-
مناطق حفاظت شده و پارك وحوش، استان هرمزگان
زندگى جانورى استان هرمزگان، مانند ديگر نقاط ايران، به شرايط طبيعى، آب و هوا و پوشش گياهى بستگى کامل دارد. خليجفارس و درياى عمان صدها گونه از آبزيان را در خود جاى دادهاند. خليجفارس و درياى عمان صدها گونه از آبزيان را در خود جاى دادهاند. دريا منبع عظيم مواد غذايى است و زيستگاه جانوران و پرندگان مهاجر يا بومى است که در فصول سال در نواحى مختلف آن به سر مىبرند. انواع پرندگان اين منطقه غير از نژادهاى بومى، پرندگان مهاجر آفريقايى يا هندى هستند که پراکندگى آنها از دشتهاى ساحلى تا دامنههاى جنوبى را در بر مىگيرد. در ارتفاعات استان انواع کل، قوچ، ميش و بز کوهى، در دامنهها و کوهپايهها و دشتها خرس، آهو، جبير، کفتار، گرگ، روباه و گراز يافت مىشوند. از پرندگان اين نواحى مىتوان به، کبک، تيهو، عقاب که در نقاط مختلف استان زندگى مىکنند، اشاره کرد. همچنين جانورانى چون انواع خرچنگ، صدف، دلفين، مار، سوسمار و لاکپشت نيز در کنارههاى سواحل و جزاير زندگى مىکنند. علىرغم گرماى شديد هوا، پوشش گياهيِ اندک و محدوديت آبهاى شيرين، استان هرمزگان برخى از نادرترين گونههاى گياهى و جانورى را در خود جاى داده است که از ارزشهاى زيستمحيطى قابل توجهى برخوردارند. در زير، مناطق حفاظت شدهٔ استان هرمزگان و عناصر مهم آن مورد اشاره قرار مىگيرند:
مناطق حفاظت شده و حيات وحش، استان خوزستان
هورالعظيم، باتلاقها، نيزارها و سواحل زيباى خليجفارس در جنوب و کوههاى بلند و برفگير در تمامى شمال و شرق جلگهٔ بسيار پست و گرم خوزستان، دورنماها و چشماندازها و اقليمهاى متفاوتى در چهار سوى استان فراهم آورده است. اين تضاد آشکار در محدودهاى چنين تنگ موجب غنا و تنوع چشمگير حياتوحش شده است. براساس برخى مطالعات و گزارشها در خليجفارس بيش از ۲۰۰ نوع ماهى وجود دارد که از نظر تنوع و ذخيره پروتئين از بهترين و کمنظيرترين ذخاير حياتوحش کشور به حساب مىآيند. از سوى ديگر پرندگانى چون غاز، مرغابى، مرغ نوک دراز، پليکان، حواصيل، اردک، لکلک، هوبره، مرغ ميش، درنا و فلامينگو که در سواحل جنوب و در ميان هورها و نيزارها زندگى مىکنند به غناى حياتوحش اين نواحى افزودهاند. در صورت برنامهريزى و ساماندهى اين نواحى و جاذبههاى دلانگيز و زيباى اين باتلاقها و هورها به قطبهاى توريستى تبديل خواهند شد. پرندگان دريايى که هميشه نام و مکان زيست آنها اسرارآميز، الهامبخش و رويايى بوده است، در سراسر استان پراکندهاند. پرندگان ديگرى نيز مانند کبک، تيهو، باقرقره، قمرى، سار، کلاغ سياه و ابلق در لابلاى درهها و بيشهها و کشتزارهاى اين استان به وفور يافت مىشوند. اگرچه از يکصد سال پيش به اين طرف ديگر اهالى اطراف رودخانهها، هورها و کوهپايهها چندان وحشتى از شيرها و پلنگها ندارند و جانوران گوشتخوارى از اين دست کمياب شدهاند، ولى هنوز گوشتخوارانى چون گرگ، گربه وحشى، دله يا عروسک، گورکن، عسلخوار و کفتار در اطراف بيشهها، رودخانهها و درههاى اطراف کوهها در بعضى مواقع گزارش شدهاند. هنوز هم ممکن است کسانى در لابلاى درختهاى بادام کوهى، بلوط و توت اين نواحى بتوانند سنجابهاى ايرانى دم بلند. پرمو، دم فرفر و بدن قرمز حنايى را ببينند که در حال بيرون آمدن از حفرهٔ يکى از درختها هستند. گربه تيغى يا تشى جونده ايرانى و نيز انواع موشهاى سياه و موشهاى دو پاى ۵ انگشتى و سه انگشتى، خرگوش وحشى در گوشه و کنار اين استان به چشم مىخورد. براساس آخرين گزارشها بيشههاى انبوه و بکر کرخه هنوز هم ايستگاه طبيعى و آخرين پناهگاه گوزنهاى زرد در ايران و جهان است. گراز وحشى يکى ديگر از انواع زوج سمىها است که در بيشتر نواحى باتلاقى و بيشههاى اطراف رودها به چشم مىخورد.
مناطق حفاظت شده و شكارگاهها، استان بوشهر
محدوديتهاى پوشش گياهى و خشکى و گرمى عمومى هوا، سبب شده است تنها جانورانى بتوانند در اين ناحيه زندگى کنند که با محيط طبيعى آن سازگار شدهاند. در بيابانها و کوهپايهها و ارتفاعات داخلى به ويژه کوه سياه اطراف خورموج و اطراف چشمهها، تنگهها و فضاهاى سبز اين استان، حيوانات وحشى گوناگونى زندگى مىکنند. از مهمترين جانوران اين نواحى مىتوان به کل، بز، ميش و قوچ وحشى اشاره کرد که تعداد کل آنها را حدود ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ رأس برآورد کردهاند. علاوه بر حيوانات مذکور، در آبهاى خليجفارس و جزاير محدودهٔ اين استان، جانوران دريايى فراوانى وجود دارند که برخى از آنها بومى و برخى ديگر مهاجراند و فقط گهگاه از آن عبور مىکنند. از جمله مهمترين آنها، ميگو (ملخ دريايى)، انواع کوسه (بمبک)، دولفين (پىسو)، لاکپشت، خرچنگ، انواع عروس دريايى (دُل)، ماهى مرکب (خساک)، ماهى عقرب (فرياله) و سفره ماهى (لُقمه) را مىتوان نام برد. پرندگان بسيارى در استان بوشهر، خاصه در سواحل آن ديده مىشوند که مهمترين آنها عبارتاند از : کبک، تيهو، بىدم، بلدرچين، هوبره، قمرى، سار، پرستو، قبا سوزک، ترنى، حمامى، کلاغ جيروک، بلبل، تليلى، شالو، مرغ غواص، حواصيل، درنا، هفت رنگ، خردل، دراج، کبوتر چاهى و هدهد. برخى از اين پرندگان تنها در فصل زمستان براى صيد ماهى از هند و آفريقا به سوى خليجفارس مهاجرت مىکنند. اين پرندگان مهاجر مدتى در سواحل و جزاير اطراف استان اقامت کرده و سپس به وطن اصلى خود مراجعت مىکنند. اما برخى ديگر از پرندگان اين استان بومى اين منطقه هستند و زيستگاه اصلى آنان نيز همين استان است.
