بیماری آرتروز و روشهای درمانی
آرتروز از شايعترين بيماريهاي مفصلي است كه در اثر تخريب مفصلهاي گوناگون ايجاد ميشود. اين بيماري ميليونها نفر در جهان به ويژه افراد مسن را تحت تاثير قرار داده است. اين بيماري به صورت كند و آهسته پيشرفت كرده و انسان را دچار دردهاي متناوبي ميسازد.
جهت پي بردن به بيماري لازم است شناختي از ساختار مفصل و غضروف داشته باشيم:
غضروف مادهاي است لغزنده و تحت فشار كه در انتهاي استخوان قرار داد. اين ماده كه تشكيل دهنده مفصل است همواره در معرض فرسايش قرار دارد. مفصل و غضروف درون آن با پرده هايي به نام غشاهاي سينوويال احاطه ميشوند كه مايعي را به داخل كپسول مفصلي ترشح ميكند. اين مايع با محافظت و نرم كردن غضروف موجب حركت آزاد مفصل ميشود. بدن با بازسازي غضروف كه دائماً در حال فرسايش است غضروفهاي سائيده شده را جايگزين ميكند. مادامي كه اين فرآيند يعني خارج كردن غضروفهاي فرسوده و بازسازي غضروف جديد تعادل داشته باشند مفاصل نيز سالم ميمانند. از آغاز ۴۰ تا ۵۰ سالگي سرعت ترميم مفاصل شروع به كم شدن ميكند و اگر اين آهستگي زيادتر شود، روز به روز سلولهاي مفاصل با تحمل كار زياد ناتوانتر ميشوند و اين آغاز آرتروز است.
اولين قسمتي كه در آرتروز آسيب ميبيند غضروف است كه نا هموار و فرسوده مي شود. بعد از تخريب غضروف استخوانهاي مجاور دچارضايعه مي گردند و در آخر سفت شدن مايع مفصلي و كپسول مفصلي رخ ميدهد.
آرتروز بيشتر مفاصل تحت فشار از جمله مفصل انگشت، زانو، لگن، كمر را درگير ميكند و مفاصل مچ، آرنج و شانه كمتر درگير ميشوند. نشانههاي آرتروز:
درد مفصل، خشكي مفصل بعد از يك دوره بي فعاليتي مانند خوابيدن يا نشستن، تورم و سفتي در يك مفصل يا بيشتر، محدوديت حركت. اين علائم بعد از فعاليت سنگين شديدتر ميشوند. در مراحل اوليه بيماري مفصل بعد از ورزش يا كار زياد دچار درد ميشود.
اگر چه علت دقيق آرتروز شناخته شده نيست اما بعضي معتقدند كه تخريب مفصل در پاسخ به استرس فيزيكي، فعاليت شديد بدني و ضربه وارده به غضروف شديد مي شود. با تخريب غضروف انتهاي استخوان، مفصل شكل طبيعي خود را از دست ميدهد. به علاوه بافت مفصلي تخريب شده سبب آزاد كردن مادهاي به نام پروستوگلندين شده كه مسئول درد و تورم مفصل است.
رسيك فاكتورها:
افزايش سن: مهمترين عامل است اگرچه آرتروز در افراد جوان نيز بروز ميكند.
جنس: تا قبل از ۴۵ سالگي آرتروز در مردان و بعد از ۴۵ سالگي در زنان شايعتر است. آرتروز دست بين زنان شايعتر ميباشد.
كارزياد يا صدمه وارده به مفصل در اثر ورزش يا فعاليت فيزيكي
اضافه وزن
ژنتيك: نقص در ژن مسئول توليد كلاژن (از اجزاء مفصل) ميتواند سبب آرتروز شود.
بعضي بيماريها از جمله روماتوئيد آرتريت كه ساختار طبيعي و عملكرد غضروف را تغيير ميدهند.
