ولکانولوژی یا آتشفشان شناسی
آتشفشانهای سپری‌شکل مواد مذاب بازالتی که نسبتا از نظر SiO2 فقیر و دارای میزان بالایی از تمرکز آهن و منیزیم هستند نسبتا روان بوده و به آرامی و سهولت جاری میشوند منظر آتشفشانی بسیار مسطح است. مانند هاوایی.
آتشفشانهای گنبدی مواد مذاب آتشفشانی حاوی SiO2 بیشتر و فقیر از آهن و منیزیم است مواد مذاب و گرانروی بالا و به آسانی در سطح روان نمی‌شوند. و در نزدیکی دودکش انفجار پیدا میکنند و ساختمانهای متراکم ایجاد میکنند که دارای پهلوهای با شیب زیاد است و یک گنبد آتشفشانی را تشکیل می‌دهند.
آتشفشان نوع ترکیبی (مرکب) دارای فورانهای متناوب در زمان‌های مختلف است بسیاری از این آتشفشانها مقداری مواد آذرآواری و مواد مذاب و مقداری مواد آواری و غیره از خود خارج میکنند آتشفشانهایی که بدین صورت و به شکل لایه‌ای ساخته میشوند به استراتوولکانو (Stratovolcano) و یا آتشفشانهای چینهای مرسوم‌اند بیشتر آتشفشانهای خطرناک در غرب ایالات متحده و آنشفشان دماوند و تفتان از این نوع‌اند.
طبقه‌بندی زمینساختی آتشفشانها
آتشفشانها در سه خاستگاه تکتونیکی دیده میشوند. در درجه نخست تمرکز آنها در مناطق بین صفحات زمینساخت بسیار زیاد است نزدیک به 80% آتشفشانهای فعال در مناطق فرورانش یعنی جایی که صفحات زمینساختی توسط صفحه دیگر به زیر می‌روند واقع‌اند. و انفجاری‌ترین نوع هستند مهمترین نوع اینها آتشفشانهای چینهای (استراتوولکانو) و آتشفشان مرکب است.
نوع دوم آتشفشانهای رنیتی در جایی که صفحات از یکدیگر دور میشوند، رخ می‌دهند این نوع آتشفشانها با انفجار کمتری همراهند و در کف اقیانوس واقع میشوند.
نوع سوم آتشفشانهای نقطه داغ (Hot spot) که در مرکز صفحات جایی که پوسته ضعیف بوده و اجازه نفوذ مواد مذاب از درون زمین داده میشود. مثل آتشفشان جزایر هاوایی در میان اقیانوس آرام.
مقاله اي كامل در مورد آتش فشان ها
انواع آتشفشان
علوم طبیعت > زمين شناسي > آتشفشان شناسی
________________________________________
دیدکلی
آتشفشانها همانند زمین لرزه‌ها با بلایا و خسارات زیادی همراهند. خطرهای ناشی از یک آتشفشان خاص ، بستگی به نوع عملکرد ، نوع ماگما ، و نیز جایگاه زمین شناسی و جغرافیای آن دارد. البته خاکسترهای آتشفشانی باعث حاصلخیزی زمینهای زراعی میشود. عملکرد آتشفشانها توسط شکل هندسی ، صفحات تکتونیکی کنترل میشود و آتشفشانهای فعال در اکثر قاره‌ها جز قاره استرالیا وجود دارند.
طیقه بندی تکتونیکی آتشفشانها
• آتشفشانها در سه خاستگاه تکتونیکی دیده میشوند. در درجه نخست تمرکز آنها در مناطق بین صفحات تکتونیکی بسیار زیاد است نزدیک به 80% آتشفشانهای فعال در مناطق فرورانش یعنی جایی که صفحات تکتونیکی توسط صفحه دیگر به زیر می‌روند واقع‌اند. و انفجاری‌ترین نوع هستند مهمترین نوع اینها استراتو ولکانو و آتشفشان مرکب است.
• نوع دوم آتشفشانهای رنیتی در جایی که صفحات از یکدیگر دور میشوند، رخ می‌دهند این نوع آتشفشانها با انفجار کمتری همراهند و در کف اقیانوس واقع میشوند.
• نوع سوم آتشفشانهای نقطه داغ (Hot spot) که در مرکز صفحات جایی که پوسته ضعیف بوده و اجازه نفوذ مواد مذاب از درون زمین داده میشود. مثل آتشفشان جزایر هاوایی در میان اقیانوس آرام.
انواع آتشفشانها
آتشفشانهای سپری شکل Shield Volcano
مواد مذاب بازالتی که نسبتا از نظر SiO2 فقیر و دارای میزان بالایی از تمرکز آهن و منیزیم هستند نسبتا روان بوده و به آرامی و سهولت جاری میشوند منظر آتشفشانی بسیار مسطح است. مانند هاوایی.
آتشفشانهای گنبدی
مواد مذاب آتشفشانی حاوی SiO2 بیشتر و فقیر از آهن و منیزیم است مواد مذاب و ویسکوزیته بالا و به آسانی در سطح روان نمی‌شوند. و در نزدیکی دودکش انفجار پیدا میکنند و ساختمانهای متراکم ایجاد میکنند که دارای پهلوهای با شیب زیاد است و یک گنبد آتشفشانی را تشکیل می‌دهند.
آتشفشان نوع ترکیبی (مرکب)
دارای فورانهای متناوب در زمان‌های مختلف است بسیاری از این آتشفشانها مقداری مواد آذرآواری و مواد مذاب و مقداری مواد آواری و غیره از خود خارج میکنند آتشفشانهایی که بدین صورت و به شکل لایه‌ای ساخته میشوند به استراتوولکانو Stratovolcano و یا آتشفشانهای چینهای مرسوم‌اند بیشتر آتشفشانهای خطرناک در غرب ایالات متحده و آنشفشان دماوند و تفتان از این نوع‌اند.
آتشفشان نوع سپری و ویژگی های فیزیکی آن ( مونتگمری 19970 (
تشکیل آتشفشان نوع گنبدی ( مونتگمری 1997 (
تشکیل آتشفشان نوع چینه ای ( اسمیت 1992)
زمین لرزه
علوم طبیعت > زمين شناسي > زلزله شناسي
________________________________________
تعریف زلزله
برای شناخت هر پدیده ای درجهان واقع لازم است ابتداازآن تعریف مناسب ونسبتاً جامعی داشته باشیم ، چرا که بدون دانستن تعریفی مناسب ازآن نمی توان به کنه پدیده پی برد وآن رابه خوبی درک نمود.
مردم عامی درکلامی ساده زلزله راحرکت ناگهانی زمین ناشی ازخشم نیروهای ماوراء الطبیعه وخدایان می دانند که بر بندگان عاصی وعصیــــــانگر خودکه نافرمانی خداخود را نموده ومرتکب گناهان زیادی شده اند می داننــد .
اگر چه امروزه با گسترش دانش تجربی این تعریف در زمره اباطیل وخرافات قرارگرفته ،ولی هنوز در جوامع ومردم کم دانش وجاهل مورد قبول است.
درفرهنگ تک جلدی عمید زلزله را با فتح حروف « زَ» و « لَ » یعنی زَلزلَه برخلاف آنچه در زبان عامه مردم رایج است ، آورده ومی نویسید :
« زمین لرزه ، لرزش وجنبش شدید ویا خفیف قشر کره زمین که به نقصان درجه حرارت مواد مرکزی واحداث چین خوردگی وفشار یادر اثر انفجارهــای آتشفشانی بوقوع می رسد .»
در فرهنگ جغرافیا تالیف پریدخت فشارکی وهمچنین در فـــــرهــــنـگ جغرافیائی تالیف مهدی مومنی تعریفی مشابه هم به گونه زیر ارائه شده است:
«جنبش یا تکان پوسته زمین که به صورت طبیعی ناشی از زیر پوسته زمین است بعضی وقتها زلزله باعث تغییراتی در سطح زمین می شود ، اما اغلب زیان بوجود آمده ناشی ازتکان ها فقط محسوس است وممکن است زلزله بوسیلــــه یک انفجار آتشفشانی بوجود آید. زلزله در حقیقت در بیشتر نواحی آتشفشانی امری عادی است واغلب قبل ویا همزمان با انفجار اتفاق می افتد . اصل زلزلـــه تکتونیکی است واحتمالاً وجود یک شکست لازمه آن است . موجهای زلزلـــه دست کم در سه جهت اتفاق می افتد ودر یک مسافت قابل ملاحظه از مکــــان اصلی بطور جداگانه حس می شوند . وقتی امواج زلزله ازمکانی می گـــــــذرد زمین وساختمانها می لرزند وبه جلووعقب می روند .بالاترین زیان ناشی اززلزله همیشه در مرکز زلزله یعنی جائی که حرکت بالاوپائین است نیست امـــــــــا در مکانــــهائی که موجهای زلزله بصورت مایل به سطح می رسد ونزدیک مرکــز زلزلــــه باشند دارای بالاترین زیان می باشند .یک زلزله شدید معمولاً بوســـیله یکسری دیــــگر ازتکانها همراه می شود .زلزله ای که که در نزدیک یازیردریا اتفاق مـــــی افتد سبب حرکات شدیدآبها شده وبعضی وقتها امواج بــــــزرگی ازآن ناشی مـــی شود ودر مسافت زیاد این امواج ادامه پیــــدا می کنند وگاهگاهی باعث تلفات جــبران ناپذیر ومرگ ومیرمی شوند .طغیان نواحی ساحلی بیشتراز خود زلزلـــه بــــاعث خسارت می شوند ، در نواحی آتشفشانی زلزله عملاً هر روز اتفاق می افتـــد. به عنوان مثال در هاوائی هرساله صدهاتکانهای کوچک ثبت می شوند .»
