◄◄ تاپیک جامع تغذیه؛ بهداشت و سلامت عمومی ►►

پوست اطراف چشم، نازک ترین و ظریف ترین قسمت از پوست بدن است که باید از ۲۰ سالگی به بعد، حسابی مراقب اش باشیم تا چین و چروک زودهنگام روی آن ننشیند و پیری زودرس را نصیب مان نکند...
مصرف مشروبات الکلی، خندیدن بیش از حد و استفاده نکردن از کِرِم های دور چشم از جمله عواملی هستند که می توانند روند چروک افتادن پوست اطراف پلک را تسریع کنند و از آنجایی که چشم، اولین نقطه ای از صورت است که نظر دیگران به آن جلب می شود، بهتر است آنچنان از آن مراقبت کنیم که هرچه دیرتر، پیری و چین و چروک به سراغش بیایند. اگر با این حرف ها موافقید، ۴ راهکار زیر را برای رهایی از پیری زودرس چشم هایتان به خاطر بسپارید.
۱)ٓ عینک آفتابی بزنید
اگر خوب به چروک های دور چشم اطرافیان تان دقت کرده باشید، حتما دیده اید که برخی چروک های دور چشم، درست شبیه اثر پای پرندگان است! مسبب اصلی این نوع از چین و چروک ها، نور آفتاب است. شما معمولا به توصیه متخصصان پوست، پیش از خارج شدن از منزل، کلی ضدآفتاب به تمام صورت تان (جز اطراف چشم هایتان) می زنید. حالا حسابش را بکنید که این طوری پوست دور چشمتان بدون هیچ گونه محافظتی در برابر نور آفتاب قرار می گیرد و بیش از پیش، خشک و شکننده می شود و شما تازه این شکنندگی و چروک ها را اواخر ۲۰ سالگی و اوایل ۳۰ سالگی می بینید و به فکر درمان می افتید. این می شود که به دنبال هزار جور کِرِم مختلف می گردید! بنابراین بهتر است که همه افراد، حتی بچه ها، از عینک آفتابی (مخصوصا در روزهای گرم و آفتابی) استفاده کنند و همیشه اطراف چشمشان را با کمی کِرِم دور چشم یا حتی مرطوب کننده، نرم و مرطوب نگه دارند. هیچ گاه فراموش نکنید که نور آفتاب می تواند به سرعت باعث چروک خوردن پوست های خشک شود. ضمنا می توانید از پماد ویتامین A هم برای نرم و لطیف نگه داشتن پوست اطراف چشم و خط لبخندتان کمک بگیرید. پماد ویتامین A، کم خرج ترین پمادی است که می توانید دور چشم هایتان بمالید و با این کار باعث افزایش تولید کلاژن در زیر پوست این ناحیه شوید. این را هم باید گفت که استفاده از کِرِم، پماد و عینک های آفتابی غیراستاندارد و نامناسب، نه تنها از چروکیدگی چشم هایتان جلوگیری نمی کند؛ بلکه باعث تسریع این امر هم می شود.
۲) حواستان به آلرژی زاها باشد
دکتر رانلا هیرش، استاد پوست و موی دانشگاه کمبریج، می گوید: «آلرژی های فصلی و آلرژی به مواد غذایی مختلف، از مهم ترین دلایل پف کردن چشم است.» بنابراین اگر دوست ندارید که صبح ها با چشم هایی پف آلود به محل کارتان بروید یا دوست ندارید که در یک میهمانی دوستانه با چشم هایی قرمز و متورم حاضر شوید، عوامل آلرژی زا را در خودتان پیدا کنید و اگر می توانید با آنها روبه رو نشوید (مثلا اگر به فلفل حساسیت دارید، آن را نخورید) و اگر آلرژی تان فصلی است و گریز از آن برایتان امکان ندارد، به مدت ۲ تا ۳ هفته، روزی ۱ قرص آنتی هیستامین مصرف کنید. استفاده از رول های ضدپف آلودگی موجود در داروخانه ها هم می تواند ورم چشم هایتان را از بین ببرد. فقط حواستان باشد که این رول ها را درون فریزر نگهداری کنید تا هم مدت زمان ماندگاری شان بیشتر شود و هم کارایی شان بهتر شود! در ضمن، یادتان نرود که برای جلوگیری از قرمزی و ورم کردن چشم، هیچ گاه نباید آن را با دستان تان محکم بمالید. به جای این کار می توانید صورتتان را با آب خنک بشویید و ۱۰ دقیقه چشمان تان را ببندید و یک حلقه خیار روی آنها قرار دهید تا خستگی شان از بین برود و بیش از پیش شاداب به نظر برسند.
۳) همیشه پوست اطراف چشمتان را روشن نگه دارید
چند دلیل مختلف برای تیرگی پوست اطراف چشم وجود دارد. اولین و مهم ترین دلیل، وراثت و عوامل ژنتیکی است. دومین دلیل، آسیب های ناشی از تابش مستقیم نور خورشید به این بخش از پوست است و آخرین دلیل هم خودتان هستید! شما می توانید با یک آرایش نامناسب و غلط، کاری کنید که پوست اطراف چشم هایتان تیره تر از آنچه که هستند، دیده شوند.
۴) مراقب افتادگی پلک هایتان باشید
هرچه سن بالاتر می رود، روند تولید کلاژن در پوست اطراف چشم کندتر می شود و چشم ها نرمی و انعطاف پذیری سابق شان را از دست می دهند. این می شود که شما با افزایش سن با پدیده افتادگی پلک ها و پیر به نظر رسیدن چشم هایتان مواجه می شوید. به همین خاطر باید پیش از اینکه این اتفاق برایتان بیفتد، با یک متخصص پوست مشورت کرده و از کِرِم های کلاژن ساز برای پلک های بالایی تان استفاده کنید تا روند افتادگی پلک را در خودتان هرچه بیشتر عقب بیندازید.

بیشتر نوجوانان به حدود ۵/۸ تا بیش از ۹ ساعت خواب شبانه نیاز دارند. برای کسی که می خواهد خوب امتحان دهد یا ورزش کند، خواب کافی یک امر ضروری است. با اینحال، متأسفانه بسیاری از نوجوانان به اندازه کافی نمی خوابند.
● چرا نوجوانان به اندازه کافی نمی خوابند؟
اغلب از نوجوانان به دلیل بیدار ماندن تا دیروقت، صبح خواب ماندن و به خواب رفتن سر کلاس، انتقاد شدیدی می شود. اما مطالعات اخیر نشان می دهد که، الگوی خواب نوجوانان با افراد بزرگسال بسیار متفاوت است. این مطالعات نشان می دهد که در طول دوران نوجوانی، ریتم شبانه روزی بدن (که تقریبا مثل یک ساعت زیست شناختی درونی است) بطور موقت دوباره به کار می افتد که به شخص می گوید دیر بخوابد و دیر از خواب بیدار شود. این تغییر در ریتم شبانه روزی بنظر می رسد که به علت دیرتر تولید شدن هورمون ملاتونین مغز در نوجوانان نسبت به بزرگسالان و کودکان است. این مسئله می تواند در زود خوابیدن نوجوانان ایجاد مشکل نماید.
تغییرات ریتم شبانه روزی بدن با زمانی که ما بیشتر سرمان شلوغ است، منطبق است. سختی های شاگرد خوب بودن در مدرسه برای اغلب نوجوانان نسبت به زمانی که کودک بودند، بیشتر است و بدون این که سخت درس بخوانند، نمی توانند موفق شوند. همینطور، نوجوانان به زمانهای دیگری برای انجام کارهای متفاوت از ورزش کردن و فعالیتهای فوق برنامه گرفته تا آماده شدن برای گرفتن یک کار نیمه وقت برای پس انداز کردن مخارج دانشگاه، نیاز دارند.
در برخی مدارس زود آغاز شدن کلاسها هم ممکن است در این کمبود خواب نقش داشته باشد. نوجوانانی که بعد از نیمه شب می خوابند، ممکن است برای رفتن به مدرسه مجبور باشند زود از خواب بیدار شوند در صورتی که آنها باید ۶ تا ۷ ساعت خواب شبانه داشته باشند. شاید دو ساعت کمبود خواب بنظر زیاد مهم نیاید، اما می تواند باعث کسری خواب قابل توجهی شود.
● اهمیت خوابیدن در چیست؟
کمبود خواب همه چیز را از جمله توانایی فردی و خلق و خوی شخص برای توجه در کلاس را دربرمی گیرد.
واکنشهای کند و عدم تمرکز به دلیل کسری خواب، تنها در مدرسه و فعالیتهای ورزشی تأثیر نمی گذارد. بلکه کمبود خواب با مشکلات عاطفی مانند احساس غمگین بودن و افسردگی هم ارتباط دارد. خوب خوابیدن به ما کمک می کند تا از نظر جسمی سلامت باشیم، به این طریق که سیستم بدن ما را به حدی کند می کند که پس از یک روز فعالیت، انرژی از دست رفته را به ما باز می گرداند.
● چطور متوجه شویم که به حد کافی می خوابیم؟
اگر فکر می کنید خواب کافی دارید، زیاد هم مطمئن نباشید. در این قسمت چند نشانه از نیاز شما به خواب بیشتر اشاره می کنیم.
▪ مشکل بیدار شدن هنگام صبح
▪ ناتوانی در تمرکز
▪ به خواب رفتن در کلاس درس
▪ احساس بی حوصلگی یا حتی افسردگی
● چطور می توانیم بیشتر بخوابیم؟
به تازگی برخی محققان، والدین و معلمان پیشنهاد کرده اند که برای همراهی بیشتر با نیاز نوجوانان به خواب بیشتر، کلاسهای مدارس راهنمایی و دبیرستان صبح ها دیرتر شروع شود. در حال حاضر برخی از مدارس، کلاسها را دیرتر آغاز می کنند، شما و دوستان، والدین و معلمان شما می توانند برای تاخیر در زمان شروع کلاسها، با مسئولان مدرسه صحبت و از آنها خواهش کنند تا این پیشنهاد را تصویب کنند.
