سعدی شیرازی

همه عمر برندارم سر از این خمار مستی
که هنوز من نبودم که تو در دلم نشستی

تو نه مثل آفتابی که حضور و غیبت افتد
دگران روند و آیند و تو همچنان که هستی

چه حکایت از فراقت که نداشتم ولیکن
تو چو روی باز کردی در ماجرا ببستی

نظری به دوستان کن که هزار بار از آن به
که تحیتی نویسی و هدیتی فرستی...

من از آن روز که در بند توام آزادم
پادشاهم که به دست تو اسیر افتادم

همه غم های جهان هیچ اثر می نکند
در من از بس که به دیدار عزیزت شادم

خرم آن روز که جان می رود اندر طلبت
تا بیایند عزیزان به مبارک بادم

من که در هیچ مقامی نزدم خیمه ی انس
پیش تو رخت بیفکندم و دل بنهامدم

دانی از دولت وصلت چه طلب دارم هیچ
یاد تو مصلحت خویش ببرد از یادم

به وفای تو کز آن روز که دلبند منی
دل نبستم به وفای کس و در نگشادم

تا خیال قد و بالای تو در فکر من است
گر خلایق همه سروند چو سرو آزادم

به سخن راست نیاید که چه شیرین سخنی
وین عجب تر که تو شیرینی و من فرهادم

دستگاهی نه که درپایت ریزم چون خاک
حاصل آن است که چون طبل تهی پربادم

می نماید که جفای فلک از دامن من
دست کوته نکند تا نکَند بنیادم

ظاهر آن است که با سابقه ی حکم ازل
جهد سودی نکند تن به قضا در دادم

ای یار جفا کرده ی پیوند بریده!
این بود وفا داری و عهد تو ندیده
در کوی تو معروفم و از روی تو محروم
گرگ دهن آلوده ی یوسف ندریده
ما هیچ ندیدیم و همه شهر بگفتند
افسانه ی مجنون به لیلی نرسیده
در خواب گزیده لب شیرین گلندام
از خواب نباشد مگر انگشت گزیده
بس در طلبت کوشش بی فایده کردیم
چون طفل دوان در پی گنجشک پریده
مرغ دل صاحبنظران صید نکردی
الا به کمان مهره ی ابروی خمیده
میل ات به چه ماند؟ به خرامیدن طاووس
غمزت به نگه کردن آهوی رمیده
گر پای به در می نهم از نقطه ی شیراز
ره نیست تو پیرامن من حلقه کشیده
با دست بلورین تو پنجه نتوان کرد
رفتیم دعا گفته و دشنام شنیده
روی تو مبیناد دگر دیده ی سعدی
گر دیده به کس باز کند روی تو دیده…

بَسَم از هوا گرفتن که پری نماند و بالی------به کجا رَوَم زدستت؟ که نمی دهی مجالی

نه ره گریز دارم نه طریق آشنایی-------------------چه غم اوفتاده ای را که تواند احتمالی

