بیماری قند و مشکلات بینایی
بیماری قند (دیابت) یکی از بیماریهای نسبتا شایع و جدي است که بعلت بالا بودن میزان قند خون در طولانی مدت سبب تغییراتی در عروق خونی تمام اعضای بدن می شود که این تغییرات باعث عوارض کوچک و بزرگ در ارگانهای حیاتی مانند مغز، قلب، کلیه، چشم و دیگر اعضای بدن می گردد که نهايتا ممکن است به مشکلاتي همچون سکته مغزي، سکته و نارسايي قلبي، نارسايي کليوي، و نابينايي منجر گردد.
گرفتاری چشمی بیماری قند یکی از علل عمده نابینایی و یا کم بینایی، هم در کشورهای پیشرفته و هم در کشورهای غیر پیشرفته می باشد. متاسفانه شيوع عوارض چشمی بيماران ديابتی روز به روز بيشتر مي شود، چرا که با پيشرفتهاي جديد و كنترل بهتر بيماري قند بر طول عمر بيماران افزوده شده و در نتيجه عوارض چشمي بيماري ديابت نيز بيشتر ديده ميشود. سالها قبل و پیش از ابداع روشهاي جديد درماني مانند ليزر، بسياري از بيماران ديابتي متاسفانه به علت عوارض چشمي اين بيماري نابينا شده و در سنين ميانسالگی خانه نشين مي شدند. اما امروزه مي توان با تشخیص به موقع و درمان مناسب، بخوبی از اين عارضه جلوگیری نمود.
عوارض چشمي بيماري قند
عوارض چشمي بيماري قند مي تواند شامل موارد زير باشد:
آسيب به عروق خوني شبکيه که اصطلاحا رتينوپاتي ديابتي خوانده مي شود و سبب ورم مرکز بينايي چشم (ماکولا)خونريزي هاي متعدد در شبکيه و زجاجيه چشم مي گرددکه اگر به موقع درمان نگردد، منجر به کم بينايي يا نابينايي دائمي مي گردد.
آب مرواريد (کاتارکت) زودرس که خوشبختانه اين عارضه بخوبي با عمل جراحي اب مرواريد قابل درمان است.
آب سياه (گلوکوم) که بعلت افزايش فشار داخل چشم ايجاد مي شود و اگر به موقع درمان نگردد سبب آسيب دائمي به عصب چشم و کم بينايي و يا نابينايي مي گردد.
شروع رتینوپاتی دیابتی معمولا بدون علامت است، اما بتدریج پیشرفت کرده و سبب افت بینایی می گردد. اگر این عارضه به موقع تشخیص داده شود و به موقع درمان گردد بیش از 90 درصد از بیماران می توانند از خطر نابینایی نجات یابند. اما یادمان باشد علی رغم پیشرفتهایی که در تشخیص و درمان این عارضه صورت گرفته است، اما غالبا بعلت بی توجهی بیماران و عدم مراجعه به موقع، رتینوپاتی دیابتی هنوز یکی از دلایل نابینایی در بزرگسالان می باشد. بنابراین لازم است کلیه بیماران دیابتی حداقل سالی یک بار تحت معاینه کامل چشم که با استفاده از قطره های گشاد کننده مردمک صورت می گیرد، قرار گیرند.
گرفتاری شبکیه ای بیماری قند به دو مرحله تقسیم بندی می شود:
مرحله نخست که بنام رتینوپاتی دیابتی زمینه ای نامیده می شود که در این حالت بیماری محدود به شبکیه است و خونریزی های کوچک و تورم و رسوب چربی در شبکیه دیده می شود. در این مرحله اگر ناحیه مرکز بینایی (ماکولا) گرفتار نباشد، این وضعیت بدون علامت است و بیمار ممکن است هیچگونه علائم بینایی نداشته باشد و غالبا نیاز به درمان هم ندارد. اما نکته مهم در این مرحله این است که بیمار باید با فواصل نزدیکتر (هر چهار ماه) مورد معاینه چشم قرار گیرد و یا با دیدن اولین علائم بیماری بلافاصله به پزشک مراجعه نماید.
مرحله دوم که بنام رتینوپاتی دیابتی پیشرونده نامیده می شود که در این حالت عروق خونی جدید و غیر طبیعی در شبکیه، سر عصب، و همچنین در زجاجیه ایجاد می شود که بعلت شکننده بودن این عروق، شانس خونریزی داخل شبکیه و زجاجیه بسیار بالاست و اگر در این حالت درمان صورت نگیرد در عرض مدت کوتاهی منجر به عوارض ثانویه دیگر یعنی خونریزی داخل چشم، پارگی شبکیه، و آب سیاه می گردد که نهایتا سبب از بین رفتن کامل بینایی خواهد شد. بنابراین مهم است که بیمار در شروع این مرحله تحت درمان با لیزر قرار گیرد تا این عروق جدید قبل از اینکه سبب عوارض بعدی گردند، از بین بروند. باید توجه داشت که در مرحله رتینوپاتی پیشرونده، تعداد دفعاتی که بیمار ممکن است به لیزر احتیاج داشته باشد، معمولا بیش از یک بار است و عمده این بیماران برای کنترل بیماری حدود چهار جلسه لیزرتراپی نیاز دارند. گاهی لیزر به تنهایی ممکن است کافی نباشد و یا بعلت خونریزی زجاجیه، امکان انجام لیزر درمانی وجود نداشته باشد که در اینصورت بیمار به عمل جراحی ویترکتومی نیاز پیدا می کند. این عمل بعلت طولانی بودن زمان عمل، معمولا تحت بیهوشی عمومی انجام می گیرد. البته انجام آن با بی حسی موضعی نیز امکان پذیر می باشد.