درفرهنگ گیتا شناسی تالیف عباس جعفری آمده است:
«جنبش سریع ومحسوسی که درنتیجه جابجائی ویا جایگیری تخته سنگهای زیر پوسته زمین پدید می آید،در نتیجه این جنبش یـــــــک سری لرزش های موجی شکل پدید می آیدوگاه تغییرات ارتفاعی پوسته زمین راباعث می گرددواغلب ضایعات وزیان های جانی وفراوانی ازخود برجا میگذارد.زمین لرزه بیشتر مخصوص نواحی آتشفشانی بوده وگاه باخروش وفوران کوههای آتشفشانی همراه می گرددودرحالات شدیدشکستهاوبریدگیهای مهم ومشخص درروی پوسته زمین از خــودبجـــــای
میگذارد.غالب زمین لرزه ها حداقل با سه نوع موج لرزاننده همراه است .در مرکز وقوع زمین لرزه سه موج مزبور بطور همزمان اثرگذارده و ساختمانهاوتأسیسات واقع دراین منطقه را با نوسان های شدید به عقب و جـــــلوومی برد و حد اکثر خسارت و زیان در محلی که امواج مزبور بطور مورب به سطح زمین می رسندوارد می سازد.....»
محمود صداقت درکتاب“ زمین شناسی برای جغرافیا ” تعریفی بدینگونه ارائة می دهد:
«زمین لرزه عبارت است ازحرکات ولرزش های ناگهانی و گذرا در زمین که از ناحیه محدودی منشأ می گیرد و ازآنجا درتمام جهات منتشر می شوند.»
در کتاب فیزیکال جئوگرافی1 آمده است:
«زلزله یکسری ازتکانها ولرزشهای ناگهانی که از آزاد شدن فشار در طول گسل های فعال ودر مناطق آتشفشانی فعال ناشی می شود.تکانها ولرزشهای سطح زمین که در ارتباط با حرکات پوسته زمین در زیر زمین می باشد.»
در فرهنگ آکسفورد آمده است:
«حرکات ناگهانی وشدید سطح زمین.»
از تعاریف ذکر شده در فوق ومنابع دیگر می توان برداشت زیر را نمود:
«زلزله عبارت از حرکات و ارتعاشات نا گهانی سطخ زمین ناشی از شکسته شدن سنگهای پوسته زمین و رها شدن انرژی ذخیره شده در آنها است که در صورت شدت زیاد در مراکز انسانی موجب خسارتهاوزیانهای فراوان می شود.»
زلزله از یکطرف موجب شکسته شدن و جابجائی بین توده های سنگی پوسته زمین می شود و ازطرف دیگر همین جابجائی و شکسته شدن منجر به ایجاد امواج و انتشار در درون زمین می شود ، مانند انداختن قطعه سنگی در حوض یا دریاچه که منجر به ایجاد امواجی می شود.
زلزله مانند شکسته شدن قطعه چوب خشک شده ای می ماند که از یکطرف موجب گسیخته شدن چوب و از طرف دیگر موجب انتشار امواج در اطراف خود می شود.
فوران آتشفشان
علوم طبیعت > زمين شناسي > آتشفشان شناسی
________________________________________
• انواع فوران
o 1-نوع هاوایی:
o 2- نوع استرومبولی:
o 3- نوع وولکانو:
o 4- نوع پله:
o 5- نوع کومولوولکان یا کوپول:
فورانهای آتشفشانی معمولا براساسی شکل دهانه ای که از آن فوران صورت می گیرد، محل قرار گیری دهانه در کوه آتشفشان، شکل و نوع مخروط آتشفشانی و بالاخره خصوصیات عمومی فوران (آرام یا شدید – انفجاری یا غیر انفجاری) طبقه بندی می شوند.
گدازه های اسیدی به علت درصد Sio2 بالا و درجه حرارت نسبتا پایین دارای گرانروی (ویسکوزیته) بالا و سیالیت پائین بوده و در نتیجه به صورت انفجاری همراه با مواد پرتابی می باشد. اما در گدازه های بازیک به علت درصد Sio2 پائین و درجه حرارت نسبتا بالا، گرانروی پائین بوده و سیالیت افزایش می یابد و در نتیجه مواد پرتابی با مقدار کم و فوران آرام انجام می شود
انواع فوران
1- نوع هاوایی:
این نوع آتشفشان به شکل گنبدی می باشد و بیشتر مخروط آن از گدازه رقیق با ضخامت زیاد و گسترش کم است. ارتفاع این نوع آتشفشان نسبتا کم است. از دهانه آن اغلب گدازه های بازیک با سیالیت بالا و مواد پرتابی کم، بیرون می ریزد.
به علت وجود میزان کم گاز در گدازه این نوع آتشفشان، فوران جریانی در آن دیده می شود.ماگمایی که به سطح می رسد، معمولا به صورت فواره یا چشمه های گدازه ای خارج می شود. این نوع آتشفشان در جزایر هاوایی به تعداد زیاد یافت می شود. در جزیره ایسلند نیز از این نوع آتشفشان یافت می شود.
2-پنوع استرومبولی:
در آتشفشان های نوع استرومبولی ماگمای نسبتا رقیق با ترکیب بازیک و مواد پرتابی کم تا زیاد می باشد که مواد پرتابی به صورت ریتمی از اسکوری های ملتهب، لاپیلی و بمب می باشد. عمده فعالیت این نوع آتشفشان در ساحل غربی ایتالیا دیده شده است. فعالیت های آرام استرومبولی از دهانه های باز صورت می گیرد و گدازه های نسبتا سیال در افق های بالایی مجرای آتشفشان وجود دارند.
به علت گرانروی بالای ماگما، خروج گاز زیادتر از انواع ماگماهای سیال نوع هاوایی صورت می گیرد.
فوران های طولانی مدت استرومبولی می تواند مخروطهای مختلط را تشکیل دهد، در حالی که فوران های کوتاه مدت معمولا مخروط های اسکوری دار را تشکیل می دهند. خاکستر در این نوع آتشفشان کم بوده و به هنگام انفجار تولید ابرهای سبک وزنی را می کند.شیب مخروط این نوع آتشفشان از شیب آتشفشان نوع هاوایی خیلی بیشتر است.
-3نوع وولکانو:
در نوع وولکانو، گدازه های خمیری شکل، دهانه آتشفشان را مسدود می کند و مانع خروج گازها و بخارات می شود. پس از آن که فشار گازها و بخارات بر اثر تراکم زیاد شد، انفجارات شدید تولید می کند. بر اثر انفجار، ذرات مواد مذاب با فشار به خارج رانده شده و بر اطراف پرتاب می شوند و تولید ابرهای ضخیم و وسیعی از خاکستر را می کنند. این ذرات خاکستر، پس از سرد شدن در اطراف دهانه آتشفشان ریخته شده و تولید مخروطی از خاکستر می کند. این نوع مخروط آتشفشانی اغلب دارای دو شیب است که یکی به طرف دهانه و دیگری به طرف خارج است گدازه مذاب در آن ها به صورت روانه، خیلی کم و نسبتا محدود است.
یک کوه آتشفشان ممکن است مدتی به شکل یک نوع و مدتی دیگر به شکل نوعی دیگر آتشفشانی می کند. چنان که آتشفشانی کوه وزوو و اتنا. گاهی از نوع استرومبولی و زمانی از نوع وولکانو می باشد.
- 4نوع پله:
در آتشفشان نوع پله که در جزیره مارتینیک قرار دارد، مجرای آتشفشانی به وسیله گدازه بسیار لزج و خمیری شکلی مسدود می شود و در نتیجه گازها و بخارات برای خود سوراخ و راهی در دامنه و پهلوی کوه پیدا می کنند. ابرهای سوزان در این نوع آتشفشان تقریبا شبیه نوع وولکانو می باشند ولی شدت خروج آنها از دهانه زیادتر است. به علاوه، حرکت آنها موازی با سطح زمین و گاهی مایل با آن است، در حالی که در نوع وولکانو این حرکت به صورت قائم می باشد.
در آتشفشان نوع پله، اغلب مواد مذابی که خیلی غلیظ و خمیری شکل هستند با فشار زیاد از دهانه خارج می شوند و به شکل سوزنی در دهانه کوه منجمد می شوند که به این مواد منجمد شده در دهانه کوه، سوزن پله می گویند.
-5نوع کومولوولکان یا کوپول:
مخروط این نوع آتشفشان به شکل گنبد است که به یک طرف بیشتر متمایل است. این نوع آتشفشان در شرایطی تقریبا مشابه نوع پله ایجاد می شود. قطعات بزرگی از سنگ، که از دهانه این نوع آتشفشان خارج می شود، ممکن است دارای سطوح صیقلی یا مخطط باشند
منبع:
حق تکثیر برای پایگاه ملی داده‌های علوم زمین
تمام حقوق محفوظ است.
ماگما
علوم طبیعت > زمين شناسي > آتشفشان شناسی
________________________________________
• ریشه لغوی
• اطلاعات اولیه
• انواع ماگما
• گرانروی ماگماها
• حرارت ماگماها
• ترکیب شیمیایی ماگماها
• مباحث مرتبط با عنوان
ریشه لغوی
Magma کلمه‌ای است یونانی به معنی خیر که برای مذابهای طبیعی سیلیکاته بکار گرفته میشود.
