأثير آبراهه‌هاي جرياني فصلي و اتفاقي‌بالادست و از طرف شمال خود در تعارض و تضاد با فرايندهاي مؤثر بر حاشيه كويراست. به عبارتي آبراهه‌هاي جرياني و امتداد كويري در هدايت طولي اين سطوح‌ماسه‌اي نقش دارند. تعداد معدودي از آبراهه‌هاي جرياني مشاهده مي‌شوند كه بين‌منطقه فرود دو تپه و يا برخان‌ها جريان دارند، اما از آن مقدار آب جرياني برخوردارنيستند كه شرايط خود را بر شكل تپه‌ها تحميل كنند، بلكه تپه‌هاي ماسه‌اي گاهي‌آبراهه‌ها را به بازي مي‌گيرند. اشكال ماسه‌اي چون از منشأ بادي هستند، بنابراين درشرايط اقليمي بسيار خشك به‌وجود آمده‌اند و متناسب با تغيير ميزان سرعت باد وجهتهاي مختلف، شكلهاي مختلفي پيدا كرده‌اند؛
تپه‌هاي عرضي اغلب در جنوب‌ِ شرقي اين بخش گسترش دارند. شكل غالب‌سطحي اين تپه‌ها كشيدگي‌هاي ستاره‌اي‌شكل است و نشان‌دهنده بادهايي با جهتهاي‌مختلف و اغلب گردبادي است. تپه‌هاي خطي‌شكل بيشتر در فضاهاي نزديك به حاشيهكوير ديده مي‌شود. با توجه به امتداد اين تپه‌ها چنين به نظر مي‌رسد كه جهت باد غالب،شرقي‌ـ غربي باشد، اما نيمرخ نسبتاً نامتقارن اغلب تپه‌ها و برخان‌ها نشان مي‌دهد كه غيراز باد غالب‌ِ شرقي‌ـ غربي بادهايي با جهتهاي مختلف ديگر در منطقه تأثير دارند. به نظرمي‌رسد كه جهت بادهاي تشكيل‌دهنده بازوان نامتقارن تپه‌ها و برخان‌هاي منطقه بادشمال‌ِ شرقي و جنوب و جنوب غربي است. در افواه عامه افراد ساكن در محل، اين باد به‌باد خراسان معروف است كه در اواخر بهار و تابستان جريان دارد. اشكال‌ديگر ناهمواريهاي ماسه‌اي، تجمع ماسه‌ها در مقابل ديوار و موانع از جمله گياهان است. بخشي از اين مانع‌ها را افراد ساكن در بعضي مناطق مستعد سكونت‌از جمله حبيب‌آباد، علي‌آباد و حاجي‌آباد به منظور در امان ماندن از هجوم ماسه‌ها ايجادكرده‌اند. خط آهن متروكه نيز با جابه‌جايي ماسه‌هاي بادي در بعضي قسمتها پوشيده‌شده است .
نقشه هوایی دق سرخ :
کویر بافق (درانجیر)
جواب بصورت نقل قول
نوشته شده توسط Jaafar