لیزر درمانی
لیزرهای مختلفی برای مقاصد متفاوت در چشم پزشکی استفاده می شوند. بعنوان مثال لیزری که در درمان عوارض چشمی بیماری قند استفاده می شود متفاوت از نوعی است که برای درمان نزدیک بینی کاربرد دارد.
لیزر درمانی یکی از اصلی ترین درمانهای عوارض چشمی بیماری قند می باشد. از لیزر درمانی هم در مرحله نخست بیماری یعنی در رتینوپاتی زمینه ای در صورتی که تورم مرکز بینایی وجود داشته باشد استفاده می شود، و هم در مرحله دوم که رتینوپاتی پیشرونده است، بصورت فراگیر استفاده می شود. نکته ای که باید توجه داشت این است که لیزر درمانی در درمان عوارض چشمی بیماری قند باعث کنترل بیماری می گردد، اما معمولا بینایی از دست رفته را نمی تواند برگرداند. حتی لیزر درمانی در بیماری قند تا حدودی موجب کاهش دید محیطی، کاهش قدرت تطابق، کاهش دید شب، و کاهش تمایز رنگها می شود.
عوامل موثر در بروز عوارض چشمی بیماری قند
علاوه بر بیماری قند که خود علت اصلی گرفتاری می باشد، عوامل دیگری نيز وجود دارند كه ايجاد عوارض چشمی و غیر چشمی بیماری قند را تسريع مي‌كنند وچه بسا در بعضي موارد نقش این عوامل كمتر از خود بیماری قند نيست. بنابراین توجه به اين عوامل و كنترل آنها علاوه بر کنترل بیماری قند می تواند نقش بسيار مهمي در كاهش بروز عوارض چشمي ديابت و یا كند نمودن سير پيشرفت بیماری داشته باشد. این عوامل عبارتند از:
· سابقه فاميلي ديابت و گرفتاري چشمي و شدت گرفتاري بیماری چشمی در فامیل
· سن بروز و تشخيص بيماري
· نوع ديابت و طول مدت ابتلا به آن
· نحوه كنترل ديابت و ميزان كنترل بودن آن
· كنترل بودن يا نبودن مشكلات همراه با ديابت از جمله فشار خون و چربی های خون
· مصرف و یا عدم استعمال دخانیات
عوامل ارثي و فاميلي
شدت بيماري ديابت و عوارض چشمي آن در افراد مختلف بسيار متفاوت است و به نظر مي رسد توسط عوامل ژنتيكي خاصي كنترل مي شود. در بعضي خانواده ها عليرغم چند سال ابتلا به ديابت، عوارض چشمي و از دست دادن بينايي كمتر ديده مي شود و در گروهي اين عوارض بيشتر مشاهده شده و به سرعت پيشرفت مي كند. اينگونه تصور مي شود كه ايجاد اين عوارض توسط ژن هاي خاصي كنترل و هدايت مي شود. بنابراين چنانچه در يك خانواده و فاميل سابقه اي از كاهش بينايي شديد و (احياناً نابينايي) در اثر ابتلا به بيماري قند بروز كرده است اين احتمال مطرح است كه در مبتلايان جديد اين خانواده نيز عوارض چشمي ديابت با همان سرعت پيشرفت كند. مراجعه هر چه زودتر اين گونه بيماران به چشم پزشك عليرغم نداشتن مشكل چشمي مي تواند تا حد بسيار زيادي منجر به تشخيص زودرس عوارض چشمي شده و متعاقب آن با تشخيص به موقع و درمان زودرس از ايجاد عوارض ناخواسته و غيرقابل جبران جلوگيري شود.
سن بروز بيماري ديابت
چشم و شبكيه افراد جوان به نسبت افراد مسن تر فعاليت متابوليكي بيشتري دارد به همين دليل و دلايل متعدد ديگر عوارض چشمي ديابت در مبتلايان جوان زودتر ايجاد شده و پيشرفت آن نيز شديدتر است. بنابراين مبتلايان جوان بايد زودتر نسبت به معاينه چشم خود اقدام نمايند چون در صورت بروز عوارض چشمي در مراحل اوليه با روش هاي درماني خاصي امكان حفظ ديد بيمار بسيار زياد است. از دست دادن زمان و تاخير در مراجعه به چشم پزشك ممكن است منجر به تاخير در تشخيص عوارض بيماري در چشم شده و لاجرم درمان در مراحلي انجام خواهد شد كه نتيجه كم‌تري خواهد داشت.
بلوغ
رسيدن به سن بلوغ در كودكان مبتلا به ديابت با پيدايش ناگهاني و پيشرفت سريع عوارض چشمي همراه است چون در اين مرحله از رشد تغييرات هورموني خاصي در بدن به وجود مي آيد. توجه به اين مسئله هم در پيشگيري از عوارض ناخواسته ديابت در چشم از اهميت بسزايي برخوردار است. بنابراين لازم است كودكان مبتلا به ديابت هنگامي كه به سن بلوغ مي رسند در اولين فرصت تحت معاينات كامل چشم پزشكي قرار گيرند.