برخی از مسائلی که ممکن است به بهتر خوابیدن شما کمک کنند، بدین شرح است:
▪ تنظیم ساعت منظمی برای خواب. رفتن به رختخواب در یک ساعت مشخص، به بدن شما پیام می دهد که زمان خواب فرا رسیده است. هر روز صبح در یک ساعت معین از خواب بیدار شدن هم می تواند به اجرای یک الگوی خواب منظم کمک کند. پس سعی کنید برنامه خواب خود، حتی در تعطیلات آخر هفته، را به دقت اجرا کنید. از میزان معمول خواب خود در طول هفته، بیشتر از یک ساعت دیرتر نخوابید و بیشتر از ۲ تا ۳ هم دیرتر از خواب بیدار نشوید.
▪ تمرینات منظم. سعی کنید درست قبل از خواب ورزش نکنید، زیرا انرژی شما را بالا می برد و خوابیدن را مشکل می کند. ورزش را حداقل سه ساعت قبل خواب، به پایان برسانید. بسیاری از کارشناسان خواب بر این باورند که ورزش هنگام عصر ممکن است به خوب خوابیدن فرد کمک کند.
▪ دوری از محرکها. نوشیدنیهای کافئین دار مانند قهوه را بعد از ساعت ۴ بعدازظهر ننوشید. نیکوتین هم نوعی محرک است.
▪ استراحت دادن به ذهن. از تماشای فیلمهای خشن، ترسناک، یا اکشن و برنامه های تلویزیونی، پیش از خواب و خلاصه هر آنچه ممکن است ذهن شما را به خود مشغول کند و باعث افزایش ضربان قلب می شود، بپرهیزید. مطالعه کتابهایی با موضوعات پیچیده و پرتنش هم ممکن است مانع خوابیدن شما شود.
▪ تمدد اعصاب با کم کردن نور. نور به مغز پیام می دهد که وقت بیدار شدن است. دوری از نورهای درخشان (مثل صفحه نمایش کامپیوتر!) هنگام خواب، همچنین مدیتیشن یا گوش دادن به موسیقی های آرام می تواند کمک خوبی به آرامش اعصاب شما کند. سعی کنید دست کم یک ساعت قبل از خواب از تماشای تلویزیون، کار با کامپیوتر و مکالمات تلفنی دوری کنید.
▪ پرهیز از خواب نیمروزی طولانی. خواب نیمروزی، بیش از نیم ساعت در روز ممکن است مانع به خواب رفتن شما هنگام شب شود.
▪ پرهیز از شب زنده داری. شب قبل از امتحان، تا دیر وقت درس نخوانید. کم خوابی شب پیش از امتحان، شاید شما را از هدفتان دور کند، اما با این که شما کمتر درس خواندید دست کم بیشتر خوابیده و سلامت هستید.
▪ ایجاد محیط مناسب برای خواب. بررسی ها نشان می دهد که افراد در یک اتاق تاریک که کمی هم خنک باشد، خواب راحت تری خواهند داشت. پرده ها یا کرکره ها را ببندید و مطمئن شوید که مانع نفوذ نور شده اید. درجه حرارت اتاق را کم کنید و اگر سردتان بود یک پتوی اضافی روی خود بکشید یا لباس گرمتری بپوشید. سر و صدای زیاد هم می تواند مانع خوابیدن شود.
▪ بیدار شدن با نوری درخشان. نور درخشان صبح به بدن شما پیام صبح شدن را می دهد.
اگر شما فردی خواب آلود هستید، سطح احساس و دید شما قطعا دچار مشکل خواهد شد. برنامه ریزی برای خوب خوابیدن، از موارد مهم لیست کارهای روزانه شماست که به خلاقیت و سلامت شما کمک شایانی می کند.

گاهی در اثر چاق و لاغر شدن های مکرر و یا متعاقب بارداری، سطح پوست ترک می خورد و خطوط سفیدی در سطح آن ایجاد می شود که پزشکان به آن خطوط «استریا» می گویند. با دکتر غلامحسین غفارپور، متخصص پوست و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، درباره علل و راه حل این مشکل شایع پوستی گفتگو کرده ایم....
▪ وقتی پوستمان ترک می خورد، سلامت آن تهدید می شود؟
ـ ببینید؛ وظیفه اصلی پوست ما این است که مانند یک سد دفاعی در مقابل ورود مواد خطرناک خارجی (مانند سموم شیمیایی، میکروب ها و قارچ و اشعه فوق بنفش) عمل کند و از طرفی نیز مانع خروج آب و املاح و مواد پروتئینی از درون بدن شود. ضمن اینکه پوست، افزایش دمای درونی بدن را از طریق تعریق و انبساط عروق سطحی پوست پایین می آورد و به هنگام سرمای طاقت فرسا که گرمای درونی بدن کاهش می یابد و سلول های جهاز هاضمه در خطر کاهش اکسیژن و مواد غذایی قرار می گیرند نیز با کاهش تعریق و انقباض عروق سطحی پوست و ایجاد انقباضات متناوب عضلات و تولید لرز، موجب افزایش میزان خون درونی می شود. پوست ما همچنین مانند یک عضو حس گر عمل می کند و درد و سوزش، سرما و گرما، خارش و فشار را حس می کند و با عکس العمل های به موقع، سلامت جسم و روح را تامین می کند و در واقع، عضوی از سیستم دفاعی عمومی بدن است. با این حساب، معلوم است که آسیب چنین ارگانی به آسیب عمومی بدن می انجامد.
▪ خب، اصلا چرا پوست ترک می خورد و رگه رگه می شود؟
ـ به این حالت می گویند استریا. در استریا، سطح خارجی پوست (اپیدرم) لاغر و نازک می شود روشن تر از پوست حاشیه خود می گردد. بخش میانی که به نام درم است هم نازک تر می شود و ضخامت رشته های کلاژن کمتر می شود و رشته های الاستیک آن هم که مانند کش عمل می کنند، کاهش پیدا کرده و تکه تکه می شوند. پیاز موها و غدد چربی آن منطقه هم از بین می روند. بنابراین این رگه های پوستی از قدرت ترمیمی کمتری نسبت به پوست حاشیه اش برخوردار است و در اثر کوچک ترین سایشی یا فشاری، آزرده و ساییده شده، زخمی می شوند و به کندی بهبود می یابند.
▪ بیشتر در چه سنی این ضایعات پوستی را می بینیم؟
ـ استریا می تواند بین ۵ سالگی تا ۵۰ سالگی به وجود آید و البته در زنان و دختران جوان شایع تر از مردان است و در سفید پوستان بیشتر از تیره پوستان دیده می شود. این خطوط و رگه های پوستی به طور شایعی در ۲۵ تا ۳۵ درصد نوجوانان در خلال بلوغ ایجاد می شود و بنابراین یکی از شکایت های عمده دختران جوان است. در ۹۰ درصد زنان باردار در ۳ماهه دوم و خصوصا در ۳ماهه سوم بارداری ایجاد می شود؛ یعنی از هر ۱۰۰ زن باردار، ۹۰ نفرشان گرفتار می شوند.
▪ چرا؟
ـ علت قطعی خطوط کششی یا استریای پوستی نامعلوم است اما آنچه مسلم است این است که مستعد بودن برای ابتلا به استریا به افزایش هورمون های کورتیکواستروییدی (کورتونی) تولید شده توسط غده فوق کلیوی در بارداری، بیماری کوشینگ یا مصرف موضعی کِرِم ها، لوسیون ها، پمادها و اسپری ها و مصرف تزریقی یا خوراکی طولانی مدت آنها بستگی دارد. فشارهای مکانیکی به پوست مانند چاق شدن سریع عضلات در افرادی که بدنسازی می کنند و نوجوانان که سریعا عضلات شان چاق و فربه می شوند و بزرگ شدن سریع شکم در بارداری و عقب افتادن رشد پوست نسبت به رشد سریع عضلات زیرینشان از عوامل مهم اند. این فرآیندها موجب پاره شدن و نازک شدن شبکه همبندی بخش میانی پوست می شود که دیگر به طور خودبه خودی و طبیعی قابل جبران نیست.
▪ ظاهر این خطوط پوستی چه شکلی است؟
ـ در آغاز به صورت رگه های برجسته، قرمز تا بنفش رنگ هستند که می توانند تا حدی خارش دار هم باشند که در این مرحله به آنها رگه های قرمز می گویند. با گذشت زمان که تا یک سال ممکن است به طول بیانجامد به تدریج قرمزی خود را از دست می دهند و رنگ پریده، لاغر و گودافتاده می شوند و سطح شان پر از چروک های ظریف می شود که دایمی خواهد بود. به ندرت ممکن است کمی باریک تر شوند. در دوران نوجوانی و بلوغ جنسی، این رگه ها در مناطقی به وجود می آیند که عضلات شان از نظر حجمی از رشد سریعی برخوردارند. در دختران نوجوان به طور قرینه روی ران ها، لگن، باسن ها و سینه ایجاد می شوند و در حالی که در پسران جوان، پوست شانه ها، ران ها و شکم، بازوها، گردن و زیر بغل درگیر می شوند. در زنان باردار، خصوصا در بارداری اول، این خطوط در ۳ماهه دوم و خصوصا در ۳ماهه سوم روی شکم و به نسبت کمتری روی سینه ها و ران ها ظاهر می شوند.
▪ خطری هم دارند؟
ـ خطوط پوستی اهمیت پزشکی ندارند اما برای بیمار می توانند بسیار آزاردهنده و ناامید کننده باشند. در مراحل اولیه که خطوط برجسته، قرمز و بنفش رنگ هستند می توان با بعضی از سیستم های لیزری آنها را کوچک تر و باریک تر کرد و به بهبودی نسبی آنها کمک کرد.
