بررسی اجمالی آثار شادروان روح الله خالقی (قسمت سوم)
- آرزوی دل (سه گاه، ترانه از موید ثابتی، اجرا در برنامه موسیقی ایرانی)
رنگ و بوی آثار خالقی را حتی در آهنگهای کوچک و گمنام او نیز میتوان بخوبی دریافت. ترکیبی از نواهای متنوع و زیبا در این اثر بازگو کننده ذوق و شیوه کلی آهنگسازی خالقی و نمونه ای بارز از شادابی و طراوت دوران نخست کار هنری اوست.
این آهنگ جزء نادر آثاری است، که بر ترانه ای از موید ثابتی (متولد 1281) ساخته شده، ترانه سرائی که بر آثار محجوبی و لطف الله مجد نیز ترانه هایی سروده است. متن ترانه و نت آهنگ آن در کتاب تصنیف های استاد بنان آمده است.
- آه سحر (دشتی، شعر ترانه از فروغی بسطامی، برنامه موسیقی ایرانی)
این اثر در آغاز، مانند بسیاری از ساخته های خالقی با صدای خواننده محبوب و مطلوبش استاد غلامحسین بنان اجرا شده بود. خواننده ای بی نظیر که در وصف صوت داوودی او خالقی گفته بود: من از صدای او مسحور میشوم، لذتی بی پایان می برم که فوق آن متصور نیست. چندین دهه بعد از آن آقای شجریان نیز این ترانه را بازخوانی کرد. در اینجا مقایسه تحریر دو استاد بزرگ آواز ایران میسر میگردد.
علاوه بر ترانه و آهنگ، قسمت آوازی این برنامه نیم ساعته موسیقی نیز بسیار دلنشین است. اجرای جذابی از چهارمضراب دشتی مشهور رضا محجوبی بوسیله استاد معروفی و سپس آواز نمونه دشتی بر غزل سعدی، آشکارا از اجرای متداول آواز متمایز است و بر این احتمال می افزاید که خالقی خود در انتخاب اجزاء و اجرای این قسمت نیز نظارت داشته؛ گمانی که در مورد برنامه هایی چون گلهای رنگارنگ برنامه های شماره: 237 (خاموش)، 252 (دلتنگ)، 254 (چنگ رودکی قریب به یقین است.
متن کامل غزل فروغی بسطامی از دیوان او نشان میدهد که مناسبترین ایات برای این آهنگ برگزیده شده، که مجموعا شامل هشت بیت است.
- افراچشمه (آهنگی بر دو بیتی های باباطاهر عریان؛ ساخته شده در سال 1334)
- امید زندگانی (ماهور، ترانه از رهی معیری، برنامه نیم ساعته موسیقی ایرانی)
در سال 1326 در فیلم "طوفان زندگی" که به کارگردانی علی دریا بیگی و بر اساس داستانی از نظام وفا و بوسیله دکتر اسماعیل کوشان در استودیو میترا (پارس فیلم) تهیه شده بود، ارکستر فخیم انجمن موسیقی ملی، علاوه بر قطعه معروف دیلمان، سه آهنگ از ساخته های خالقی را برهبری خود آهنگسازی اجرا کرد.
این قطعات عبارت بودند از: "امید زندگانی"، "شب جوانی" و "شب هجران". نمایش عمومی این فیلم در سال بعد بر شهرت انجمن موسیقی ملی و نیز بر محبوبیت صدای بنان افزود. ترانه "امید زندگانی" سالها بعد مجددا تنظیم و از رادیو پخش شد. ترانه و نت این آهنگ در کتاب تصنیفهای استاد بنان درج شده است.
- بنفشه گیسو (گوشه ذاغستانی از مایه دشتی، گلهای رنگارنگ برنامه شماره 264)
آثار گمنام خالقی گویی موسیقی تنهایی و عزلتند؛ موسیقی خلوتند نه جلوت، شاید از این روست که این آثار با اقبال عمومی مواجه نشده اند و از شهرت چندانی برخوردار نیستند.
آیا مصداق حقیقی همه آثاری نیست که دردمندانه با "نم اشکی و با خود گفتگویی" خلق شده اند و هنرمند به هنگام خلق اثر آنچنان در ژرفای وجود خویش مستغرق است که به عوام الناس و سلیقه وقعی نمی گذارد؟ دست کم در مورد خیلی از اشعار حافظ چنین است. اما دقیقا چنین آثاری است، که ما را به هنر و جریانات ناپیدای حیات خالق آن و نیز به خویشتن خویشمان نزدیک میسازد.
این آثار خالقی برای ارواح دردمند و گوشهای حساس بی تردید چنین ات. آنان که در خلوت و خاموشی با اثری ازین دست به گفتگو نشسته اند، نیک میدانند که هیچ توضیحی نمیتواند در خور شان و منزلت هنری این آثار باشد.
در برنامه شماره 264 گلهای رنگارنگ، پس از کلامی چند پیرامون شعر و موسیقی ایران (احتمالا از داوود پیرنیا) ارکستر به رهبری خالقی تنها به اجرای گوشه داغستانی اکتفا نمیکند و شکوه ای گدازنده و اثری از خالقی با صدای الهه و آواز لری شهیدی بر ارج آن می افزاید.
جواب بصورت نقل قول