خلاقيت و روش هاي افزايش آن

·بيست اصل توسعه و پرورش خلاقيت دانش آموزان
«تورنس» بيست اصل براي توسعه تفکر خلاق از طريق تجارب مدرسه ارائه مي دهد:
1- تفکر خلاق را با ارزش بدانيد.
هر مربي درهر دوره بايد به عقايد جديدي که کودکان و نوجوانان طرح مي کنند، توجه داشته باشد و اين افراد را تشويق کند که استعداد خلاق خود را گسترش دهند. هر مربي بايد به اين مسئله بيش از آموزش اطلاعات اهميت دهد ، زيرا تفکر خلاق در کسب اطلاعات جايگاه مهمي دارد. طبيعي است که اگر به تفکر خلاق اهميت داده شود، بچه ها به طرف آن کشيده مي شوند. اگر انتظار داريم، خلاقيت گسترش يابدف بايد ياد بگيريم که آن را با ارزش بدانيم.
2- بچه ها را نسبت به محرک هاي محيطي حساس تر کنيم.
تقريباً در همه مطالعات اخير در مورد افراد بسيار خلاق در رشته هاي گوناگون ، بر اهميت حساسيت به انواع محرک هاي محيطي تأکيد نشده است. نوع حساسيت ، نيازها در روحيات انساني و مانند آن حساس باشد. در حالي که نياز به حساسيت مانند حساسيت به پديده هاي شيميايي نيست. اما يک شيمي دان خلاق به حساسيت زيادي نسبت به پديده هاي شيميايي نيازمند است. ولي لازم نيست به پديده هاي اجتماعي، حداقل در حوزه اي که مربوط به تحقيقات شيمي است بپردازد . بنابراين، لازم است بچه ها را بر طبقه وسيعي از محرک هاي محيطي حساس تر کنيم.
3- دست کاري اشيا و عقايد را تشويق کنيد.
بچه ها اغلب مايل اند به دست کاري و بررسي اشيا بپردازند که لازمه کنجکاوي آن هاست. مطالعات ما در تفکر خلاق در دانش آموزان دبستاني نشان داد بين درجه دستکاري و کيفيت و کميت پاسخ هاي ابتکاري همبستگي زيادي وجود دارد.
4- چگونگي آزمايش منظم عقايد را ياد بدهيد.

يکي از اهداف کاملاً پذيرفته شده تربيتي اين است که به بچه ها ، آزمون واقعيت ها را آموزش بدهيم تا تصويري واقعي از دنيايي که در آن زندگي مي کنند، به دست آورند. معلمان بايد از کلاسهاي ابتدايي شروع کنند و به بچه هايشان نشان دهند که چگونه براي مشخص کردن مسئله، هر پيشنهاد را به طور منظم مي آزمايند.
براي مثال ، براي يک مسئله، معلم يا دانش آموزان راه هاي گوناگوني را که ممکن است مسئله حل شود، مشخص، سپس دانش آموزان را تشويق مي کنند که راه هاي متفاوتي بيابند. بعد از تلاش براي يافتن راه هاي متفاوت ، به آنها اجازه مي دهند که راجع به بهترين راه تصميم بگيرند. به عقيده من اين روش از سطوح پايين، حداقل از کلاس سوم قابل اجرا است.
5- تحمل عقايد تازه را افزايش دهيد.
يکي از مهمترين عيوب نظام تربيتي امروز، تأکيد بسيار بر برقراري هنجارهاي رفتاري است تا توليد کارهاي تازه و اصيل (ابتکاري) حتي بعضي معلمان ، دانش آموزي را که جواب تازه و اصيلي ( ابتکاري) داده، که بر خلاف انتظار است، اذيت مي کنند. در حالي که مربيان بايد عقايد تازه افراد خلاق را حمايت و بچه ها را به اين عمل تشويق کنند.
6- از تحميل يک الگوي خاص اجتناب کنيد.