▪ حالا چه مراقبت هایی لازم است تا دچار این استریا نشویم؟
ـ برای پاسخ به این سوال، باید ابتدا یک مقدمه ای را بگویم. به خارجی ترین بخش پوست، اپیدرم می گویند که ۴۰۰۰ تا ۱۵۰۰ میکرون ضخامت دارد. علاوه بر حفاظت انسان از ورود عوامل میکروبی و قارچی و سمی، مانع عبور بخش اعظمی از اشعه فوق بنفش نور خورشید به درون پوست می شود. اشعه ماورای بنفش موجب تغییراتی در بخش سطحی و میانی پوست می شود، چین و چروک زودرس در پوست صورت و پشت دست ها، لکه های تیره، و کم رنگ، گشاد شدن عروق سطحی پوست، ضخیم شدن بیمارگونه پوست ، پیدایش جوش های سرسیاه، دانه های زردرنگ روی پوست صورت و پیری زودرس از ضررهای این اشعه برای پوست است. باید به پوست توجه کنیم تا هم سالم و زیبا بماند و هم بتواند وظایف خودش را به خوبی انجام دهد. ساد ه ترین روش حفظ پوست، دوری از نور خورشید و استفاده از ضدآفتاب و کمک گرفتن از وسایل آرایشی بهداشتی مانند کِرِم های ویتامین C و E و A و مشتقات آن مانند اسید رتینوئیک است. همچنین استفاده از کِرِم های محتوی اسیدهای میوه و سیستم های لیزری مانند لیزر گاز کربنیک فرکشنال نیز در بهبود پوست موثر است.

همه کودکان، به خصوص کودکان زیر ۲ سال و کودکانی که به خوبی قادر به بیان کلمات نیستند، مشکلات شان را با بی قراری و گریه نشان می دهند و این، والدین هستند که باید کم و بیش با علایم و نشانه های جدی که سلامت کودک را تهدید می کند، آشنا باشند. در بسیاری از موارد، گریه کودک صرفا به دلایل ساده ای مانند گرسنگی، نیاز به تعویض پوشک و نیاز به توجه مادر است اما در برخی موارد نیز بی قراری و گریه نوزاد، دلیل جدی تر و مهم تری دارد. دل درد در کودکان زیر ۲سال، یکی از همان مشکلاتی است که هرگز نباید مورد غفلت والدین قرار بگیرد. برای آشنایی بیشتر با این مشکل رایج در کودکان زیر ۲ سال، گفت وگوی ما را با دکتر فاطمه فرهمند، فوق تخصص بیماری های گوارش اطفال و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران بخوانید.
▪ عوامل دل درد در کودکان زیر ۲ سال چیست؟
ـ دل درد در کودکان زیر ۲ سال، ممکن است حاد یا مزمن باشد. اکثر اوقات، دل درد در این سنین به دلیل ناراحتی یکی از اعضا یا ارگان های مهم بدن است؛ چرا که دل دردهایی که به دلیل اختلال عملکردی دستگاه گوارش باشد، معمولا در سنین بالای ۴ سال ایجاد می شود. در این گروه سنی باید این عارضه را – چه حاد باشد چه مزمن – جدی گرفت.
▪ والدین چگونه تشخیص دهند که کودکشان دل درد حاد دارد یا مزمن؟
ـ دل درد حاد، دل دردی است که طی روند چند روزه ای برای کودک زیر ۲ سال ایجاد شده باشد اما دل درد مزمن، دل دردی است که بیش از ۳ هفته طول کشیده باشد. اگر دل درد، حاد باشد؛ باید به فکر عوامل عفونی (به خصوص، سرماخوردگی ویروسی که موجب ایجاد علایم سرماخوردگی می شود) بود.
سرماخوردگی، به نحوی سبب درگیری غدد لنفاوی شکم می شود و دل درد ایجاد می کند. کودکی که دچار اسهال و استفراغ یا گاستروآنتریت می شود ممکن است دل درد داشته باشد. کودکی که دچار آنژین چرکی یا ویروس می شود هم ممکن است دچار دل درد شود. اکثر اوقات این بچه ها دچار دل درد حاد می شوند.
در مواردی که آپاندیسیت یا اختلال های انسدادی روده وجود داشته باشد، معمولا دل درد حاد ایجاد می شود. ولی اگر دل درد بیشتر طول بکشد، ممکن است عوامل دیگری در ایجاد آن دخالت داشته باشند از جمله ممکن است عفونت یا هپاتیت، خود را به شکل دل درد نشان دهد یا حتی یبوستی که طول کشیده، می تواند دل درد ایجاد کند. در مواردی نیز دیابت قندی یا دیابت نوع یک، در بچه ها می تواند در ابتدا با دل درد، خودش را نشان بدهد. به ندرت مواردی از قبیل عفونت های ریوی مثل پنومونی (ذات الریه) ممکن است در این گروه سنی به شکل دل درد بروز پیدا کند.
درگیری های مجرای گوارش اعم از زخم معده یا زخم اثنی عشر یا ریفلاکس معده به مری هم گاهی ممکن است با دل درد تظاهر کند. در سن زیر ۲ سال، اکثر اوقات، علت دل درد به یک عامل مهم مثل اختلالاتی که ذکر شد، برمی گردد. دل دردهای عملکردی در زیر ۲سال خیلی شایع نیست.
▪ این دل دردها را چگونه باید پیگیری کرد؟
ـ هر بچه ای که در سن زیر ۲ سال با دل درد مراجعه می کند، باید حتما توسط پزشک معاینه دقیق شود. شرح حال کامل داده شده و برحسب تشخیص پزشک برخی آزمایش های لازم و حتی رادیوگرافی های شکم یا سونوگرافی باید انجام شود. چه بسا مواردی بوده که کودکانی که درگیری کبدی، سنگ مجاری ادراری یا سنگ کیسه صفرا داشته اند، با دل درد مراجعه کرده اند. دل درد ممکن است همراه با استفراغ، اسهال سردرد یا یبوست باشد. در ضمن دل درد با عفونت ادراری باعث بالا رفتن فشارخون هم می شود. در این سن، عفونت ادراری ممکن است بدون علامتی از سوزش ادرار باشد. دل درد در بچه های زیر ۲ سال، چه به شکل حاد کمتر از ۲ تا ۳ هفته چه به صورت مزمن که بیش از ۳ هفته است باید جدی تلقی شده و توسط یک پزشک متخصص کودک و گوارش ویزیت شود و سپس برای درمان آن اقدام های لازم را انجام داد.
▪ بچه های زیر ۲ سال معمولا چگونه دل دردشان را ابراز می کنند و والدین چگونه باید متوجه جدی بودن دل درد او شوند؟
ـ سوال بسیار مهمی است؛ چراکه خیلی اوقات بچه ها در این سن حتی خوب نمی توانند صحبت کنند. با بی قراری، بی اشتهایی یا احیانا با کم خوابیدن و بیدارشدن های مکرر از خواب یا جیغ های زیاد و در مواردی اشاره به محل درد یا اگر بتوانند صحبت کنند، با کلام، دل دردشان را به زبان می آورند. اما اکثر اوقات چون نمی توانند صحبت کنند، علامت را واضح بیان نمی کنند.
ـ در مواردی مثل آپاندیسیت، عفونت کیسه صفرا و سنگ صفرا، علاوه بر دل درد، در معاینه تحریک و حساسیت شکم هم ایجاد می شود. در این گروه سنی، علاوه بر اینکه علت دل درد مساله ای بسیار مهم است کودک نشانه های غیراختصاصی ای هم از خودش نشان می دهد اما والدین خیلی خوب نمی توانند متوجه شوند که فرزندشان دل درد دارد.
▪ به کدام دل دردها نباید زیاد اهمیت داد؟
ـ به طور کلی، هر دل دردی در کودک زیر ۲سال باید جدی گرفته شود. نفخ یا خوردن برخی غذاهای نفاخ بیشتر کودکان بزرگ تر و ۴ سال به بالا را اذیت می کند. مواد غذایی ای که در دسترس همه بچه ها هست، ممکن است سبب دل درد در کودکان بزرگ تر شود. این کودکان بهتر قادرند دل دردشان را بیان کنند. بچه هایی که هر هله هوله ای را می خورند ممکن است با مصرف بیش از حد این مواد دچار دل درد و نفخ شوند. ولی در سن زیر ۲ سال معمول نیست که کودکان بتوانند این علایم را عنوان کنند و والدین فکر کنند که دچار دل درد ناشی از سردی و گرمی غذاها شده. وقتی شکم کودک کار نمی کند و نفخ کرده، مادر متوجه یبوست او می شود یا وقتی اسهال دارد، مادر متوجه می شود که او دچار کم آبی شده اما این نوع دل دردها خیلی مهم نیست و خیلی سریع برطرف می شود. اما بی قراری های متناوب و زیاد، گریه و جیغ کودک، وجود خون در ادرار و مدفوع در کودکان زیر ۲ سال را هرگز نباید کم اهمیت تلقی کرد.
▪ به طور کلی دل درد در کودکان چقدر شایع است؟
ـ کلا شیوع دل درد مزمن در بچه های ۴ تا ۱۶ سال بین۱۰ تا ۱۵ درصد است. در زیر ۲ سال، دل درد زیاد شایع نیست.
▪ درمان این دل دردها چگونه است؟
ـ در سنین زیر ۲ سال، تعیین علت ایجادکننده درد بسیار مهم است. درمان صحیح دل درد تنها از طریق مراجعه به پزشک امکان پذیر است و خانواده ها باید از خوددرمانی برای بهبود دل درد خودداری کنند.
▪ چه توصیه ای برای والدین دارید؟
ـ بچه های زیر ۲ سال بیشتر از سایر کودکان نیاز به مراقبت دارند؛ از نظر رعایت مسایل بهداشتی و مقابله با عوامل بیماری زا که گاهی اپیدمی می شود. اما با مراقبت و تغذیه مناسب به خصوص تغذیه با شیر مادر می توان از بروز بسیاری از عوامل ایجادکننده دل درد ناشی از عفونت جلوگیری کرد. بهتر است غذای کمکی ترجیحا در منزل تهیه شود، همچنین واکسیناسیون منظم می تواند از ابتلای کودک زیر ۲ سال به عفونت های ناخواسته جلوگیری کند. موادغذایی که کودک مصرف می کند باید کاملا بهداشتی بوده و از خوردن موادغذایی که نسبت به سلامت آنها مطمئن نیستید، پرهیز کرده و همچنین مانع از زیاد خوردن کودکان شویم.