اطلاعات اولیه
ماگما مایعی است سیلیکاته با گرانروی زیاد همراه با گاز و مواد فرار گدازه یا لاوا ماگمایی است که مواد فرار خود را از دست داده باشد. ماگماها ممکن است کاملا مایع و یا نیمه متبلور باشند. گدازهها معمولا نیمه متبلورند. زیرا محتوی بلور ، کانیهایی هستند که نقطه ذوب و یا انجماد بالاتر دارند. این بلورها یا مستقیما از ماگما متبلور شده‌اند و یا کانیهای دیرگداز سنگ ما در ماگما هستند که از سنگ مادر جدا شده و به داخل ماگما افتاده‌اند.
انواع ماگما
"یاگار" ماگماها را از لحاظ محتوی گاز به سه دسته به قرار زیر تقسیم میکند:
• هیپوماگما:
ماگمایی است محتوی گاز فراوان و تحت فشار که به علت فشار زیاد لیتوستاتیک گازها در ماگما بصورت محلول باقی مانده‌اند.
• پیرو ماگما:
ماگمایی است پرگاز و کف مانند که گازهای آن آزاد شده اما از ماگما خارج نشده است.
• اپی ماگما:
ماگمایی است فقیر از گاز شبیه به گدازهها.
گرانروی ماگماها
گرانروی ماگما بسته به ترکیب شیمیایی ، درجه حرارت و مقدار درصد گاز محلول تغییر میکند. گرانروی ماگماهای بازالتی حداقل 100 پواز و گرانروی ماگماهای گرانیتی بین 3 10 تا 6 10 پواز میباشد. گازهای محلول در ماگما سبب پایین آمدن وزن مخصوص کلی ماگما و نیز تقلیل گرانروی میشوند. گرانروی یک ماگما با پیشرفت تبلور در آن ماگما نسبت مستقیم دارد. زیرا افزایش فازهای جامد و بالا رفتن درصد سیلیس در مایع باقی مانده موجب افزایش گرانروی میشود.
حرارت ماگماها
حرارت ماگماها بین 1500 تا 500 درجه سانتیگراد است. ماگماها وقتی میتوانند به سطح زمین برسند که حرارتی بین 950 ( ریولیتها ) تا 1200 درجه سانتیگراد ( بازالتها ) داشته باشند زیرا در کمتر از این حدود حرارتی ، ماگماها منجمد شده و در همان عمقی که هستند متوقف میشوند.
ترکیب شیمیایی ماگماها
مطالعات زیادی برای تشخیص ترکیب شیمیایی ماگماها از لحاظ کانی شناسی ، درصد اکسیدها و مواد فرار صورت گرفته و نتیجه این شده که ماگماها اصولا از اکسیدهای مختلف تشکیل شده‌اند اما بسته به نوع ماگما درصد هر اکسید متفاوت است. اکسیدها عمده سازنده ماگماها عبارتند از:
Si O2 , Al2 O3 , Fe O , Fe2 O3 , Ca O , Mg O , Na2 O , K2 O , Ti O2 , Mn O , P2 O5 , H2 O , C O2
علاوه بر اکسیدها فوق ، ترکیبات زیر نیز در ماگماها دیده شده‌اند:
Fe Cl3 , Al cl3 , B O3 , H F , H CL , C O , S O2 , S H2 , H2 , N H3 , C H4 ,
توزیع جغرافیایی آتشفشانها
علوم طبیعت > زمين شناسي > آتشفشان شناسی
________________________________________
در زمان حاضر ، بیش از 500 آتشفشان با درجات فعالیت مختلف شناخته شده‌اند. البته این تعداد ، نمایشگر تمامی آتشفشانهای موجود در زمین نیست. زیرا تعداد زیادی آتشفشان فعال در زیر دریاها موجودند که هنوز تعدادی از آنها ناشناخته‌اند.
توزیع آتشفشانها
توزیع این آتشفشانها یکنواخت نیست بلکه تمرکز آنها در مناطق خاصی است. تمرکز آتشفشانها در مناطق و نواحی خاصی از زمین است که این مناطق در حقیقت نمایشگر نقاط ضعف زمین هستند. مناطق مزبور را می‌توان به دسته‌های زیر تقسیم کرد:
منطقه اقیانوس آرام
قسمت اعظم آتشفشانها (حدود 60 درصد) در سواحل و جزایر اقیانوس آرام واقعند. آتشفشانهای فعال در منطقه اقیانوس کبیر ، روی منحنی دایره مانندی متمرکز شده‌اند که به نام حلقه آتشین یا کمربند آتشین خوانده میشود. آتشفشانهای معروفی چون آلئوتین ، آلاسکا ، رشوز و پله در امتداد این حلقه قرار گرفته‌اند. آتشفشان معروف هاوایی در داخل این حلقه واقع شده است.
منطقه مدیترانه یا منطقه کوههای جوان آلپ
این منطقه دارای اهمیت کمتری است زیرا تعداد زیادی از آتشفشانهای آن خاموش است. از جمله آتشفشانهای معروف آن می‌توان وزو ، استرمبولی و ولکانو در ایتالیا ، آتشفشان خاموش دماوند در ایران و آتشفشانهای جزایر سوئد را نام برد.
منطقه اقیانوس اطلس
این منطقه نیز از نظر فعالیتهای آتشفشانی اهمیت منطقه اقیانوس آرام را ندارد. از جمله آتشفشانهای معروف این ناحیه می‌توان آتشفشانهای ایسلند ، قناری و آتشفشانهای جزایر دماغه سبز را نام برد. در این منطقه تعداد زیادی آتشفشان زیر دریایی نیز وجود دارد.
منطقه اقیانوس هند
مهمترین آتشفشانهای این منطقه آتشفشانهای عظیم جزایر ریونیون در نزدیکی ماداگاسکار است. علاوه بر آتشفشانهایی که در اطراف مناطق یادشده وجود دارند، در بعضی موارد آتشفشانهای پراکنده‌ای نیز دیده میشود که از جمله آنها می‌توان از آتشفشانهای شمال اربوس و ترور در قطب جنوب نام برد.
فعالیتهای آتشفشانی در ایران
از نظر زمین شناسی ، ایران را به چهار واحد ، ایران شمالی ، ایران مرکزی ، ایران جنوبی و چینهای ساحلی تقسیم میکنند. بنابراین لازم است که آتشفشانهای هر یک از این واحدها ، جداگانه بررسی شود.
ایران شمالی یا البرز
ایران شمالی شامل کوههایی است که از آذربایجان شروع شده تا خراسان ادامه دارد و بطوری که می‌دانیم، این کوهها در غرب به نام کوههای آذربایجان ، در قسمت مرکزی به نام البرز و در قسمت شرقی به نام هزار مسجد خوانده میشود. آتشفشانهای ایران شمالی عبارتند از :
• آتشفشان دماوند : ارتفاع قله این آتشفشان 5860 متر است. این آتشفشان در حال حاضر خاموش است. فعالیتهای متناوب این آتشفشان از دوره الیاس شروع شده و آخرین فعالیت آن در اوائل کواترنری بوده است. دماوند از گروه آتشفشانهای نوع استرومبولی است.
• آتشفشان سهند : این آتشفشان خاموش ، در جنوب شرقی تبریز قرار دارد. فعالیت سهند مربوط به اوائل کواترنری بوده. این آتشفشان از تجمع بیش از 12 مخروط که به فاصله چند کیلومتر از هم قرار دارند، تشکیل شده است. ارتفاع بلندترین مخروط این آتشفشان ، قله جام نام دارد که این قله حدود 3200 متر است.
• آتشفشان سبلان : این کوه در حوالی شهر اردبیل واقع شده است و خود از سه مخروط آتشفشان که در یک ردیف قرار گرفته‌اند، تشکیل شده است. در اطراف سبلان ، چشمه‌های آب گرم متعددی که مربوط به پدیده‌های بعد از این آتشفشان هستند، دیده میشود.
• آتشفشان آرارات کوچک : این آتشفشان خاموش ، که در گوشه شمال غربی ایران قرار دارد، به شکل یک مخروط بزرگ است و ارتفاعش به 3000 متر میرسد.
• آتشفشان آرارات بزرگ : این قله در چند کیلومتری آرارات کوچک قرار دارد و ارتفاع آن به 25000 متر میرسد.
ایران مرکزی
این نام به فلات وسیع و بسته‌ای تطلاق میشود که تقریبا نصف وسعت ایران را تشکیل میدهد و بین رشته کوههای ایران شمالی و جنوبی محدود است. هر چند تودههای آذرین نفوذی فراوانی در این قسمت از ایران وجود دارد. ولی اثری از فعالیتهای آتشفشانی در آن دیده نشده است.
ایران جنوبی یا رشته کوههای زاگرس
رشته کوههای زاگرس از مرکز ایران و ترکیه در شمال غرب شروع میشود و تا بلوچستان ادامه دارد و ادامه آن در شمال غربی به کوههای ترکیه و در جنوب شرق به کوههای پاکستان وصل میشود. آتشفشانهای مهم این واحد عبارتند از :
• آتشفشان الوند : این آتشفشان خاموش ، در حوالی همدان واقع است و در اطراف آن آثار سنگهای آتشفشانی دیده میشود.
• آتشفشان تفتان : این آتشفشان که تنها آتشفشان فعال ایران است، بلندترین قله کوههای بلوچستان را تشکیل میدهد. در اطراف تفتان چشمه‌های متعدد گوگردی وجود دارد و جنس گدازه‌های آن آندزیتی است.