همه عمر در فراقت بگذشت و سهل باشد-------------اگر احتمال دارد به قیامت اتصالی

چه خوشست در فراقی همه عمر صبر کردن-------به امید آنکه روزی به کف افتد وصالی

به تو حاصلی ندارد غم روزگار گفتن-----------که شبی نخفته باشی به درازنای سالی

غم حال دردمندان نه عجب گرت نباشد------که چنین نرفته باشد همه عمر بر تو حالی

سخنی بگوی با من که چنان اسیر عشقم----که به خویشتن ندارم ز وجودت اشتغالی

دگر آفتاب رویت منمای آسمان را-----------که قمر ز شرمساری بشکست چون هلالی

تو هم این مگوی سعدی که نظر گناه باش-----گنه ست برگرفتن نظر از چنین جمالی

تو از هر در که باز ایی بدین خوبی و زیبایی/ دری باشد که از رحمت به روی خلق بگشایی
به زیورها بیارایند وقتی خوبرویان را/ تو سیمین تن چنان خوبی که زیورها بیارایی
ملامتگوی بی حاصل ترنج ازدست نشناسد/ در ان معر ض که چون یوسف جمال از پرده بنمایی
چو بلبل روی گل بیند زبانش در حدیث اید/ مرا در رویت از حیرت فرو بسته است گویایی
تو با این حسن نتوانی که روی از خلق درپوشی/ که همچون افتاب از جام و حور از جامه پیدایی
تو صاحب منصبی،جانا،ز مسکینان نیندیشی/ تو خواب الوده ای بر چشم بیدار ان نبخشایی
گرفتم سرو ازادی نه از ماء معین زادی/ مکن بیگانگی با ما چو دانستی که از مایی
دعایی گر نمیگویی به دشنامی عزیزم کن/ که گر تلخ است شیرین است از ان لب هر چه فرمایی
گمان از تشنگی بردم که دریا تا کمر باشد/ چو پایانم برفت اکنون بدانستم که دریایی
تو خواهی استین افشان و خواهی روی در هم کش/ مگس جا یی نخواهد رفتن از دکان حلوایی
قیامت میکنی سعدی،بدین شیرین سخن گفتن!/ مسلم نیست طوطی را در ایامت شکر خوایی

یکی از قشنگ ترین شعر های سعدی

مشنو ای دوست که غیر از تو مرا یاری هست	یـا شــب و روز بجــز فکـر تـوام کـاری هسـت
به کمنـد سـر زلفـت نه مـن افتـادم و بـس	کـه بـه هـر حلـقـه موییــت گرفتــاری هسـت
گر بگویـم که مرا با تـو سـر و کاری نیــست	در و دیـــوار گـواهــی بدهــد کــاری هسـت
هر که عیـبم کنـد از عشـق و ملامــت گوید	تا ندیـدسـت تـو را بـر منــش انــکاری هسـت
صبــر بـر جـور رقیبـت چـه کنـم گـر نکنـم	همه داننـد که در صحبــت گل خـــاری هسـت
نه من خـام طمـع عشق تو می‌ورزم و بس	که چو من سوختـه در خیل تو بسیاری هسـت
بـاد خـاکـی ز مقـــام تــو بیــاورد و بـبــر	آب هر طیــب کــه در کلبـــه عـطـاری هسـت
من چه در پای تـو ریزم که پسنـد تو بود	سر و جان را نتوان گفت که مقــداری هسـت
مـن از ایـن دلــق مرقـع بـه درآیــم روزی	تــا همـــه خلــق بدانـنــد کـه [ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ] نــاری هسـت
همه را هست همین داغ محبت که مراست	که نه مستم من و در دور تو هشیاری هست
عشق سعدی نه حدیثیست که پنهان ما	داستانیـست کـه بر هـر سـر بــازاری هسـت

بس نامور به زیر زمین دفن کرده‌اند
کز هستیش به روی زمین بر نشان نماند
وان پیر لاشه را که سپردند زیر گل
خاکش چنان بخورد کزو استخوان نماند
زنده است نام فرّخ نوشین روان به خیر
گر چه بسی گذشت که نوشین روان نماند
خیری کن ای فلان و غنیمت شمار عمر
زان پیشتر که بانگ بر آید فلان نماند