-
مناطق حفاظت شده و شكارگاهها، استان كهكلويهوبويراحمد
استان کهگيلويه و بويراحمد يکى از زيباترين استانهاى کشور است که ترکيب کوه، دشت، جنگل و عناصرى همچون چشمههاى طبيعى، آبشار و ... را يکجا در خود دارد. يکى از زيباترين عناصر طبيعى استان منطقهٔ حفاظت شده دنا است که موزهاى بزرگ و باز از تنوع گياهان، جانوران و پديدههاى طبيعى ديگر مىباشد.
مناطق حفاظت شده و شكارگاهها، استان كرمان
انسان همواره با دخالت در نظام پيچيدهٔ اکوسيستمهاى طبيعى موجب به خطر انداختن حيات خود و ساير موجودات گرديده است. به منظور تضمين بقا و تداوم اکولوژيک و حفظ تنوع ژنتيکى جانوران، انتخاب قسمتهايى از طبيعت و تحت حفاظت قرار دادن آن به صورت يک ذخيرهگاه زيستى براى نسل امروز و نسلهاى آينده ضرورت يافته است. براى حصول به چنين هدفى سياستهاى مختلفى به کار گرفته شده که معتبرترين آنها طبقهبندى دهگانهٔ اتحاديهٔ بينالمللى حفاظت از محيط و منابع طبيعى است. براين اساس در ايران نيز مناطقى برگزيده شده و تحت عنوان ذخيرهگاه زيستى و مناطق حفاظت شده اداره مىشوند. در استان کرمان به لحاظ موقعيت جغرافيايى، طبيعى و شرايط اقليمى، گونههاى مختلف حيوانات وحشى و اهلى در قسمتهاى کوهستانى و جلگهاى آن زندگى مىکنند. به همين خاطر نيز مناطقى از محدودهٔ استان تحت حفاظت سازمان محيط زيست قرار گرفته و از نظر صيد وشکار جزء نواحى ممنوع اعلام شده است. از مناطق حفاظت شدهٔ استان که ويژگىهايى درخور توجه دارند مىتوان به مناطق خَبر و ارزوئيه بافت اشاره کرد. در اين نواحى پرندگانى نظير کبک، تيهو، سينه سياه و انواع قوش و شاهين و کبوتر وحشى زندگى مىکنند. در نواحى سردسيرى و گرمسيرى استان نيز حيواناتى مانند پلنگ، يوزپلنگ، گرگ، روباه، خرس سياه، شغال، کفتار، خرگوش، انواع مار، کل، بز، ميش، قوچ زندگى مىکنند و در دشتها گورخر نيز وجود دارد که قبلاً تعداد گورخرها زياد بودهاند ولى در اثر شکار بىرويه، نسل آن در حال نابودى است. اين نوع مناطق نيز جهانگردان ويژهاى دارند و معمولاً علاقهمندان طبيعت، حيات وحش و پژوهشگران زيستشناسى و غيره از اين نوع نواحى ديدن مىکنند.
مناطق حفاظت شده، حيات وحش و شكارگاهها، استان گلستان
مناطق حفاظتشده و پارکهاى ملى به دليل ويژگىهاى استثنايى و متنوع، نمونههاى بکرى جهت مقايسه تطبيقى با طبيعت دست خورده مىباشند و از جمله کانونهايى هستند که به دليل ويژگىهاى خاص، از ميدان عمل وسيعى در ارائه شرايط طبيعى تحقيقاتى، آموزشى و تفرجگاهى برخوردارند و به طور يک جا موارد فوق را با کيفيتى مطلوب در اختيار مىگذارند. پارکهاى ملى با چشماندازهاى زيبا و چشمگير از نمودهاى طبيعى نظير کوهسارها، درهها، رودخانهها، آبشارها، چشمهسارها و به عنوان آخرين مأمن مطمئن گونههاى گياهى و جانورى نادر و کمياب مجموعه زيبا و استثنايى از آثار طبيعى را تشکيل مىدهند. سازمان حفاظت محيط زيست ضمن حفظ اين کانونهاى زيستى به عنوان ميراثهاى طبيعى براى نسل حاضر و نسلهاى آتى، شرايط مطالعات زيست محيطى را نيز براى استفاده محققان و مردم فراهم مىآورد.مردم عادى ضمن استفادههاى تفرجگاهى، با ارزشهاى معنوى طبيعت نيز آشنا مىشوند تا به عنوان حاميان و حافظين واقعى محيط زيست در حفظ آب و خاک خود کوشا باشند .
-
مناطق حفاظت شده و شكارگاهها، استان ايلام
در مناطق کوهستانى و ميان جنگلهاى استان ايلام جانوران مختلفى زندگى مىکنند که مهمترين آنها عبارتند از : کل، بز، قوچ، ميش کوهى، پلنگ، خرس، گراز، گرگ، روباه، شغال، خرگوش، راسو، سنجاب، عقاب، شاهين، کرکس، کبک معمولى، تيهو، هوبره، دراج، آهو و ... گويا در گذشته در برخى مناطق استان شير و ببر نيز مشاهده شده است. تعداد زيادى از پرندگان مهاجر، مخصوصاً غاز، پرستو و چلچله، به مناطق گرمسيرى استان مهاجرت مىکنند. در قلمرو استان ايلام شکارگاههاى متعددى وجود دارد که اهم آنها به تفکيک شهرستان عبارتند از: شکارگاههاى مهران شامل : کوه گنجى ويس، دربند کوه، تنگ شور شيرين، باجک، اناران، نصريان، بيشه دراز، ميمک، بان سرو، ويژدروند، قله بزنان، کوه نخجير، پشته شوهان، بان رحمان، گلان، کولگ، خليفه و بان ويزه. شکارگاههاى دهلران شامل : قيل، اناران، کوههور و کور، دينارکوه، تپه ماهورهاى بيات و موسيان. شکارگاههاى دره شهر شامل : زرانگوش، شيخ مکان، تنگ بهرام چوبينه، گاوميشان، فيلمان، پشته مهتابى، ماژين، ارتفاعات و دامنههاى کبيرکوه. شکارگاههاى شيروان و چرداول شامل : کوه سفيد قلاجه، ارتفاعات سيوان بدره، تنگ قير، ارتفاعات زنجيره و تنگ سازوبن. برابر گزارش حفاظت محيط زيست استان ايلام، به منظور حفظ و احياى حياتوحش مناطقى از استان «محدودهٔ شکار ممنوع» اعلام گرديده که عبارتند از : مانشت، شش کلان (رنو)، شره زول، قلندر، گچان و بانکول. همچنين «آثار طبيعى ملى دهلران» شامل غار خفاش، چشمهٔ آبگرم و چشمه قير مورد حفاظت قرار گرفته است. مجموع وسعت اين محدودهها ۱۴۰۰ هکتار اعلام شده است.