کودکان زیر ۵ سال، به طور متوسط، سالی ۳ بار دچار حمله اسهال می شوند. این آمار در برخی دیگر از کودکان به سالی ۶ تا ۹ بار می رسد...
در شیرمادرخواران، مدفوع، از نظر قوام شل تر و از نظر تعداد دفعات نسبت به دیگر بچه هایی که شیر مادر نمی خورند، بیشتر است. طبیعی بودن دفع مکرر مدفوع نرم یا شل، برحسب سن، متفاوت است. به تدریج که سن بالا می رود، تعداد دفعات دفع مدفوع کم شده و قوام آن سفت تر می شود؛ به طوری که در سنین نوپایی به ۳ بار در روز رسیده و در ۴سالگی (مشابه بالغان) از ۳ بار در روز تا ۳ بار در هفته طبیعی است. هر مادری باید این نکات را بداند و بتواند در مورد اینکه آیا کودکش دفع درستی دارد یا نه، به پزشک کودکش اطلاعات بدهد. دکتر سیاری، فوق تخصص بیماری های گوارشی کودکان، در این خصوص می گوید: «مادران به خوبی می دانند که چه موقع کودکشان دچار اسهال شده و برای همین، پزشکان باید به دقت به توضیحات آنها گوش بدهند و به حرفشان اعتماد کنند.» اگر شما به عنوان مادر نمی دانید چطور باید کودک مبتلا به اسهال تان را ارزیابی کنید، نگران نباشید. کافی است گفت وگوی ما را با دکتر علی اکبر سیاری، استاد گروه اطفال دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، درهمین رابطه بخوانید.
▪ چرا متخصصان اطفال تاکید ویژه ای روی اسهال کودکان دارند؟ مگر هنوز هم آمار مرگ ناشی از اسهال بالاست؟
ـ طی ۲ دهه گذشته، میزان مرگ و میر ناشی از اسهال کاهش یافته و طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت از ۳ میلیون مرگ به ۸/۱ میلیون مرگ در کودکان زیر ۵ سال جهان رسیده؛ به طوری که دومین علت مرگ کودکان زیر ۵ سال دنیا را تشکیل می دهد. ولی در این مدت، تعداد دفعات حمله اسهال کاهش نیافته است. خطر اول اسهال، از دست دادن آب و الکترولیت است که حیات کودک را تهدید می کند. خطر دوم، عفونت باکتریال و خطر سوم سوء تغذیه است. متعاقب حملات مکرر اسهال، عواملی مانند کاهش اشتها و محدودیت رژیم غذایی و زمینه های کمبود مواد غذایی قبلی هم از طرف دیگر، کودک را دچار دایره معیوب اسهال مقاوم و تشدید سوء تغذیه می کنند.
▪ مهم ترین عامل این کاهش آمار را که به آن اشاره کردید، چه می دانید؟
ـ استفاده مناسب از محلول او.آر.اس، ترویج تغذیه با شیر مادر و بهبود بهداشت محیط و آموزش مادران. اسهال حاد در اکثر موارد (۹۰ درصد) در مدت ۵ تا ۷ روز بهبود می یابد و اگر بیشتر از ۲ هفته طول بکشد، اسهال پایدار است که در۱۰ درصد موارد اتفاق می افتد. بعضی از آمارها بین ۳ تا ۳۰ درصد را نیز ذکر کرده اند.
▪ گفتید خطر اول اسهال، از دست دادن آب است. چرا؟ بیشتر توضیح می دهید؟
ـ بله؛ خطر عمده اسهال، کاهش آب و الکترولیت بدن است که می تواند به سوء تغذیه و عفونت باکتریایی بینجامد. ما از نظر بالینی، کاهش آب بدن و الکترولیت ها را که بستگی به میزان آب از دست رفته دارد، به ۳ گروه (خفیف، متوسط و شدید) تقسیم می کنیم که در گروه متوسط و شدید، علایم بالینی به صورت تشنگی، گود افتادن چشم ها و کاهش اشک، کاهش تورگور پوستی، بی قراری و تحریک پذیری، خشکی مخاط زبان و دهان است. در صورت ادامه کاهش آب بدن و رسیدن به مرحله شدید، علایم شوک (بی حالی، کاهش سطح هوشیاری، کاهش قدرت نوشیدن و خوردن، دست و پای سرد، نبض ضعیف و کاهش حجم ادرار و افزایش تعداد تنفس و عمیق شدن آن) ظاهر می شود. با استفاده از علایمی که گفتم، میزان آب ازدست رفته را می توان حدس زد و اقدام به درمان کرد. به همین دلیل است که مادر آگاه اجازه نمی دهد کودکش دچار کم آبی شود. این مادر، بچه را در وضعیت بدون کم آبی (گروه الف) یا نهایتا در گروه «ب» به پزشک می رساند. شروع به موقع آب درمانی و دادن اوآر اس و ادامه تغذیه با شیرمادر از مهم ترین اقدام های یک مادر آگاه است.
▪ مادران اگر بدانند شما پزشکان به چه نکاتی بیشتر اهمیت می دهید، راحت تر می توانند همکاری کنند. پس لطفا بفرمایید در ارزیابی بالینی، شما به چه نکاتی بیشتر توجه می کنید؟
ـ اولین مساله، شرح حال کودک است. سوال در مورد نوع اسهال از لحاظ قوام و مقدار آن، آبکی بودن یا نبودن، تعداد دفعات دفع در روز، شدت تشنگی و قدرت نوشیدن، مدت اسهال، وجود خون و بلغم در مدفوع، وجود علایم همراهی مثل استفراغ و تعداد دفعات آن، تب، دل درد، زور پیچ، سرفه و آبریزش بینی، خوردن آب یا غذای آلوده، تماس با فرد مبتلا به اسهال، مصرف دارو و نوع تغذیه، نحوه تهیه غذا به لحاظ رعایت نکات بهداشتی و سابقه حملات قبلی اسهال، مهم ترین مواردی هستند که ما پزشکان از مادر یک کودک مبتلا به اسهال می پرسیم. سپس کودک را معاینه می کنیم. در معاینه فیزیکی، حال عمومی کودک را از نظر برقراری ارتباط و نگاه کردن، میزان فعالیت و بازی، توجه به اطراف و پاسخ دادن به محرک ها، بی قراری و ساکت و آرام شدن، نوشیدن و خوردن با مشاهده بررسی می کنیم. کودکی که بی قرار و تحریک پذیر است، اگر به او دست بزنیم یا او را بغل کنیم، بی قراری می کند و بعد از شیر خوردن مجدد دچار بی قراری می شود ولی در موقع معاینه یا دیدن پزشک و پرستار ممکن است بی قراری کند که باید این مورد را بی قراری و تحریک پذیری ناشی از کم آبی به حساب نیاوریم؛ بلکه باید آن را به پای ترس کودک بگذاریم. به فرورفتگی چشم های کودک هم خوب نگاه می کنیم. چشم کودک در اثر کم آبی ممکن است فرو رفته باشد یا در اثر سوءتغذیه شدید در کودکان مبتلا به ماراسموس، ممکن است چشم ها بدون کم آبی هم گود بیفتند. بنابراین در کودک مبتلا به اسهال که احساس می کنیم چشم او گود افتاده، به علایم سوء تغذیه دقت می کنیم و از مادر درباره گود افتادن چشم ها سوال می کنیم که ببینیم آیا مادر هم این علامت را تایید می کند یا نه.
▪ اینکه در میان حرفهایتان گفتید «تورگور پوستی کودک را اندازه گیری می کنیم»، منظورتان چه بود؟ اصلا این حرف یعنی چه؟
ـ یعنی با کنار انگشت شست و اشاره مان، در حالی که کودک روی تخت به پشت خوابیده، پوست قسمت بین ناف و پهلوی کودک را در امتداد خط طولی بدن می کشیم و یک ثانیه نگه می داریم؛ به طوری که چین در امتداد طول بدن کشیده شود و بعد، آن را رها می کنیم. بعد از رها کردن به برگشت پوست به حالت اولیه دقت می کنیم. اگر سریع برگشت، یعنی تورگور پوست طبیعی است ولی اگر آهسته برگشت، تورگور پوست کاهش یافته و اگر خیلی آهسته به حال اولیه برگشت، تورگور پوست را ضعیف می دانیم و می فهمیم که مشکلش شدید است.
▪ وضعیت تشنگی و نوشیدن کودک را چطور ارزیابی می کنید؟
ـ از مادر می خواهیم مقداری آب به کودک بدهد. اگر به نوشیدن کودک نگاه کنیم، ۳ حالت پیش می آید:
حالت اول این است که کودک فقط با تشویق آب می نوشد و آب بیشتری طلب نمی کند؛ یعنی او تشنه نیست. حالت دوم، این است که او با ولع می نوشد و آب بیشتری طلب می کند. حالت سوم، این است که کودک قادر به نوشیدن نیست یا خیلی ضعیف می نوشد. با توجه به آنچه گفته شد،کودکان از نظر میزان کم آبی هم طبقه بندی می شوند. البته برای کودکان زیر ۲ ماه، علامت تشنگی و نوشیدن در ارزیابی مورد استفاده قرار نمی گیرد و با شرح حال، معاینه و ارزیابی تورگور پوستی، طبقه بندی صورت می گیرد.

بدن ما با تبدیل کردن انواع غذاها به گلوکز (قند ساده)، انرژی موردنیاز روزانه اش را کسب می کند...
به همین خاطر، بعد از مدتی گرسنگی یا تشنگی شدید، خسته و بی رمق می شویم و حس می کنیم که قند خونمان افتاده! بدن ما از طریق جذب انواع مواد مغذی (چربی ها، پروتئین ها و کربوهیدرات ها یا قندها)، سوخت موردنیازش را تامین می کند و اگر ما درست غذا بخوریم و بدانیم که داریم چه می خوریم، می توانیم این سوخت را به تدریج وارد بدن کنیم تا سطح قندخو نمان ظرف مدت کوتاهی بعد از غذا خوردن، دوباره پایین نیاید و مجبور نشویم غذای دیگری بخوریم و دچار اضافه وزن شویم. در «سفره سالم» این هفته، شما با چند راهکار ساده اما کارآمد آشنا خواهید شد که با رعایت آنها می توانید سوخت کمتری را وارد بدنتان کنید و در عوض، انرژی بیشتری داشته باشید.