نوع ديابت
ارتباط بروز شدت عوارض چشمي با ميزان قند خون كاملاً واضح و مشخص است به نحوي كه هر چه ميزان قند خون بالاتر باشد بروز عوارض چشمي، زودتر و سرعت پيشرفت آن نيز شديدتر است. از آنجا كه ميانگين قند خون بيماران مبتلا به ديابت جوانان ( دیابت نوع اول (معمولا از ميانگين قند خون مبتلايان به ديابت بالغين (دیابت نوع دوم (بالاتر است، عوارض چشمي در مبتلايان به ديابت جوانان زودتر ايجاد شده و سرعت پيشرفت آن نيز بيشتر است. بنابراين مبتلايان به ديابت نوع اول كه معمولاً از انسولين نيز استفاده مي كنند بايد خيلي زودتر از گروه ديگر جهت معاينات چشمي خود اقدام نمايند.
حاملگي
تاثير حاملگي در پيدايش و تشديد عوارض چشمي ديابت تقريبا به اثبات رسيده است. بنابراين خانم هاي مبتلا به ديابت چنانچه با در نظر گرفتن جوانب امر و رعايت توصيه هاي لازم تصميم به باردار شدن بگيرند بايد قبل از هرگونه اقدامي از وضعيت چشم خود اطمينان پيدا کنند. گرچه بعضي از عوارض چشمي ديابت متعاقب پايان حاملگي بهبود مي يابند ولی چنانچه در شروع حاملگي عوارض ديابت در چشم موجود باشد، در جريان حاملگي اين عوارض به سرعت پيشرفت مي كنند و نياز به درمان در بسياري از موارد احساس مي شود. بنابراين توجه به اين مساله و معاينات چشم پزشكي مكرر و زودرس در جريان حاملگي مي تواند به نحو بارزي در پيش گيري از عوارض ناخواسته و غيرقابل جبران ديابت در چشم موثر باشد.
نحوه كنترل قند خون
بدون شك مهمترين و اساسي ترين عامل در پيدايش و پيشرفت عوارض چشمي ديابت نحوه تنظيم ميزان قند خون در طول دوران ابتلا به ديابت است. هر چه ميزان قند خون در طول دوران ابتلا به ديابت به محدوده طبيعي نزديك تر باشد و هر اندازه از نوسانات ميزان قند خون با روش هاي درماني مختلف كاسته شود بروز عوارض چشمي ديابت بيشتر به تاخير مي افتد و از شدت و سرعت پيشرفت عوارض چشمي در مبتلايان به اينگونه عوارض كاسته ميشود. ثابت شده است كه در هر دو نوع ديابت (بالغين و جوانان) چنانچه با روش هاي شناخته شده از جمله رژيم غذائي، داروهاي خوراكي و يا تزريق انسولين (بسته به نياز بيمار و تشخيص پزشك) ميزان قند خون در ساعات روز و ايام هفته و ماه نزديك به طبيعي حفظ شود ايجاد عوارض چشمي ديابت و از جمله درگيري شبكيه در بيماراني كه در بدو امر هيچگونه علامتي در معاينات چشمي ندارند به تاخير خواهد افتاد و در افرادي كه درجاتي از درگيري شبكيه دارند موجب كاهش سرعت پيشرفت اين عوارض خواهد شد.
يكي از آزمايش‌هايي كه جهت بيماران ديابتي درخواست مي شود اندازه‌گيري هموگلوبین HbA1C است. اين آزمايش نشان دهنده ميزان كنترل قند خون ظرف سه ماه گذشته است و چنانچه از حدي بالاتر باشد مويد كنترل نبودن قندخون بيمار در طول اين مدت است حتي اگر قند خون ناشتاي بيمار در هنگام معاينه طبيعي باشد. ذكر اين نكته اهميت دارد كه كنترل ديابت علاوه بر پيشگيري از عوارض چشمي در جلوگيري از عوارض كليوي و عصبي ناشي از آن نيز نقش بسيار مهمي ايفا مي كند.
كنترل فشار خون
يكي از مشكلات همراه با ديابت در بعضي از بيماران بالا بودن فشار خون است كه مي تواند در كنار ديابت به عنوان بيماري جداگانه و يا يكي از عوارض همراه با ديابت باشد. نقش كنترل فشار خون در جلوگيري از پيدايش عوارض چشمي ديابت و كاهش سرعت پيشرفت اينگونه عوارض نيز در مطالعات متعددي به اثبات رسيده است. فشار خون به تنهايي و در غياب بيماري قند نيز موجب عوارض متعددي در چشم ميشود و چنانچه با ديابت همراه شود اثر تخريبي آن در شبكيه مضاعف خواهد شد پس بسيار بجاست كه به موازات كنترل دقيق قند خون، در صورت ابتلا به فشار خون با اقدامات درماني موجود كه به سهولت در دسترس است در كنترل دقيق فشار خون بيمار نيز اقدام عاجل صورت گيرد تا به نحو چشمگيري از بروز عوارض چشمي جلوگيري شود.
كنترل چربي هاي خون
اهميت كنترل نمودن كلسترول و تري‌گليسريد در پيشگيري از عوارض چشمي ديابت نيز در بررسي هاي علمي متعددي مشخص شده است و جاي هيچگونه ترديدي نيست كه در صورت بالا بودن هر كدام از اين چربي ها در بيماران ديابتي و به موازات كنترل ساير عوامل ، لازم است با روش هاي درماني موجود و رعايت توصيه هاي پزشك معالج نسبت به كنترل كردن آنها نيز اقدام شود. با كنترل و طبيعي شدن ميزان كلسترول و تري‌گليسريد گام مهمي در حفظ ديد مركزي برداشته ميشود وگرنه به علت نفوذپذيرشدن مويرگ‌هاي شبكيه، در اثر بيماري ديابت، اين مواد در شبكيه و از جمله در ماکولا رسوب نموده و موجب تورم اين ناحيه و كاهش ديد بيمار خواهد شد. بنابراين توجه به اين مساله نيز مي تواند يك گام پيشگيرانه ديگر در حفظ ديد در بيماران ديابتي باشد.