مناطق حفاظتشده، استان زنجان
تنوع آب و هوايى و شرايط متفاوت اقليمى قاط مختلف استان، زمينهساز پيدايش تنوع گياهى و جانورى شگفتانگيزى شده است. گونههاى جانوريِ حياتوحشِ استان زنجان به چهار گروه تقسيم مىشوند: پستانداران مشتمل بر قوچ، ميش، کل، بز و آهو، همچنين خرس، پلنگ، گرگ، کفتار، خرگوش سياه، گربهٔ وحشى، روباه، شغال، خرگوش، سنجاب، گورکن، سمور و گراز. پرندگان بومى مشتمل بر کبک، تيهو، فاخته، قمرى، ياکريم، انواع عقاب، کبوتر، کرکس، لاشخور، دليجه، مرغابى، لکلک، کلاغ، سار، زاغى، غراب، حواصيل و بوتيمار. پرندگان مهاجر مشتمل بر هوبره، فلامينگو، درنا، پليکان، انواع غاز، انواع مرغابى، چنگر، باقرقره، خروس کولى و آنقورت. آبزيان مشتمل بر انواع ماهيان از قبيل : کپور، قزلآلا، سياهکولى، زردپر، سوف و بزماهي.
مناطق حفاظتشده و پارك وحوش، استان سمنان
استان سمنان به دليل موقعيت و امکانات مناسب طبيعى و وسعت کافى، جايگاهى مناسب براى حيات وحش به شمار مىآيد. قسمتهاى شمالى استان که سردسير است و بارندگى نسبتاً زياد دارد، منطقهاى جنگلى و کوهستانى با پوشش گياهى خوب است. قسمتهاى ميانى و منطقهٔ دشتى که نسبت به شمال استان بارندگى کمترى دارد نيز از پوشش گياهى مناسب برخوردار است. قسمت جنوبى شامل کوير نمک است با بارندگى بسيار کم و پوشش گياهى بسيار محدود. در اين مناطق، زمينههاى مساعد طبيعى و اقليمى براى ايجاد زيستگاه حياتوحش فراهم است. با توجه به تنوع آب و هوايى استان مىتوان انواع حيوانات وحشى کمياب، پرندگان، خزندگان و پستانداران را به صورت پراکنده در قسمتهاى شمالى (کوهستانى) و قسمتهاى ميانى (دشتى) و قسمتهاى جنوبى (کويرى) مشاهده کرد. بيشترين گونه جانوران وحشى اعم از پرندگان، پستانداران، خزندگان و آبزيان که در سطح استان مشاهده مىشوند عبارتاند از : کل، بز، ميش، گورخر، يوزپلنگ، پلنگ، آهو، جبير، مرال، (گاو کوهى)، شوکا، خرس، سمور، موش خرما، گربه وحشى، گرگ، روباه، کفتار، خوک وحشى، خرگوش، گورکن، کرکس، باز، عقاب، شاهين، دليجه، حواصيل، مرغابى، تيهو، غاز، آنقوت، باقرقره، لکلک، جوجه خور، نوک دراز، فاخته، بلدرچين، دارکوب، کاکلى، قمرى، چنگر، ماهى قزلآلا، ماهى سياه. از گونههاى جانورى فوق که در سطح استان مشاهده مىشوند، تعدادى از قبيل کل، بز، ميش، قوچ، پلنگ، خرس قهوهاى، خوک وحشى، کبک، تيهو، عقاب، کرکس در مناطق کوهستانى و دشتى استان و تعدادى نيز نظير گورخر، يوزپلنگ و خزندگان در مناطق جنوبى و کويرى که محيطهاى مناسبى جهت زيست آنهاست، ادامهٔ حيات مىدهند. در استان سمنان سه منطقهٔ حفاظت شده وجود دارد که اين مناطق از لحاظ ضرورت حفظ و تکثير نسل جانوران وحشى و حفظ و احياء رستنىها و وضع طبيعى آنها داراى اهميت خاص هستند و تحت حفاظت قرار گرفتهاند. اين سه منطقه عبارتاند از: - منطقهٔ حفاظت شدهٔ خوارتوران در جنوب شرقى شاهرود که از نظر وسعت بزرگترين منطقهٔ حفاظت شدهٔ ايران محسوب مىشود و مساحت آن برابر با ۰۰۰‚۰۰۶‚۱ هکتار است. حيوانات عمدهٔ منطقه عبارتاند از : کبک، تيهو، هوبره، باقرقره، خرگوش، تشى، گرگ، شغال، کفتار، قاراکل (قرهگل)، پلنگ، گورخر، آهو، جبير، کل، بز، قوچ و ميش. اهميت اين منطقه به دليل وجود نوعى گورخر معروف به نام گورخر ايرانى است که چه از نظر تعداد و چه از نظر نوع و گونه، نه تنها در ايران، بلکه در جهان بىمانند است. - منطقهٔ حفاظت شدهٔ خوش ييلاق که در شمال شرقى شهرستان شاهرود با مساحتى برابر ۱۵۶ هزار هکتار قرار گرفته است. حيوانات وحشى اين منطقه عبارتاند از : کبک درى، تيهو، قرقاول، هوبره، ابيا، خرگوش، تشى، گرگ، شغال، روباه، خرس قهوهاى، قاراکل (قرهگل)، گربهٔ جنگلى، يوزپلنگ، گورخر، مرال و آهو. - منطقهٔ حفاظت شدهٔ خوش ييلاق که در شمال شرقى شهرستان شاهرود با مساحتى برابر ۱۵۶ هزار هکتار قرار گرفته است. حيوانات وحشى اين منطقه عبارتاند از : کبک درى، تيهو، قرقاول، هوبره، ابيا، خرگوش، تشى، گرگ، شغال، روباه، خرس قهوهاى، قاراکل (قرهگل)، گربهٔ جنگلى، يوزپلنگ، گورخر، مرال و آهو. در حال حاضر بهرهبردارى از حياتوحش تنها بهرهبردارى از گوشت و پوست حيوانات نست، بلکه با گذشت زمان اين قبيل ارزشها هر چه بيشتر جاى خود را به ارزشهاى زيبايى شناختى، گردشگاهى، آموزشى، پژوهشى و ورزشى داده است. از اين رو، وضعيت طبيعى حياتوحش استان سمنان را بايد به مثابه يکى از جاذبهها و ابزارى در جهت توسعهٔ صنعت ايرانگردى و جهانگردى مورد توجه و بررسى قرار داد.
