مصاحبه از : نازيلا پوراصفهاني
يكي از شايع ترين اختلالات مغزي در جهان، اختلال صرع است. اين بيماري در بسياري از موارد با تشنجهاي مكرر كه نتيجه فعاليت بيش از حد مغز است، مشخص مي شود و علايم آن حملات ناگهاني و موقت، بيهوشي و تشنج متناوب با فواصل سلامت ظاهري است. بروز صرع مي تواند به علت آسيب مغزي ناشي از زايمان، بيماري هاي عفوني و انگلي، آسيبهاي مغزي، مسموميتها و تومورها باشد.
سن شروع اين بيماري از اهميت خاصي برخوردار است. بروز صرع قبل از 6 ماهگي حاكي از ضايعات شديد مغزي است. امروزه بيماري صرع را به دلايلي از جمله روابط اجتماعي، تحصيلي، ازدواج، فعاليتهاي شغلي و... در زمره بيماريهاي اجتماعي به شمار مي آورند.
براي شناخت بيشتر اين بيماري بر آن شديم تا گفتگويي را با آقاي دكتر محسن مهدي نژاد كاشاني انجام دهيم. شما مي توانيد براي آشنايي بيشتر با بيماري صرع اين گفتگو را بخوانيد.
* آقاي دكتر! چه عواملي در ايجاد بيماري صرع مؤثرند؟
** در ابتدا لازم است درباره حمله صرعي توضيح دهم.
بروز امواج غير طبيعي ناگهاني در مغز را كه به بروز علايم باليني منجر شود، حمله صرعي مي گويند.
وجود علايم باليني در اين تعريف ضروري است؛ زيرا حدود يك درصد افراد سالم در نوار مغز خود امواج غيرطبيعي دارند كه اين به عنوان حمله صرع در نظر گرفته نمي شود.
از نظر باليني زماني كه دوبار حمله صرع در فرد بروز كند، او به عنوان بيمار صرعي شناخته مي شود. علت بروز اين بيماري در سنين مختلف متفاوت مي باشد.
مهمترين علل صرع در سنين نوزادي صدمات زايماني و علل متابوليك، در جوانان ضربه به سر و تومور مغزي، در بزرگسالي تومور مغزي و در افراد مسن سكته مغزي مي باشد.
در كودكان و نوجوانان اين علل ايديوپاتيك(نامشخص) است كه در مجموع ايديوپاتيك شايعترين علت صرع مي باشد.
مصرف بعضي از داروها و قطع ناگهاني آنها و عفونت نيز مي تواند از علل حمله تشنجي باشد.
* علايم باليني صرع كدامند؟
** علايم اين بيماري به محل بروز امواج غيرطبيعي در مغز بستگي دارد كه اگر تنها محدود به قسمتي از مغز باشد، به آن «صرع كانوني» مي گويند و اگر تمام مغز را در برگيرد، «صرع ژنراليزه» مي نامند.
در صرع كانوني اگر امواج در قسمت بينايي باشد، به شكل جرقه هاي نوراني، كوچك و بزرگ شدن اشيا و تصاوير يا دور و نزديك شدن آنها مي باشد. در قسمت شنوايي به شكل شنيده شدن صداي باد و آب و يا تغيير صداها كه بلندتر از حد طبيعي يا سريعتر است، شنيده مي شوند. در قسمت بويايي به شكل احساس بوي نامطبوع، در قسمت چشايي به شكل احساس مزه نامطبوع، در قسمت حسي مغز به شكل مورمور شدن يا سوزن سوزن شدن قسمتي از بدن و در قسمت حركتي به شكل پرش يك طرفه در صورت، دست، پا يا چرخش سر و يا يك نيمه بدن بروز مي كند. بروز اين امواج در لوب گيجگاهي مي تواند به بروز علايم رواني حمله اي گذرا مثل ترس، شادي، غمگيني و يا توهمات درك منجر شود. بيمار احساس مي كند جايي را كه تاكنون نديده يا اتفاقي كه تازه افتاده، قبلاً ديده است و يا برعكس فرد آشنايي را تا به حال نديده است. البته اين دو علامت آخر در افراد سالم غيرممكن است بروز نمايد گاهي اوقات بيمار پس از اين علايم دچار اختلال آگاهي يا حافظه براي چند دقيقه مي شود و يا باعث حركات تكراري و كليشه اي مثل ماليدن دستها به هم، دست زدن، يا دكمه هاي لباس را باز كردن، ملچ ملچ كردن و آب دهان را قورت دادن، دور خود چرخيدن، دويدن و يا خنديدن شديد طي اين مدت مي شود كه به اين نوع حمله، صرع لوب گيجگاهي گفته مي شود. اما صرع بزرگ كه اغلب مردم با آن آشنا هستند، به شكل يك فرياد ناگهاني يا بدون آن و شل شدن دستها و پاها و افتادن بسيار روي زمين و سياه شدن لبها و صورت و باز و خيره شدن چشمها به يك طرف است كه پس از 15 تا 30 ثانيه اندامها شروع به حركات پرشي نموده و از دهان او كف خارج مي شود و اين مرحله نيز معمولاً 20 تا 30 ثانيه طول مي كشد و ممكن است با گازگرفتگي زبان و خروج كف از دهان و تخليه مثانه همراه شود. پس از اين مرحله، بيمار وارد مرحله پس از حمله شده كه حالت خواب آلودگي، سردرد، تهوع و استفراغ است و به طور معمول بيمار مي خوابد.