چینهای ساحلی
جنوبی ترین قسمت ایران را منطقه چینهای ساحلی تشکیل میدهد. هرچند در این قسمت آتشفشانی وجود ندارد. ولی در آن بعضی سنگهای آذرین خروجی از قبیل ریولیت و تراکیت دیده شده است.
چکیده
فعالیتهای آتشفشانی ایران بر دو امتداد قرار دارند یکی امتداد ایران شمالی یا البرز است که روی ان بطوری که دیدیم آتشفشانهای دماوند ، سهند ، سبلان ، آرارات کوچک و بزرگ قرار گرفته است و دیگری ، قوس ایران جنوبی یا زاگرس است که آتشفشانهای الوند و تفتان را دربر میگیرد. با توجه به این دو امتداد می‌توان گفت که امتدادهای مزبور در حقیقت امتداد نقاط ضعیف ایران هستند.
با توجه به اینکه اکثر زلزله‌های ایران در این دو ردیف متمرکز بوده‌اند (زلزله‌های قوچان ، بجنورد ، گرگان ، ترود لاریجان ، بوئین زهرا و آستارا در ردیف ایران شمالی و زلزله‌های بلوچستان ، لار ، کردستان ، شاپور و خوی در ردیف ایران جنوبی) صحت این ادعا تایید میشود.
بهره برداری از آتشفشان
علوم طبیعت > زمين شناسي > آتشفشان شناسی
________________________________________
ویژگیهای طبیعی آتشفشان
از مهمترین ویژگی های محیطی و سیماهای زمین شناختی بیشتر آتشفشانها وجود چشمه‌های آب گرم آبفشان ، دهانه و مخروط آتشفشانی است. چشمه‌های آب گرم از ویژگیهای هیدرولوژیکی و سیماهای زمین گرمایی هستند در بسیاری مناطق نظیر دماوند و سبلان دیده میشوند.
بهره برداری از ویژگیهای طبیعی آتشفشانی
مهمترین استفاده از انرژی زمین گرمایی جهت گرمایش ، تولید برق ، آب درمانی ، کشاورزی ، پرورش آبزیان و توریسم میباشد.
بلایای همراه آتشفشان
یکی از انواع بخصوص فوران و انفجارات آتشفشانی و آذرآواری ، مخلوطی از گازهای داغ و خاکستر داغ ریز به نام Nuee Ardente میباشد که بسیار کشنده است. این ابرهای سوزان (Glowing Clouds) بسیار گرمند و در داخل ابر دما تا 1000 درجه نیز میرسد و با سرعتی حدود صد کیلومتر در ساعت روان میشوند. و گازهای مختلف آتشفشانی نظیر Co2 و بخار آب که سمی نیستند ولی گازهای Co سولفور ، اسید کلریدریک نسبتا خطرناک و سمی‌اند. بیشتر مرگ و میر حاصل از آتشفشان هنگامی است که نوع فوران انفجاری و همراه با ذرات آذرآواری باشد.
پیش بینی فعالیت آتشفشان
از نظر فعالیت آتشفشانها به سه گروه فعال ، خاموش یا مرده و خفته (Dormant) آتشفشان فعال اخیرا فوران کرده باشد. آتشفشانی که به تازگی فوران نداشته و تحت تأثیر فرسایش زیاد بوده است (خاموش) و آتشفشانی که به تازگی فوران کرده باشد و از نظر فرسایش تازه به نظر برسد از نوع غیرفعال و یا خفته است اما دارای پتانسیل فعالیت میباشد.
پیش درآمدهای آتشفشانی
آتشفشانهای مهم بطور آنی اتفاق نمی‌افتند این قبیل فورانها با یک سری تغییرات محیطی همراهند از قبیل زمین لرزه ، تغییر شکل زمین ، پدیده‌های زمین گرمایی و تغییرات شیمیایی متأسفانه چنین پدیدههایی همیشه اتفاق نمی‌افتند. از اینرو پیش بینی اکثر آتشفشانها قدری مشکل است. بررسیهای دیگر پیش بینی آتشفشان را توسط رفتار حیوانات قبل از وقوع آتشفشان حکایت میکند.
عکس‌العمل در برابر پیش بینی فوران
تخلیه منطقه تا زمان کاهش فرونشست فعالیت آتشفشانی است. پیش بینی دقیق و ارزیابی صدمات خصوصا در مورد آتشفشانهایی که مدت زیادی فعال نبوده‌اند بسیار دشوار است این امر به دلیل نبود سوابق تاریخی و مقایسه آنها با اطلاعات موجود است.
آتشفشان جزایر هاوایی
علوم طبیعت > زمين شناسي > آتشفشان شناسی
________________________________________
اطلاعات اولیه
بطور کلی آتشفشانهای عهد حاضر در سه منطقه تکتونیکی متفاوت پاکنده‌اند که عبارتند از : حاشیه صفحات همگرا ، که این نوع آتشفشانها را کمپرسیونی می‌گویند. مانند حلقه آتشین اقیانوس کبیر هم در آسیا و هم در حاشیه قاره آمریکا ، آتشفشتهای در مرز صفحات واگرا که این قبیل ، آتشفشانها را آتشفشانهای کشتی می‌گویند که با دور شدن صفحات فعالیتهای آتشفشانی شدت می‌یابد، مانند انواعی که در پشته برآمده اقیانوس اطلس و یا در ریخت شرق آفریقا وجود دارند.
گروه دیگری از آتشفشانها وجود دارند که از داخل صفحات خارج میشوند و آنها را آتشفشانهای میان صفحه‌ای ( Intraplate ) می‌گویند، مانند آتشفشانهای هاوایی و آتشفشانهای دریای کارائید و ماسیف سانترال فرانسه.
نظریات نقطه‌های داغ (Hot Spot)
تفسیر آتشفشانهای میان صفحه‌ای
برای تفسیر آتشفشانهای میان صفحه‌ای ، توزو وسیلون کانادایی و بعد از آن جسیون مورگان آمریکایی نظریه‌ای را پیشنهاد کردند که به آن نقطه‌های داغ می‌گویند. به موجب این نظریه در درون زمین و در مناطق عمیقتر در زیر ضخامت لیتوسفر ، مناطق گرم و داغی وجود دارد که مواد مذاب از آنها بالا می‌آیند، زمین را سوراخ میکنند و به سطح زمین می‌رسند. از انباشته شدن همین مواد ، کوههای آتشفشانی در داخل صفحات بوجود می آیند. این محلها ممکن است در داخل صفحات اقیانوسی و یا در داخل صفحات قاره‌ای باشند.
نقاط داغ در داخل صفحات اقیانوسی
آتشفشانهای جزایز هاوایی در اقیانوس آرام قرار دارند و فعالترین آتشفشانهای دنیا به شمار می‌آیند. در واقع مجمع الجزایر هاوایی جزایری آتشفشانی هستند که در امتداد خطی (جنوب شرق - شمال غرب) پراکنده اند. برای پیدایش این آتشفشانها فرض میشود که در داخل گوشته فوقانی نقطهای بسیار گرم به پهنای تقریبی 1000 کیلومتر وجود دارد. با توجه به حرکت و جابجایی صفحه اقیانوس آرام که از روی این نقطه مانند یک قالی جابجا میشود و در نتیجه در این محل گرمای زیادی دریافت میکند لذا ذوب میشود و آتشفشانهای خطی ، مانند جزایر هاوایی بوجود می‌آید.
با توجه به سن سنگهای آتشفشانی که قدیمی‌ترین آنها در حدود 75 میلیون سال سن دارد می‌توان چنین نتیجه گرفت که قدیمی‌ترین آتشفشان جزایر هاوایی در 75 میلیون سال قبل ، در نقطه فعلی هاوایی قرار داشته و طی این مدت از آن دور شده است.
نقاط داغ اقیانوس کبیر
با توجه به این نکته که خط مزبور در ناحیه‌ای با سن 42 میلیون سال انحنا دارد، می‌توان ادعا نمود که از 42 میلیون سال به این طرف جهت حرکت صفحه لیتوسفر در ناحیه مزبور کمی عوض شده است. هر جزیره آتشفشانی که به تدریج از روی نقطه داغ دور میشود از ارتفاعش کاسته شده و ابتدا به صورت گی‌یو و بالاخره مانند یک آتل نمایان میشود. غیر از نقطه داغ بسیار گرم مذکور ، در اقیانوس کبیر نقاط داغ دیگری نیز وجود دارد که جزایر آتشفشانی به موازات و هم جهت با جزایر هاوایی ایجاد کرده‌اند، مانند مجمع الجزایر تواموتو ، سوسیتی ، ساموا ، کارولین ، جزایر استرال.
در اقیانوس کبیر دو سری جزایر به موازات هم وجود دارند که سن یکی از ردیفها از 55 میلیون شروع و به 4.8 میلیون سال ختم میشود. در حالی که در ردیف دیگر (یعنی جزایر تاهیتی که کمی دورتر و به موازات آن قرار دارند) سن قدیمی‌ترین آتشفشان 4.4 میلیون سال و آخرین آنها سنی در حدود 0.4 میلیون سال دارد. این مسئله نشان میدهد که نقاط داغ در زیر جزایر ردیف اول از بین رفته ولی در جای دیگر مثلا در مجمع الجزایر تاهیتی شروع به فعالیت مجدد نموه است.