-
مناطق حفاظتشده و شكارگاهها، استان چهارمحال وبختيارى
استان چهارمحال و بختيارى به دليل خصوصيات جغرافيايى از جمله وجود فضاهاى کوهستانى و جنگلى يکى از مستعدترين نقاط شکارگاهى کشور محسوب مىشود و در آن انواع حيوانات بزرگ، کوچک و حتى وحوش منحصر به فرد زيست مىکنند. محدودهٔ مورد نظر به لحاظ موقعيت جغرافياى طبيعى خاص يعنى رشتهکوههاى متعدد و قلل مرتفع، پوشش گياهى متنوع، جنگلها، چشمهها و رودهاى پراکنده، زيستگاه انواع وحوش، پرندگان و آبزيان است و از اين رو يک قطب شکارگاهى محسوب مىشود و داراى شکارگاههاى متعدد و مختلفى است که در سرتاسر آن پخش گرديدهاند. انواع وحوش موجود در اين شکارگاهها عبارتاند از : قوچ و ميش، کل و بز، پلنگ و خرس قهوهاى، گراز و روباه قرمز، شغال و خرگوش و پرندگانى از قبيل کبک درى، تيهو، کبوتر، کرکس و عقاب. شمار کثير و موقعيت اين شکارگاهها که عمدتاً در مجاورت محورهاى جهانگردى قرار دارند، داراى اهميت ويژهاى است، به طورى که ديدارکنندگان از کانونهاى جهانگردى امکان بهرهبردارى از اين شکارگاهها را مىيابند. فىالمثل شکارگاههاى کلار، چرو و کوه سوخته در مجاورت تالاب گندمان و چغاخور، شکارگاه بازفت در ميان منطقهٔ جنگلى و در اطراف رودخانهٔ بازفت، شکارگاههاى سبزکوه و ريک در مجاورت جنگلهاى لردگان قرار دارند. از ميان همه اين شکارگاهها، تنگ صياد و سبزکوه مورد حفاظت قرار دارند و وحوش شکارگاه تنگ صياد را بيشتر از ۶۰۰۰ واحد برآورد کردهاند و وسعت آن معادل ۰۰۰‚۲۷ هکتار است. شکارگاههاى مهم منطقه به ترتيب اولويت از نظر حفاظت محيط زيست و براساس تعداد و تنوع وحوش موجود به شرح زير است: - منطقهٔ حفاظت شدهٔ تنگ صياد - شکارگاه سبزکوه - شکارگاههاى تخته قلعه، بارده، بازفت و لندي - شکارگاه درههاى حسينقلى، چبد، قيصرى، احمدليوه، ميلى، هفت چشمه، تنگهٔ سرخون (ناقون) و پره داس (دزک). - شکارگاههاى دالان کوه، بيدله، تبريز، گندمکار، هفت کرتان، کلار، کوه سوخته، سالدارون، زردکوه، دره سير، دشت مرجن، مار بره و گيته شهر. - شکارگاههاى ريگ، چرو، دودلو، مادر و دختر و جهان بين. در اين شکارگاهها وحوشى از قبيل کل، بز، قوچ و ميش، پلنگ، خرس قهوهاى، گراز، روباه قرمز، کبک درى و غيره يافت مىشود.
منطقهٔ حفاظت شدهٔ ناىبند، بوشهر
اين منطقه از نظر تنوع جانوران وحشى منحصر به فرد است و داراى ميش و قوچ، کل، بز وحشى، آهو، جبير و پلنگ است. جبير را آهوى هندى و آهوى کويرى نيز مىنامند. جبير کمى کوچکتر از آهو با پوست اُخرايى رنگ است که رنگ سفيدى در زير شکم دارد. شاخ آن مستقيم با انحنايى در طرف جلو است که پيچ قلاب مانند نوک شاخ آهوى ايرانى را ندارد.
منطقهٔ حفاظت شدهٔ لار، لار، تهران
اين منطقه در شمال و شمال شرقى تهران، در فاصلهٔ ۹۰ کيلومترى آن واقع شده و به دليل وجود رودهاى خروشان و پر آب جزو مناطق آبخيز ايران است. ميانگين بارندگى سالانهٔ منطقه حفاظت شدهٔ لار ۴۴۴/۷ ميلىمتر است. متوسط حداکثر درجه حرارت آن در گرمترين ماه سال، ۲۶/۱ درجه سانتىگراد است و ارتفاع آن از سطح دريا ۲۹۰۰ متر است. طول دوران سرما و فقدان شرايط مناسب زراعى در اين ناحيه، مانعى مهم براى پيدايى، شکلگيرى و استقرار روستاها بوده است، اما مراتع بسيار وسيع آن در فصل تابستان از چراگاههاى چادرنشينان اطراف تهران محسوب مىشود. منطقهٔ لار به علت غناى ساختارهاى طبيعى، گونههاى مختلفى از حياتوحش مانند قوچ، ميش، پلنگ، گراز، روباه، شغال و ۹۷ گونه پرنده و انواع خزندگان را در خود جاى داده و از گسترهٔ بسيار متنوع گياهى نيز برخوردار است. عقاب طلايى، گونهاى بىهمتاست که تنها در ايران زيست مىکند و بومى منطقهٔ حفاظت شدهٔ لار است .
-
منطقهٔ حفاظت شدهٔ تالاب حله، دشتستان (برازجان)
اين منطقه در محل تلاقى دو رودخانهٔ شاپور و دالکى قرار گرفته و محل زيست انواع پرندهٔ آبزى مهاجر است. اين تالاب يکى از تالابهاى نمونه در سراسر جنوب ايران است. منطقهٔ حفاظت شدهٔ جنگلهاى حرا (مانگرو)، جزيره قشم
گونهٔ جنگلى حرا (مانگرو) از ويژگىهاى اکوسيستم سواحل جنوبى ايران است که به طور پراکنده، از تنگهٔ هرمز به سمت شرق و اقيانوس هند، در سواحل عمان، پديد آمدهاند. اين جنگلها در سواحل خليجفارس، در اطراف بندر لافت، شمال جزيرهٔ قشم، بندر خمير و در کانونهاى متراکم ديده مىشوند. ابوعلىسينا، دانشمند بزرگ ايرانى، درخت اين جنگلها را حرا ناميده است. جنگل حرا در اطراف جزيرهٔ قشم، در نوارى به عرض ۵۰ تا ۵۰۰ متر کشيده شده و محدودهاى برابر با ۱۵۰ کيلومتر و مساحتى معادل ۸۲۳۶ هکتار را در بر گرفته است. اگر آبهاى نواحى باتلاقى و مساحت نقاط خالى منظور نشود، مساحت واقعى اين جنگل در حدود ۶۰۱۲ هکتار مىباشد. وسيعترين قسمت جنگلهاى حرا در آبهاى بندر لافت و بندر پل در شمال غربى جزيرهٔ قشم، و در فاصلهٔ ۱۴۰ کيلومترى غرب بندرعباس قرار دارد. اين جنگلهاى ماندابى بر روى خاکهاى لجنى ناشى از رسوب خاکهاى حاصل از فرسايش سواحل رشد يافتهاند و دائماً در معرض جزر و مد آب قرار دارند؛ به طورى که در زمان جزر، درختان و بستر لجنى آنها از آب بيرون آمده و به صورت جزايرى پراکنده نمايان مىشوند و در واقع مد، تمامى جنگل حرا به زير آب رفته و ناپديد مىشود. اصولاً درخت حرا در نقاطى مىرويد که در مواقع مد دريا به زير آب بروند. در نقاط مرتفعتر بستر دريا از اين گونه درخت مشاهده نمىشود. درختان حرا آب شور دريا را شيرين کرده و از آن تغذيه مىکنند. اين درختان يک دورهٔ رويشى منظم دارند و معمولاً در اواخر تيرماه و اواسط مردادماه به گل