زیستشناسی فرگشتی – فناوری قرن ۲۱ | قسمت دوم
كاربردهای نوین زیستشناسی فرگشتی
راههای بیشمار دیگری وجود دارد تا زیستشناسی فرگشتی را برای برآورده كردن نیازهایمان به كار گیریم. از آن جمله:
• ۱. افزایش طول عمر داروها و مواد شیمیایی
• ۲. برساختن درختهای فرگشتی
• ۳. ردیابی میكروبهای آسیبرسان• ۴. تولید صنعتی مواد بیوشیمیایی و مواد دیگر
۱. مقاومت به داروها و مواد شیمیایی در میكروبها، گیاهان و جانوران. در نیم دوم قرن بیستم، كارخانهها در تهیهی تركیبهایی برای نابودی ویروسها، باكتریها، حشرههایی كه محصول كشاورزی را میخورند و علفهای هرزی كه در كشتزار میرویند، موفقیتهای چشمگیری داشتهاند. حتی تعداد زیادی داروی شیمیدرمانی داریم كه برای نابودی سلولهای سرطانی به كار میروند. با وجود این، تلاشهای ما برای نابودی این جانداران باعث شده است مقاومت علیه مواد شیمیایی كه برای نابودی آنهابه كار میگیریم، در آنها فرگشت یابد. برای مثال:
• سوشهایی از ویروس ایدز با ۱۵ جهش مقاومت به دارو جداسازی شده است و تازهترین داروها نیز در حال ناكارآمد شدن هستند.
• برخی سوشهای باكتریها به همهی پادزیهای موجود مقاوم شدهاند.
• برای سل مقاوم به چند دارو، جراحی تنها راه درمان است، زیرا پادزیها پاسخ خوبی ندارند و فقط ۵۰ درصد بیماران آلوده زنده میمانند.
• شیمیدرمانی برای سرطان اغلب ناكارآمد است، زیرا سلولهای مقاوم به دارو طی دورۀ درمان به وجود میآیند.
• مقاومت به حشرهكشها و مقاومت به علفكشها آن اندازه فراگیر شده است كه انگیزه برای ساختن حشرهكشها و علفكشهای جدید ضعیف شده یا حتی به طور كامل وجود ندارد.
زیستشناسی فرگشتی راههایی به ما پیشنهاد میكند تا عمر مفید داروها و مواد شیمیایی را افزایش دهیم. مقدار مادهی شیمیایی كه به كار میرود، چه تركیبی از مواد شیمیایی استفاده میشود و زمانی كه آنها به كار گرفته میشوند، پرسشهای مهمی هستند كه از نظر پیشگیری یا آهسته كردن روند فرگشت مقاومت، باید ارزیابی شوند.
برخی شركتها تركیبهایی را میفروشند كه به دلیل ماندگاری فراوردهشان بهرۀ مالی دارند و آنها هزینۀ كافی برای زیستشناسان فرگشتی در نظر گرفتهاند تا دستور استفادۀ دارو را خردمندانهتر تهیه كنند. در موارد دیگر، فشارهای اقتصادی و احساسی سیاستهایی را تحمیل میكنند كه روند فرگشت مقاومت را سرعت میبخشند (برای مثال، تقاضای بیمار پزشک را وامیدارد پادزی تجویز كند؛ پزشک توجه كافی ندارد و پادزیها در غذای جانوران وجود دارد.)
۲. درختهای فرگشتی. اصل نظریه فرگشت این است كه همه جانداران از راه نیاكان مشترک به هم مرتبط میشوند. امروزه زیستشناسی مولكولی این دیدگاه را در سطحی بیش از آنچه كه تا ۵۰ سال پیش تصور میشد تقویت كرده است. البته، در مقیاس زمانی كوچک نیز این حقیقت را میبینیم: هر چیز زندهای از چیز دیگری پدید میآید كه هم زنده است و هم به آن شباهت دارد.
یكی از پیشرفتهای مهم در زیستشناسی فرگشتی طی دو دهۀ اخیر روشی برای برآورد كردن الگوی نیاكانی میان جاندران است. این روش كه فیلوژنتیک (Phylogenetic) نام گرفته است، به ما امكان داده تاریخ جانداران را به نحو دقیقتری دنبال و آن را در قالب نمودارهای درختمانند بازسازی كنیم.
در این روش از دادههای مولكولی استفاده میشود تا نیاكان مشترک جانداران را تا زمانی كه میخواهیم، برای مثال، بین باكتریها و میتوكندریهای سلولهایمان، دنبال بكنیم. این روش، علاوه بر افزایش درک ما از تاریخ فرگشتی زندگی، كاربردهای مفید زیادی به خصوص در پیگیری بیماریهای عفونی پیدا كرده است.
۳. ردیابی میكروبهای آسیب رسان. در یک مطالعۀ همهگیرشناختی بیماریهای عفونی، دانستن این كه فردی چگونه یا در كجا به عامل آن بیماری آلوده شده است، اهمیت زیادی دارد. این اطلاعات شاید مهمترین دانستنی پایهای باشند كه برای پیشگیری از گسترش بیشتر بیماری به ما كمک میكنند. بیش از یک دهه است كه همهگیرشناسان(epidemiologist) از توالی DNA ویروسها برای تهیۀ درختهای فیلوژنتیک استفاده میكنند تا منبع عفونت را ردیابی كنند. برخی از نمونههای فعالیت آنان بسیار جالب است.