نقاط داغ درداخل صفحه قاره‌ای
نقطه داغ ممکن است در زیر قاره‌ها نیز وجود داشته باشد و مانند حالت قبل عمل کند. در این صورت ماگمای آلکالن تولید میشود و تودههای آتشفشانی به دنبال هم بوجود می‌آیند. آتشفشانهای ماسیف سانترال فرانسه که در داخل پلیت قاره‌ای اورازی (Eurasie) قرار دارند، جزو این دسته محسوب میکنند.
با توجه به اینکه آتشفشانهای ماسیف سانترال فرانسه به صورت تودههای بسیار وسیع و درامتداد خاص قرار ندارند، تصور میشود که فشار پلیت اقیانوس اطلس که از غرب به شرق بوده و منشا پلیت آفریقا که تقریبا از جنوب به شمال بوده است بطور غیر یکنواخت پلیت اورازی و در نتیجه ماسیف سانترال را جابجا نموده و باعث پراکندگی نامنظم آتشفشانهای ماسیف سانترال شده است.
آتشفشان دماوند
علوم طبیعت > زمين شناسي > آتشفشان شناسی
________________________________________
مخروط دماوند ، شاخص‌ترین آتشفشان چینهای کواترنری ایران است. تاریخ فعالیت این آتشفشان بخوبی شناخته نشده و مخروط آن استراتر ولکانی است که ارتفاع آن از سطح دریا 5670 متر ( 5611 متر وزیری ، 1362 ) ولی از زمینهای اطراف 1600 متر تا 2000 متر است. مخروط آن منظم و روی کوههای فراسایش یافته‌ای که در حدود 3500 متر از سطح دریا ارتفاع دارند واقع است. دامنه کوه بوسیله جریانهای گدازه‌های متعدد که از قله یا از مخروطهای فرعی سرازیر شده اند پوشیده شده است.
آشنایی
گدازه‌های دماوند وسعتی در حدود 400 کیلومترمربع را پوشانیده اند. به علاوه جدیدترین گدازهها در دامنه غربی مخروط قرار گرفته‌اند و روی همین دامنه مخروطهایی از خاکستر وجود دارد. قله دماوند نسبتا پهن میباشد. در ضلع جنوبی و در ارتفاع 5100 متری آن گازها و فرمرولها نمایان هستند. این محل متعلق به یک دهانه قدیمی است که بوسیله قله مخروطی فعلی مستور گردیده است. در ضلع جنوب شرقی ، نقشه های ولکانی کلاستیک ریزشی و جریانی ضخامت زیادی به خود اختصاص داده است.
دهانه آتشفشان دماوند
قطر دهانه آتشفشان در حدود 400 متر است. قسمت مرکزی دهانه ، بوسیله دریاچه‌ای از یخ پوشیده شده و در حاشیه آن دودخان‌هایی وجود دارد که زمین های اطراف را به رنگ زرد درآورده اند. جدا از دهانه فعلی ، شواهدی از دهانه های قدیمی را می توان دید. یکی از این دهانه های قدیمی در پهلوی جنوبی و در ارتفاع 100 متر قرار دارد که در حال حاضر ، محل خروج گازها و دودخان‌ها است. در پهلوی شمالی دماوند اثر دیگری از یک دهانه قدیمی به قطر حدود 9 کیلومتر دیده می شود که امروزه رودخانه نونال در آن جریان دارد.
سنگهای دهانه قدیمی کمی بازیک تر از گدازه های جوان دماوند است. اگرچه بروس و همکاران ( 1977 ) با توجه به ترکیب شیمیایی گدازهها ، دماوند را آتشفشانی دیررس و دور از زاگرس میدانند که در تشکیل آن برخورد صفحه‌ها و پدیده فرورانش از نوع خاص و ذوب پوسته اقیانوسی نقش داشته، ولی جایگاه این مخروط در محل تلاقی البرز خاوری و باختری این ذهنیت را تقویت میکند که تلاقی گسل های عمیق پوسته ، بویژه انواع امتداد لغز شمال باختری و شمال خاوری ، محل مناسبی برای رسیدن ماگما به سطح زمین بوده است.
فعالیت آتشفشانهای دماوند
جریان گدازه که از دامنه غربی سرازیر گردیده وارد رودخانه لار شده است و در مسیر آن سدی ایجاد کرده و دریاچه سدی لار را پدید آورده است. این سد بوسیله رسوبات پر گردیده و پس از شکسته شدن گدازه‌های سدکننده مزبور ، جریانهای آب روی آن برقرار گردید، شاهد این امر وجود تراس (پادگانه آبرفتی) در قاعده دامنه غربی دماوند است.
اندازه گیریهای سن با روش کربن 14 که از مواد کربن‌دار (چوب) موجود در این رسوبات آبرفتی به عمل آمده ، حداقل سن دماوند در حدود 38500 سال تعیین شده است. با توجه به اینکه آثار یخچالهای پلئستیوسن در روی مخروط آتشفشانی از بین رفته است می‌توان ادعا نمود که فعالیت عظیمی که کوه دماوند را شاخته است بعد از یخبندان عظیم یعنی در دوره هولوسن عمل کرده است ( حدود 10000 سال قبل ).
سنگ شناسی دماوند
کوه دماوند یک آتشفشان مختلط است که جریانهای گدازه آن زیاد و مواد پیروکلاستیک آن نسبتا کم و شامل پوسن ، توف و رسوبات لاهار می باشد. فراوانترین گدازه دماوند ، سنگی است که به آن تراکیت گفته میشود ( به علت بافت پورفیری ، رنگ روشن ، با بلورهای پلاژیوکلاز ، سانیدین ، بیوتیت ، پیروکسن و آپاتیت) و پس از آن آندزیت و بازالت است.
در بین سنگهای آتشفشانی دماوند توفها جایگاه ویژه دارند که شامل انواع متعددی از توف شیشه‌ای (در دره هراز و شمال دماوند) ، توف تراکیتی (در قله) ، توف شیشه‌ای پامیسی (در تینه) هستند. جدا از سنگهای گفته شده ، نهشته‌های جریانی آذر آواری باختر دماوند و نهشته‌های بلوک مانند از فراورده‌های آتشفشان دماوند هستند.
ویژگیهای ژئوشیمیایی سنگهای دماوند
کهن‌ترین گدازه‌های کواترنری دماوند از نوع بازالت قلیایی است که در نتیجه تفریق ماگمایی پرمایه تر از سیلیس ، ظاهر شده‌اند. بطور کلی ، سنگهای دماوند از سه نوع بازیک ، حد واسط اسیدی هستند. انواع بازیک فقط شامل گدازه‌های بازالتی و تراکی بازالتی است ولی در انواع حد واسط و اسیدی افزون بر گدازهها ، سنگهای آذر آواری و اپی کلاستیک نیز وجود دارد. حجم اصلی کوه دماوند را سنگهایی تشکیل می‌دهند که از نظر سیلیس ، حد واسط بوده و مقدار سنگهای بازیک ، بسیار کمتر از دیگر سنگهاست.
بیشتر سنگهای دماوند از نوع حد واسط (SiO2 بین 52 تا 63 درصد) و مقدار کمتری نیز از نوع اسیدی (SiO2>%63) هستند که به دو صورت گدازهها و سنگهای آذر آواری رخنمون دارند. فورانهای اولیه از فورانهای بعدی دماوند بازیک‌تر بوده است و این امر تفریق ماگما را در آشیانه ماگمایی نشان می دهد. گدازه‌های دماوند از نظر شیمیایی اختصاصات ویژه‌ای دارند یعنی سرشار از سیلیس و آلکالن اند، مقدار آهن آنها کم و نسبت Feo / Mgo نیز ناچیز و به سری شوشونیتی متعلق است.
آتشفشان سبلان
علوم طبیعت > زمين شناسي > آتشفشان شناسی
________________________________________
آتشفشان سبلان از نوع آتشفشان نقطهای و مخروط آن نوع مختلف است که از نظر ساختمان و حجم شبیه آتشفشانهای قاره‌ای است ولی از نظر ترکیب شیمیایی شباهتی با انواع حاشیه قاره‌ای ندارد و این کوه در مشرق تبریز واقع است.
ارتفاع آتشفشان سبلان از سطح دریا 4800 متر و گدازه های آن مساحتی معادل 1200 کیلومتر مربع را اشغال نموده‌اند.
قله‌های آتشفشان سبلان
به علت فروریختگی و ریزش دهانه (کالورا) شکل مخروط به شدت قطعه قطعه شده است. آتشفشان سبلان سه قله دارد که به دلیل فروریختگی به شدت فرسوده است. قله بلندتر سبلان سلطان و دو قله دیگر هرم داغ یا سبلان کوچک و آقام داغ یا کسری نام دارند.
در قسمت شمال و در قاعده‌ای که بلندتدین قله سبلان در آن واقع است، دریاچه کوچکی وجود دارد که احتمالا باقی مانده دهانه آتشفشانی است. آتشفشان مرکزی بر روی یک فرا بوم خاوری _ باختری از گدازه‌های ائوسن فوران کرده است.
فعالیت آتشفشان سبلان
فعالیت قدیمی سبلان از ائوسن شروع گردید ولی آنچه که کوه سبلان را بوجود آورده در پلیوسن شروع به فعالیت نموده و تا عصر بعد از آخرین یخبندان هم ادامه داشته است .
شواهد خاموشی آتشفشان سبلان
در دامنه جنوبی سبلان ، چشمه های گوگردی زیادی وجود دارد که آب آنها در حدود 40 درجه سانتیگراد حرارت دارد و تنها گواه فعالیت آتشفشان خاموش سبلان است. این چشمه‌های گوگردی نشان دهنده آخرین فعالیتهای یک آتشفشان است و بیانگر خاموش نشدن آتشفشان میباشند.