آزادي، يک اصل اساسي در کار خلاق است. راه هاي زيادي براي انجام دادن کارها وجود دارد. بنابراين، مقيد کردن افراد به تبعيت از يک الگوي خاص، آثار منفي به بار مي آورد.
7- درکلاس جوي خلاق ايجاد کنيد.
کلاسي داراي جو خلاق است که فضاي آزاد داشته باشد. لازمه اين امر فقدان ترس و احساس امنيت است. براي ايجاد تفکر خلاق در بچه ها، ايجاد گروه هاي کلاسي نقش موثري دارد و بچه هاي گروه با شرکت در ايجاد افکار خلاق ، احساس لذت و رضايت مي کنند.

8- به کودک ياد بدهيد تفکر خلاق خود را ارزشمند بداند.
بچه ها بايد ياد بگيرند به عقايد خود اهميت بدهند. يک روش اين است که عادت کنند افکارشان را يادداشت کنند. تهيه يک دفتر مخصوص براي اين امر مفيد است. غالباً ما بسياري از انديشه هاي خوب را از دست مي دهيم. چون آن ها را فراموش مي کنيم. پس بهتر است افکارمان را روي کاغذ بنويسيم و حتي اگر در ارزش انديشه اي ترديد داشته باشيم، بهتر است آن را ثبت کنيم زيرا ممکن است در زماني ديگر مورد بررسي ، انتقاد و تغيير قرار گيرد يا انديشه ي مهم ديگري را در ما برانگيزد.
9- مهارت هايي به منظور اجتناب از بدآموزي همسالان آموزش دهيم.
گاهي بچه ها خلاق ويژگي هايي دارند که آثار نامطلوبي بر دانش آموزان مي گذارند. مانند مستقل عمل کردن، نداشتن هماهنگي و اعتنا نکردن به جمع و اهداف گروهي . مربيان بايد مهارت هاي لازم براي شناخت احساسات ديگران را به آنان بياموزند و اجازه دهند به تنهايي کار کنند، اما نه آنگونه که خود را از جمع جدا سازند.
10- اطلاعات لازم راجع به فرايند خلاقيت را ارائه دهيم.
کودکان را با فرايند خلاقيت آشنا وبرنامه هاي آموزش خلاقيت را تمرين کنيم.
11- احساس ضعف در برابر شاهکارها را دور کنيد.
احساس ضعف در برابر شاهکارها مانع رشد استعداد خلاق مي شود. اگر معلم وقت بگذارد و جزئيات روشي را که هنرمند يا نويسنده از آن استفاده مي کند، براي دانش آموز توضيح دهد، اين احساسات ضعف کاهش مي يابد. هنگامي که دانش آموز مي فهمد يک شاهکار چه مراحلي را طي کرده است، ديگر آن را ماوراي قدرت خويش نمي بيند.
12- يادگيري خودانگيز را تشويق و ارزشيابي کنيد.
کنجکاوي بچه ها سبب خودانگيزي آنها مي گردد و معلمان و والدين مي توانند آن را زنده نگه دارند. سازمان بندي زياد برنامه درسي مانع خودانگيزي مي شود که عامل مهمي در ايجاد خلاقيت است.
چگونگي ارزشيابي نيز درخودانگيزي داراي اهميت است. اگر حفظ کردن جزئيات را ارزشيابي کنيم، دانش آموزان به حفظ مطالب مي پردازند. اما اگر ارزشيابي بر اساس توانايي تکميل و کاربرد اصول باشد، تلاش خواهند کرد چنين کنند.