مدت زمان ابتلا به ديابت
بيماري ديابت در بدو امر به طور معمول عوارض چشمي ايجاد نمي كند هر چند ميزان قند خون خيلي بالا باشد. براي ايجاد عوارض چشمي ديابت، عامل زمان نقش تعيين‌كننده‌اي دارد. مسلما پس از گذشت حدود 15 تا 20 سال از ابتلا به ديابت تمامي بيماران ديابتي مبتلا به درجاتي از گرفتاري شبكيه هستند كه در بعضي از آنها ممكن است غيرقابل درمان باشد. بنابراين به مجرد تشخيص ديابت لازم است جهت اطمينان از سلامت چشم ها اقدام شود و پس از آن طبق يك برنامه تنظيمي و براساس علايمي كه احياناً ممكن است در چشم ها ديده شود نسبت به معاينات دوره اي و زمانبندي شده اقدام نمود. اين عمل باعث مي شود بدون فوت وقت و به مجرد بروز علايم در چشم و در اولين زمان ممكن ، درمان مناسب در نظر گرفته شود و از نابينايي و كم‌بينايي جلوگيري شود.
ميزان و شدت درگيري چشمي
عوارض چشمي ديابت و بخصوص رتينوپاتي ديابتي (درگيري شبكيه چشم به اشكال مختلف) در بدو امر و در شروع پيدايش به كندي پيشرفت مي كند ليكن هر چه به مراحل پيشرفته تر نزديك مي شود سرعت بيشتري مي‌گيرد و اقدام درماني سريع تري را طلب مي كند. عوارض چشمی بیماری قند با گذشت زمان چنانچه به آن بي توجهي شود بر سرعت پيشرفت آن اضافه مي شود و ممكن است به مرحله اي برسد كه قدرت تخريبي بالايي حاصل شود. در اين مرحله است كه اقدامات درماني كمتر نتيجه مي دهد. متاسفانه بيماران زيادي در همين مراحل مراجعه مي كنند و معمولاً نتيجه خوبي از درمان‌هاي انجام‌شده نمي گيرند و تصور مي كنند كه اقدامات درماني انجام شده و از جمله ليزر درماني و يا عمل جراحي موجب وخامت اوضاع شده است. بيان اين موضوع از طرف بعضي بيماران باعث نگراني بعضي ديگر مي شود و آنان را از اقدام درماني به موقع باز داشته و يا موجب تاخير در شروع درمان آنها مي شود. بنابراين بايد توجه داشت كه در جريان رتينوپاتي ديابتي هر چه درمان زودتر انجام شود نتيجه نيز بهتر خواهد بود.
مصرف دخانیات
دیده شده بیماران دیابتی که سیگاری هستند، بیشتر و سریعتر گرفتار عوارض چشمی و غیر چشمی بیماری قند می شوند و بنابراین به این افراد توصیه می گردد که کشیدن سیگار را کنار گذاشته و یا میزان استعمال آن را کاهش دهند.
كنترل هر چه بهتر عواملي كه ذكر شد مي‌تواند نويد بخش اين مساله باشد كه بيماري ديابت ديگر بيماري كوركننده نيست و بيمار ديابتي در صورت مراجعه به موقع و پيگيري مناسب مي تواند تا سال‌هاي سال بدون نياز به كمك ديگران زندگي كند.
مجله چشم پزشکي نگاه و پایگاه دکتر دستجردی
نشانگان مفصل گيجگاهي ـ فك‌تحتاني
اطلاعات اوليه
توضيح كلي
نشانگان مفصل گيجگاهي ـ فك تحتاني عبارت است از درد و التهاب در مفصل گيجگاهي ـ فك تحتاني (مفصل طرفين فك كه دهان را باز و بسته مي‌كند) و عضلات پيوسته به آن. بزرگسالان هر دو جنس را مبتلا مي‌كند ولي در زنان شايعتر است.
علايم شايع
درد مبهم برروي يك طرف فك (پايين يا جلوي گوش) كه به شقيقه‌ها، پشت سر و در امتداد فك تير مي‌كشد.
حساسيت به لمس عضلات جونده
صداي «تق كردن» يا «تپ كردن» هنگام بازكردن
عدم توانايي باز كردن كامل دهان
سردرد و دندان درد
مرده درد پشت، شانه‌ها يا گردن
درد در اثر خميازه كشيدن
علل
قرار گرفتن نامناسب فك فوقاني و تحتاني (اختلال صفحه‌اي).
در رفتن مفصل در اثر آسيب‌هاي فك، سر يا گردن
التهاب مفصل گيجگاهي ـ فكي
اختلال كاركرد و درد عضلات صورت
بيش تحركي يا كم تحركي مفصل گيجگاهي ـ فكي
عوامل افزايش‌دهنده خطر
ساييده شدن يا پرچ شدن دندان‌ها
كشش عضلات جونده
استرس
بد در آمدن دندان‌ها
جفت و جور نشدن مناسب دندان‌ها
استئوآرتريت با روماتوئيدآرتريت
پيشگيري
دندان‌هاي خود را نساييد. روش‌هايي مثل بازخورد زيستي و ورزش را براي شل كردن عضلات فرا بگيريد.
عواقب مورد انتظار
علايم را مي‌توان با درمان كنترل كرد و رفتاري را كه ايجادكننده علايم است، مي‌توان اصلاح كرد. قرار گرفتن نامناسب فك را نيز مي‌توان تصحيح كرد.