مىنشينند و ميوه مىدهند. گل آنها زرد روشن است و ميوهٔ آنها شيرين و گواراست. ميوهٔ اين درختان بادامى شکل است و پس از مدتى بر روى پايهٔ مادرى شکفته شده و دانهٔ آن جوانه مىزند و سپس به داخل آب مىافتد. جريان شديد امواج، بذر گياه را به نواحى کمتحرکتر دريا مىبرد. بذر حرا پس از تثبيت بر روى لايههاى خاک دريا، رشد و نمو مىکند. در فاصلهٔ بين قشم و بندر خمير، جريان امواج بسيار اندک است و بدين جهت، اکثر بذرها در همين نواحى رشد مىکنند. درخت حرا که ارتفاع آن گاهى به ۴ متر مىرسد و قطر تنهٔ آن تا ۳۰ سانتىمتر است، برگهاى بيضوىشکل و کشيده با قاعدهٔ انتهايى بسيار باريک دارد. برگ حرا علاوه بر خاصيت خوش خوراکى براى دام، ارزش غذايى معادل يونجه و جو دارد. ريشهٔ آنها زانويى، هوايى و اسفنجى و معمولاً سطحى است. البته ريشههاى اين درخت بالاتر از سطح زمين قرار مىگيرند و در عمل تنفس شرکت مىکنند. ريشههاى درخت حرا به علت تراکم زياد نمک در آب دريا و اشباع خاک از آب دريا، معمولاً زياد گسترده نمىشوند. دامداران سنتى جزيرهٔ قشم از برگ اين درخت براى تغذيهٔ دام و چهارپايان خود استفاده مىکنند. وسعت اين جنگل نسبت به گذشته يک روند کاهش را نشان مىدهد. براى حفظ تعادل اکوسيستم و به منظور جلوگيرى از انهدام اين جنگلهاى نادر جهان، در سال ۱۳۵۱ منطقهٔ مزبور حفاظت شده اعلام شده است. در مناطق تحت پوشش حرا که در اصطلاح خور ناميده مىشود، عمق آب از ۳ متر تجاوز نمىکند و جنس خاک نيز بسيار شور است و بافت سنگين و قليايى دارد. املاح موجود در خاک نيز عمدتاً از کلريد سديم و کلرورهاى سديم و منيزيم تشکيل شدهاند. با توجه به کيفيت و جنس خاک تصور مىرود که درختان مزبور فقط در چنين شرايطى مىتوانند رشد و نمو کنند. مساعد بودن شرايط اکولوژيکى، اين جنگلها را به زيستگاه بسيار مناسب پرندگان مهاجر در فصول سرد تبديل کرده است. در ساير فصول نيز که پرندگان بومى محل مناسبى براى زيست نمىيابند، به اين جنگلها پناه مىآورند. غير از پرندگان آبزى و آبچر و مهاجر، خزندگان و ماهىها و حتى برخى از بندپايان و دوکفهاىها نيز در ميان اين جنگلها مشاهده شدهاند. لاکپشتهاى سبز و عقابى و مارهاى دريايى سمى، از جمله جانداران ويژهٔ اکوسيستم جنگلهاى حرا (مانگرو)ى ايران هستند. حواصيل بزرگ هندى، حواصيل سبز و خاکسترى، فلامينگو، پليکان، انواع سليم، عقاب ماهيگير، کفچه نوک، کاکايى و انواع ديگرى از پرندگان در اکوسيستمهاى حراى ايران زندگى مىکنند. نقش مهم ديگر اين جنگلها، مناسب بودن بستر آنها براى تخمريزى ماهيان خليجفارس است.
منطقهٔ حفاظت شدهٔ دودانگه و چهاردانگه، سارى
اين منطقه با مساحتى در حدود ۶ هکتار در اراضى جنگلى - مرتعى دهستانهاى دودانگه و چهاردانگه قرار گرفته و داراى گونههاى گياهى و جانورى بسيار متنوعى است. غير از انواع درختان و گياهان جنگلى و مرتعى، مجموعهاى از گونههاى وحوش نيز در آن وجود دارد که مهمترين آنها عبارتند از : گوزن، شوکا، کل، بز و ميش، پلنگ، خرس، گراز و انواع پرندگان، به ويژه قرقاول، کبک معمولى و کبک درى که فضاى جذابى به آن بخشيدهاند. فصل جفتگيرى يا مستى گوزنها يکى از حيرتانگيزترين جلوههاى زندگى وحوش است.
-
منطقهٔ حفاظت شدهٔ گنو، بندرعباس
اين منطقهٔ حفاظتشده در ۲۹ کيلومترى شمال غربى شهرستان بندرعباس واقع شده است. اين کوه در مقايسه با آب و هواى گرم بندرعباس داراى آب و هواى نسبتاً معتدل است و به همين مناسبت از اهميت خاصى برخوردار مىباشد. پوشش گياهى آن بسيار جالب و قابلتوجه است؛ به طورى که ادارهٔ محيط زيست هرمزگان براى حفظ و حراست از آنها تمام پوشش گياهى اين منطقه را مورد حفاظت و کنترل خود در آورده است. تنوع پوشش گياهى اين کوه، از دامنه تا قلهٔ کوه، مشتمل بر انواع درختان گرمسيرى، استپ بيابانى، استپ کوهپايهاى و گونههاى گياهى نواحى سردسيرى است. در دامنهٔ کوه، ابتدا بوتههاى پراکندهاى رشد کردهاند که انواع خانوادهٔ گندميان، گون و تک درختهاى مغير (مغيلان) در ميان آنها وجود دارد. بالاتر از دامنه، نوع گياهان تغيير مىکند؛ به طورى که در ارتفاع ۱۸۰۰ مترى، بادام وحشى گونهٔ غالب را تشکيل مىدهد؛ در حالى که ديگر گونههاى ياد شده، در ارتفاع ۲۳۰۰ مترى مشاهده مىشوند. به علت کاهش دما، درختان سردسيرى نظير کاج، سرو، زيتون وحشى و شمشاد وحشى به صورت انبوه روييدهاند. انبوهيِ اين درختان در استان هرمزگان تعجبآور است. درختان اين ناحيه هرازگاهى در اثر صاعقه در وسعت زيادى آتش مىگيرند. از گياهان ديگر ارتفاعات گنو، انواع گياهان دارويى است که مورد توجه محققان و پژوهشگران مىباشند.
منطقهٔ حفاظت شدهٔ هرمودلار، لار
اين منطقه که در شرق لارستان و در مرکز مشترک استان فارس و هرمزگان قرار گرفته در حدود ۲۸۴‚۱۵۱ هکتار وسعت دارد. اين منطقه به علت شرايط خاص اکولوژيکى، از نظر برخوردارى از گونههاى گياهى و جانورى خاص مناطق گرمسيرى و قوچ لارستان، يکى از مناطق بىنظير و قابل توجه گردشگاهى و پژوهشى است.
منطقهٔ حفاظت شدهٔ ورجين، تهران
شکارگاه حفاظت شدهٔ ۲۸ هزار هکتارى ورجين در ۱۵ کيلومترى شرق تهران قرار دارد که دسترسى به آن از مسير جادهٔ لشگرک امکانپذير است و شکار در آن ممنوع است. براى گردشهاى يک روزه در آن، داشتن وسايل اتراق لازم است.
-
منطقهٔ حفاظتشدهٔ ارسباران، كليبر
منطقهٔ حفاظت شدهٔ ارسباران با وسعت ۷۲ هزار هکتار در کنارههاى جنوبى رود ارس در شهرستان کليبر واقع شده و به عنوان مکان ذخيرهٔ بيوسفر در يونسکو به ثبت رسيده است و از ارزشهاى خاص گياهى و جانورى برخوردار است.