13- خاري در پا ايجاد کنيد.
يعني توجه آنان را به يافته هاي بحث برانگيز جلب کنيد. «نورشارپ» عقيده دارد کسي متفکر خلاق نمي شود مگر آن که به طور مداوم خاري در پا داشته باشد. بنا بر نظر او، فردي که زودرنج است، نمي تواند خلاق باشد. فردي که داراي تفکر خلاق است، دائماً با مشکلات دست و پنجه نرم مي کند، به ان فکر مي انديشد، تحليل مي کند و در نهايت، راه هاي گوناگوني را از طريق شواهد تجربي و آزمايش مي سنجد. معلمان مي توانند در تمام سطوح خارهايي در پا ايجاد کنند. در مدارس ابتدايي ، مي توانند انگيزه بچه ها را با طرح سؤال و کمک به آنها براي يافتن جواب حفظ کنند.
14- براي تفکر خلاق ضرورت هايي ايجاد کنيد.
معلمان مي توانند فرصت هايي ايجاد کنند تا دانش آموزان به تفکر خلاق بپردازند . مانند استفاده از مسائلي که تا حدي مشکل باشد و به راحتي به جواب نرسد.
15- موقعيت هايي براي فعاليت و فرصت هايي براي آرامش ايجاد کنيد.
تقسيم اوقات به فعال و آرام در ايجاد انديشه هاي تازه مهم است. انديشه هاي مهم براي بعضي افراد ناگهاني و هنگام انواع فعاليت هاي متنوع پيش مي آيد. تاريخ نشان دادن که گاهي ابداعات و اکتشافات در دوره هاي آرامش و سکوت به وجود آمده است. معلم مي تواند به بچه ها کمک کند تا در روز، اوقاتي سکوت و آرامش داشته باشند و تمام وقت در گروه نمانند.
16- براي رسيدن به عقايد، منابع قابل دسترس فراهم کنيد.
واضح است براي اين که بچه ها به عقايد ديگران پي ببرند، بايد به منابع دسترسي داشته باشند. اما مدارس نمي توانند همه منابع لازم را در اختيار بچه ها قرار دهند. پس لازم است آنها را آموزش دهند تا کمبودها را خلاقانه بپذيرند. منظور از پذيرش خلاقانه اين است که فرد تلاش کند براي رسيدن به هدف، حداکثر بهره را از منابع دسترسي ببرد.

17- عادت رسيدن به کاربرد کامل عقايد را تشويق کنيد.
غالباً افرادي که به مضامين کامل عقايد نمي پردازند، نمي توانند به کشف مهمي نايل آيند. زيرا به اندازه ي کافي براي رسيدن به نتايج منطقي به مغزشان فشار نمي آورند. بايد به بچه ها آموخت گاهي نياز است روزها، هفته ها و ماه ها، يک مطلب را تا به دست آوردن شواهد کامل دنبال کنند.
18- انتقاد سازنده را گسترش دهيد و فقط انتقاد کردن را آموزش ندهيد.
با هر موضوعي که تدريس مي شود، فرصت هايي براي تقويت و توسعه عادت و مهارت انتقاد سازنده به وجود آوريد.
19- کسب شناخت در رشته هاي گوناگون را تقويت کنيد.

شناخت رشته تخصصي، در ايجاد عقايد بنيادي مفيد است. بسياري از عقايد و روش هايي که در يک رشته طرح مي شود، از رشته ي تخصصي ديگري گرفته شده است و در آن رشته به کار مي رود.
20- معلماني با روح حادثه جويي باشيد.
بچه هاي بسيار خلاق روحيه حادثه جوي دارند و معلماني که به اين روحيه توجه دارند، به گسترش آن کمک مي کنند. معلماني که خود روحيه حادثه جويي دارند، اين روحيه را در دانش آموزانشان تقويت مي کنند و در خلاق تر شدن آن ها تأثير دارند.

