ديدگاه کلى آمريکا نسبت به کوبا
مرکز مطالعات استراتژيک و بينالملل کنفرانسى در زمينه دورنماى کوبا در نظم نوين جهان تشکيل داد که آمريکائيان نيز در آن شرکت کردند. ارنست پريگ (preeg) يکى از سفيران پيشين آمريکا در گزارش خود نسبت به آينده اقتصاد در صورتى که سيستم کنونى تمرکزگرايى و سياست اقتصاد دولتى ادامه يابد با توجه به تأثير شديد فروپاشى شوروى سوسياليستى اظهار داشت که اين تحول موجب کاهش ۴۵ درصد از ظرفيت اقتصادى کوبا شده؛ بطوريکه صادرات کوبا در سال ۱۹۸۹ از مبلغ ۸/۵ ميليارد دلار به ۸/۲ ميليارد در سال ۱۹۹۲ کاهش يافته است؛ لذا پيشبينى مىشود که وضعيت کنونى همچنان تا سال ۱۹۹۵ با نوسان بين ۷/۲ و ۳/۲ ميليارد دلار ادامه يابد مگر اينکه در قيمت شکر يا شمار جهانگردان و يا فروش دارو تغييرات اساسى ايجاد شود. طبيعى است در صورت تغيير سيستم اقتصادى و يا سياسى کشور امکان سرمايهگذارى کوبائىهاى ثروتمند مقيم آمريکا فراهم مىشود
بنابه تحليل صاحبنظران آمريکايى کوبا چند سال آينده را در حالت بىثباتى و بحران اقتصادى بسر خواهد برد؛ زيرا قانون توريچلى به علت عدم تبعيت اروپا و آمريکاى لاتين و ديگر کشورها و رأى قاطع سازمان ملل تأثير مهمى بر اقتصاد کشور وارد نساخته است.
موضوع ديگر بين آمريکا و کوبا اختلافات چندين ميليون دلارى در زمينه ارتباطات است. پس از سالها کشمکش که کميسيون فدرال ارتباطات و وزارت تجارت و امور خارجه آمريکا حاضر به حلوفصل قضيه نشدند دولت کوبا تصميم گرفت ارتباطات مستقيم با آمريکا را قطع و در حال حاضر فقط از طريق اپراتور با هزينه بيشتر و يا از طريق انعقاد قرارداد ويژه صورت مىگيرد.
همچنين قانون تحريم تجارت با دشمن که ناظر بر قدغن بودن هرگونه حواله پول به کوبا مىباشد، بقوت خود باقى است. بنابراين مىتوان نتيجه گرفت که در موقعيت کنونى محافل متنفّذ آمريکايى برقرارى مستقيم رابطه اقتصادى با کوبا را تشويق نمىکنند هرچند در بسيارى از زمينههاى ديگر اين همکارى ادامه داشته و از يک سال پيش نيز تقويت گرديده است. با روى کار آمدن کلينتون، کاسترو تلاش کرده است تا از خود چهرهآشتى جويانهاى با آمريکا نشان دهد. مشروط بر اين که استقلال کشورش در انتخابات شکل حکومت و اداره کشور محترم شمرده شود. هدف از اين تاکتيک عادى شدن روابط دو کشور و جلب همکارىهاى اقتصادى آمريکا مىباشد. قوانين مثبتى دال بر اين ديدگاه نيز وجود داشت از جمله:
۱. سابقه مثبت بهبود رابطه با آمريکا در زمان کارتر که منجربه تأسيس دفاتر حفاظت منافع در دو کشور گرديد.
۲. همچنين تلاش ناموفق بنياد ملى کوبايى آمريکايى (canf) براى توسعه در حيطه قانون توريچلى و از جمله ناظر بر منع معاملات شرکتهاى آمريکايى مستقر در اروپا مىباشد.
۳. محافل تجارى به دنبال بازاريابى و کار اقتصادى هستند؛ صرفنظر از نوع سيستم حاکمه دو اجلاس از تجار آمريکايى براى راهيابى به کوبا تشکيل گرديد از جمله اجلاسى که شوراى کارنگى درباره اخلاق و مسائل بينالمللي تحت عنوان امکانات جديد سرمايهگذاري، تجارت و توسعه در کوبا در شهر هاوانا ترتيب داد که با کاسترو نيز ملاقات کرده و وزير همکارىهاى نيز در آن شرکت نمود.
