بوتولیسم یک اختلال حاد عصبی است که بالقوه می تواند زندگی فرد مبتلا را به خطر بیاندازد و به دلیل تولید سموم مؤثر بر اعصاب ناشی از فعالیت باکتری Clostridium botulinum باعث فلج عصبی گردد. این توکسین به صورت برگشت ناپذیر به غشاهای پیشسیناپسی اتصالات اعصاب اتونومیک و عصبی عضلانی سطحی پیوند می یابد. با این پیوند آزادسازی استیل کولین متوقف و مهار میگردد و باعث ایجاد علائمی نظیر ضعف ، فلجی شل flaccid paralysis و اغلب موارد ایست تنفسی می شود.
سه شکل عمده بیماری بوتولیسم را می توان در سه دسته اطفال ، غذایی و زخم طبقه بندی نمود. بعلاوه ، بدلیل قدرت توکسین ، بصورت بالقوه می توان بوتولیسم را به عنوان یک عامل تهدید بیوتروریسمی یا سلاح بیولوژیک هم دانست.
بوتولیسم در اطفال با بلع اسپور بوتولیسم و ایجاد توکسین در روده اتفاق می افتد. این اسپورها ممکن است توسط زنبورهای عسل یا از محیط به اطفال انتقال یابند. اغلب اطفال مبتلا پس از درمان حمایتی به طور کامل بهبود می یابند بطوریکه میزان مرگ و میر در آنها کمتر از یک درصد است.
کنسروهای معیوب یا غذاهای خانگی ناسالم را باید عمده منابع توکسین برای ایجاد بوتولیسم غذایی دانست. از سویی دیگر آلودگی زخم با توکسین باکتری کلاستریدیوم بوتولینوم را هم می توان علت ایجاد بوتولیسم از راه زخم عنوان نمود. از آنجایی که این دو نوع اخیر بیشتر در بالغین رخ میدهند تمرکز این نوشتار هم بر آنها استوار خواهد بود.
کلاستریدیوم بوتولینوم (CB) یک باکتری غیرهوازی و گرم مثبت است که در خاک با تشکیل اسپور یافت می شود. تحت شرایط بی هوازی جوانه زدن هاگ رخ میدهد و و باعث آزادسازی توکسین قوی می شود. هشت نوع توکسین از نظر آنتی ژنیکی برای این باکتری شناخته شده که شامل G,F,E,D,C(beta),C(alpha),B,A است. هر سویه این باکتری قادر است تنها یک نوع از این توکسین ها را تولید کند. انواع E,B,A و به ندرت F سبب ایجاد بیماری در انسان می گردند. توکسین های A و B بسیار قوی هستند و مصرف میزان ناچیزی از آنها همراه غذا برای ایجاد یک بیماری جدی کافی است. در طی ۲۰ سال گذشته ، توکسین A عمدهترین علت ایجاد بوتولیسم غذایی بوده و پس از آن توکسین های B و E قرار دارند. در ۱۵ درصد موارد وقوع این بیماری ، توکسین عامل ایجاد بوتولیسم تشخیص داده نشده است. توکسین های C,D می توانند در حیوانات مختلف بیماری ایجاد کنند. در گزارشات توکسین G باعث مرگ ناگهانی شده ولی سبب ایجاد فلج عصبی نشده است. این توکسین از نمونه های پس از مرگ ۵ بیمار در سال ۱۹۷۷ در سوئیس جدا شد.
جالب است بدانید که در آمریکا سالانه ۲۴ مورد بوتولیسم غذایی ، سه مورد از طریق زخم و ۷۱ مورد مربوط به اطفال با میانگین سنی سه ماهگی گزارش میشود. البته بوتولیسم یک بیماری جهانی است. در اروپا بیشتر می توان ابتلا در اثر توکسین B را مشاهده نمود. در کشورما نیز اولین همه گیری این بیماری در سال ۱۳۴۴ در شمال کشور اتفاق افتاد.