● تعادل را در دریافت انرژی رعایت کنید
اصلا لازم نیست برای افزایش انرژی یا جلوگیری از اضافه شدن وزنتان یک برنامه غذایی سخت و عجیب و غریب را ترتیب دهید. فقط کافی است همان مواد غذایی مفیدی را که تا حالا می خوردید، در زمانی مناسب و به اندازه مصرف کنید. اگر قرار است امروز در خانه بمانید و کار زیادی هم ندارید و در نتیجه بدنتان به انرژی بالایی نیاز ندارد، حجم ناهارتان را کم کنید و به جای شیر و بیسکوییت در میان وعده ، یکی، دو وعده میوه یا یک لیوان دوغ کم نمک بخورید! بدن شما ماشین نیست که برنامه ای از پیش نوشته شده، به او بدهید. شما می توانید با توجه به نیاز و فعالیت روزانه تان، حجم وعده های غذایی تان را کم یا زیاد کنید.
● هیچ وعده ای را حذف نکنید
خیلی ها، به خصوص آنهایی که قصد لاغر شدن دارند، به راحتی مصرف صبحانه، ناهار یا حتی میان وعده هایشان را حذف می کنند و نمی دانند که این کار نه تنها آنها را لاغر نمی کند بلکه باعث افزایش وزنشان هم می شود! وقتی شما یک وعده غذایی یا میان وعده را حذف می کنید، میل و اشتهایتان به غذاهای چرب و شیرین در وعده بعدی بیشتر می شود و بدون هیچ کنترلی در وعده های بعدی غذا می خورید. به همین دلیل، متخصصان تغذیه توصیه می کنند روزی ۵ وعده غذا (اصلی و میان وعده) بخورید؛ حتی اگر یکی، دو تا از این وعده ها سالاد بدون سس یا انواع میوه یا یک لیوان شیر کم چرب باشد.
● کالری دریافتی تان را بین وعده ها تقسیم کنید
کالری موردنیاز بدن با توجه به سن، جنس و فعالیت روزانه بدن تعیین می شود که این کالری باید به تدریج و به صورت متناسب از صبح تا شب وارد بدن شود. اگر فرض کنیم که نیاز روزانه بدن ما ۱۴۰۰ کیلوکالری در روز است، بهتر است در هر یک از وعده های صبحانه، ناهار و شام ، ۴۰۰ کیلوکالری (روی هم ۱۲۰۰ کیلوکالری) و در میان وعده ها هر کدام ۱۰۰ کیلوکالری (روی هم ۲۰۰ کیلوکالری) دریافت کنیم.
● اگر اضافه وزن دارید، توقع تان را پایین بیاورید
بیشتر افرادی که اضافه وزن دارند و تصمیم می گیرند لاغر شوند، دوست دارند یک شبه ره صد ساله را بپیمایند و به همین خاطر حجم زیادی از کالری دریافتی روزانه شان را پایین می آورند. کم کردن ناگهانی انرژی دریافتی روزانه باعث خستگی، بی حوصلگی و عصبی شدن افراد می شود. به همین خاطر، اغلب متخصصان رژیم درمانی توصیه می کنند که بیشتر از یک درصد از وزنتان را در هفته کم نکنید تا انرژی تان تحلیل نرود و برنامه رژیمتان را نیمه کاره رها نکنید. همیشه یادتان باشد که باید به اندازه نیاز بدنتان انرژی دریافت کنید تا سالم بمانید.
● آب پرتقال بنوشید
نوشیدن مقادیر مناسبی از آب مرکبات، به خصوص آب پرتقال، باعث دریافت میزان قابل قبولی از ویتامین C می شود. از آنجا که یکی از وظایف ارزشمند ویتامین C در بدن، سوزاندن چربی ها و تبدیل آنها به انرژی است، شما می توانید با نوشیدن یک لیوان آب پرتقال به عنوان میان وعده ، هم انرژی لازم را از میان وعده تان کسب کنید و هم جلوی تجمع چربی ها را بگیرید. فقط حواستان باشد که به این آب میوه طبیعی، شکر و نمک اضافه نکنید.
توت فرنگی، کیوی و طالبی هم از دیگر منابع خوب ویتامین C هستند که می توانید آنها را جایگزین آب پرتقال کنید.
● اگر ضعف دارید آزمایش بدهید
خیلی ها، به خصوص بعضی خانم ها، پس از کمی کار کردن خسته می شوند و به اصطلاح خودشان، دست و پایشان دیگر جان ندارد! آنها برای به دست آوردن دوباره انرژی شان به مصرف خوراکی های مختلف و شیرین روی می آورند و با این کارشان نه تنها انرژی از دست رفته خود را جبران نمی کنند؛ بلکه روز به روز هم چاق تر می شوند. کسانی که مدام خسته اند و ضعف دارند، باید یک آزمایش خون بدهند و اگر دیدند ضعفشان به خاطر کم خونی است، به جای پرخوری، یک رژیم متناسب با وضعیت شان بگیرند و مصرف آهن را در رژیم روزانه شان بیشتر کنند؛ مثلا به جای غذاهای خیلی شیرین، گوشت قرمز، اسفناج یا عدس بخورند.
● صبحانه مفصل بخورید
انرژی بدن شما بعد از ۷ تا ۸ ساعت خواب، حسابی پایین می آید و تنها چاره جبران این کاهش انرژی هم خوردن یک صبحانه، آن هم از نوع مفصلش است. شما می توانید با خوردن یک صبحانه درست و حسابی مثل تخم مرغ آب پز با نان سبوس دار یا نان سبوس دار با عسل و کنجد و چیزهایی شبیه اینها، انرژی تان را تا پیش از وعده ناهار تامین کنید و با خوردن یک میان وعده سبک مثل یک لیوان شیر کم چرب، میل و ولع خود را برای صرف ناهار بیش ازاندازه، کنترل کنید. تازه، خوردن صبحانه کامل به شما اجازه نمی دهد که وسوسه خوردن انواع هله هوله های پرکالری در میانه روز به سراغتان بیاید و به این طریق دیگر دچار اضافه وزن هم نمی شوید.
● در انتخاب میان وعده هایتان دقت کنید
همان طور که تا اینجا متوجه شدید، مصرف میان وعده برای کنترل اشتها و جلوگیری از پرخوری در وعده های اصلی غذا بسیار اهمیت دارد اما مهم تر از آن، انتخاب یک خوراکی مناسب و انرژی زاست که بتواند برای بدنمان مفید باشد. ما به هیچ وجه مصرف خوراکی هایی مثل لبنیات پرچرب، چیپس، پفک و سایر تنقلات چرب و شور و پرکالری را برای میان وعده ها توصیه نمی کنیم و در عوض به شما پیشنهاد می کنیم که سیب آغشته به کره بادام زمینی، شیر یا دوغ کم چرب، سالاد میوه، سالاد هویج، کلم و گوجه فرنگی یا انواع مغزهای خام را در میان وعده هایتان امتحان کنید. این طوری، می توانید انرژی موردنیاز روزانه تان را از یک راه درست به دست آورید و نگران اضافه وزن هم نباشید.
● اگر بعداز ظهرها ورزش می کنید، عصرانه تان را مفصل تر بخورید
خیلی ها عادت دارند که بعدازظهرها برای پیاده روی یا دویدن به پارک بروند یا پس از ساعت کاری شان در یک باشگاه ورزشی ثبت نام می کنند که کمی در روز تحرک داشته باشند. بنابراین، امکان گرسنگی این افراد در اواخر روز و میلشان به شام بسیار بیشتر از سایرین است. پس ما به همه آنهایی که اهل ورزش بعدازظهر هستند، پیشنهاد می کنیم که یک عصرانه مفصل بخورند تا هم انرژی بعدازظهر تا شبشان را به دست آورند و هم اینکه شام را سبک تر میل کنند و راحت تر بخوابند. این عصرانه مفصل می تواند انواع نان های سبوس دار همراه یک پیاله ماست کم چرب اما چکیده یا یک عدد سیب زمینی پخته شده با کمی کره بادام زمینی و نان باشد.

عادت های دهانی نامناسب کودکان شامل مکیدن انگشت، مکیدن پستانک، فشار غیر طبیعی زبان پشت دندان ها، جویدن ناخن، دندان قروچه و خودآزاری می باشد. عادت های لبی نامناسب شامل خیس کردن لب ها به صورت مکرر، کشیدن لب، مکیدن لب و گزیدن لب می باشد. حال به شرح هر یک از انواع این عادت ها و عوارض و نحوه پیشگیری از آن ها می پردازیم.
● مکیدن انگشت یا شست
انگشت مکیدن بیشترین عادت های دهانی است. تئوری های مختلفی علت مکیدن انگشت شست در کودکان را شرح می دهد. روان شناسان عامل روانی را قوی ترین علت آن می دانند. عوارضی که این عادت در کودکان ایجاد می کند شامل فاصله گرفتن دندان های قدامی بالا و پایین از یکدیگر، جلوزدگی بیش از حد دندان های قدامی بالا، تنگ شدن قوس فک بالا و ایجاد کام گنبدی و عدم رشد عرضی فک بالا می باشد. درمان ها شامل درمان یادآوری، جایزه درمانی، دستگاه درمانی و ترکیبی از یادآوری و جایزه درمانی می باشد.
الف) درمان یادآوری Reminder therapy:
اولین قدم برای درمان عادت مکیدن انگشت است و برای کودکانی مناسب است که می خواهند این عادت را ترک کنند اما نیاز به کمی کمک برای ترک کامل عادت دارند. یادآوری آنها در نبردن انگشت به دهان می تواند با چسباندن یک چسب زخم روی انگشت یا مالیدن یک ماده بدطعم به انگشت یا استفاده از دستکش باشد.