بايد خاطرنشان ساخت که برخى از تاجران آمريکايى و دولت کوبا مىکوشند تا مسأله تجارت و اقتصاد را از سياست جدا کنند؛ در حالى که گروه مخالف ايندرو را از يکديگر جدا ندانسته و هرگونه رابطه اقتصادى را مشروط به سقوط رژيم سوسياليستى مىدانند و باصطلاح معتقد به غيرسياسى بودن رابطه اقتصادى نيستند و تا آنجا پيش رفتهاند که براى سرنگون کردن کاسترو هفتصد نفر از آنان که مقيم ميامى مىباشند طى نامهاى بر مردم کوبا اعلام داشتهاند که در صورت تغيير رژيم و بازگشت آنان هيچگونه ادعايى نسبت به اموال مصادره شده آنان که در اختيار ملت گذارده شده نخواهد داشت. بدين طريق مىکوشند تا يکى از بزرگترين حربههاى دولت را که همانا ترس مردم است که در صورت بازگشت آنان کليه اموال و خانههاى مصادره شده را که انقلاب در اختيار آنها گذارده پس خواهند گرفت از دست دولت بگيرد.
آخرین وضعیت روابط دوجانبه
مشکلات موجود برسر راه روابط دوجانبه
............................................
روابط سياسى فيمابين در همه ابعاد از روند خوبى برخوردار بوده، علاوه بر سفر آقاى دکتر ولايتي، به هاوانا هيئتى به سرپرستى وزير بهداشت کوبا و مشاور وزير شکر کوبا به تهران سفر نمودند. نکات عمده در مذاکرات دو هيئت کوبايى با مقامات مختلف کشورمان درباره بازرگانى شامل گسترش همکارىهاى بهداشتى و کشاورزي، مشارکت کوبا در طرح گسترش نيشکر هفت تپه و بالا بردن حجم مبادلات نفت و شکر بوده است. چهارمين کميسيون مشترک در هاوانا برگزار گرديد که وزير کشاورزى با مقامات مختلف کوبا، مذاکره نمودند و در پايان پس از امضاء توافقهاى مختلف و مفاد و يادداشت تفاهم از چند کشور ديگر منطقه نيز بازديد داشتند.
- در راستاى اجراى يادداشت تفاهم فوق بويژه در ارتباط با مبادله نفت و شکر بين دو کشور هيئتى از وزارت بازرگانى اين کشور در مهر سال ۱۳۷۲ به سرپرستى آقاى بتانکورت معاون اين وزارتخانه به جمهورى اسلامى ايران آمد و پس از انجام چند دور مذاکره با مقامات ايران به علت عدم تضمين کافى و معرفى طرف ثالث مورد قبول بانک مرکزي، توفيقى بدست نياورد.
هيئتى از دفتر مطالعات علمى صنعتى وابسته به نهاد رياست جمهورى اسلامي، در ارتباط با واکسن هپاتيت B به کوبا سفر نمود، که در هر جهت گزارشى مثبتى از وجود امکان و زمينه استفاده از تکنولوژى ارائه دادند. که لازم است فعاليتهاى گسترده جهت کسب تکنولوژى مذکور به عمل آيد.
- در راستاى اجراى مفاد چهارمين يادداشت تفاهم، قرار است هيئتهاى بهداشتى از دو وزارتخانههاى بهداشت دو کشور در آينده نزديک به کشورهاى يکديگر سفرى داشته باشند، که اين موضوع کماکان در دست بررسى مىباشد.
- از آنجايى که پروتکل همکارى بين دو وزارتخارجه در سال ۱۳۷۰ براى مدت ۲ سال بين سفير وقت جمهورى اسلامى ايران در هاوانا با مقامات وقت وزارتخارجه کوبا به امضاء رسيده بود، که جهت تمديد آن نياز به امضاء مجدد داشت، اين امر در سفر اخير آقاى نيکولوس رودريگز آستازارين معاون بخش آسيا، آفريقا و خاورميانه، وزارت امور خارجه کوبا به تهران در تاريخ ۷ لغايت ۱۰ آوريل ۱۹۹۴ مطابق با ۱۸ لغايت ۲۲ فروردين ۱۳۷۳ با همتاى ايرانى خود به امضاء رسانده شد.