تحولات ماگمایی آتشفشان سبلان
به نظر میرسد که تحولات ماگمایی این آتشفشان را نباید به صورت یک تفریق ساده در نظر گرفت، بلکه به احتمال در روند عادی افزایش اسیدیته در حین تفریق ، بازگشت به خصوصیت بازیک نیز صورت گرفته است. مواد سازنده این آتشفشان از یک ماگمای عمقی حاصل گردیده ولی تحت تاثیر فرآیندهای کم و بیش پیچیده ای قرار داشته که تبلور بخشی ، هضم و اختلاط دو ماگما از اهم آنها است.
فازهای شکل گیری آتشفشان سبلان
• فاز گدازه ای سبلان قدیم ، که شامل 5 مرحله ماگمازایی است.
• فاز فرونشینی کالورا و فعالیت انفجاری که با انباشت حدود 100 متر نهشته‌های آذر آواری در دامنه شمالی همراه بوده است.
• فاز تشکیل گنبدها و جریانهای گدازه سبلان جدید که با تشکیل روانه‌های تراکی آندریت تاداسیت و شکل گیری بلندترین قسمت آتشفشان همراه بوده است.
گونه‌های آتشفشانی سبلان
در یک نگاه کلی در کوه سبلان سه سری آتشفشان قابل تشخیص است که عبارتند از :
• نخست ، سری پیدایش کوه سبلان که در واقع شامل گدازه‌های میوسن و از جنس لاتیت _ بازالت است.
• دوم ، سری پیش از پیدایش کالورا از جنس لاتیت _ آندریت که به داسیت متحول شده اند . این سری در پلیو _ کواترنری بوجود آمده است.
• سوم ، سری پس از پیدایش کالورا ، یا سری بالایی که بخش اصلی آن ترکیب داسیتی دارد. این سری هم در پلیو _ کواترنری بوجود آمده است
آتشفشان سهند
علوم طبیعت > زمين شناسي > آتشفشان شناسی
________________________________________
آتشفشانهای بزرگ سهند ، در 40 کیلومتری جنوب تبریز واقع است و با آتشفشانهای کوچکتر شمال غرب دریاچه ارومیه و مرکز آتشفشانی ارمنستان و آرارات که در نزدیکی مرز ایران واقع است، ارتباط دارد.
آشنایی
ارتفاع کوه سهند از سطح دریا 3695 متر می باشد و مخروطی بسیار پهن و گسترده دارد که از توفها و خاکسترهای فوران تشکیل گردیده و بر اثر آبهای جاری دره‌های تنگی در آنها ایجاد شده است. سهند مخروط بسیار پهن و گسترده ای از تناوب منظم گدازه و خاکستر است که چینه بندی منظم دارد. مواد آتشفشانی سهند بر روی رسوبات مختلف (از پالئوزوئیک تا میوسن) و مساحت تقریبی 4500 کیلومتر مربع را پوشانیده است. این وسعت قشر نازک خاکسترهای آتشفشانی سهند در مناطق دوردست (مثلا در اطراف جاده بستان آباد - تبریز) را شامل نمی شود.
فعالیت آتشفشان سهند
تعیین سن مطلق گدازه‌های سهند بین 14/0 میلیون سال تا 12 میلیون سال را نشان داده است. با این ترتیب آتشفشانهای سهند در چند مرحله فعالیت داشته و در حد بین این مراحل فعال ، آرامش نسبی برقرار بوده است. وجود رسوبات حاصل از فرسایش مواد آتشفشانی و سن متفاوت نمونه ها ، مسئله فوق را تائید می کند.
محیط رسوبی گدازه‌های سهند
سیمان لایه‌ای سنگها ، دانه بندی رسوبات و وجود آثار انواع ماهی در خاکسترهای خلعت پوشان تبریز سبب شده تا عده ای از زمین شناسان ، براین باور باشند که سهند به صورت جزیره و یا شبه جزیره کوهستانی بوده که با دریایی کم ژرفا احاطه می‌شده و مواد آتشفشانی ورودی به این محیط ، به کمک جریان آب ، به صورت یکنواخت در سطحی وسیع پراکنده می‌شدند.
چینه شناسی آتشفشان سهند
سهند ، توده آذرین خروجی است که به صورت کلاهکی برروی پایه ای از سنگهای رسوبی به سن‌های مختلف قرار گرفته است. ضخامت مواد آتشفشانی بیش از 800 متر برآورد شده است و در یک نگاه کلی ، مواد آتشفشانی تشکیل دهنده سهند به ترتیب از پائین به بالا ، عبارتند از : کنگلومرای آتشفشانی ، افق‌های پامیس‌دار و گدازه‌های آندزیتی ، تناوبی از لایه های آگلومرایی ، روانه‌های برشی و لاهار و گدازه‌های داسیتی. بدین ترتیب با توجه به وضع چینه شناسی ، سهند را می توان نوعی کلاسیک از یک آتشفشان چینهای دانست.
ویژگی تکتونیکی آتشفشان سهند
به احتمال زیاد ، پیدایش آتشفشانهای سهند به تجدید فعالیت گسل سلطانیه - تبریز که از منطقه سهند عبور میکند، مربوط بوده است.
سنگ شناسی آتشفشان سهند
آتشفشان سهند بیشتر از نوع گدازه‌های ریولیتی ، داسیتی و آندزیتی اند که در بین آنها توفها و خاکسترهای فراوان دیده میشود. وجود خاکستر با قطعات پامیس در فواصل بسیار دور از قله ( مراغه ، میانه ، بستان آباد ) نشان میدهد که فورانهای انفجاری سهند بسیار شدید بوده است.
آثار زیست محیطی آتشفشان سهند
فوران انفجاری سهند در مدفون نمودن پستانداران حوالی مراغه بی‌تاثیر نبوده است. آثار این پستانداران ذی‌قیمت به دفعات مورد دستبرد علمی قرار گرفته و در موزه‌های مختلف دنیا ضبط شده است.
تحولات ماگمایی آتشفشان سهند
زمین شناسان بر اساس داده‌های جدید ، بر این باورند که:
• در سهند تغییر و تحولات ماگمایی در طول زمان صورت گرفته و این تحولات ناشی از تفریق ماگمای اصلی بر اثر نیروی گرانش میباشد. به گونه‌ای که ، در محفظه ماگمایی ، از ماده مذاب اولیه با ترکیب آندزیتی ( آندزیت قرمز گل ) ، سنگهای اسیدی شامل داسیت و ریوداسیت بوجود آمده است.
• با توجه به ترکیب شیمیایی سنگها ، به نظر میرسد که ماگمای تشکیل دهنده سنگها از ذوب بخش پوسته زیرین حاصل شده است.
بزرگترين دهانه آتشفشاني منطقه راين در نزديكي روستاهاي قلعه حسنعلي و توتك
در 30 کیلومتری جنوب شرق شهر راین واقع در استان کرمان ، در اطراف دهکده‌های قلعه حسنعلی ، قلعه حیدر و توتک تعداد 15 دهانه انفجاری وجود دارد. محققان در ابتدا این دهانه ها را محل برخورد سنگهای آسمانی دانستند اما پس از تحقیقات بیشتر آنها را دهانه های آتشفشانی تشخیص دادند که بین ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ سال قبل فعال بوده اند.