عوارض احتمالي
استخوان واقع در مفصل گيجگاهي ـ فك تحتاني، بدون درمان ممكن است خورده و تخريب گردد.
بيماري مفصلي دژنراتيو ثانويه
افسردگي و نشانگان درد مزمن
درمان
اصول كلي
آزمون‌هاي تشخيصي مي‌توانند شامل بررسي دامنه حركت فك، راديوگرافي دندان، آرتروسكوپي و ام‌آرآي باشند.
برنامه درماني مي‌تواند شامل تصحيح اختلالات انسدادي، طبيعي كردن كاركرد عضلات، كنترل درد، درمان استرس و اصلاح رفتار باشد.
روان درماني يا مشاوره شامل آموزش بازخورد زيستي براي يادگيري راه‌هاي جديد كنار آمدن با استرس
يخ و يا گرما مي‌تواند فايده اندكي در تسكين ناراحتي داشته باشد ولي علاج‌كننده نخواهد بود.
آن دو را يكي يكي امتحان كنيد تا ببينيد كدام بيشتر به درد شما مي‌خورد.
محل مفصل گيجگاهي ـ فك تحتاني را ماساژ دهيد.
براي خوابيدن از بالش استفاده نكنيد. يك پارچه را لوله كنيد و زير گردن خود قرار دهيد. به پشت خود بخوابيد.
سعي كنيد حركات فك را محدود كنيد و ياد بگيريد فك را شل كنيد. با گذاشتن مشت خود در زير چانه، مانع خميازه كشيدن شويد.
ممكن است تصحيح دندان‌هاي بد درآمده با ارتودنسي لازم باشد.
دندانپزشك ممكن است براي پيشگيري از ساييدگي دندان‌ها در زمان خواب، يك پروتز محافظ شبانه ساخته و در داخل دهان قرار دهد. يك پروتز محافظ شبانه حاوي اسپلينت‌هاي قابل برداشتي است كه در نوك دندان‌ها قرار مي‌گيرد تا فشار گازگرفتن نامناسب را بردارد.
موارد شديدي كه به اقدامات ساده‌تر پاسخ نمي‌دهند، ممكن است براي بازسازي مفصل به جراحي نياز داشته باشند (نادر).
داروها
ممكن است آرامبخش‌ها و شل‌كننده‌هاي عضلاني به مدت‌كوتاهي تجويز شوند.
داروهاي ضد التهاب غيراستروييدي ممكن است توصيه شوند.
براي درد خفيف مي‌توانيد از داروهاي بدون نياز به نسخه مثل آسپيرين يا استامينوفن استفاده كنيد.
فعاليت
محدوديتي وجود ندارد.
رژيم غذايي
تا فروكش كردن علايم، غذاهاي نرم ميل كنيد. از مصرف غذاهاي سفت و جويدني خودداري كنيد.
در اين شرايط به پزشك خود مراجعه نماييد
اگر شما يا يكي از اعضاي خانواده‌تان علايم نشانگان مفصل گيجگاهي ـ فك تحتاني را داشته باشيد.
اگر بعد از درماني كه خود انجام مي‌دهيد، علايم بهبود نيابند يا بدتر شوند.
اگر دچار علايم جديد و غير قابل توجيه شده‌ايد. داروهاي مورد استفاده در درمان ممكن است عوارض جانبي ايجاد كنند.
نشانگان ورود سريع غذا به روده‌كوچك
اطلاعات اوليه
توضيح كلي
نشانگان ورود سريع غذا به روده‌كوچك عبارت است از گروهي از علايم كه در مجموع، عارضه در آوردن تمام يا قسمتي از معده به شمار مي‌روند. اغلب بيماران اين مشكل را در حد خفيف به مدت 6-1 ماه پس از عمل جراحي خواهند داشت. اما در 2%-1% بيماران مشكل شكل جدي به خود مي‌گيرد. علايم دو دسته هستند: علايم زودهنگام و علايم ديرهنگام نشانگان ورود سريع غذا به روده كوچك. علايم زودهنگام بعد از چند دقيقه تا 45 دقيقه پس از صرف غذا آماده مي‌شوند. اما علايم ديرهنگام 3-2 ساعت پس از مصرف غذا آغاز مي‌شوند. توجه داشته باشيد كه اغلب بيماران علايم ديرهنگام را دارند و هيچ بيماري هر دو نوع علايم زودهنگام و ديرهنگام را نخواهد داشت.
علايم شايع
علايم زودهنگام:
ضعف و غش
تعريق
تند يا نامنظم شدن ضربان قلب
پايين افتادن فشار خون
برافروختگي پوست
منگي
تنگي نفس
استفراغ
دل‌پيچه و اسهال ناگهاني و شديد علايم ديرهنگام:
تعريق، اضطراب و لرزش
احساس خستگي مفرط و غش
پايين افتادن فشار خون
سردرد
علل
علايم زودهنگام: ورود سريع غذا و مايعات مستقيماً به روده كوچك، كه باعث پايين افتادن فشار خون و زياد شدن جريان خون روده‌ها ميشود.
علايم دير هنگام: پايين افتادن قند خون به علت توليد بيش از اندازه انسولين در پاسخ به ورود سريع غذا و مايعات به روده كوچك.
عوامل افزايش‌دهنده خطر
هر چقدر قسمت برداشته شده معده بزرگتر باشد، اين نشانگان شديدتر است.
پيشگيري
قابل پيشگيري نيست اما مي توان با تغير رژيم غذايي از عود آن كاست و شدت آن را كاهش داد.