منطقهٔ حفاظتشدهٔ انگوران، زنجان
منطقهٔ انگوران که مساحت آن نزديک به ۱۱۱ هزار هکتار است، از سال ۱۳۵۰ منطقهٔ حفاظتشده اعلام شده است. اين منطقه، در گذشته زيستگاه بيش از هزار قوچ، ميش، کل و بز بود؛ اما متأسفانه در سالهاى ۱۳۷۵ و ۱۳۵۸ عدهاى سودجو و فرصتطلب، جانوران آن را به تاراج بردند. در حال حاضر، با تدوين برنامههاى احيايى و حفاظتى، تعداد جانوران وحشى آن تا حدود قابلتوجهى افزايش يافته است. از ديگر مناطق حفاظتشدهٔ استان مىتوان از منطقهٔحفاظتشدهٔ «شهرين» زنجان ياد کرد.
منطقهٔ حفاظتشدهٔ سارىگل، اسفراين
اين منطقه به وسعت ۰۰۰‚۲۸ هکتار در شمال شرقى اسفراين قرار دارد و انواع درختان اُرُس، کرکو، بيد وحشى، زالزالک، سياهدانه، بوتهٔ گَوَن و انواع گياهان از گندميان و نعناعيان را در خود جاى داده است. حدود ۴۵۰۰ قوچ و ميش نيز در اين منطقه وجود دارد. از ديگر مناطق حفاظتشدهٔ استان، مىتوان از مياندشت جاجرم، سالوگ اسفراين و قرخود بجنورد نام برد.
-
منطقهٔ شكار ممنوع بصيران، آباده
اين منطقه در چهار کيلومترى جنوب آباده قرار دارد و منطقهاى گسترده است که به خاطر گونههاى نادر گياهى و جانورى مورد حفاظت قرار گرفته است. اين منطقه يکى از ارزشمندترين زيستگاههاى حياتوحش کشور و استان است.
منطقهٔ شكار ممنوع توت سياه، آباده
اين منطقه که از مناطق تحت حفاظت محيط زيست استان است، در انتهاى منطقه بوانات واقع شده و وسعتى نزديک به ۲۰ هزار هکتار دارد. اين محل، زيستگاه گونههاى گياهى و جانورى است. در حال حاضر، از قابليتها و امکانات گردشگاهى و پژوهشى اين شکارگاه استفاده نمىشود.
منطقهٔ حفاظتشدهٔ گلول، شيروان
اين منطقه با مساحت تقريبى ۰۰۰‚۱۷ هکتار، در ۷۰ کيلومترى شمال شهر شيروان و در حدود نوار مرزى ايران و ترکمنستان قرار دارد. در اين منطقه جنگلهاى تُنُک اُرُس و مراتع سرسبزى وجود دارد و گونهگونى حياتوحش آن نيز قابل توجه است.
-
منطقهٔحفاظت شدهٔ مند، دشتى (خورموج)
اين منطقه در اطراف رودخانهٔ مند قرار دارد و از نظر حفاظت و تکثير برخى از حيوانات داراى اهميت قابل توجهى است. بنابر آمار ادارهٔ حفاظت محيط زيست استان در حدود ۷۰۰-۶۰۰ رأس آهو و تعدادى قاراکل در اين منطقه زندگى مىکنند.
منطقه حفاظت شدهٔ جهاننما، گرگان
منطقه حفاظت شده جهاننما که از نام يک دهکده ييلاقى در دامنهٔ آن اقتباس شده است، در سال ۱۳۵۲ براساس مصوبه شوراى عالى حفاظت محيط زيست با وسعتى معادل ۶۵۰‚۳۰ هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده اعلام گرديد. اين دهکده و دهکدههاى متصل به آن مانند سعدآباد محله، آب دره و غيره که در درون منطقه حفاظت شده قرار گرفتهاند، از سالهاى قديم محل گذران اوقات فراغت مردم گرگان بوده است. اين منطقه در ارتفاعات جنوب گرگان و جنوب شرقى کردکوى قرار گرفته است. پستترين نقطه آن ۶۰۰ متر و بلندترين نقطه آن ۱۰۶۸ متر از سطح دريا ارتفاع دارد. پوشش گياهى منطقه به دليل شرايط آب و هوائى مناسب بسيار متنوع است، ولى متأسفانه در اثر دخل و تصرفات انسانى و چراى مفرط و بىرويه دامها و احداث جادهها و امثالهم دچار تغييرات و مشکلات شده است. بهطور کلى جامعه غالب گياهى منطقه عبارتند از: درختان پهن برگ همراه با علفزارها و بوتهزار و گونههاى ارس و درختچههاى پهن برگ شامل راش، آزاد، زرشک، ممرز، سرخدار، کلاه ميرحسن، بلند بازو، نمدار، گل گاوزبان، کچف، ارس و درمنه. از زيستگاههاى عمده منطقه، ترکت را مىتوان نام برد که بخشى از منطقه امن جهاننما را تشکيل مىدهد و زيستگاه عمده مرال شوکا، پلنگ، خرس، خوک وحشى و گرگ است. يکى ديگر از زيستگاهها چلستان است که در محدودهٔ آن مرال، خرس، گرگ، پلنگ و قوچ و ميش و کل و بز يافت مىشود. البته گاو موزىکش و زيستگاههاى اطراف آن منطقه مناسبى براى مرال، شوکا، خرس، پلنگ و ديگر گونههاى جنگلزى است که در جنوب آن قوچ و ميش زيست مىکند. زيستگاههاى قلقله، آقرضا، چکل گدا، لنده کوه، تالو، خوشدستى، لندو و مغزى از زيستگاههاى کل و بز و قوچ و ميش است و در بعضى از قسمتهاى آن مرال نيز زيست مىکند. زيستگاههاى شربت، کوليجال، سوته و گرمه توهم محل زندگى خرس، شوکا، مرال و پلنگ است و در قسمتهاى صخرهاى آن کل و بز زيست مىکنند. منطقه حفاظت شده جهاننما به علت کوهستانى بودن منطقه و پوشش بوتهزارى و علفزارى در کنار درختزارهاى تنک، گونههاى بسيار باارزشى از پرندگان را در خود جاى داده است که در بين آنها کبک درى، عقاب طلائى و هما نيز ديده مىشود. در جهاننما گونههاى مختلفى از پرندگان مانند شکارىها، لاشخورها، طرقهها، جغدها، کبوترها، زنبورخورها، سسکها، سعوها، عقابها، کلاغهاى زرد پرهها و غيره را مىتوان مشاهده کرد. پستاندارانى مانند مرال، شوکا، کل، بز، قوچ، ميش، پلنگ، خرس، گرگ، راسو، شغال، خارپشتها و دوزيستان نيز در منطقه يافت مىشود که به علت شکار بىرويه، تعداد جمعيت آنها شديداً کاهش يافته است. چشمهسارهاى زيادى در داخل منطقه حفاظت شده و محيطهاى اطراف آن وجود دارد که سرچشمه بسيارى از رودخانههاى بزرگ و کوچکى است که به عنوان ذخاير منابع آبى محسوب مىشود که به خارج از منطقه جريان مىيابند. در ذيل به تعدادى از رودخانهها و چشمههاى مهم منطقه حفاظتشده جهاننما اشاره مىشود: رودخانههاى سفيدرود، ترکت. مغزى، چهارباغ. چشمههاى زيارت، مغزى، مارسنگ، اسبومرگاه، شاهپسند، ترکت، حاجىآباد، گچيان، مرادچشمه، قلقله، وارا، خوشدستى، کلىچال، قورمهتو، پائيزبن، قلعه سرک. آثار قديمى منطقه نيز عبارتند از : آبانبار، قبرستانهاى قديمى در کمرسرک و جلنيگ بلنيگ، امامزاده رضى و مرضيه در مرز غربى و برج رادکان غربى در غرب منطقه.