·مراحل روش تدريس مبتني بر خلاقيت
o مرحله نخست : ارائه ي مسئله
منظور از ارائه ي مسئله، تعيين وظيفه اي است که بايد انجام شود. براي انجام دادن مطلوب وظيفه يا حل مسئله به نحوي اثر گذار الزامي مي نمايد. وظيفه يا مسئله را از جنبه هاي گوناگون بررسي مي کنيم تا نوع وظيفه يا مسئله خود را به روشني عيان کند. براي موفقيت بيشتر در اين زمينه بايد از حافظه، استدلال ، مهارت هاي ذهني يا عقلاني و ... بهره گرفت. گردآوري اطلاعات و واقعيت هاي مربوط به مسئله و تحليل آنها هم به تعريف و روشن سازي وظيفه و مسئله کمک مي کند.
o مرحله دوم: راه حل يابي
در مرحله حاضر تلاش مي شود به دانش آموزان ياري گردد تا راه حل هاي مورد نظرشان را اعلام کنند. معلم بايد سعي کند تا دانش آموزان راه حل هاي متفاوتي را براي حل مسئله پيشنهاد دهد. وجود راه حل هايي سبب مي شود امکان گزينش راه حل مطلوب حاصل شود. بهتر است، به دانش آموزان بگوييم راه حل هاي مورد نظرشان را آن گونه که ذهنشان مي رسد در دفتر چه خود يادداشت کنند، تا امکان قضاوت درباره ي آنها وجود داشته باشد.
o مرحله سوم: گزينش و کاربست
در اين مرحله ، معلم تلاش مي کند دانش آموزان را وادار کند تا از ميان انواعي از راه حل هايي که در نظر گرفته اند بهترين راه حل را براي حل مسئله برگزيند. به اين منظور، مي توانيم از دانش آموزان بخواهيم به دفتر يا برگه کار خود مراجعه کنند و راه حل هاي نوشته شده را بررسي و غربال کنند تا آنکه راه مطلوب حل مسئله روشن شود. پس از گزينش راه حل مناسب بايد آن را به کار بست. براي کمک به همبستگي کلاسي مي توان ايده هاي دانش آموزان يا راه حل هاي آنان را خوانده و از دانش آموزان خواست بر اساس بهترين ايده به حل مسئله مبادرت ورزند. هر دانش آموز مي تواند ايده يا راه حلي که مطلوب مي انگارد انتخاب کند.

o مرحله چهارم: ارزشيابي
در اين مرحله از مجموعه عمليات انجام گرفته ، ارزشيابي مي شود. با ارزشيابي از عمليات دو گونه تصميم مي توانيم بگيريم يا عمليات را مطلوب مي انگاريم يا آنها را نامطلوب مي دانيم. برابر تصميم اتخاذ شده، فعاليت هايي هم صورت مي گيرد. يکي از فعاليت ها متوقف کردن عمليات است و ديگري پي گيري فعاليت ها و اصلاح فرآيند کار است. با توجه به محدود بودن زمان کلاس هاي درس، مطلوب است ارزشيابي از فرآيند و مجموعه ها به عهده معلم باشد.

مراحل آموزش خلاقيت به دانش آموزان :
1) ايجاد انگيزه
2) ايجاد روحيه تحقيق و تفکر علمي
3) دامن زدن به تخيل دانش آموزان
4) آموزش روش هاي حل مسئله
5) انجام کارهاي علمي – تحقيقاتي
6) انجام بازي ها و کار هاي فکري و هنري
7) پرورش و وحدت بخشيدن به ابعاد متناقض در دانش آموزان

اما روش هاي ما :

اهميت و ضرورت پرورش خلاقيت
درنظر بگيريد که انسان براي ادامة بقا و زندگي نيازهايي دارد و اين نيازها به دليل تغيير دائمي درخواست ها، تمايلات و روش هاي زندگي تغيير مي کند، ازطرفي ، شرايط محيطي که انسان در آن زندگي مي کند به طور روزمره در تغيير است . اگر انسان بخواهد براي نيازهاي متغير خود در شرايط جديد، از همان راه حل هاي قديمي استفاده کند در نهايت روزي فرا مي رسد که راه حل هاي کهنه پاسخگوي شرايط جديد نخواهند بود ودر اين صورت ، بقاي انسان به مخاطره
مي افتد، افراد و جوامعي که نمي توانند براي مسائل جديد خود راه حلي بيابند محکوم به فنا هستند و از بين خواهد رفت .
پيداکردن راه حل هاي نو در همهء عرصه ها نياز به انسان هاي خوش فکري دارد که آمادگي برخورد با اين مسائل داشته باشند و قبلاً آن را فرا گرفته باشند .
بدين لحاظ اگر داشتن خلاقيت براي ادامهء زندگي ضروري است و از طرفي راه و روش آن آموختني نيز هست، بهتر است زمينه هاي آن فراهم گردد و مهارت هاي لازم ان در زمان مناسب به افراد آموزش داده شود و زمان مناسب دوران کودکي مي باشد که ذهن افراد در حال شکل گرفتن است و سنگ بناي اوليه تفکر در آن گذاشته مي شود .

