اولین های موسیقی ایران

[Asalbanoo]

مدرسه موزيک اولين مؤسسه دولتي است که براي تعليمات موسيقي به روش علمي در ايران داير شد، وليکن چون منظور از تأسيس آن بهبود وضع موسيقي نظامي بود بيشتر از اين نظر تعليمات آن پيشرفت مي کرد. شعبهً موزيک دارالفنون در سال 1297 هجري شمسي از قشون منتزع شد و جزو يکي از واحدهاي وزارت معارف درآمد و به نام مدرسهً موزيک ناميده شد. اين مدرسه تا سال 1307 هجري شمسي زير نظر سالار معزز و معاونت فرزند ارشد ايشان نصرالله خان مين باشيان ملقب به نصرالسلطان اداره مي شد و به همين نام باقي بود و از آن پس سازمان آن دگرگون شد و مدرسه موسيقي دولتي نام گرفت.

[Asalbanoo]

نخستين آهنگ سلام را مسيو لومر فرانسوي ساخت و اين سلام تا زمان محمد علي شاه معمول بود و در دورهً احمد شاه تغيير کرد.

[Asalbanoo]

صفي الدين ارموي، متولد اروميه ( قرن هفتم هجري قمري ) در دربار " المستعصم " و " هلاکو " بوده و کتابي دارد به نام ادوار، وي اولين بار نت و آهنگ را مدون کرد و از حالت سماعي به صورت کتاب در آورد. صفي الدين در اصلاح و تکميل نوآوريها و ابداعات قدمها در موسيقي کوشيده و در فواصل گام نيز تحقيقاتي کرده است. او با بصيرتي که در علم و عمل موسيقي داشت نظر قدما را در پرده بندي عود تعديل کرد و با تصرفات استادانه پرده هاي غير لازم را حذف و محل پرده هاي مناسب را تثبيت نمود. صفي الدين اعتدالي در گام موسيقي ايران به وجود آورد و گام او در هر اکتاو شامل هفده فاصله بوده است. نوشته اند که او موسيقي را به ترتيب جديدي تنظيم کرد و روش وي مورد قبول و ملاک عمل استادان پس از او گرديد و اين روش هنوز تا حد زيادي در کشورهاي اسلامي متداول است. ابتکار بعضي الحان و مقامها يا شعبه ها و گوشه ها را به وي نسبت داده اند. چنانکه خود در شرح حال خويش تلويحاً به ساختن آهنگ طرب انگيز اشاره ميکند و طرب انگيز يکي از شعبه ها و گوشه هاي دستگاه ماهور است که اکنون اساتيد، فن آن را مي نوازند. بعضي از تاريخ نويسان، " ارموي " را بزرگترين موسيقيدان ايران و پس از " اسحاق موصلي " بزرگترين موسيقيدان دوره اسلامي مي دانند. کتابهاي او از مهمترين مآخذ موسيقي ايران دوره اسلامي است. وي براي نخستين بار آهنگ موسيقي را با الفباي ابجدي و عدد نوشت، و بدين شيوه توانست نغمه هايي را که پيش از اين از راه گوش و سينه به سينه نقل مي شد ثبت کند.

[Asalbanoo]

اولين کسي که پيانو را کوک ايراني کرد و الحان ملي را در آن نواخت " سرورالملک " بود که در هر گام دو پرده را تغيير کوک داد تا بتواند آهنگهاي ملي را با آن اجرا کند که کوک پيانو براي اين آهنگها به همين صورت است.

گفته شده در سفري که " حاجي ميرزا حسين خان سپهسالار " ، " ناصرالدين شاه " را به اروپا برد، در مراجعت چند دستگاه پيانوي بزرگ و کامل براي دستگاه سلطنتي آوردند که به قراين در آن زمان کسي در تهران به نواختن پيانو وقوف نداشت. مرحوم " محمد صادق خان سرورالملک " استاد و نوازندهً بي نظير سنتور که در نظر ناصرالدين شاه قدر و منزلت مخصوص داشت به مناسبت نزديک بودن وضع نواختن سنتور و پيانو کوشش کرد که براي خوش آمد شاه نواختن پيانو را فرا گيرد و با آنکه در سنين کهولت بود براي نيل به مقصود از قريحه و نبوغ خويش کمک گرفت و تا حد امکان توفيق حاصل کرد و چون تشخيص داده بود دو صدايي که علاوه بر دوازده صداي موجود در هر گام پيانو مورد لزوم موسيقي ايراني است در صداي پيانو وجود ندارد همچنان که هنگام نواختن سنتور وقتي مي خواهد از آهنگي به آهنگ ديگر بروند و حتي در حين نواختن همان يک آهنگ براي به دست آوردن آن دو صدا نيز خرک سنتور را پس و پيش مي کنند، سرورالملک نيز با تغيير کوک دو صداي مورد احتياج موسيقي ايراني، کوکي را که حالا مشهور به کوک " شور " است ابتکار کرد.