منطقه حفاظت شدهٔ كرخه، شوشتر
کرخه به عنوان يکى از چهار منطقهٔ طبيعى کشور شناخته شده است که از نظر زيست محيطى ارزش فراوانى دارد. کرخه از دو عنصر اصلى رودخانه و جنگلهاى اطراف رودخانه تشکيل شده است و از محلى به نام روستاى سرخه در جنوب جاده انديمشک - دهلران - شروع شده و در امتداد رود کرخه تا روستاى «خلاف ۲» در شمال حميديه اهواز ادامه مىيابد. بيشههاى انبوه و بکر کرخه زيستگاه طبيعى منحصر به فرد گونه گوزن زرد در ايران و جهان است. منطقه کرخه با ۱۳ هزار و ۲۷ هکتار مساحت شامل دو بخش منطقه حفاظت شده با ۹ هزار و ۴۲۷ هکتار و پناهگاه حياتوحش به سه هزار و ۶۰۰ هکتار به لحاظ برخوردارى از آب فراوان و زمينهاى حاصلخيز حاشيه آن و شرايط اقليمى گرمسيرى و ساير استعدادهاى طبيعى همواره مورد توجه بوده است و در طول تاريخ تمدنهاى متنوعى را در خود پرورانده است
-
منطقه حفاظت شدهٔ پارك ملى، گرگان
اين پارک در ۱۹ مرداد ماه ۱۳۳۶ به نام منطقه حفاظت شده آلمه و يشکى تحت حفاظت قرار گرفت. در ۲۳ بهمن ۱۳۴۰ با همان مساحت اوليه (۸۹۰‚۹۱ هکتار) به منطقه حفاظت شده آلمه موسوم گرديد و در شهريور ماه سال ۱۳۴۲ عنوان پارک ملى و در سال ۱۳۴۳ نام پارک وحش را به خود اختصاص داد. بعد از تغيير نام سازمان شکاربانى و نظارت بر صيد به سازمان حفاظت محيط زيست در شهريورماه ۱۳۵۰، منطقهاى در شرق اين پارک به نام قرخت با مساحت ۰۰۰‚۳۴ هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده به آن الحاق و در سال ۱۳۵۵ هر دو منطقه در يکديگر ادغام گرديدند و در مجموع با مساحت ۸۹۵‚۱۲۵ هکتار، پارک ملى گلستان را تشکيل دادند که بعد از پيروزى انقلاب اسلامى در بهمن ۱۳۵۷، طى بررسىهاى مجدد و در نظر گرفتن مسائل اجتماعى و نياز اهالى اطراف منطقه، مساحت آن به ۸۹۰‚۹۱ هکتار تقليل يافت. از نظر توپوگرافى، اين پارک بىنظير از صخرههاى مرتفع آهکى تا تپهماهورهائى با شيب و فراز کم تشکيل گرديده و از نظر اقليمى بين درياى خزر و مناطق خشک شرقى قرار گرفته است، و به همين لحاظ اقليمهاى متفاوت از نواحى بسيار مرطوب تا قسمتهاى نيمهخشک را در بر مىگيرد. نزولات آسمانى در اين پارک برحسب منطقه متفاوت و ميزان آن بين ۱۰۰۰ ميلىمتر تا کمتر از ۲۰۰ ميلىمتر در سال متغير است. درجه حرارت آن از ۲۵- درجه تا ۳۵+ درجه سانتى؛راد برحسب ماههاى مختلف متفاوت است. شرايط طبيعى پارک موجب به وجود آمدن زيستگاههاى مناسبى براى زندگى پستانداران وحشى شده و گوناگونى اين جانوران را نيز تشديد کرده است. مناطق جنگلى اين پارک را گونههائى مانند مرال (گاو کوهى، بزرگترين گوزن ايران) و شوکا جلوهاى خاص بخشيدهاند. در نواحى استپى نيز حيوانات مختلفى مانند آهو، قوچ و ميش، کل و بز و يوزپلنگ زندگى مىکنند. پلنگ، گراز، خرس قهوهاى، گرگ، شغال، گربه پالاس و گربه جنگلى (و نيز گونههاى متعددى از پستانداران کوچک) نيز از جانورانى هستند که در اکثر نواحى اين پارک يافت مىشوند. گفته مىشود که ببر نيز در پارک وجود دارد. از ميان جمعيت پستانداران بزرگ وحشى اين پارک، قوچ و ميش بيشترين تعداد را دارند. تنوع گونههاى پرندگان اين پارک نيز به بيش از ۱۵۰ گونه پرنده وحشى مىرسد. حدود ۴۸ نوع پرنده در فصل بهار و تابستان در منطقه يافت شده و ۶۲ گونه نيز بومى پارک مىباشند. به اين ترتيب حدود ۱۱۰ نوع پرنده در اين پارک زاد و ولد مىکنند. علاوه بر اين، ۲۱ نوع پرنده ديگر نيز در زمستانها مشاهده شده و ۱۹ گونه ديگر نيز در مسير مهاجرت خود در اين پارک توقفى کوتاه مىکنند. سار صورتى، شاهين بحرى و بال لاکى از اين دستهاند. از انواع پرندگان قابل شکار اين پارک به قرقاول، کبک، تيهو، زنگوله بال، کوکر سينه سياه، ابيا و بلدرچين مىتوان اشاره کرد که ابيا و بلدرچين مهاجر و بقيه بومى منطقه مىباشند. از پرندگان شکارى و لاشخورهائى که از ساير جانوران تغذيه نموده و در سرتاسر سال در پارک مشاهده مىشوند، مىتوان به قرقى، دليجه، سار، کپه، دال ساه، عقاب دريائى دم سفيد، طرلان و بالابان اشاره کرد. اين پرندگان در کنترل جمعيت انواع جانورى، بهداشت محيط و حفظ سلامت انواع جانوران ديگر نقشى حياتى دارند. پارک ملى گلستان زيستگاه بسيارى از پرندگان و گنجشکان زيبا و آوازهخوان مانند دارکوب سياه، بلبل، توکاى باغى، انواع سهرهها، سسکها، زرده پرهها، مگسگيرها، زنبور خورکها و دم سرخمها مىباشد. اين گروه از پرندگان نقش بسيار مهمى در کنترل آفات نباتى ايفا مىکنند. پارک ملى گلستان بين دو حوزه نيمه نم پسند و نيمه خشکى پسند قرار دارد و به تدريج در حرکت به طرف شرق، سيماى طبيعى آن به حالت استپيک تغيير پيدا مىکند، به همين جهت عناصر گياهى نواحى سه گانهٔ فوق را مىتوان در پارک مشاهده نمود. تنوع و رنگارنگى گياهان اين پارک چنان مناظر زيبائى را به وجود آورده است که نظير آن را در کمتر جائى از اين سرزمين مىتوان ديد. توسکاى قشلاقى، کلهو، انجير، توت، ملج، داغداغان، ازگيل، وليک، زالزالک، سيامتو، گوجه وحشى، شيرخشت، دغدغک، گردو، تمشک، انار وحشى، گلابى وحشى و ... از گونههاى مختلف گياهى پارک محسوب مىشوند. در کف جنگل گونههاى بىشمارى نظير سرخسها، متامتى و ... پراکندهاند. در نواحى