- در راستاى بسط و توسعه روابط فيمابين دو کشور در همه زمينه بويژه فرهنگي، خلاء توافقنامه فرهنگى اساس مىشد، پس از هماهنگىهاى لازمى که به عمل آمد، متن نهايى آن نيز توسط مقامات دو کشور در تاريخ فوق به امضاء رسيد.
- در راستاى اجراى مفاد يادداشت تفاهم منعقده در چهارمين کميسيون مشترک در هاوانا، مبنى بر همکارى عملى در امر شيلات و صنعت آن و نيز در امور ماهيگيرى و دامپرورى و بيوتکنولوژى و ... و نيز در پاسخ به سفر هيئت بهداشتى کوبا به تهران در سال گذشته به تهران، قرار شد هيئتى از وزارت جهاد سازندگى به رياست اين وزارتخانه، سفرى در پيش از برگزارى اجلاس پنجمين کميسيون مشترک در تهران به کوبا داشته باشد.
مشکلات موجود برسر راه روابط دوجانبه
موانع اساسى خاصى بر سر راه ادامه روابط سياسى فيمابين در ابعاد مختلف وجود ندارد، ولى با توجه به مشکلات اقتصادى کوبا (ناشى از تحولات جهاني) و تجارب ناشى از ارزيابى روابط اقتصادى - تجارى فيمابين در دو، سه سال گذشته، به پارهاى مشکلات اشاره مىگردد:
- عدم توانايى کافى اقتصادى کوبا در انجام توافقات اعم از اعتبارات، تحويل به موقع کالا، برداشت نفت و ....
- دورى راه، ناهماهنگى ساختار فرهنگي، ايدئولوژيک کوبا و توانمندىهاى اقتصادى و ساختار آن در مقابل جمهورى اسلامى ايران و ....
- تقاضاى دولت کوبا، مبنى بر در نظر گرفتن تسهيلاتى مالى در امر مبادلات نفت و شکر، اعم از تهاتري، قيمت ترجيحى و يا اشکال ديگر.
- وجود پارهاى مشکلات تکنيکى در رابطه با تنظيم قراردادهاى مالي.
ضمن اين که شرايطى که جمهورى اسلامى ايران در حال حاضر در آن بسر مىبرد نيز چندان اجازه نمىدهد که بتواند کمک مالى خاصى در قالب معاملات تجارى به کوبا بنمايد که دولت اين کشور در دريافت آن بسيار اصرار دارد. در نتيجه روند همکارىهاى اقتصادى - تجارى فيمابين در اين برهه مانند سالهاى گذشته نمىباشد، چنانکه نتيجه مذاکرات طولانى هيئت تجارى کوبا با مقامات جمهورى اسلامى ايران در سال گذشته اين وضع را بخوبى نشان داد. بديهى است با توجه به وجود اشتراکات زياد بويژه در مواضع سياسى دو کشور در صحنه جهانى تلاش همهجانبه از سوى ارگانهاى مختلف کشورمان در راه کاهش مشکلات مذکور، بلحاظ منافع مشترک درصد توان توصيه مىگردد.
روابط دوجانبه ايران و کوبا
روابط کوبا با رژيم سابق ايران
ايران و کوبا در بهمن ۱۳۵۳، مبادرت به برقرارى روابط سياسى در سطح سفارت نمودند و اولين سفير اين کشور در آذر ۱۳۵۴استوارنامه خود را تسليم مقامات وقت ايرانى نمود.
در سال ۱۳۵۴ در جريان بيستوپنجمين کنگره حزب کمونيست شوروى ملاقات دوستانهاى ميان هيئت نمايندگى حزب توده ايران و هيئت نمايندگى حزب کمونيست صورت پذيرفت، که همين امر موجب برداشت دولت وقت ايران مبنى بر دخالت در امور داخلى گرديد، که متعاقب آن در سال ۱۳۵۵ روابط دو کشور قطع شد.
روابط دو کشور پس از پيروزى انقلاب اسلامى ايران
پس از پيروزى انقلاب اسلامى ايران روابط سياسى بين دو کشور با عزيمت وزير خارجه وقت جمهورى اسلامى ايران به اجلاس سران کشورهاى غيرمتعهد در هاوانا دوباره برقرار شد.