گلستان سعدی

به نام خدایی که جان آفرید
سخن گفتن اندر زبان آفرید
خداوند بخشندهٔ دستگیر
کریم خطا بخش پوزش پذیر
عزیزی که هر کز درش سر بتافت
به هر در که شد هیچ عزت نیافت
سر پادشاهان گردن فراز
به درگاه او بر زمین نیاز
نه گردن کشان را بگیرد بفور
نه عذرآوران را براند بجور
وگر خشم گیرد به کردار زشت
چو بازآمدی ماجرا در نوشت
دو کونش یکی قطره در بحر علم
گنه بیند و پرده پوشد بحلم
اگر با پدر جنگ جوید کسی
پدر بی گمان خشم گیرد بسی
وگر خویش راضی نباشد ز خویش
چو بیگانگانش براند ز پیش
وگر بنده چابک نیاید به کار
عزیزش ندارد خداوندگار
وگر بر رفیقان نباشی شفیق
بفرسنگ بگریزد از تو رفیق
وگر ترک خدمت کند لشکری
شود شاه لشکرکش از وی بری
ولیکن خداوند بالا و پست
به عصیان در زرق بر کس نبست
ادیم زمین، سفرهٔ عام اوست
چه دشمن بر این خوان یغما، چه دوست
وگر بر جفا پیشه بشتافتی
که از دست قهرش امان یافتی؟
بری، ذاتش از تهمت ضد و جنس
غنی، ملکش از طاعت جن و انس
پرستار امرش همه چیز و کس
بنی آدم و مرغ و مور و مگس
چنان پهن‌خوان کرم گسترد
که سیمرغ در قاف قسمت خورد
مر او را رسد کبریا و منی
که ملکش قدیم است و ذاتش غنی
یکی را به سر برنهد تاج بخت
یکی را به خاک اندر آرد ز تخت
کلاه سعادت یکی بر سرش
گلیم شقاوت یکی در برش
گلستان کند آتشی بر خلیل
گروهی بر آتش برد ز آب نیل
گر آن است، منشور احسان اوست
وراین است، توقیع فرمان اوست
پس پرده بیند عملهای بد
همو پرده پوشد به آلای خود
بتهدید اگر برکشد تیغ حکم
بمانند کروبیان صم و بکم
وگر در دهد یک صلای کرم
عزازیل گوید نصیبی برم
به درگاه لطف و بزرگیش بر
بزرگان نهاده بزرگی ز سر
فروماندگان را به رحمت قریب
تضرع کنان را به دعوت مجیب
بر احوال نابوده، علمش بصیر
بر اسرار ناگفته، لطفش خبیر
به قدرت، نگهدار بالا و شیب
خداوند دیوان روز حسیب
نه مستغنی از طاعتش پشت کس
نه بر حرف او جای انگشت کس
قدیمی نکوکار نیکی پسند
به کلک قضا در رحم نقش بند
ز مشرق به مغرب مه و آفتاب
روان کرد و گسترد گیتی بر آب
زمین از تب لرزه آمد ستوه
فرو کوفت بر دامنش میخ کوه
دهد نطفه را صورتی چون پری
که کرده‌ست بر آب صورتگری؟
نهد لعل و فیروزه در صلب سنگ
گل لعل در شاخ پیروزه رنگ
ز ابر افگند قطره‌ای سوی یم
ز صلب اوفتد نطفه‌ای در شکم
از آن قطره لولوی لالا کند
وز این، صورتی سرو بالا کند
بر او علم یک ذره پوشیده نیست
که پیدا و پنهان به نزدش یکیست
مهیا کن روزی مار و مور
وگر چند بی‌دست و پایند و زور
به امرش وجود از عدم نقش بست
که داند جز او کردن از نیست، هست؟
دگر ره به کتم عدم در برد
وزان جا به صحرای محشر برد
جهان متفق بر الهیتش
فرومانده از کنه ماهیتش
بشر ماورای جلالش نیافت
بصر منتهای جمالش نیافت
نه بر اوج ذاتش پرد مرغ وهم
نه در ذیل وصفش رسد دست فهم
در این ورطه کشتی فروشد هزار
که پیدا نشد تخته‌ای بر کنار
چه شبها نشستم در این سیر، گم
که دهشت گرفت آستینم که قم
محیط است علم ملک بر بسیط
قیاس تو بر وی نگردد محیط
نه ادراک در کنه ذاتش رسد
نه فکرت به غور صفاتش رسد
توان در بلاغت به سحبان رسید
نه در کنه بی چون سبحان رسید
که خاصان در این ره فرس رانده‌اند
به لااحصی از تگ فرومانده‌اند
نه هر جای مرکب توان تاختن
که جاها سپر باید انداختن
وگر سالکی محرم راز گشت
ببندند بر وی در بازگشت
کسی را در این بزم ساغر دهند
که داروی بیهوشیش در دهند
یکی باز را دیده بردوخته‌ست
یکی دیده‌ها باز و پر سوخته‌ست
کسی ره سوی گنج قارون نبرد
وگر برد، ره باز بیرون نبرد
بمردم در این موج دریای خون
کز او کس نبرده‌ست کشتی برون
اگر طالبی کاین زمین طی کنی
نخست اسب باز آمدن پی کنی
تأمل در آیینهٔ دل کنی
صفائی بتدریج حاصل کنی
مگر بویی از عشق مستت کند
طلبکار عهد الستت کند
به پای طلب ره بدان جا بری
وزان جا به بال محبت پری
بدرد یقین پرده‌های خیال
نماند سراپرده الا جلال
دگر مرکب عقل را پویه نیست
عنانش بگیرد تحیر که بیست
در این بحر جز مرد داعی نرفت
گم آن شد که دنبال راعی نرفت
کسانی کز این راه برگشته‌اند
برفتند بسیار و سرگشته‌اند
خلاف پیمبر کسی ره گزید
که هرگز به منزل نخواهد رسید
محال است سعدی که راه صفا
توان رفت جز بر پی مصطفی