ب) جایزه درمانی Reward therapy :
یک قول نامه بین کودک و والدین یا کودک و دندان پزشک بسته می شود و با کودک قرار گذاشته می شود که در هر روزی که این عادت را انجام ندهد به او جایزه کوچکی بدهند. هرچه کودک را بیشتر در این برنامه درگیر کنیم، امکان موفقیت بیشتر خواهد بود. بدین معنی که مثلا ًاز کودک بخواهیم جدولی را تهیه کرده و تعداد دفعات مکیدن انگشت خود را در هر روز هفته در آن ثبت کند والدین باید به خاطر داشته باشند که به هیچ عنوان، کودک خود را به خاطر انجام عادت سرزنش نکنند.
ج) دستگاه درمانی Appliance therapy :
اگر دو درمان قبلی یا ترکیبی ازآن ها موفقیت آمیز نبود، به این روش پناه می بریم. دستگاه های ثابتی وجود دارند که هم نقش باز کردن تنگی قوس فک بالا را دارند و هم دارای فنرهایی هستند که به عنوان یادآور برای کودک عمل می کنند که نتواند انگشت را به دهانش ببرد.
قابل ذکر است که اگر این عادت بعد از رویش دندان های ثنایای دایمی ادامه یابد ممکن است لازم باشد برای برطرف کردن وضعیت به وجود آمده درمان ارتودنسی انجام شود.
● عادت مکیدن پستانک
این عادت، تغییراتی مشابه انگشت مکیدن در کودک ایجاد می کند، پستانک مکیدن باعث می شود که مرحله انتقال طبیعی از بلع نوزادی به بلع بلوغ به تعویق بیافتد. بلع نوزادی شامل قرار دادن زبان بین لثه های بالا و پایین می باشد (در کودکان دارای دندان، زبان بین دندان های قدامی بالا و پایین قرار می گیرد) در صورتی که در بلع بزرگسالان نوک زبان پشت دندان های قدامی فک بالا در ناحیه کام قرار می گیرد چنانچه کودکی تا سن سه چهار سالگی عادت مکیدن پستانک را داشته باشد، باید به دندان پزشک اطفال مراجعه کرد.
دندان پزشک بیمار مبتلا به بلع غیرطبیعی را با قرار دادن انگشت نشانه روی نوک زبان و سپس روی کام آگاه می کند یعنی به بیمار گفته می شود که اکثر مردم با قرار داردن این قسمت زبان روی این ناحیه از کام، عمل بلع را انجام می دهند. به بیمار می گوییم اکنون نوک زبانت را روی قسمت جلوی کام قرار داده و لب های خود را ببند و در حالی که زبان در همان وضعیت است عمل بلع را انجام دهد. این تمرین اصلاح بلع باید چهل بار در هر روز انجام شود و عمل کودک روی کارت ثبت شود. تمرین باید با مقادیر کمی آب یا لقمه های غذایی خشک نظیر صبحانه انجام گیرد.
در ملاقات دوم بیمار باید قادر به بلع صحیح باشد. هم اکنون قطعات آب نبات بدون قند را می توان برای تقویت بلع ناخودآگاه به کار برد. به بیمار یاد می دهیم که این قطعه از آب نبات را روی زبانش قرار داده و آنها را روی کام در وضعیت صحیح نگه دارد تا به طور کامل حل شود. از بیمارمی پرسیم که چه مدت می تواند آب نبات را در محل مذکور نگه دارد. از ساعتی که ثانیه شمار دارد استفاده می کنیم و زمان مذکور را به دقیقه و ثانیه یادداشت می کنیم و پس از حل شدن قطعه اول آب نبات، قطعه دوم را به فوریت در محل صحیح قرار می دهیم و مجددا ً زمان سنجی می کنیم. در مرحله اول کودک قادر به نگه داری قطعه آب نبات در محل مورد نظر تنها به مدت چند ثانیه است ولی به تدریج زمان فوق طولانی تر خواهد شد. در این مرحله یک جلسه تمرین در روز که شامل حل کردن یک قرص آب نبات به وسیله زبان می باشد معمولا ً رضایت بخش خواهد بود.
● تنفس دهانی
این نوع تنفس تعادل نیروها و فشارهای وارد به فکین و دندان ها را به هم میزند و رشد فک و موقعیت دندان ها را تحت تأثیر قرار می دهد.
هم چنین باعث می شود ارتفاع صورت افزایش پیدا یابد و دندان ها و اسکلت فک بالا جلو زده تر از فک پایین باشند، فک بالا حالت گنبدی پیدا خواهد کرد و در نتیجه به هم ریختگی منظم دندان ها در فک بالا اتفاق می افتد. اگر کودک از نظر فیزیولوژیک مشکلی در تنفس از طریق بینی نداشته باشد(مانند گرفتگی مادر زادی بینی، پولیپ و...) و فقط به صورت عادی تنفس دهانی داشته باشد، می توان از یک دستگاه داخل دهانی به نام oral screenاستفاده کرد. نقش این دستگاه بازدارندگی تنفس دهانی می باشد که باعث عادی شدن جریان هوا از راه بینی می شود ولی اگر مشکل فیزیولوژیکی در بینی وجود داشته باشد، ابتدا باید برطرف شود.

این روزها تعداد راننده خانم بسیار زیاد شده است و بیشتر خانم ها ترجیح می دهند ماشین شخصی داشته باشند و حتی در دوران بارداری هم خودشان رانندگی کنند؛ اما این کار برخلاف نظر پزشکانی است که اعتقاد دارند خانم ها باید در دوران بارداری، به خصوص در ۳ ماهه سوم حاملگی دور رانندگی را خط بکشند. در هر صورت، اگر شرایط زندگی تان به شکلی است که مجبور هستید خودتان در زمان بارداری رانندگی کنید، بد نیست با مرور این متن سعی کنید رانندگی را برای خود و جنین تان کم خطرتر کنید.
● کمربند ایمنی را حتما ببندید
یک خانم باردار به هیچ عنوان نباید از بستن کمربند ایمنی به بهانه بزرگ بودن شکم یا فشار آمدن به جنین خودداری کند. شما چه راننده باشید و چه روی صندلی کنار راننده نشسته باشید، باید برای محافظت از جان خود و فرزندتان هنگام ترمزهای ناگهانی و حتی تصادف ها، کمربند ایمنی تان را ببندید.هم چنین استفاده از کمربند ایمنی سبب می شود که یک فاصله معقول بین شکم مادر باردار و فرمان ماشین به وجود آید و وقتی کمربند بسته باشد، دیگر راننده نمی تواند بیش از اندازه بدنش را به سمت جلو متمایل کند و باعث شود که فرمان بیش از حد به شکم فشار بیاورد.بهترین حالت بستن کمربند ایمنی برای یک خانم باردار این است که بخش پایینی کمربند را زیر شکم و روی استخوان های لگن و بخش بالایی آن را هم روی سینه قرار دهد و از بستن بخش پایینی رو و بالای شکم و بخش بالایی روی گردن و زیر بازوها خودداری کند. اگر هم احساس کردید که بخش پایینی کمربند اذیت تان می کند، یک بالشتک نازک پنبه ای تهیه کنید و آن را بین کمربند و بدن تان قرار دهید.
● استفاده از کیسه هوا هم ضروری است
یکی از خطاهای رایج در دوران بارداری، از کار انداختن سیستم خودکار باز شدن کیسه هوا هنگام تصادفات رانندگی است. اما بهتر است بدانید که استفاده از کیسه هوا هم به اندازه کمربند ایمنی ضروری و مهم است، فقط کافی است که در استفاده از آن یک نکته کوچک را رعایت کنید.در دوران بارداری چه خودتان رانندگی کنید و چه در صندلی کنار راننده بنشینید، بهتر است صندلی تان را جوری تنظیم کنید که بیشترین فاصله را نسبت به داشبورد داشته باشید، در این حالت به هنگام تصادف و ضربه های ناگهانی وقتی کیسه هوا باز می شود، باعث حفاظت از سلامت شما و فرزندتان می شود و فشاری به جنین وارد نمی شود.
● در ماه های آخر بارداری رانندگی نکنید
حتی اگر شما هیچ مشکل خاصی هم در طول دوران بارداری نداشتید، بهتر است از رانندگی کردن طی ۳ ماهه آخر بارداری خودداری کنید. احساس خستگی و خواب آلودگی در ماه های آخر بارداری به خاطر افزایش دمای بدن یکی از دلایل توصیه به خودداری از رانندگی در این ماه هاست. یکی دیگر از دلایلی که سبب می شود پزشکان، رانندگی را در ۳ ماهه سوم بارداری ممنوع کنند این است که قرار گرفتن پاها در یک حالت خاص ،سبب گرفتگی عضلانی و ورم کردن آن ها می شود. بنابراین ممکن است در شهرهای شلوغ یک زن باردار ساعت ها در ترافیک بماند و پاهایش با ثابت ماندن دچار گرفتگی شوند و در نتیجه به راحتی نتواند در مواقع ضروری از کلاچ و ترمز استفاده کند و به دردسر می افتد.
● اگر می خواهید در دوران بارداری رانندگی کنید ...
اگر به هر دلیلی مجبور به رانندگی در دوران بارداری هستید، این نکات را رعایت کنید:
▪ شب ها رانندگی نکنید.
▪ وقتی پشت چراغ قرمز یا در ترافیک گیر کردید، پاها و زانوهایتان را تکان دهید و بچرخانید.
▪ اگر مسیرتان طولانی است، هر نیم ساعت یک بار ماشین را نگه دارید، پیاده شوید و۵ دقیقه راه بروید و حرکت های کششی انجام دهید.
▪ از صحبت کردن با تلفن همراه حتی با هندزفری و سر و کله زدن با رادیوپخش حین رانندگی خودداری کنید.
▪ اگر فرزند دیگری دارید و او هنگام رانندگی شما، در حال غرغر کردن است، یا سر به سرش نگذارید یا کناری پارک کنید و بعد از حل شدن مشکل تان به رانندگی ادامه دهید.
▪ به هیچ عنوان در ۱۰ روز آخر بارداری رانندگی نکنید.