- در 30 کیلومتری جنوب شرق شهر راین واقع در استان کرمان، در اطراف دهکده‌های قلعه حسنعلی، قلعه حیدر و توتک تعداد 15 کراتر انفجاری در عهد حاضر بوجود آمده است . گویوویچ 1973 برای اولین بار این کراترها را محل برخورد سنگهای آسمانی ذکر کرد، میلتون1976 و سپس سبزه‌ای 1363 آنها را کراترهای آتشفشانی دانستند. کراترها در سنگهای آتشفشانی ائوسن، آلگلومرای اولیگومیوسن و آبرفتهای کواترنر تشکیل شده‌اند . از 14 کراتر منطقه فقط کراتر شماره 9 سنگهای ماگمایی جوان و الترابازیک بیرون ریخته‌است . مواد پرتابی‌که در همه کراترها عمومیت دارند عبارتند از ولکانیت‌های ائوسن سنگهای رسوبی آتشفشانی (آلگلومرا) اولیگومیوسن و سنگهای تخریبی شیمیائی کواترنر و در بعضی از کراترها سنگهای آذرین درونی مانند گرانیت ، سی پنیت ، دیوریت و گابرو و نیز بصورت قطعات پرتابی‌دیده میشوند . بنظر میرسد که سنگهای پرتابی گرانولار سنگهای نفوذی منطقه میباشند که هنوز در سطح زمین رخنمون نیافته‌اند. در کراتر شماره 9 بخش قابل توجهی از قطعات پرتابی بصورت گزنولیت در درون بمبهای الترا بازیک پیدا میشوند . این گزنولیت‌ها اکثرامتخلخل هستند زیرا متحمل ذوب بخشی شده‌اند. نسبت حجمی گزنولیت و گزنوکریست‌های پوسته‌ای در بمبهای الترابازیک گاهی بقدری زیاد است که ترکیب شیمیائی ماگمای اولیه را متاثر ساخته است ، بهمین علت سعی کرده‌ایم از قطعات پرتابی الترا بازیک آلایش نیافته‌تجزیه شیمیائی بعمل آوریم . ترکیب شیمیائی ماگمای الترا بازیک و غنی از پتاسیم قلعه حسنعلی در حد واسط ترکیب شیمیایی گروه کامافوجیت و گروه اوراندیت قرار میگیرد اما از لحاظ فراوانی CaO به گروه کامافوجی‌تی نزدیکتر است . از آنجائیکه امروزه هر دو گروه‌فوق‌الذکر را بنام لامپروئیت میخوانند لذا ما نیز اسم لامپروئیت را برای سنگهای التراپتاسیک قلعه حسنعلی انتخاب کرده‌ایم. ماگماهای لامپروئیتی، جز در بخش کوچکی از شاخه غربی ریفت شرق افریقا، در سایر نقاط جهان در مناطق سابداکشن فسیل (تصادم) و یا در مناطق‌غیر ریفتی دیده میشوند. طبق عقیده اکثر محققین در این ماگماتیسم متاسوماتیسم گوشته‌ای و تولید یک فاز آبدار غنی از پتاسیم مانند فلوگوپیت یا ریشتریت (آمفیبول غنی از پتاسیم) شرکت این فاز در ذوب بخشی پریدوتیت سبب میشود تاماگمای حاصل از لحاظ K2O و MgOغنی و از نظر Cao فقیر باشد . متاسوماتیسم گوشته‌ای را اکثر محققین ناشی از آبگیری از یک پوسته اقیانوسی فرورانده (گاهی سرگردان در گوشته) میدانند که کانی‌شناسی گوشته را متاثر میسازد بعضی دیگر از دانشمندان متاسوماتیسم راناشی از جریان سیالات و کنوکسیون‌درون گوشته‌ای تصور میکنند. در خصوص منطقه قلعه‌حسنعلی از آنجائیکه اکثر محققین وقوع سابداکشن بین پوسته اقیانوسی نئوتتیس و ایران را در طول مزوزوئیک و نئوژن محرز میدانند، لذا تصور وجود رابطه بین ماگماتیسم لامپروئیتی این منطقه و پالئوسابداکشن نئوتتیس‌منطقی است . باوجود این نباید نقش تکتونیک را در منطقه نادیده گرفت ،زیرا در محدوده کراترهای انفجاری سه گسل اصلی نایبند، کلمرد و کوه بنان بهم رسیده و توسعه گسلهای فرعی در جهات مختلف قطع شده‌اند. این سه گسل اصلی راستگرد بوده و میتوانند حرکات‌چرخشی میکروبلوک‌های منطقه را سبب شوند. این حرکات صعود و فوران ماگماهای عمیق گوشته‌ای را تسهیل بخشیده و ممکن میسازد. نتایجی که در سایه این تحقیق گرفته شده‌است بصورت زیر خلاصه میشود : -1 تشخیص وجود یک ماگمای لامپروئیتی مسئول ولکانیسم انفجاری منطقه-2 معرفی ترکیب شیمیائی و کانی‌شناسی نورماتیو سنگهای لامپروئیتی و اینکه این سنگها در نورم خود دارای 20 تا 43 درصد فلدسپاتوئید میباشند که ازاین مقدار 2 تا 23 درصد کالسی لیت است . -3 تشخیص آلایش بخشی از ماگمای لامپرئیتی توسط مواد پوسته‌ای -4 تشخیص‌وقوع ذوب بخشی ضعیف در بعضی گزنولیت‌های اسیدی موجود در بمبهای لامپروئیتی که این میتواند از ذوب بخشی بزرگ مقیاس پوسته‌ای و احتمال ادامه ولکانیسم در این منطقه خبر دهد . -5 عدم وجود کربناتیت در منطقه قلعه حسنعلی و درمقابل فراوانی رسوبات آهکی‌دریاچه‌ای و چشمه‌ای و رگه‌های آهکی نفوذی که از نظر فراوانی عناصر کمیاب با کربناتیتهای جهان هیچگونه شباهتی ندارند. -6 تشخیص وقوع فقط یک فاز انفجاری و فوران در هریک از کراترها جز کراتر شماره 12 که اخیرا در داخل آن یک فوران کوچک فراتیک بصورت‌گل‌فشان صورت گرفته‌است ، الزامی است . -7 ارتباط ماگماتیسم لامپروئیتی این منطقه با سابداکشن نئوتتیس -8 وقوع یک فاز کششی در جهت شمال غرب - جنوب شرق تحت اثر حرکات راستگرد گسلهای اصلی منطقه -9 تشخیص مراحل مختلف فعالیت ماگمایی و نحوه فوران که‌بصورت شماتیک معرفی شده‌است ...
منبع: پایان نامه (کارشناسی ارشد) – خانم فاطمه شيشه بر
ولکانولوژی یا آتشفشان شناسی
ولکانولوژی یا آتشفشان شناسی از دو کلمه Volcano به معنی "آتشفشان" و Logos به معنی "شناخت" گرفته شده است.
دید کلی
می دانیم که زمین در ابتدا به حالت کره گداخته‌ای بوده است که پس از طی میلیونها سال بخش خارجی آن به صورت قشر سختی در آمد. این پوسته به دفعات بر اثر عبور مواد مذاب درونی سوراخ گردید و سنگهای آتشفشانی زیادی به سطح آن رسید. این عمل حتی در عصر کنونی نیز ادامه دارد. تمام پدیدههایی که با فوران تودههای مذاب بستگی دارند، پدیده آتشفشانی می‌گویند و علمی را که هدف آن بررسی این پدیده هاست با آتشفشان شناسی می‌نامند.
وقتی که از فعالیت آتشفشانی صحبت میشود در فکر خود فورانهای بزرگ ، سیلهایی از گدازه ، بهمن‌هایی از سنگهای گرم و خاکستر ، گازهای سمی و خطرناک و انفجارات شدید در نظر مجسم می‌نماییم که با مرگ و خرابی همراه است. به قول ریتمن کسی که این حوادث را می‌بیند هرگز نمی‌تواند فراموش کند و این امر به قدرت عظیم طبیعت و ضعف نیروی انسانی مربوط میباشد.
بزرگترین آتشفشان کره زمین
بزرگترین آتشفشان کره زمین مونالوآ نام دارد که بخشی از جزایر هاوایی را تشکیل میدهد. محیط قاعده مخروط این آتشفشان 600 کیلومتر و قله آن نسبت به کف اقیانوس که آن را احاطه کرده است 10 کیلومتر ارتفاع دارد. این آتشفشان ، همراه با سایر قسمتهای جزایر هاوایی نشاندهنده موادی هستند که به وسیله فورانهایی که از یک میلیون سال پیش تا کنون ادامه داشته‌اند، بیرون ریخته شده‌اند.
بزرگترین آتشفشان کشف بشر
بزرگترین آتشفشانی که تا کنون به وسیله بشر کشف شده است، الیمیوس مونز یا کوه المپیک نام دارد که در کره مریخ واقع است. شواهد به دست آمده از طریق عکسبرداریهای سفینه فضایی ماریند 9 نشان میدهد که ارتفاع این آتشفشان احتمالا 23 کیلومتر بوده و کالدرای آن نیز 65 کیلومتر عرض دارد.
نمونه‌ای از فورانهای مهم دنیا
آتشفشان وزوو
آتشفشان مونالوآ
آتشفشان پله
آتشفشان بزیمیانی
آتشفشان پاری کوتین در مکزیک
آتشفشان سنت هلن
اقسام آتشفشانها
آتشفشانهای نقطهای که مواد گداخته از یک محل بیرون می‌آید (آتشفشان نوع مرکزی). انواع آتشفشانهای نقطهای عبارتند از:
آتشفشانهای نوع هاوایی یا سپری
آتشفشانهای نوع استرومبولی
آتشفشانهایی پرکابی
آتشفشانهای نوع پله
آتشفشانهای نوع ولکانو
آتشفشانهای شکافی یا خطی که فوران آن در امتداد یک شکاف صورت میگیرد. انواع آتشفشانهای شکافی یا خطی عبارتند از:
فورانهای خطی غیر انفجاری
فورانهای خطی انفجاری
رابطه آتشفشان شناسی با سایر علوم زمینی
ژئوفیزیک: برای اثبات و آگاهی از کانونهای درونی آتشفشانها و پیشگویی شکل و محل و موقعیت آن.
ژئوشیمی: تعیین دقیق عناصر که بصورت مواد جامد ، مایع و گاز از آتشفشان خارج میشوند.
ترمودینامیک: برای فهم و ارزیابی نیروی حرارتی آتشفشان و انرژی حاصله از آن و رابطه تشکیل مواد گداخته با حرارت و فشار و همچنین انجماد آن.
سنگ شناسی: جهت اطلاع از اختصاصات گدازه و شناسایی دقیق سنگهای آتشفشانی
رسوب شناسی: پراکندگی و نحوه انتشار مواد جامد آتشفشانی در دریاها و خشکیها که به صورت خاکستر ، توف ، برش و ... ته نشین میشوند.
اهمیت آتشفشان شناسی
از نظر اقتصادی: استفاده از انرژی گرمایی آن و انرژی گازهای فومرولی در گردش توربین و به دست آوردن مواد شیمیایی با ارزش که امروزه در ایتالیا ، زلاندنو ، ژاپن و ایسلند اهمیت پیدا کرده است و در کشور ما نیز اخیرا برای استفاده از نیروی حرارتی زمین (انرژی ژئوترمال) حفاریهایی انجام شده است.
پیشگیری از خطرات اجتماعی آتشفشان
اطلاع و آگاهی از ساختمان و ترکیب پوسته و تا اندازه‌ای گوشته زمین.