بوستان سعدی

خوش می‌روی به تنها تن‌ها فدای جانت		مدهوش می‌گذاری یاران مهربانت
آیینه‌ای طلب کن تا روی خود ببینی		وز حسن خود بماند انگشت در دهانت
قصد شکار داری یا اتفاق بستان		عزمی درست باید تا می‌کشد عنانت
ای گلبن خرامان با دوستان نگه کن		تا بگذرد نسیمی بر ما ز بوستانت
رخت سرای عقلم تاراج شوق کردی		ای دزد آشکارا می‌بینم از نهانت
هر دم کمند زلفت صیدی دگر بگیرد		پیکان غمزه در دل ز ابروی چون کمانت
دانی چرا نخفتم تو پادشاه حسنی		خفتن حرام باشد بر چشم پاسبانت
ما را نمی‌برازد با وصلت آشنایی		مرغی لبقتر از من باید هم آشیانت
من آب زندگانی بعد از تو می‌نخواهم		بگذار تا بمیرم بر خاک آستانت
من فتنه زمانم وان دوستان که داری		بی شک نگاه دارند از فتنه زمانت
سعدی چو دوست داری آزاد باش و ایمن		ور دشمنی بباشد با هر که در جهانت

شب عاشقان بیدل چه شبی دراز باشد
تو بیا کز اول شب در صبح باز باشد

عجبست، اگر توانم که سفر کنم زدستت
بکجا رود کبوتر که اسیر باز باشد؟

زمحبتت نخواهم که نظر کنم برویت
که محب صادق آنست که پاکباز باشد

بکرشمهء عنایت نگهی بسوی ما کن
که دعای دردمندان ز سر نیاز باشد

سخنی که نیست طاقت که زخویشتن بپوشم
بکدام دوست گویم که محل راز باشد؟

چه نماز باشد آنرا که تو در خیال باشی؟
تو صنم نمی‌گذاری که مرا نماز باشد

نه چنین حساب کردم، چو تو دوست می‌گرفتم
که ثنا و حمد گوئیم و جفا و ناز باشد

دگرش چو باز بینی، غم دل مگوی سعدی
که شب وصال کوتاه و سخن دراز باشد

قدمی که برگرفتی بوفا و عهد یاران
اگر از بلا بترسی، قدم مجاز باشد