عواقب مورد انتظار
اغلب بيماران خود به خود بهبود مي‌يابند. علايم زودهنگام معمولاً 4-3 ماه ادامه دارند. علايم ديرهنگام معمولاً يك سال طول مي‌كشند، اما شايد تا چندين سال نيز ادامه داشته باشند.
عوارض احتمالي
سوء تغذيه و كاهش وزن
اضطراب
درمان
اصول كلي
علايم زود هنگام: به مدت 45 دقيقه دراز بكشد تا علايم برطرف شوند.
علايم دير هنگام: مقدار كمي شيريني يا آب پرتقال شيرين شده ميل كنيد.
داروها
دارهاي آنتي‌كولينرژيك براي مهار بازتاب (رفلكس) ايجاد علايم نشانگان و ورود سريع غذا به روده كوچك
پكتين براي كم كردن شدت اسهال
مكمل‌هاي ويتاميني و معدني براي جبران جذب ناكافي اين مواد
فعاليت
وقتي علايم وجود ندارند ـ محدوديتي نيز براي فعاليت وجود ندارد. وقتي علايم وجود دارند ـ تا زمان رفع آنها استراحت كنيد.
رژيم غذايي
علايم زودهنگام: كنترل رژيم غذايي مهمترين اقدام درماني به حساب مي‌آيد. شكر، قند و ساير قندهاي ساده بايد كمتر مصرف شوند و در عوض مصرف چربي و پروتئين بايد زيادتر شود. روزانه 6 وعده كم حجم و با فواصل زماني مناسب ميل كنيد. وعده غذايي بايد حاوي غذاهاي خشك باشد و آب يا ساير نوشيدني‌ها نبايد همراه با غذا خورده شوند. آب يا نوشيدني را تنها بايد در بين وعده‌هاي غذايي نوشيد.
علايم دير هنگام: از خوردن شكر خودداري كنيد.
در اين شرايط به پزشك خود مراجعه نماييد
اگر شما يا يكي از اعضاي خانواده‌تان علايم نشانگان ورود سريع غذا به روده كوچك را داريد و اين علايم با اقدامات فوق بهبود نمي‌يابند.
اگر استفراغ خوني، اجابت مزاج سياه و قيري، يا ساير علايم خونريزي گوارشي وجود داشته باشد.
اگر دچارعلايم جديد وغيرقابل توجيه شده ايد. داروهاي مورد استفاده در درمان ممكن است عوارض جانبي به همراه داشته باشند.
وارد آمدن صدمه به مثانه يا پيشابراه
اطلاعات اوليه
توضيح كلي
وارد آمدن صدمه به مثانه يا پيشابراه عبارت است از وارد آمدن آسيب به مثانه يا پيشابراه (لوله‌اي كه ادرار را از مثانه به بيرون هدايت مي‌كند). به دليل اينكه مثانه در جايگاه نسبتاً امني قرار دارد، آسيب مثانه در اثر ضربه نادر است.
علايم شايع
درد شديد شكمي
شوك (تعريق؛ غش؛ تهوع؛ نفس نفس زدن؛ تند بودن نبض؛ پوست رنگ پريده، سرد، و مرطوب)
ادرار دردناك يا ناتواني در ادرار كردن
خروج ترشح خون آلوده از پيشابراه
علل
معمولاً يك شكستگي استخوان لگن كه مثانه يا پيشابراه را سوراخ كرده است.
عوامل افزايش دهنده خطر
مصرف الكل
خطر كردن و احتمال حادثه و تصادف
مشاغل خطرناك
رانندگي خطرناك و در شرايط نامناسب
كودكاني كه مورد سوء استفاده جنسي قرار مي‌گيرند.
پيشگيري
حتي‌الامكان از خود در برابر صدمات محافظت به عمل آوريد.
هميشه به هنگام رانندگي كمربند خود را ببنديد، تا خداي ناكرده به هنگام وقوع سانحه رانندگي، اعضاي داخلي شما آسيب نبيند.
هيچگاه الكل ننوشيد خصوصاً پيش از رانندگي.
عواقب مورد انتظار
سوراخ شدن مثانه يا پيشابراه نيازمند درمان اورژانس در بيمارستان است. اغلب موارد با استراحت در رختخواب، گذشت زمان، و درمان حمايتي يا جراحي بهبود مي‌يابند.
عوارض احتمالي
خونريزي داخلي
نشست ادرار به داخل شكم، كه باعث التهاب يا عفونت شكمي ميشود.
عفونت مكرر به علت تشكيل بافت جوشگاهي در پيشابراه كه مسير عبور ادرار را تنگ كرده باشد.
درمان
اصول كلي
بستري شدن در بيمارستان؛ مراقبت اورژانس
عكس‌برداري از مجاري ادراري
جراحي براي ترميم سوراخ شدگي مثانه (معمولاً). آسيب به پيشابراه ممكن است بدون جراحي ترميم يابد.
داروها
آنتي‌بيوتيك براي پيشگيري از عفونت
داروي ضد درد در صورت نياز
داروهاي آنتي‌كولينرژيك براي اسپاسم
فعاليت
تا حدي كه توانايي بدني شما اجازه مي‌دهد، فعاليت خود را حفظ كنيد. دوره بهبود را حدود يك ماه درنظر بگيريد. تا زماني كه بهبودي كامل حاصل نشده باشد به كار باز نگرديد و از نزديكي خودداري كنيد.
رژيم غذايي
هيچ رژيم غذايي خاصي توصيه نمي‌شود.
روزانه 8-6 ليوان آب بنوشيد.
الكل ننوشيد.