در سال ۱۹۹۴ زنی ادعا كرد كه معشوقش (یک پزشک) برای انتقامجویی به او خون آلوده به ویروس ایدز (HIV) تزریق كرده است. بنابر ادعای آن زن، پزشک متهم بارها به او ویتامین B تزریق كرده و در یكی از تزریقها از مقداری خون آلوده استفاده كرده بود. هیچ شاهد و مدركی در این باره وجود نداشت و پزشک نیز ادعا می كرد كه آن زن با افراد دیگری ارتباط داشته و از این راه آلوده شده است. در اینجا، درختهای فیلوژنی به كمک قاضی آمدند و ثابت كردند كه فرگشت، در عرصه قضاوت نیز میتواند راهگشا باشد.
• ویروس ایدز به سرعت دچار جهش میشود، حتی در بدن یک فرد.
• اگر ویروس ایدز از بدن فردی به بدن فرد دیگری منتقل شود، تفاوتهایی بین ویروس فرد دهنده و فرد گیرنده وجود دارد.
• همینطور كه ویروس از فردی به فرد دیگر منتقل میشود، بیشتر تغییر میكند و طی زمان متفاوتتر میشود.
• بنابراین توالی ماده ژنتیک ویروس ایدز در دو فردی كه از دو منبع متفاوت به این ویروس آلوده شدهاند، بسیار متفاوت است.
• بنابراین، اگر سخن زن حقیقت داشته باشد، ویروس بدن او با ویروس بدن فردی كه خون آلوده از او به زن تزریق شده است، شباهت زیادی خواهد داشت.
بررسی پروندۀ پزشكی زن نشان داد، در آوریل ۱۹۹۴ كه او برای اهدای خون مراجعه كرده، به ویروس آلوده نبوده است. بنابر ادعای او، در اوت همان سال به او خون آلوده تزریق شده و او چند ماه بعد، ادعای خود را تسلیم دادگاه كرده است. مسالهای كه پرونده را پیچیده كرد این بود كه پزشک متهم خود به ویروس آلوده نبود.
اما بررسیها نشان دادند كه در مطب آن پزشک از دو بیمار، یكی آلوده به ویروس ایدز و دیگری آلوده به ویروس هپاتیت C نمونۀ خون تهیه شده بود. بررسی فیلوژنی ویروسهای به دست آمده از آن زن و فرد آلوده به HIV، ادعای زن را ثابت كرد. پزشک به قتل درجه دوم و در نتیجه ۵۰ سال زندان محكوم شد.
تولید صنعتی مواد بیوشیمیایی و مواد دیگر. فرگشت جهتدار، یعنی فرگشتی كه به صورت ساختگی (مصنوعی) به راه افتاده است، بخش از زبان تخصصی در فناوریزیستی شده است:
• آنزیمها و دیگر پروتئینهایی كه به طور ساختگی فرگشت یافتهاند، بهزودی بخشی از فناوری پزشكی میشوند و حتی در خانهداری به كمک ما میآیند.
• داروهایی با اساس پروتئینی خواهیم داشت كه برخلاف پروتئینهای درون بدنمان، به آهستگی تخریب میشوند و بنابراین، لازم نیست مقدار زیادی از آنها دریافت كنیم.
• آنزیمها طوری فرگشت پیدا میكنند كه در پودرهای شست و شو بهتر كار كنند.
• مولكولهایی به وجود خواهند آمد كه با هاگ عاملهای بیماریزایی مانند عامل سیاهزخم و دیگر عاملهای خطرناک پیوند شوند.
آری، دانشمندان با بهرهگیری از آن چه كه داروین به ما آموخت فرگشت را در دستان خود گرفتهاند و مولكولهایی میآفرینند كه ویژگیهای مورد نیاز ما را بروز میدهند و حتی مولكولهایی ساختهاند كه تا ده سال پیش وجود آنها ناممكن به نظر میرسید.
نتیجه:
گامهایی كه زیستشناسی فرگشتی در جهت بهبود زندگی انسان برداشته، برای مردم عادی روشن نیست. مردم باید بدانند كه در قرن جدید زیستشناسی فرگشتی كاربردهایی در پزشكی، كشاورزی، فناوریزیستی و حتی حقوق و خانهداری دارد. به علاوه، آنان باید بدانند آگاهی پایه از اصلهای فرگشت برای مبارزۀ كارآمد با عاملهای بیماریزا ضروری است.
درباره نویسنده
جیم جی. بال (Jim J. Bull) استاد زیستشناسی مولكولی در دانشگاه تگزاس است. او دربارۀ ارتباط ژنتیک و فرگشت با بیماریها مطالعه میكند و برای درک چگونگی فرگشت ویروسها در حضور مهاركنندهها و اینكه چگونه میتوان آنها را برای تولید واكسن تغییر داد، آزمایشهایی انجام میدهد. به علاوه، او روی این موضوع كار میكند كه آیا از ویروسهایی كه به باكتریها حمله میكنند (فاژها) میتوان برای درمان عفونتهای باكتریایی استفاده كرد.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
منبع:
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
| مترجم: حسن سالاری (جزیره دانش) | نسخۀ ویرایش شدۀ فرگشت