در كودكان نيز يك نوع حمله رايج است كه به شكل خيره شدن چشمها مي باشد مثلاً در حال صحبت كردن براي چند لحظه ساكت شده و چشمهايشان خيره مي شود و اگر با كودك صحبت شود، پاسخي نمي دهد و اين فقط چند ثانيه تا يك دقيقه طول مي كشد و سريع حال بيمار طبيعي مي شود. خيلي از كودكاني كه به اين بيماري مبتلا هستند توسط معلمانشان شناسايي مي شوند كه در حين ديكته نوشتن چند كلمه را جا مي اندازند.
نوع شايع ديگري از حملات صرعي كه خيلي سريع و بدون نظم در اندامها است كه در صبح بارزتر است و به افتادن ليوان يا شانه از دست بيمار منجر مي شود. اين بيماري از لحظه تولد تا مرگ مي تواند بروز كند، ولي علل و علايم آن در سنين مختلف كمي متفاوت است.
* تشنجهاي هنگام تب بالا و يا پايين آمدن قند خون هم صرع هستند؟
** در اطفال 5 ماه تا 7 سال ممكن است تشنج به دليل تب بروز نمايد. اين نوع تشنج در ساعات اوليه شب بيشتر بروز مي كند و اگر كمتر از 15 دقيقه باشد، يك طرفه نباشد و در يك روز چند بار تكرار نشود، خوش خيم است و اقدام خاصي نياز ندارد. اين نوع تشنج صرع گفته نمي شود و احتمال ابتلاي اين كودكان به صرع كم مي باشد. تشنج ناشي از افت قند خون چون با رفع علت زمينه اي برطرف مي شود، صرع ناميده مي شود.
* آقاي دكتر! براي تشخيص بيماري صرع چه روشهايي استفاده مي شود؟
** اساس تشخيص، شرح حال بيمار است كه بايد از خود بيمار و يك فرد همراه كه حمله صرع او را ديده است، پرسيده شود و هيچ روش تشخيصي قطعي درباره اين بيماري وجود ندارد. معاينه عصبي در هر بيمار مبتلا به صرع بايد انجام شود و در نهايت نوار مغز و تصويرنگاري مغز و آزمايشهاي خوني مي توانند كمك كننده باشند. درباره نوار مغز چند نكته مهم وجود دارد.
اگر چه نوار مغز بهترين وسيله ارزيابي تشنج است، ولي هميشه بايد در كنار علايم باليني تفسير شود و به تنهايي ارزشي ندارد.
نوار مغز طبيعي صرع را رد نمي كند؛ زيرا امواج تشنج در 50 تا 90 درصد بيماران ديده مي شود.
نوار مغز غيرطبيعي به معناي وجود بيماري صرع نمي باشد؛ زيرا در يك درصد افراد سالم نيز نوار مغز غيرطبيعي ديده مي شود.
آزمايشهاي خون به دليل شك به اختلالات متابوليك مثل كاهش قند خون، كاهش كلسيم يا ساير يونهاي خون است و انجام تصويرنگاري مغز به ويژه «ام.ار.آي» براي مشخص نمودن علت تشنج در هر فرد بالاي 15 سال توصيه مي شود.
* تشخيص افتراقي هاي بيماري صرع چيست؟
** يك اختلال شايع در تشخيص افتراقي تشنج، حالت سنگ كوب يا غش مي باشد. سنگ كوب اختلال گذراي هوشياري ناشي از كاهش خونرساني موقت به ستام مغز است.
اين حالت به طور معمول در وضعيت ايستاده بروز مي كند و بيمار در ابتدا احساس خوب نبودن دارد. چشمها سياه و تاريك مي شود و اندامها شل شده، رنگ بيمار پريده و روي زمين مي افتد و عرق سردي بر روي او مي نشيند و چند ثانيه هوشيار شدن را از دست مي دهد.