درمان
درمان آرتروز را هرچه سريعتر بايد شروع كرد تا از تخريب بيشتر مفصل پيشگيري شود.
چندين نوع درمان براي آرتروز وجود دارد. آرتروز را با عواملي چون تغذيه، ورزش، دارو و جراحي ميتوان كنترل نمود.
درمانهاي غير داروئي
تغذيه:
تغذيه شما بايد وزنتان را ايده آل نگه دارد زيرا اضافه وزن بدن مهمترين عامل اعمال فشار زياد روي مفصل است. با كاهش وزن، فشار وارد بر مفصل تعديل و درد و سفتي مفصل كاهش مييابد.
شواهدي وجود ندارد كه خوردن يا نخوردن غذاي خاصي در بهبود بيماري تاثير داشته باشد. تنها مهم است كه غذاي سالم حاوي مقادير كم چربي و مقادير زياد فيبر از دستههاي غذايي مختلف (نان، ميوه، سبزي، ماهي، گوشت، حبوبات، شير كم چرب، پنير، ماست) بخوريد تا به اين ترتيب تمام مواد مورد نياز بدنتان فراهم گردد.
از خوردن مقادير زياد چربي، كلسترول ،شكر و سديم خوداري كنيد.
ورزش:
روماتولوژيستها ورزش و استراحت متعادل را پيشنهاد ميكنند. ورزش نكردن سبب ضعف ماهيچه، سخت شدن مفصل و كاهش تحرك ميشود. از طرفي فعاليت زياد سنگين نيز براي مفصل آسيب ديده مضر است.
مهم است كه قبل از شروع هر نوع برنامه ورزشي با پزشك مشورت كنيد تا پزشك بر اساس محل مفصل آسيب ديده و ميزان التهاب ورزش مناسب شما (مدت ورزش و نوع ورزش) را تعيين كند.
نياز نيست ورزش رسمي باشد تنها فعاليت بيشتر در برنامه خود قرار دهيد از جمله پياده روي و دوچرخه سواري به جاي رانندگي، ورزشهايي چون شنا كردن و ساير ورزشهاي آبي.
فعاليت خود را در طول روز تقسيم كنيد تا انرژي شما حفظ شود و فشار روي مفصل كم شود. بهتر است در طول روز چند بار و مدت كوتاه ورزش كنيد تا اينكه يك بار و طولاني مدت
اگر شمااز دسته افرادي هستيد كه خشكي مفصل شما در صبح شديدتر است بعد از يك دوش آب گرم گرفتن اقدام به ورزش كردن نمائيد.
گرم و سرد كردن موضع نيز تكنيكي براي تسكين درد، سختي و تورم مفصل است. البته يافتن تكنيك مناسب براي هر فرد نياز به آزمايش و خطا دارد. هر يك از اين روشها را بيشتر از ۲۰ دقيقه بكار نبريد و پس از هر بار اعمال اين روش به پوست خود اجازه دهيد به دماي نرمال برگردد. همزمان با اين روش از استعمال پماد و مالش در موضع استفاده نكنيد زيرا ممكن است سبب سوختگي موضع شود.
تغذيه و ورزش اولين قدم در درمان آرتروز ميباشند و در مواردي كه با اين دو پاسخ مناسب ايجاد نشد دارو درماني شروع ميشود.
دارودرماني:
داروهاي ضد درد:
پزشك در ابتدا يك ضد درد براي افراد مبتلا به آرتروز توصيه ميكند.
موارد ملايم با استامينوفن يا NSAID درمان ميشوند. استامينوفن از آنجائي كه سبب تحريك معده نميشود براي بسياري از افراد كه زخم گوارشي دارند مناسب است.