روند روابط بين دو کشور، در آغاز بدليل حمايت کوبا از مردم انقلابى ايران خوب بود همچنان ادامه يافت. ولى در دوران جنگ تحميلى به علت وابستگى کوبا به شوروى از عراق حمايت سياسى مىکرد و همينطور حضور و نقش شوروى در افغانستان را توصيه مىنمود.
همکارىهاى همهجانبه فيمابين در مجامع و سازمانهاى بينالمللى:
الف - گروه ۷۷ ب - اتحاديه بينالمجالس ج - جنبش عدم تعهد د - کميته حقوق بشر کماکان مطلوب بوده، همچنان ادامه دارد تحولات جهانى از جمله: تحولات در بلوک شرق؛ پذيرش قطعنامه ۵۹۸ (پايان جنگ تحميلي)؛ جنگ نفت؛ قطع روابط و بالتبع کمک شوروى و بلوک شرق به کوبا موجب بروز بحران انرژى در کوبا شد. اين امر باعث چرخش مضاعف کوبا و عنايت ويژه به جمهورى اسلامى ايران در راستاى بسط روابط سياسى - اقتصادى خصوصاً تأمين نفت گرديد، که تاکنون ۱۸ هيئت سياسي، اقتصادى در سطوح مختلف جهت حل بحران انرژي، به جمهورى اسلامى ايران، عزيمت و نيز بر توسعه روابط اقتصادى بيفزايند.
در اين فاصله دو پيام کتبى توسط نماينده ويژه آقاى کاسترو تسليم آقاى هاشمى رفسنجانى گرديد که طى آن خواهان کمک جمهورى اسلامى ايران در حل مشکلات خود شده است.
تاکنون چهار کميسيون مشترک برگزار گرديد. مسئول کميسيون مشترک طرف ايرانى وزير کشاورزي، و آقاى ملنرز وزير کميته دولتى همکارىهاى اقتصادى از طرف کوبا مىباشد.
پنجمين کميسيون مشترک در اوايل تير برگزار گرديد.
از طرف جمهورى اسلامى ايران هيئتهايى در سال ۷۰ و ۷۱ و ۷۲، بشرح زير، از کوبا ديدار به عمل آوردند:
۱. وزارت کشاورزى ۲. مجلس شوراى اسلامى ۳. سازمان انرژى اتمى ۴. وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکى ۵. آقاى دکتر ولايتي، وزير امور خارجه ۶. هيئت داروئي، بهداشتى وابسته به نهاد رياست جمهورى در خصوص بيوتکنولوژى به کوبا سفر نمودند. وزير جهاد سازندگى جهت دستيابى به همکارىهاى در خصوص شيلات و صنعت ماهيگيرى و همچنين بيوتکنولوژى در خرداد ۱۳۷۳ به کوبا سفر نمود.
خلاصهاى از رئوس توافقهاى به عمل آمده بين دو کشور:
- گسترش روابط تجارى متقابل خصوصاً نفت و شکر
- همکارىهاى صنعتى در خصوص صادرات منسوجات، همکارىهاى آموزشى و تحقيقاتي، خريد نيکل، و فروش ورقههاى آلومينيوم و پروفيل به کوبا
- تبادل اطلاعات و گسترش همکارى بين شيلات دو کشور و همکارى در صنعت نيشکر و صنايع جانبي
- گسترش همکارىهايى در مورد بنادر و کشتيرانى و صنعت حمل و نقل زمينى
- همکارىهاى ورزشى و بهداشتى
تاکنون دو يادداشت تفاهم بهداشتى و فرهنگي، علمى و فنى بين دو کشور به امضاء رسيده است و نيز يک پروتکل سياسى همکارى بين وزارت خارجههاى جمهورى اسلامى ايران و کوبا، در ۵ ماده در ۱۵ بهمن ۱۳۷۰ بين سفير وقت جمهورى اسلامى ايران و هاوانا با وزارت خارجه کوبا به امضاء رسيد، که مدت اعتبار آن ۲ سال بود. لذا با عنايت به اين که سه بند جديد نيز به آن اضافه گرديد و نيز براى تمديد آن نيا به امضاء مجدد داشت که در سفر اخير معاون وزير خارجه کوبا (۱۸ لغايت ۲۱ فروردين ماه ۱۳۷۳) به تهران با همتاى ايرانى خود به امضاء رسيد.