مثانه ( Bladder )
مثانه یک کیسه ی عضلانی است که ادرار را در خودش ذخیره می کند. در زمان کودکی در شکم است ولی به تدریج تا زمان بلوغ به داخل لگن حقیقی پایین می آید. شکل ، اندازه و جایگاه مثانه بسته به میزان محتویات آن و ظرفیت احشاء مجاورش متفاوت است. ظرفیت آن حدود ml220 است.
زمانی که ml220 ادرار داخل مثانه قرار می گیرد ، احساس درد ایجاد می شود که معمولا از 250 تا 300 میلی لیتر تخلیه می شود. مثانه می تواند تا 500 میلی لیتر هم ادرار ذخیره کند ولی بسیار دردناک می شود.
مثانه ی خالی چهار گوش بوده و دارای سطوح فوقانی ، تحتانی ، طرفی راست و چپ ، سطح خلفی ( قاعده یا فوندوس ) در عقب ، راس در جلو و گردن در سمت پایین است. همچنین دارای یک کنار قدامی و دو کنار خارجی است.
* سطوح تحتانی طرفی راست و چپ به وسیله ی کنار قدامی از هم جدا می شوند.
* کنار خلفی محدوده ی فوقانی قاعده ی مثانه را تشکیل می دهد.
راس مثانه در جلو به وسیله ی لیگامان نافی میانی که بقایای اوراکوس جنینی است به بند ناف متصل می شود.
گردن ثابت ترین و تحتانی ترین بخش مثانه است و 2 تا 3 سانتی متر پشت مفصل سمفیز پوبیس قرار دارد. در اطراف گردن مثانه غده ی پروستات واقع می شود.
مجاورات :
سطح فوقانی آن به وسیله ی صفاق پوشیده شده است که در مرد این پوشش کامل است ولی در زن بخش خلفی سطح فوقانی به وسیله ی صفاق پوشیده نمی شود.
قاعده ی مثانه در زن با گردن رحم و واژن مجاور است.
در مرد بخش فوقانی مثانه که به وسیله ی صفاق پوشیده می شود در تشکیل حفره ی Recto vesical شرکت می کند و از طریق آن با خم های ایلئوم و سیگموئید مجاورت دارد. البته سطح فوقانی مثانه در هر دو جنس با خم های ایلئوم و سیگموئید مجاورت دارد ولی در زن از طریق حفره ی utero vesical با سطح قدامی رحم مجاور است.
بخس فوقانی قاعده ی مثانه در مرد با وزیکول های سمینال و بخش انتهایی مجاری وازودفران مجاورت دارد . همچنین بخشی از قاعده ی مثانه که مابین بخش های انتهایی مجاری وازودفران واقع می شود از طریق فاسیای رکتووزیکال با رکتوم مجاور است.
سطوح تحتانی طرفی مثانه در مردان از طریق Retro pubic با لیگامان های پوبو وزیکال ، پوبو پروستاتیک و در زن با لیگامان های پوبو یوترال ، پوبو وزیکال و از طریق آنها با دیافراگم لگنی مجاورت دارد.
وقتی مثانه پر می شود سطوح مختلف آن تبدیل به دو سطح قدامی و خلفی می شود.یعنی سطح تحتانی طرفی تبدیل به سطح قدامی و سطح فوقانی و قاعده تبدیل به سطح خلفی می شوند. پس مثانه در حالت پر به شکل تخم مرغ بوده و از ناحیه ی لگن وارد شکم می شود.
مثلث مثانه :
ناحیه ی مثلثی شکلی در بخش تحتانی سطح داخلی قاعده مثانه وجود دارد. اهمیت آن در این است که مخاط مثانه برخلاف سایر قسمت ها که به صورت سست به دیواره ی عضلانی مثانه چسبیده است ، در این ناحیه محکم به دیواره ی عضلانی مثانه می چسبد.
.در هنگام خالی بودن مثانه مخاط این قسمت ( مثلث ) برخلاف سایر قسمت ها حالت صاف دارد.
حالب ها به زوایای فوقانی خارجی مثانه باز می شوند.از نظر جنینی مثلث مثانه منشا مزودرمی حدواسط دارد.( بقیه ی قسمت ها منشا مزودرم lateral دارد.) ضلع فوقانی مثلث مثانه که بین سوراخ های حالب است inter utretrio crest نامیده می شود. در خقیقت این کرست در اثر امتداد لایه ی عضلانی طولی حالب ها به داخل مثانه به وجود می آید.طول این crest در مثانه ی خالی cm5/2 و در مثانه ی پر cm5 می باشد.
ليگامان های مثانه :
1- Lateral vesical lig :
این لیگامان بخشی از تراکم فاسیا در طرفین مثانه است که سطوح طرفی آن را به جداره های خارجی لگن متصل می کند.
2- post vesical lig :
تراکمی از فاسیای لگنی است که قاعده ی مثانه را به بافت همبند اطراف عروق ایلیاک داخلی متصل می کند.
3- pubo prostatic lig :
دارای دو بخش داخلی و خارجی است که در مردان سطح خلفی تنه ی پوبیس را به غلاف پروستات متصل می کند.معادل این لیگامان در زن لیگامان pubo urethral است که به پشت پیشابراه متصل می شود.انتهای فوقانی این لیگامان ها تبدیل به لیگامان pubo vesical می شود که پوبیس را به مثانه متصل می کند.
4- ليگامان نافی ميانی
5- ليگامان نافی داخلی
مثانه به وسیله ی شریان های وزیکال فوقانی و تحتانی ( از شاخه های تنه ی قدامی سیلیاک داخلی ) تغذیه می شود. شریان های گلوتئال تحتانی و رکتال میانی هم ممکن است شاخه هایی به مثانه بدهند.
نکته :
زاویه ی تحتانی مثلث مثانه بالاتر از ابتدای پیشابراه به وسیله ی لوب میانی پروستات به سمت داخل مثانه برآمده است . به این برآمدگی uvula vesical یا زبانه ی مثانه گفته می شود.
آئورت شکمی :
از T10 تا L4 در سمت چپ ستون مهره ای قرار می گیرد. انحراف آن از خط وسط 5/0 اینچ به سمت چپ است.
مجاورات آئورت شکمی :
* در جلو :
شبکه ی سیلیاک و شبکه ی آئورتی ، تنه ی پانکراس ، ورید طحالی ، ورید رنال چپ ، زائده ی آنسیفاتوس ( uncinate ) پانکراس ، سومین قسمت دئودنوم ، صفاق جداری
* در عقب :
تنه ی چهارمین مهره ی کمری و دیسک آنها ، وریدهای lumbar چپ
* در سمت راست :
ورید I.V.C ، زنجیره ی سمپاتیک ، ستون راست دیافراگم ( از cisterna chyli توراسیک داکت منشا می گیرد.) ، ورید آزیگوس
* در سمت چپ :
ستون چپ دیافراگم ، پانکراس ، بخش چهارم دئودنوم ، خم دئودنوژژنال ، زنجیره ی سمپاتیک چپ
تقسيم بندی شاخه ها :
celiac
Ventral branch: sup.mesentric
Inf.mesntric
4 pair lumbar
Dorsal branch:
Median sacral
Inf . pherenic
Lateral branch: middle supra renal
gonadal
Right
Terminal branch: common iliac
Left