داروهاي NSAID از جمله ديكلو فناك، ايبوپروفن، ناپروكسن با مهار توليد پروستوگلندينها نقش اصلي در كاهش التهاب و درد دارند. اما اين داروها در مصرف طولاني مدت سبب خونريزي دستگاه گوارش ميشوند. بدين علت اگر شما مصرف كننده اين داروها ميباشيد علائم تحريك گوارشي (از جمله سوزش دل) يا مدفوع تيره را به پزشك اطلاع دهيد. در درمان با NSAID بايد توجه داشت تمامي NSAIDها اثر درماني يكسان دارند و نبايد از دو NSAID خوراكي به طور همزمان استفاده نمود. مبناي انتخاب نوع NSAID صرفاً هزينه، عوارض جانبي، انتخاب پزشك و شرايط بيماري ميباشد.
گلوكز آمين مواد اوليهاي است كه در توليد غضروف جديد بكارميرود و سبب رساندن مواد مغذي به سلولهاي غضروف ميشود اين دارو وقتي در يك دوره درماني مصرف ميشود درد و علائم آرتروز را بهبود ميبخشد. البته اين تركيب در مراحل اوليه آرتروز موثر است و شواهد جديد نشان دادهاند كه گلوكز آمين در درمان آرتروز زانو مؤثرنيست.
ويتامين A، C،E بزرگترين آنتي اكسيدانها هستند كه توانايي محافظت غضروف و بافت همبند را در برابر تخريب راديكالهاي اكسيژن دارند.
درمان موضعي:
داروهاي موضعي شامل كرم، پماد و اسپري كه روي پوست محل يا مفصل استعمال ميشوند موقتاً درد را تسكين مي دهند.
چند راهنمايي براي به كار بردن داروهاي موضعي:
از بستن بانداژ روي كرم يا پماد خودداري نمائيد زيرا ممكن است موجب سوختن پوست شود.
اگر به آسپرين حساسيت داريد قبل از مصرف داروهاي موضعي حاوي ساليسيلات به پزشك اطلاع دهيد.
تزريق تركيبات هيالورونيك اسيد ماده لغزندهاي كه به صورت طبيعي در مفصل وجود دارد درمان جديدتري براي آرتروز زانو ميباشد. اين تركيب لغزندگي و تغذيه مفصل را فراهم ميسازد. Synvisc ,Hyalgan فرمهاي سنتتيك اين تركيب هستند كه معولاً در دورههاي ۵-۳۵ هفتهاي يك بار تزريق ميشوند. مهمترين عارضه گزارش شده براي اين درمان درد در محل تزريق و درد زانو و تورم زانو است كه موقت ميباشد.
كورتيكواستروئيد:
براي كاهش درد و التهاب بكار ميروند. گاهي اين داروها مستقيم در مفصل آسيب ديده تزريق ميشوند اگر چه نميتواند پيشرفت بيماري را متوقف كند اما براي ماهها علايم را تسكين ميدهد. اين داروها داروهاي قوي هستند كه ميتوانند عوارض جانبي از جمله آسيب به استخوان يا مفصل بوجود آوردند بدين دليل اين داروها براي طولاني مدت استفاده نشوند.
دردهاي شديد در بعضي مفاصل خاص با تزريق منطقهاي ليدوكائين و يا ساير بي حس كننده هاي موضعي و گلوكوكورتيكو ئيد از جمله هيدروكورتيزون درمان ميشود.
براي دردهاي شديد تسكين دهنده هاي ناركوتيكي مثل ترامادول و نهايتاً اوپيوئيدها ممكن است نياز باشد اين داروها براي موارد بسيار شديد و نادر بكار ميروند.
جراحي:
تنها در موارد شديد و مقاوم به درمان توصيه ميشود. بسياري از افراد هيچ گاه نياز به جراحي پيدا نميكنند. براي پيشگيري از دفورميتي مفصل، تصحيح دفورميتي يا جايگزين كردن مفصل آسيب ديده با مفصل مصنوعي جراحي انجام ميشود. زماني كه ساير درمانها جواب ندهد جراحي ميتواند كمك كننده باشد.