[Asalbanoo]

نخستين دانشمندي که پس از اسلام در ايران در فن موسيقي علمي و عملي کتاب نوشت فيلسوف و رياضيدان و موسيقيدان بزرگ ايران " ابونصر فارابي " است که در سده چهار هجري مي زيست. فارابي که خود در علم و عمل اين فن مهارت داشت نخستين کتاب جامع خود را در اين رشته نوشت. پيش از او نيز به دانشمند و طبيب نامي ايران " محمد بن زکرياي رازي" نوشتن رساله اي را در موسيقي نسبت داده اند به نام " في الجمل الموسيقي ". پس از فارابي، حکيم و دانشمند نامي ايران " ابو علي سينا " در کتاب شفا بابي را با عنوان فن به موسيقي اختصاص داد و دانشمند کم نظير ايران " ابو ريحان بيروني " در کتاب" الاستخراج الاو تار في الدائره" را در موسيقي نوشت. پس از ابن سينا از جمله شاگردان او " ابو منصور زيله " کتاب الکافي في الموسيقي را به رشتهً تحرير کشيد.

[Asalbanoo]

در سال 1304 هجري قمري " کلنل اسميت " انگليسي، رئيس تلگرافخانه انگليس در تهران، مجموعه اي از آلات و ادوات موزيک مفضض (آبکاري شده ) شصت نفره ساخت انگلستان را که همه به نشان دولتي ايران مزين بوده است از طرف ملکهً انگلستان به ناصرالدين شاه هديه کرده و مورد عنايت خاصه پادشاه قاجار واقع شده است. به نظر مي رسد اين مجموعه موزيک اولين و جامعترين مجموعه موزيکي بوده که تا آن تاريخ به ايران رسيده است.

[Asalbanoo]

قا حسينقلي از هنرمندان نامي دورهً قاجاريه است. وي نخست نزد برادر خود "ميرزا عبدالله " و سپس پيش پسر عمويش آقا غلامحسين به نواختن تار مشغول شد و آن قدر تمرين کرد و کوشيد تا در نواختن تار بسيار چيره دست گرديد و ديري نگذشت که بزرگترين استاد اين هنر شناخته شد. آقا حسينقلي نخستين هنرمندي است که به اتفاق چند نوازنده و خواننده براي پر کردن صفحه هاي گرامافون به پاريس رفته و آثاري از او ضبط شده است و اين نخستين بار بود که موسيقي ايران را اروپاييان در آنجا شنيده اند. در مراجعت از سفر اروپا در اسلامبول کنسرت داد و درآمد نمايش را به رسم اعانه به مدرسهً ايرانيان واگذار کرد.

[Asalbanoo]

غلامحسين درويش از هنرمندان نامي و استاد اواخر دورهً قاجاريه است. وي در سال 1251 هجري شمسي در تهران متولد شد. پدرش چون به موسيقي علاقه داشت غلامحسين را به مدرسهً موزيک دارالفنون سپرد و وي به فراگرفتن خط موسيقي و نواختن شيپور و طبل کوچک مشغول شد. غلامحسين به دربار شاهي رفت و آمد داشت و ساز نوازندگان را مي شنيد. سپس پيش " آقا حسينقلي " به تکميل فن خود پرداخت و بعد از سالها تمرين در نواختن تار و بويژه سه تار مهارت يافت و بهترين شاگرد استاد خود شد. با ظهور جنبش مشروطه در نخستين سر کنسرتهايي که در انجمن اخوت تشکيل شد وي سمت رياست و رهبري ارکستر را داشت. درويش خان، نوعي آهنگ ضربي به نام پيش درآمد ساخت که تا سالها بعد از او، رواج بسيار داشت. " سعدي حسني " در کتاب تاريخ موسيقي دربارهً پيدايش موسيقي نوين ايران مي نويسد: " نخستين تحول واقعي موسيقي را غلامحسين درويش (1251 - 1305 هجري شمسي) آغاز کرد. درويش در نواختن تار دست داشت. تا آن زمان تار پنج سيم (دو سيم سفيد، دوسيم زرد، و يک سيم بم ) داشت و درويش از روي ستار به فکر افتاد سيم ديگري به تار بيفزايد و از آن وقت تار داراي شش سيم شد. درويش در زمان تحصيل در مدرسهً موزيک نظام که تحت نظر " لومر " اداره مي شد متوجه يکنواخت بودن موسيقي ايراني شد، به اين جهت آواز را که تا آن زمان بدون ضرب و طولاني بود، خلاصه کرد و به صورت ضربي در آورد و علاوه بر" درآمد" که پيش از آواز نواخته مي شد قطعهً ضربي ديگري به نام" پيش درآمد" به آن افزود. اين استاد کم نظير موسيقي ايران در شب چهارشنبه دوم آذرماه 1305 هجري شمسي هنگامي که از منزل يکي از دوستان به خانه مي رفت درشکه اش با اتومبيلي تصادف کرد و بر اثر ضربتي که بر سر او وارد آمد چنان به سختي صدمه ديد که در دم جان شپرد. "محمد هاشم ميرزا" متخلص به " افسر " در مدح اين استاد و " درويش عبدالله طالقاني " مبتکر خط شکستهً فارسي که هر دو طالقاني هستند دو بيت زير را سروده است:
درويش زمان ما و درويش نخست هريک به رهي رسم تجدد مي جست
آن يک خط راست را شکسته بنوشت وين موسيقي شکسته را کرد درست
ايرج ميرزا نيز در وصف او از زبان " زهره " در منظومهً زهره و منوچهر گفته است:
تار نهم در کف درويش خان تا بدمد بر بدن مرده جان