یبوست یکی از عوارض رانندگی های مداوم و هر روزه در دوران بارداری است، بنابراین همیشه یک بطری آب و چند میوه آب دار در ماشین بگذارید و در فواصل رانندگی از خوردن آن ها غافل نشوید.
▪ در طول دوران بارداری، از روز اول تا آخر، تنها و با ماشین شخصی تان به مسافرت نروید.
▪ اگر مدام تهوع و سرگیجه دارید، رانندگی نکنید.
▪ اگر کمردرد ناشی از بارداری دارید، دور رانندگی را خط بکشید.
▪ هنگام رانندگی به سوی جلو متمایل نشوید و به طور کامل صاف به صندلی تکیه دهید.
▪ صندلی تان را تا جایی که می توانید از فرمان ماشین دور کنید.
▪ همیشه تلفن همراه تان کنارتان باشد تا بتوانید در مواقع ضروری از افراد خانواده یا اورژانس کمک بگیرید.
▪ اگر قرار است به روش سزارین زایمان کنید، یک هفته قبل از زایمان رانندگی نکنید.
▪ برای جلوگیری از کمردرد، یک بالشتک کوچک پنبه ای پشت کمرتان قرار دهید.
▪ اگر سابقه سقط جنین دارید، به هیچ عنوان رانندگی نکنید.
▪ اگر از هر نوع مشکلی در دوران بارداری رنج می برید، بهتر است قبل از اقدام به رانندگی با پزشک خود مشورت کنید.
▪ سعی کنید کارت سلامت و کارت ویزیت پزشکتان را همیشه همراه داشته باشید تا اگر اتفاقی افتاد، دیگران بتوانند بهتر به شما کمک کنند.

هنوز مدت زیادی از توالت رفتنش نگذشته بود که دیدم مجددا در حالی که حسابی کلافه شده به سمت دستشویی می دود....
وقتی بیرون آمد، پرسیدم: «بابابزرگ چیزیت شده؟ مشکل ادراری پیدا کردی؟» در حالی که اصلا حوصله نداشت کمی آرام و با یک حیای خاصی گفت: « نمی دونم باباجون. هرچی می رم دستشویی باز دو دقیقه دیگه دستشویی دارم. از همه بدتر اینکه گاهی وقت ها خودمو نجس هم می کنم.» تلفن را برداشتم از دکتر محمدرضا رزاقی، متخصص کلیه و مجاری ادراری و ریس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی وقت گرفتم.
▪ آقای دکتر! با افزایش سن چه تغییراتی در دستگاه ادراری ایجاد می شود؟
ـ در بعضی افراد با افزایش سن، سیستم مسوول کنترل و فرمان تخلیه مثانه شان که سیستم اعصاب مرکزی و محیطی هم است، در اثر اختلالات عصبی یا داروهایی که فرد مصرف می کند دچار اختلال می شود. اگر هیچ مورد دیگری مانند تروما یا ضربه، شکستگی ستون فقرات، عمل جراحی مغز و... اتفاق نیفتد و فرد مسیر طبیعی زندگی خود را طی کند همان اختلالاتی که به عنوان مثال در گفتار، حافظه و حتی قدم زدن و راه رفتن فرد سالمند ایجاد می شود در سیستم اعصاب مثانه و انتقال حس از مثانه به سیستم مرکزی اعصاب و مجددا انتقال فرمان از آنجا به اعصاب محیطی، نیز ایجاد می شود که در هر دو جنس هم به طور یکسان مشاهده می شود. ممکن است دریچه هایی که در قسمت خروجی مثانه قرار دارند، شامل اسفنکترهای داخلی و خارجی کارایی خود را از دست داده و قدرت جمع کردن خودشان را نداشته باشند یا اینکه فرمانی که به مثانه وارد می شود، فشار مثانه را بالا برده و سبب بی اختیاری ادرار شود یا اینکه برعکس ادرارشان به علت سیستم های عصبی بند بیاید و مثانه حالت عصبی پیدا کند که شامل دو حالت است؛ مثانه عصبی شل که ادرار را در خودش نگه می دارد و نمی تواند آن را تخلیه کند مگر با سوند یا مثانه عصبی پر انقباض که موجب بی اختیاری ادرار می شود. گاهی همانطور که گفتم دریچه های خروجی یا اسفنکترها از بین می روند و هرچه ادرار وارد مثانه شود به سرعت خارج می شود.
▪ علاوه بر سیستم اعصاب مرکزی و محیطی که مثانه را درگیر می کند، از نظر آناتومیک چه تغییراتی ایجاد می شود؟
ـ آنچه که در دوران جنینی تشکیل شده و پس از تولد وجود دارد شامل کلیه ها، حالب ها، مثانه و مجاری ادرار است که معمولا با افزایش سن تغییر محسوسی در این دستگاه نمی بینیم به جز اینکه در آقایان غده پروستات که در مسیر خروج مثانه قرارگرفته به تدریج از سن ۴۰ سالگی به بعد شروع به رشد می کند و موجب می شود پس از ۵۰ تا ۵۵ سالگی، انسدادی به صورت کامل یا ناکامل در مسیر خروج ادرار پیش بیاید و قطر ادرار و فشار آن کم شود. در نتیجه فرد برای دفع ادرار نیاز به فشار بیشتری دارد یا پس از ادرار کردن حس می کند که مقداری از ادرارش باقی مانده و باید دوباره خود را تخلیه کند. معمولا ۹۰ درصد آقایان نیاز به مداخله پزشکی پیدا می کنند تا این عامل انسدادی را برطرف کنند
▪ در خانم ها چطور؟
ـ در خانم ها مشکلی که ایجاد می شود به خاطر شلی عضلات کف لگن است که به دو علت ایجاد می شود: ۱) تغییرات هورمونی ۲) حاملگی و زایمان. شلی عضلات کف لگن در خانم ها سبب می شود مثانه افتادگی پیدا کند و در نتیجه موجب می شود که فرد حس کند ادرارش به طور کامل تخلیه نشده و دچار تکرر ادرار می شود. همین امر میزان عفونت در خانم ها را بالا می برد و درنهایت و به تدریج به دلیل اینکه وضعیت زاویه میان مثانه و مجرای خروجی ادرار از حالت عادی خارج می شود باعث بی اختیاری ادرار هنگام عطسه و سرفه می شود. اگر این مشکل درمان نشود سبب دفع ادرار از مجرا می شود که البته با روش های متعدد جراحی می توان مثانه را بالا کشید و این وضعیت را اصلاح کرد.
▪ بعضی از سالمندان به دلایلی که گفتید دچار بی اختیاری ادرار می شوند. برای کنترل این مشکل بهترین راه از نظر شما چیست؟
ـ جهت کنترل این بی اختیاری باید دو کار انجام داد چون هنوز مدت زیادی از توالت رفتنش نگذشته بود که دیدم مجددا در حالی که حسابی کلافه شده به سمت دستشویی می دود. وقتی بیرون آمد، پرسیدم: «بابابزرگ چیزیت شده؟ مشکل ادراری پیدا کردی؟» در حالی که اصلا حوصله نداشت کمی آرام و با یک حیای خاصی گفت: « نمی دونم باباجون. هرچی می رم دستشویی باز دو دقیقه دیگه دستشویی دارم. از همه بدتر اینکه گاهی وقت ها خودمو نجس هم می کنم.» تلفن را برداشتم از دکتر محمدرضا رزاقی، متخصص کلیه و مجاری ادراری و ریس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی وقت گرفتم.
▪ آقای دکتر! با افزایش سن چه تغییراتی در دستگاه ادراری ایجاد می شود؟
ـ در بعضی افراد با افزایش سن، سیستم مسوول کنترل و فرمان تخلیه مثانه شان که سیستم اعصاب مرکزی و محیطی هم است، در اثر اختلالات عصبی یا داروهایی که فرد مصرف می کند دچار اختلال می شود. اگر هیچ مورد دیگری مانند تروما یا ضربه، شکستگی ستون فقرات، عمل جراحی مغز و... اتفاق نیفتد و فرد مسیر طبیعی زندگی خود را طی کند همان اختلالاتی که به عنوان مثال در گفتار، حافظه و حتی قدم زدن و راه رفتن فرد سالمند ایجاد می شود در سیستم اعصاب مثانه و انتقال حس از مثانه به سیستم مرکزی اعصاب و مجددا انتقال فرمان از آنجا به اعصاب محیطی، نیز ایجاد می شود که در هر دو جنس هم به طور یکسان مشاهده می شود.
ممکن است دریچه هایی که در قسمت خروجی مثانه قرار دارند، شامل اسفنکترهای داخلی و خارجی کارایی خود را از دست داده و قدرت جمع کردن خودشان را نداشته باشند یا اینکه فرمانی که به مثانه وارد می شود، فشار مثانه را بالا برده و سبب بی اختیاری ادرار شود یا اینکه برعکس ادرارشان به علت سیستم های عصبی بند بیاید و مثانه حالت عصبی پیدا کند که شامل دو حالت است؛ مثانه عصبی شل که ادرار را در خودش نگه می دارد و نمی تواند آن را تخلیه کند مگر با سوند یا مثانه عصبی پر انقباض که موجب بی اختیاری ادرار می شود. گاهی همانطور که گفتم دریچه های خروجی یا اسفنکترها از بین می روند و هرچه ادرار وارد مثانه شود به سرعت خارج می شود.