خشکتر درختچههاى زرشک، تغ، گز، کاروانکش، بوتههاى کلاه مير حسن، گون، گدار، چوبک، درمنه، خارشتر و ساير گونههاى استپى يافت مىشود. در نواحى مرتفع گونهٔ ارس نيز به طور پراکنده ديده مىشود. پارک ملى گلستان مىتواند مورد بازديد و گذران اوقات فراغت عموم مردم به ويژه مسافران عبورى در مسير جاده تهران - مشهد قرار گيرد. پارکينگها و کمپينگهايى جهت استراحت و اقامت شبانه در اين پارک ايجاد شده است که برخى از آنان مدتهاست مورد بهرهبردارى قرار مىگيرد. از آن جمله مىتوان پارکينگهاى تنگراه، گلستان و آبشار را نام برد که امکان دسترسى به آنها آسان و نيز از برخى جنبههاى اساسى تفرجگاهى مانند ملاحظه مناظر زيبا و بديع، بهرهگيرى از هواى پاک و لطيف، امکان مشاهده انواع پرندگان و ساير جانوران حائز اهميت است. اين پارکينگها حداقل وسائل و تجهيزات تفرجگاهى از قبيل ميز و نيمکت، اجاق، زبالهدانى و سرويسهاى بهداشتى را دارند. ضمناً کمپينگى جهت اقامت شبانه در دست تهيه است که پس از تکميل مورد استفاده قرار خواهد گرفت. ساختمانى به منظور ارائه اطلاعات، نمايش فيلمها و اسلايدهاى مربوط به منطقه و نيز بيان مسائل زيست محيطى که خود عامل مؤثرى در ارتقاء سطح فرهنگ زيست محيطى بازديدکنندگان به حساب مىآيد، ايجاد گرديده است. با توجه به طبيعت زيبا و جذاب اين پارک نمىتوان بازديد نقاط خاصى از آن را توصيه نمود، بلکه مشاهده آن در صورت امکان حداقل براى يکبار به علاقمندان توصيه مىشود. البته در محل پارک، مأمورين سازمان حفاظت محيط زيست جهت ارائه اطلاعات و راهنمايىهاى لازم در خدمت همميهنان عزيز و جهانگردان هستند. منطقه حفاظت شدهٔ دز، دزفول
اين منطقه با ۸۷۳‚۱۵ هکتار مساحت در دو سوى رودخانه دز به صورت دو نوار سبز رنگ کشيده شده است. اين منطقه نيز زيستگاه گوزن زرد ايرانى است و از اين نظر واجد ارزشهاى جهانگردى است.
منطقه حفاظت شده باهوكلات (گاندو)، بلوچستان
اين منطقه در منتهىاليه گوشه جنوب شرقى کشور، در طول مرز ايران و پاکستان قرار دارد. اين منطقه از کوههاى کم آب و بيابانى تشکيل شده که تا رودخانه سرباز در بلوچستان گسترده شده است. منطقه مزبور، مأمن تمساح تالابى و منحصر به فرد ايرانى است که در آبگيرهاى کم عمق مسير رودخانه زندگى مىکند. اين حيوان در مواقع خشکى تا چند متر در زير آبگيرها نقب زده و در داخل آنها زندگى مىکند. اگر اقدامات به موقع حفاظتى سازمان محيط زيست و نظارت بر صيد نبود؛ نسل اين تمساحها تاکنون از بين رفته بود. همچنين شرايط خاص اکوسيستم رودخانهاى اين منطقه امکانات زندگى نوعى ماهى عجيب به نام ماهى گِل خور با نام علمى Perio phthalinuse فراهم آورده است که قادر به زيست در آبهاى کم عمق و بستر گِلى رودخانههاست. اقدامات حفاظتى سازمان حفاظت محيط زيست در مورد نواحى پيرامون باهوکلات به منظور حفظ بخش نمونهاى از گياهان بلوچى (که تا حدودى بيابانى - سندى است) و نيز جاندارانى که با اقليم و گياهان مزبور ارتباط زيستى دارند، ضرورى است. اين جانداران عبارتاند : جبير، سنجاب نخلى شمالى، راسوى خاکستر هندى، هوبره، دراج، سوسمار و نيز بسيارى از انواع پرندگان که خاص شبه قاره هند مىباشد. خط ساحلى درياى عمان که مرز جنوبى اين منطقه را تشکيل مىدهد، ناحيه قشلاقى پرندگان آبزى است و نيز، محل مهمى براى تخمگذارى لاکپشت سبزدريايى به شمار مىآيد.
منطقه حفاظت شده بزمان، ايرانشهر
اين منطقه به وسعت ۶۸۸‚۳۲۴ هکتار، منطقهٔ کوهستانى بزمان، تپهماهورها و دشتهاى اطراف اين کوه را در بر مىگيرد. اين منطقه داراى کوهى نسبتاً مرتفع (۳۴۹۷ متر) با درههاى آب شيرين و پوشش گياهى نسبتاً مناسب است. جوامع گياهى مشرف بر دامنهها خرزهره، داز، قيچ، درمنه و انواع گَوَن است. حيوانات وحشى که در اين منطقه زندگى مىکنند عبارتند از : کبک، کبک چيل، تيهو، دراج، خرگوش، کل، بز، قوچ، ميش. علاوه بر گونههاى مختلف وحوش فوقالذکر، نوعى خرس سياه آسيايى که کوچکتر از خرس قهوهاى است در سيستان و بلوچستان زندگى مىکند. دهانه غارهايى که به احتمال زياد مىتوان وجود خرس را در آنها حدس زد اکثراً حدود ۷۰ سانتىمتر است که خود خرس سياه نيز به زحمت مىتواند داخل آن شود، به همين دليل دسترسى انسان به حيوان و عبور آن از اين گونه غارها، کار سادهاى نيست. کوههاى سياه بزمان، بيرک، تفتان، سراوان، اطراف خاش، کارواندر، اسفندک و تپهماهورهاى اطراف رود ماشکيل از جمله زيستگاههاى اصلى اين گونه خرس به شمار مىآيد. پوشش گياهى اين مناطق زيستگاه مناسبى را براى گونهٔ در معرض انقراض و با ارزش خرس سياه در اين ارتفاعات فراهم آورده است. پوشش گياهى غالب زيستگاههاى خرس در اين منطقه شامل : ارجن، کهور، کنار، داز، خرما، زرشک، زارچ، زالزالک، گز، توسکا، زيتون وحشى، انواع گون و درمنه، اورس، بيد، تنگرس و نسترن وحشى مىباشد که ميوهٔ بيشتر اين درختان، غذاى عمده خرسهاى سياه را تشکيل مىدهد. خرسها به خرما و داز علاقهاى وافر دارند. پرنده زيبايى به نام مينا با رنگهاى سبز، آبى و سبزقبا نيز در بلوچستان به وفور يافت مىشود. اين پرنده به اندازه سار معمولى است و به سهولت اهلى مىشود و بعضى از کلمات را مانند طوطى ادا مىکند .