در اين شرايط به پزشك خود مراجعه نماييد
اگر شما علايم آسيب به مثانه يا پيشابراه را داريد.
اگر به هنگام درمان يا پس از درمان، دچار تب و لرز شده‌ايد.
اگر دچار علايم جديد و غيرقابل كنترل شده ايد. داروهاي مورد استفاده در درمان ممكن است با عوارض جانبي همراه باشند.
واكنش در اثر تزريق خون
اطلاعات اوليه
توضيح كلي
واكنش در اثر تزريق خون عبارت است از علايمي كه در اثر تزريق خون آغاز مي‌شوند. خون، رگ‌هاي خوني، كليه‌ها، قلب، پوست، دستگاه عصبي مركزي، و ريه‌ها ممكن است در افزايش واكنش متأثر شوند.
علايم شايع
كم‌اهميت‌تر:
لرز و تب
كمر درد يا ساير دردها
كهير و خارش پراهميت:
تخريب گلبول‌هاي قرمز (هموليز) كه باعث تنگي نفس، سردرد شديد، درد قفسه سينه يا كمردرد، و وجود خون در ادرار
علل
تزريق خون با گروه خوني متفاوت از گروه خوني بيمار. امكان دارد اين امر ناشي از اشتباه در تطابق دادن گروه‌هاي خوني قبل از تزريق، يا استفاده از خون كاملاً تطابق داده نشده در شرايط اورژانس باشد.
عوامل افزايش دهنده خطر
تزريق خون در شرايط اورژانس، كه در آن هنگام فرصت تعيين گروه خوني و تطابق آن با خون بيمار وجود ندارد.
تزريق خوني كه اهداكننده آن عفونت داشته است.
تزريق خون به دفعات
در مادر بارداري كه خون وي Rh منفي باشد.
پيشگيري
بانك خون و كاركنان بيمارستان بايد هميشه طبق دستورالعمل‌هاي دقيق رعايت ايمني در انتقال خون، عمل نمايند، مگر در شرايطي كه خارج از كنترل باشد (قسمت علل را ببينيد).
امكان دارد استفاده از ديفن‌هيدرامين (يك نوع آنتي‌هيستامين) و استامينوفن پيش از تزريق خون، از بروز واكنش‌هاي خفيف پيشگيري كند.
اگر سابقه قبلي چنين واكنشي را داشته‌ايد، حتماً به پزشك يا كاركنان درماني بيمارستان اطلاع دهيد.
اگر قرار است جراحي حداقل يك ماه ديگر انجام شود، مي‌توان خون خودتان را برداشت كرد و در صورت لزوم در حين جراحي از آن استفاده نمود. تزريق خون خودتان كمترين احتمال بروز واكنش را به همراه دارد.
عواقب مورد انتظار
اغلب واكنش‌ها پس از متوقف كردن تزريق خون، تدريجاً فرو مي‌نشينند. اما تعدادي از آنها مرگبار هستند.
عوارض احتمالي
نارسايي حاد كليه
آنافيلاكسي (شوك آلرژيك)
نارسايي احتقاني قلب در اثر تزريق سريع خون
درمان
اصول كلي
بيمار بايد بستري شود. خوشبختانه به بيماران معمولاً در بيمارستان يا يك مركز جراحي سرپايي خون تزريق ميشود، بنابراين وقتي واكنش رخ مي‌دهد بلافاصله مي‌توان اقدام نمود.
به هنگام تزريق خون سعي كنيد حتي‌المقدور بيدار و هوشيار باشيد، تا در صورت بروز علايم بتوانيد فوراً كاركنان درماني بيمارستان را آگاه نماييد.
تزريق خون بايد با بروز اولين علامت واكنش متوقف شود.
به هنگام تزريق خون، همه علايم حياتي مرتباً مورد بررسي قرار مي‌گيرند و دستورالعمل‌هاي پيشگيري رعايت مي‌شوند تا احتمال بروز عارضه به حداقل برسد.
اكسيژن در صورت نياز
داروها
آنتي‌هيستامين‌ها براي كاهش كهير و خارش
داروهاي كورتيروني براي كاهش احتمال بروز نارسايي حاد كليه
داروهاي ضد فشار خون، در صورتي كه فشار خون خيلي بالا رود، يا داروهاي افزايش‌دهنده فشار خون، در صورتي كه فشار خون خيلي پايين بيافتد.
فعاليت
در ابتدا استراحت در رختخواب. با رو به بهبود گذاشتن علايم پس از تزريق خون، فعاليت‌هاي عادي خود را از سر گيريد.
رژيم غذايي
هيچ رژيم خاصي توصيه نمي‌شود.
در اين شرايط به پزشك خود مراجعه نماييد
اگر شما يا يكي از اعضاي خانواده تان علايم واكنش در اثر تزريق خون را به هنگام تزريق يا پس از آن داريد. در اين صورت، سريعاً مراجعه كنيد. اين يك اورژانس است!
وقفه تنفسي هنگام خواب
اطلاعات اوليه
توضيح كلي
وقفه تنفسي هنگام خواب دوره‌هاي توقف تنفس در طي خواب كه 10 ثانيه يا بيشتر طول مي‌كشد. اين اختلال در همه سنين ديده ميشود ولي در بزرگسالان بالاي 60 سال شايعتر است.
علايم شايع
دوره‌هاي طولاني قطع تنفس در طي خواب. وقفه تنفسي هنگام خواب توسط اطرافيان فرد قابل مشاهده است. مستندترين راه اثبات اين عارضه بررسي آن در يك آزمايشگاه خواب است.