کاربردهای علم آتشفشان شناسی
آگاهی از علم آتشفشان شناسی و شناخت آتشفشان ها در بسیاری از موارد نظری و کاربردی اهمیت شایان توجهی دارد که از آن جمله:
1-با کمک علم آتشفشان شناسی می توان تا حدودی از ساختمان و ترکیب داخلی زمین (حداقل پوسته و گوشته فوقانی) اطلاعاتی را کسب نمود.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
با کمک علم آتشفشان شناسی می توان به ساختار داخل پی برد
2 - هر چند مواد آتشفشانی که به سطح زمین می رسند، نماینده واقعی قسمت ذوب شده آن نیستند (به دلیل ذوب درصدی، تفریق، آلایش و...) ولی بخشی از مواد موجود در آنها که قطعاتی از سنگ های ذوب نشده قسمت های ژرف هستند و توسط آتشفشان ها به سطح زمین می رسند، می توانند نماینده قسمت ذوب شده باشند.بررسی این سنگهای بیگانه Olistolite و مواد آتشفشانی ما را در شناخت درون زمین یاری می دهد.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
3- امروز استفاده از انرژی ژئوترمال در بسیاری از کشورها مرسوم است و جزء انرژی های ارزان محسوب می شود.
سرزمین های نزدیک به آتشفشان های فعال، نیمه فعال و جوان که به تازگی آرامش یافته اند، دارای منابع انرژی خوبی هستند. این انرژی همچنین بعنوان یک منبع تجدیدپذیر و بدون آلودگی زیست محیطی در واقع یکی از امیدهای بشری است.
در کشور ما نیز منابع زمین گرمایی غیرعادی بسیاری وجود دارد که توجه به شناخت و چگونگی استفاده از انرژی آنها راهی است که به تازگی آغاز شده است و با کمی حفاری و ایجاد تاسیسات نسبتا ارزان می توان به منابع انرژی ارزشمندی دست یافت.
4- با عنایت به علم آتشفشان شناسی درباره فعالیت مجدد آتشفشان ها و خطرات احتمالی آنها آگاهی کافی در اختیار مجامع قرار می گیرد.
5- شناخت مسائل وابسته به آتشفشان هاو سنگ های آتشفشانی نظیر تفریق ماگمایی در آشیانه ماگمایی و محلول های گرمابی وابسته، جایگاه سنگ های آتشفشانی و خاستگاه آنها بسیاری از مسائل ژنتیکی کانی ها را حل می کند زیرا بسیاری از کانسارهای فلزی و غیر فلزی بطور مستقیم یا غیرمستقیم حاصل آتشفشان ها هستند. به طور نمونه وابستگی کانسارهای ذیل با پدیده ها و سنگ های آتشفشانی ذکر شده است: - <LI class=MsoNormal dir=rtl style="BACKGROUND: white; COLOR: black">
اغلب کانسارهای مس در ایران به طور مستقیم یا غیرمستقیم با سنگ های آتشفشانی مرتبط می باشند.
<LI class=MsoNormal dir=rtl style="BACKGROUND: white; COLOR: black">تمام کانسارهای Mn ایران با با سنگ های اتشفشانی و محلول های گرمابی وابسته به آنها ارتباط دارند. مانند کانسارهای منگنز استان قم – نائین و آذربایجان.
<LI class=MsoNormal dir=rtl style="BACKGROUND: white; COLOR: black">تمامی کانسارهای آنتیموان – آرسنیک ، جیوه و طلای اپی ترمال، وابسته به سنگ های آتشفشانی و محلول های گرمابی آنها هستند؛ مانند کانسارهای زرشوران – آق دره – شوراب – داشکستن.
<LI class=MsoNormal dir=rtl style="BACKGROUND: white; COLOR: black">تقریبا تمامی کانسارهای بنتونیت – کائولن «ترشیاری» و زئولیت های ایران با توف های اسیدی آتشفشانی در ارتباط می باشند.
برخی از کانسارهای سرب و روی نیز با سنگ های آتشفشانی ارتباط دارند.
6_ یک کوه آتشفشان دارای مراحل تولد، کودکی – جوانی (فعال)، پیری و مرگ (غیرفعال – نیمه فعال) است که می تواند با ایجاد کانسارها و منابع انرژی و با فعالیت های انفجاری، ساختار اقتصادی و اجتماعی یک کشور را تحت الشعاع قرار دهد. فعالیت آتشفشانی در عصر حاضر مانند زلزله در گروه بالایای طبیعی و ناگهانی محسوب می شود.
بهترین راه برای مقابله با چنین پدیده های طبیعی شناخت هر چه بیشتر آنها می باشد.
خوشبختانه در کشور ما در چند هزار سال اخیر آتشفشانی رخ نداده است. اما این واقعیت را نباید فراموش کنیم که سرزمین ایران در گذشته نه چندان دور (از نظر زمین شناسی)، پدیده های آتشفشانی بسیار فعالی را پشت سر گذاشته است که شواهد آنها به صورت صدها آتشفشان خاموش و نیمه خاموش نمایان است. البته این احتمال وجود دارد که فعالیت آتشفشانی دیگری در ایران رخ ندهد اما به هر حال با قاطعیت نمی توان گفت که تمام فعالیت های آتشفشانی در این سرزمین برای همیشه به خاموشی گرائیده است.
از طرف دیگر برای پیش بینی هر گونه فعالیت مجدد آتشفشانی در کشور می بایست برای هر یک از آتشفشانهای خاموش با سن کواترنر، یک شناسنامه تهیه شود تا تمامی ویژگی ها و رفتارهای گذشته آتشفشانی را داشته باشد تا بتوانیم با هر گونه تغییر در رفتار آنها، هشدارهای لازم را به جامعه داده و اطلاعات مفیدی را در اختیار مردم قرار دهیم.
در کشور ما فعالیت ها و پدیده های وابسته به آتشفشان بسیار چشمگیر می باشند. شناخت آتشفشانها و پدیده های وابسته و نقشی که آتشفشان ها در زمین شناسی ایران، کانسار سازی و تامین انرژی دارند، قابل تعمق است.
هنگام که غول‌ها می‌خروشند
۳۸ هزار و ۵۰۰ سال پیش بر پهنه‌ای میان دریای مازندران و دشت کویر، آن زمانی که هنوز رشته کوه البرز در اوایل جوانی خود به سر می‌برد، فوران عظیمی از گدازه و خاکستر و گاز ایجاد شد و در طی مدتی نه چندان کوتاه مخروط منظمی شکل گرفت که امروزه آن را به نام «دماوند» می‌شناسیم.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
تصویر ماهواره‌ای ناسا از آتشفشان دماوند
دماوند، که به عنوان بلندترین کوه ایران و بلندترین آتشفشان خاورمیانه شناخته میشود، در بخش لاریجان شهرستان آمل در استان مازندران قرار دارد.ارتفاع این پدیده‌ی آتشفشانی در منابع مختلف از ۵۵۴۳ تا ۶۴۰۰ متر و ارتفاع کاربردی آن ۵۶۱۰ متر ذکر شده است. هنگامی که هوا پاکیزه و آفتابی باشد دماوند ازتهران، ورامین، قم و همچنین کرانه‌های دریای مازندران پیداست.
دماوند یک کوه آتشفشانی مطبق است که در دوران چهارم زمین‌شناسی تشکیل شده و نسبتا جوان است. فعالیتهای آتشفشانی این کوه محدود به تصعید گازهای گوگردی و آخرین فعالیت آن در هنگام تشکیل بوده است.
در هفتم بهمن و دوم اسفند ماه سال ۱۳۸۵ گزارش‌هایی مبنی بر خروج دود و گوگرد از دهانه‌ی آتشفشان و همچنین بالا رفتن محسوس دما و سیاه شدن آب چشمه‌ی منطقه‌ی «آب اَسک»، نگرانی از فوران این کوه خاموش را رقم زد. بلافاصله پس از وصول گزارش‌ها، تیم‌های زمین‌شناسی منطقه را به‌دقت زیر نظر گرفتند. علت سیاه شدن آب چشمه بنا به گفته‌ی مهندس بلورچی، رییس گروه زمین شناسی مهندسی سازمان زمین‌شناسی، ترکیب اکسید گوگرد با آب چشمه به علت افزایش دمای آب است. مجموع این عوامل می‌توانست زنگ خطری به نشانه‌ی آغاز فعالیت آتشفشان خفته‌ی دماوند باشد مشروط بر اینکه بروز این نشانه‌ها ادامه پیدا می‌کرد. در حال حاضر همه چیز تقریبا به حالت عادی برگشته است اما دماوند همانند سایر آتشفشانهای ایران در مرحله‌ی «فومرولی» یا استراحت قرار دارد و امکان دوباره فعال شدنش پس از این مدت طولانی بسیار زیاد است. هرچند این کوه با تهران فاصله‌ای ۶۹ کیلومتری دارد اما فعالیت مجدد این مخروط که نوع آن انفجاری-گدازه‌ای‌ست در صورت وقوع بسیار نگران کننده است. در صورت فعالیت دوباره‌ی دماوند، حجم گدازه‌ی آن به قدری خواهد بود که تا شعاع ۵۰۰۰ متری اطراف خود را پر کند و موج خاکستر آن تا شعاع بیش از ۸۰ کیلومتری را درنوردد.
این موضوع موجب شد تا نظری کوتاه به فعالیت و پیشینه‌ی برخی آتشفشانهای مهم ایران، که دماوند را نیز شامل میشود، و همچنین برخی آتشفشانهای جهان و منظومه‌ی خورشیدی بیفکنیم.