▪ علاوه بر سیستم اعصاب مرکزی و محیطی که مثانه را درگیر می کند، از نظر آناتومیک چه تغییراتی ایجاد می شود؟
ـ آنچه که در دوران جنینی تشکیل شده و پس از تولد وجود دارد شامل کلیه ها، حالب ها، مثانه و مجاری ادرار است که معمولا با افزایش سن تغییر محسوسی در این دستگاه نمی بینیم به جز اینکه در آقایان غده پروستات که در مسیر خروج مثانه قرارگرفته به تدریج از سن ۴۰ سالگی به بعد شروع به رشد می کند و موجب می شود پس از ۵۰ تا ۵۵ سالگی، انسدادی به صورت کامل یا ناکامل در مسیر خروج ادرار پیش بیاید و قطر ادرار و فشار آن کم شود. در نتیجه فرد برای دفع ادرار نیاز به فشار بیشتری دارد یا پس از ادرار کردن حس می کند که مقداری از ادرارش باقی مانده و باید دوباره خود را تخلیه کند. معمولا ۹۰ درصد آقایان نیاز به مداخله پزشکی پیدا می کنند تا این عامل انسدادی را برطرف کنند
▪ در خانم ها چطور؟
ـ در خانم ها مشکلی که ایجاد می شود به خاطر شلی عضلات کف لگن است که به دو علت ایجاد می شود: ۱) تغییرات هورمونی ۲) حاملگی و زایمان. شلی عضلات کف لگن در خانم ها سبب می شود مثانه افتادگی پیدا کند و در نتیجه موجب می شود که فرد حس کند ادرارش به طور کامل تخلیه نشده و دچار تکرر ادرار می شود. همین امر میزان عفونت در خانم ها را بالا می برد و درنهایت و به تدریج به دلیل اینکه وضعیت زاویه میان مثانه و مجرای خروجی ادرار از حالت عادی خارج می شود باعث بی اختیاری ادرار هنگام عطسه و سرفه می شود. اگر این مشکل درمان نشود سبب دفع ادرار از مجرا می شود که البته با روش های متعدد جراحی می توان مثانه را بالا کشید و این وضعیت را اصلاح کرد.
▪ بعضی از سالمندان به دلایلی که گفتید دچار بی اختیاری ادرار می شوند. برای کنترل این مشکل بهترین راه از نظر شما چیست؟
ـ جهت کنترل این بی اختیاری باید دو کار انجام داد چون سالمندی که دچار بی اختیاری ادرار باشد لباس، رختخواب، بستر و محیط زندگی اش را با ادرار آلوده می کند بنابراین یک راه این است که فرد سوند را تحمل کند که گاهی اوقات افراد به علت اینکه حتی روی حرکات خودشان هم کنترل ندارند، سوند را تحمل نکرده و آن را با بالونی که دارد کشیده و مجرای ادراری را پاره می کنند.
ما بیمارانی داشتیم که برایشان سوند زدیم تا محیط اطراف شان را به دلیل بی اختیاری ادرار آلوده نکنند اما آنها به دلیل اینکه کنترلی روی حرکات خود نداشته اند، سوندی را که بالون داشته و حدود ۱۰ تا ۱۵ سی سی ادرار در آن بوده و در حالی که قطر لوله سوند از قطر مجرای ادرار بیشتر است را با فشار کشیده و کل مجرا را آزرده کرده اند.
راه حل دوم این است که می توان برای آقایان از سوندهای خارجی یا کاندوم شیت استفاده کرد و در خانم ها هم باید پوشک هایی که مخصوص بزرگسالان است، استفاده شود و هر چند ساعت یک بار آنها را تعویض کرد که خود اینها باعث ایجاد عفونت نشوند.
المندی که دچار بی اختیاری ادرار باشد لباس، رختخواب، بستر و محیط زندگی اش را با ادرار آلوده می کند بنابراین یک راه این است که فرد سوند را تحمل کند که گاهی اوقات افراد به علت اینکه حتی روی حرکات خودشان هم کنترل ندارند، سوند را تحمل نکرده و آن را با بالونی که دارد کشیده و مجرای ادراری را پاره می کنند. ما بیمارانی داشتیم که برایشان سوند زدیم تا محیط اطراف شان را به دلیل بی اختیاری ادرار آلوده نکنند اما آنها به دلیل اینکه کنترلی روی حرکات خود نداشته اند، سوندی را که بالون داشته و حدود ۱۰ تا ۱۵ سی سی ادرار در آن بوده و در حالی که قطر لوله سوند از قطر مجرای ادرار بیشتر است را با فشار کشیده و کل مجرا را آزرده کرده اند.
راه حل دوم این است که می توان برای آقایان از سوندهای خارجی یا کاندوم شیت استفاده کرد و در خانم ها هم باید پوشک هایی که مخصوص بزرگسالان است، استفاده شود و هر چند ساعت یک بار آنها را تعویض کرد که خود اینها باعث ایجاد عفونت نشوند.

معمولا وقتی صحبت از تست های تشخیص مواد مخدر پیش می آید، ذهن ها به سمت ماری جوانا، کوکایین، هرویین یا اکستازی می رود...
اما کمتر کسی از وجود چنین تست هایی برای تشخیص مصرف نیکوتین و تنباکو آگاهی دارد. امروزه با وضع محدودیت های فراوان قانونی در راه استخدام و همکاری با افراد سیگاری، تست های تشخیص سیگاری بودن رونق تازه ای گرفته اند. این مطلب، شما را با مهم ترین تست های تشخیص نیکوتین آشنا می کند.
۱) تست ادرار
یکی از محصولات متابولیسم نیکوتین در بدن کوتینین نام دارد. کوتینین همراه ادرار از بدن دفع می شود و بنابراین وجود مقادیر مشخصی از این ماده در ادرار، نشانه مصرف محصولات نیکوتین دار است. تکنولوژی ایمونواسی روشی است که به کمک آن ورود مواد مخدر به بدن اثبات می شود. وجود کوتینین در ادرار که یکی از محصولات متابولیسم نیکوتین محسوب می شود دقیقا به وسیله همین تکنولوژی قابل بررسی است. البته از نیکوتین، محصولات متابولیتی دیگری هم ساخته می شود. اما کوتینین نیمه عمر طولانی تری نسبت به محصولات دیگر دارد وگرچه این ماده در همه مایعات بدن از جمله خون و بزاق هم وجود دارد ولی غلظت این ماده در ادرار بالاتر از بقیه جاهاست. وقتی غلظت کوتینین ادرار حداقل ۲۰۰ نانوگرم در لیتر باشد، تست ادرار قادر است وجود این ماده و در نتیجه مصرف نیکوتین توسط فرد را تشخیص دهد. تست ادرار آزمایش بسیار ساده ای است و نتایج قابل قبولی هم از آن به دست می آید. علاوه بر آن، امروزه کیت هایی تولیدشده که هرکسی می تواند با خرید آنها، این تست را حتی در خانه هم انجام دهد. جالب اینجاست که دقت تشخیصی این کیت ها بسیار بالاست و نتایج آنها هم قابل اعتماد است. لازم به ذکر است که با وجود سادگی روش آزمایش و دقت خوب نتایج تست ادرار شاید روش مناسبی برای آزمایش های استخدامی و بیمه نباشد. چون کوتینین فقط تا ۴ روز پس از مصرف نیکوتین در ادرار باقی می ماند و پس از آن در ادرار قابل ردیابی نخواهد بود. البته این ماده در ادرار سیگاری های قهار مدت بیشتری بالا می ماند ولی همان طور که ذکر شد، پس از چند روز، از ادرار افراد دیگر پاک می شود.
۲) آزمایش خون
به کمک آزمایش خون می توان ورود مقادیر بسیار اندک نیکوتین به بدن را کشف کرد. امروزه در اکثر کشورهای پیشرفته دنیا، قبل از بیمه کردن افراد حتما از طریق آزمایش خون سیگاری بودن یا نبودن فرد را بررسی می کنند. پس از سیگار کشیدن، نیکوتین وارد جریان خون می شود و پس از مدتی هم در بدن تبدیل به کوتینین و برخی مواد دیگر خواهد شد. در آزمایشگاه ها برای اثبات مصرف محصولات نیکوتین دار، سطح کوتینین سنجیده می شود، نه نیکوتین. می دانید چرا؟ چون:
نیمه عمر نیکوتین فقط ۲ ساعت است. به زبان ساده تر، پس از ۲ ساعت مقدار نیکوتین موجود در خون نصف می شود و در ۲ ساعت بعدی هم، مقدار باقیمانده مجددا نصف می شود و ماجرا همین طور ادامه پیدا می کند. اما این اتفاق برای کوتینین هر ۲۰ ساعت یکبار رخ می دهد. بنابراین پس از سیگار کشیدن سطح کوتینین مدت بسیار طولانی تری نسبت به نیکوتین بالا خواهد ماند.
به دلیل تفاوت طول عمر این ۲ ماده، نیکوتین فقط ۲۴ تا ۷۲ ساعت پس از مصرف محصولات نیکوتین دار قابل ردیابی در خون است. اما کوتینین تا ۱۰ روز همچنان قابل بررسی و سنجش باقی خواهد ماند.
۳) تست بزاق
هم نیکوتین و هم کوتینین در بزاق وجود دارند و برای پیدا کردن این ۲ ماده در بزاق روش هایی ساده و غیرتهاجمی به کار گرفته می شود. به عنوان نمونه، در یکی از این روش ها به کمک یک سواب معمولی (وسیله ای شبیه گوش پاک کن) نمونه بزاق از دهان گرفته می شود. سپس این نمونه را روی کیت تشخیصی کوچکی قرار می دهند و وجود داشتن یا نداشتن نیکوتین و کوتینین به همین راحتی تشخیص داده خواهد شد. این تست هم ارزان و هم دقیق است. حتی اگر فرد ۷ تا ۱۰ روز پیش هم سیگار کشیده باشد باز هم به کمک تست بزاق قابل تشخیص خواهد بود.
۴) تست مو
دقیق ترین روشی که برای ردیابی نیکوتین در بدن وجود دارد، آزمایش موی فرد است. این تست فقط در آزمایشگاه قابل انجام است و مثل تست ادرار و عرق، کیت مخصوصی برای تشخیص در منزل ندارد. دقت این آزمایش آنقدر بالاست که اگر ماده نیکوتین دار حتی بیشتر از ۱۰ روز پیش هم مصرف شده باشد باز در این تست تشخیص داده می شود. علاوه بر آن، حتی روش هایی وجود دارد که به کمک آنها می توان افرادی را که سال ها پیش سیگار را ترک کرده اند هم تشخیص داد. البته این گران ترین تست تشخیص نیکوتین است. معمولا شرکت های بیمه از «تست مو» برای بررسی مشتری های خود استفاده نمی کنند.