انسداد راه تنفسي هنگام خواب در اثر انسداد پشت حلق به‌وسيله زبان كوچك و ساير بافت‌هاي نرم مجاور. اين حالت باعث ايجاد چرخه تكرارشونده خواب، حالت خفگي، از خواب پريدن، خواب‌آلودگي و خواب دوباره ميشود. اين چرخه اغلب در سراسر روز ادامه مي‌يابد زيرا خواب نامناسب شبانه باعث خواب‌آلودگي مزمن مي‌گردد.
خستگي شديد مزمن
علل
ناشناخته (اغلب)
انسداد راه هوايي به‌خصوص در افراد چاق
بيماري‌هاي مزمن دستگاه تنفس
اختلالات دستگاه عصبي مركزي، نظير تومور مغزي، عفونت‌هاي ويروسي مغز يا سكته مغزي
عوامل افزايش‌دهنده خطر
استرس، از قبيل اضطراب يا افسردگي
وجود فشار خون بالا، بيماري‌هاي قلبي ـ عروقي يا بيماري‌هاي شرياني
سن بالا
چاقي
استعمال دخانيات
سوء مصرف الكل
مصرف داروهاي روان‌گردان
كم‌كاري تيروييد
پيشگيري
در صورت وجود بيماري‌هاي زمينه‌اي فهرست شده در قسمت «علل»، به‌منظور كاهش احتمال شعله‌ور شدن اين اختلال تا حد امكان از عوامل افزايش‌دهنده خطر اجتناب كنيد.
عواقب موردانتظار
اقدامات درماني موجود در اين زمينه، غير از جراحي و كاهش وزن در افراد چاق، با هدف كنترل وقفه تنفسي هنگام خواب و نه علاج آن انجام مي‌گيرند. معمولاً پايبندي مادام‌العمر به درمان لازم است.
عوارض احتمالي
خواب‌آلودگي بيش از حد روزانه ناشي از بي‌خوابي شبانه ممكن است منجر به تصادفات، فقدان تمركز و توجه و كاهش بازده كاري گردد.
آسيب دايمي مغزي ناشي از دوره‌هاي مكرر كاهش اكسيژن مغزي
نامنظمي ضربان قلب و نارسايي احتقاني قلب
درمان
اصول كلي
- مشاهده علايم توسط اطرافيان بيمار معمولاً اولين نشانه است. بررسي‌هاي تشخيصي طبي ممكن است شامل آزمايش‌هايي براي اندازه‌گيري ميزان اكسيژن خون، حركات قفسه سينه و جريان هوا از راه بيني؛ نوار مغزي (الكتروانسفالوگرافي ـ بررسي مغز به‌وسيله اندازه‌گيري فعاليت الكتريكي آن [ امواج مغزي ] )؛ و بررسي در يك آزمايشگاه خواب باشد.
- انتخاب نوع درمان به‌شدت اختلال، هرگونه اختلال طبي ديگر، و سطح عملكرد روزانه فرد بستگي دارد.
- اگر وقفه تنفسي تنها هنگام خوابيدن به پشت ايجاد ميشود، يك توپ پينگ‌پونگ يا توپ تنيس را به قسمت پشت لباس خواب بدوزيد. اين كار شما را مجبور مي‌كند كه در طي خواب در حالت به پهلو بمانيد.
- در جهت درمان مشكلات طبي زمينه‌اي، نظير اختلالات قلبي يا تنفسي بايد اقدام شود.
- از مصرف داروهايي نظير آرامبخش‌ها، خواب‌آورها، باربيتورات‌ها، داروهاي مخدر و الكل بايد اجتناب شود. در مورد قطع مصرف داروهايي كه ممكن است باعث وقفه تنفسي هنگام خواب گردد با پزشك مشورت نماييد.
- برنامه كاهش وزن براي افراد داراي اضافه وزن توصيه ميشود.
- يك وسيله دنداني مخصوص ممكن است تجويز شود.
- برقراري فشار مثبت مداوم راه هوايي (cpap) ـ بيمار در طي خواب يك دستگاه را بر روي بيني و دهان مي‌گذارد و از اين طريق، پمپ دستگاه هوا را با فشار به داخل مجاري بيني مي‌فرستد تا راه هوايي را باز نگه دارد. اين روش درمان مؤثري در بسياري از بيماران است.
- درمان جراحي به‌ندرت ممكن است توصيه گردد (برداشت لوزه‌ها؛ ترميم ناحيه زبان كوچك، كام و حلق يا برقراري راه تنفسي بر روي ناي [ تراكئوستومي ] ).
داروها
براي اين اختلال معمولاً دارويي نياز نيست، با اين حال، پروتريپتيلين ممكن است در تعداد اندكي از بيماران براي كمك به كنترل خواب‌آلودگي روزانه سودمند باشد. مدروكسي پروژسترون ممكن است در مورد نشانگان كمبود تهويه ناشي از چاقي استفاده شود.
فعاليت
محدوديتي وجود ندارد. شركت در تمرين‌هاي ورزشي منظم براي ايجاد تناسب فيزيكي سودمند است ولي ورزش سنگين قبل از خواب توصيه نمي‌گردد.
رژيم غذايي
رژيم لاغري در صورت چاق بودن.
در اين شرايط به پزشك خود مراجعه نماييد
اگر شما احتمال مي‌دهيد كه دچار وقفه تنفسي هنگام خواب باشيد.
اگر شما علايم وقفه تنفسي را در يكي از اعضاي خانواده تان مشاهده مي‌كنيد.
تداوم يا تشديد وقفه تنفسي هنگام خواب پس از شروع درمان