گرما، گرسنگي، استرس، ايستادن طولاني، خستگي و مصرف داروها احتمال بروز اين حالت را افزايش مي دهند.
مدت كوتاه اختلال هوشياري، رنگ پريدگي به جاي كبود شدن صورت و لبها، شل شدن اندامها به جاي سفت شدن آنها، نبود حركات تشنجي و گاز نگرفتن زبان به افتراق آن از تشنج كمك مي كند. تشنجهاي عصبي نيز به طور شايعي با تشنجهاي مغزي اشتباه مي شوند. تشنجهاي عصبي در صورتي كه بروز مكرر و طولاني نيز داشته باشند، خطرناك نيستند و تنها آزار دهنده مي باشند. سكته گذراي مغزي، ميگرن و حملات هراس نيز در تشخيص افتراقي با اشكال خاصي از صرع مطرح مي شوند.
* آيا مي توان از ابتلا به صرع پيشگيري كرد؟
** با توجه به اينكه علت بيشتر انواع صرع نامشخص است و علل ديگر صرع نيز قابل پيشگيري نيست، نمي توان از صرع پيشگيري نمود، ولي مي توان با رعايت يكسري نكات، احتمال بروز بعضي انواع صرع را كم كرد و آن را كنترل نمود: مانند استفاده از كمربند ايمني در ماشين، كلاه ايمني در موتورسواري، كنترل فشارخون، قند و چربي خون، قطع مصرف سيگار، پرهيز از مصرف خودسرانه داروهاي آرام بخش و كنترل دقيق دوران بارداري و زايمان.
* ژنتيك در اين بيماري چه نقشي دارد؟
** انواع محدودي از بيماري صرع ارثي مي باشند و بيشتر موارد، ژنتيكي نيستند. مطالعات همه گيرشناسي بيشتر نقش جنبه ارثي را مطرح مي نمايند و به طور كلي مي توان گفت كه نقش ارث در صرع كمتر از 10 درصد مي باشد.
* براي درمان صرع چه بايد كرد؟
** درمان اين بيماري به طور عمده دارويي است و در موارد كمي از جراحي استفاده مي شود. همان طور كه گفته شد صرع به مواردي گفته مي شود كه حداقل دو بار حمله بروز كرده است و سؤالي كه مطرح مي شود اين است كه بيماران با يك بار حمله، آيا به درمان نياز دارند؟
در اين مورد بر اساس نوع حمله، نوار مغز، تصويرنگاري و معاينه عصبي بيمار تصميم گيري مي شود. نكات مهمي كه در درمان اين بيماري لازم است رعايت شود عبارتند از: دارو بر اساس نوع حمله انتخاب شود، براي درمان از يك دارو استفاده گردد و ارزان و در دسترس باشد.
البته مشخص است كه گاهي نمي توان تمام اين نكات را رعايت نمود و به عنوان مثال اگر بيمار با يك دارو به مقدار كافي كنترل نشود و داروي دوم نيز به تنهايي مؤثر نباشد، از رژيم دو يا چند دارويي استفاده مي شود.
بندرت از سه دارو استفاده مي شود.
درمان جراحي در موارد مقاوم به درمان دارويي كه كانون مشخصي براي تشنج دارند، توصيه مي شود كه در كشور ما از اين درمان كمتر استفاده شده است.
حال نكاتي را براي بيماران صرعي توصيه مي كنيم:
برنامه خواب منظم داشته باشند.
گرسنگي نداشته باشند.
مصرف غذاهاي سرد مثل ماست، خيار، ترشي، هندوانه و گوجه فرنگي كمتر از حد معمول باشد.
تا كنترل كامل حملات از رانندگي، سوار شدن بر دوچرخه و موتور، بالارفتن از بلندي و كارهاي خطرناك اجتناب گردد.
براي بعضي انواع صرع نگاه كردن طولاني به تلويزيون و نمايشگر رايانه محرك است.
براي بعضي انواع ورزش سنگين مضر است.
براي روزه گرفتن در ماه رمضان بايد با پزشك مشورت شود.
راه هاي مقابله با استرس را ياد بگيرند.
* شما به عنوان يك متخصص مغز و اعصاب با مردم چه صحبتي داريد؟
** ما در علم پزشكي هميشه با نسبت سود و ضرر و هزينه مواجهيم. به همين دليل با مصرف داروها هميشه احتمال بروز عوارض وجود دارد. ولي بيماران بايد بدانند كه پزشك با سنجيدن تمام اين جوانب، دارو را براي بيمار خود تجويز مي كند.
بيماران بايد به پزشك خود اعتماد كنند و از تصميم گيريهاي خودسرانه و گوش دادن به حرف افراد غيرمتخصص، اجتناب نمايند.
جواب بصورت نقل قول
رعشه