راههاي پيشنهادي براي پرورش خلاقيت و رفتار خلاق در کودکان
1- فرصت هايي به امور پيش بيني نشده در برنامه ريزي خلاق اختصاص داده شود.
2- در گزينش و سازمان دهي برنامه ريزي آموزشي به تجارب اصيل، سيال و انعطاف پذير که در اصل در برگيرنده سه اصل خلاقيت است، بيشتر توجه کنيم (با توجه به تجربيات آموختني و سازمان دهي اين تجربيات)
3- جذب دانش، توأم با تفکر نقادانه و تحليل
4- سؤالات «غريب» ، «غير معمول» و «عجيب» دانش آموزان را نبايد ناديده گرفت.
5- سعي کنيد در همه فکرها نکات مثبت را بيابيد. به فکرها، سؤالات، برچسب «احمقانه»، «بد» و «نا مربوط» نزنيد که باعث مي شود دانش آموزان سؤالات بهتري مطرح نسازند.
6- بهترين روش اين است که سؤالات «احمقانه و نامربوط» با مطالبي از سوي خود شما دنبال شود و از ياد گيرنده بخواهيد در مورد مسئله بيشتر فکر کند.
7- به طور منظم به خلاقيت دانش آموزان خويش پاداش دهيد. بسياري از دانش آموزان نشان داده اند که با دريافت پاداش براي فعاليتهاي خلاقانه، رفتار خلاقه اشان افزايش
يافته است.
8- از دانش آموزان خويش انتظار خلاقيت را داشته باشيد و آن را طلب کنيد.
9- از نظر نمره و امتياز به «خلاقيت» بايد امتياز اضافي داد.
10- براي رفتارهاي خلاق الگو نشان دهيد.

11- آموزش مهارتهاي جديد تا کودکان بتوانند به گونه اي خلاق، دنيا را سياحت کند.
12- شکوفا کردن تصور و تخيل کودک
13- استفاده از روشهاي حل مسئله حتّي در سنين پايين
14- کودکان پيش دبستاني خود آشکارا خلاق هستند، اين گرايش طبيعي به جانب خلاقيت را سايرين تغيير ندهند.
15- آموزش انضباط فکري
16- پرورش تفکر واگرا
17- پرورش تفکر همگرا نيز ناديده گرفته نشود زيرا خلاقيت از طريق توليد واگرا و توليد همگرا ايجاد مي گردد.
18- يادگيري بسيار مهم، ولي تفريحي و جالب باشد.
19- کودکان به عنوان افراد منحصر به فرد، قابل احترام و محبت قرار گيرند.
20- کودکان در محيط هاي آموزشي خود يادگيرنده فعال باشند.
21- فضاي کلاس عاري از تنش و فشار باشد و کودکان در آن احساس آسايش و آرامش کنند.
22- کودکان در آموزشگاه احساس عزت نفس و ارزش معنوي داشته باشند.
23- مربيان منبع اطلاعات و هدايت هستند. کودکان بايد براي مربيان احترام قائل شوند اما در حضور آنها احساس راحتي نمايند.
24- کودکان براي بحث بي پرده دربارهء مسائل با مربي يا همکلاسهاي خود احساس آزادي نمايند.
25- همکاري هميشه بر رقابت ترجيح داشته باشد..
26- تجارب يادگيري حتي الامکان به تجارب دنياي واقعي کودکان نزديک باشد.
27- از جمله عوامل بسيار مهم در يک محيط آموزشي، نقش الگوي مربيان است. مربياني که در احساس کودکان شريک مي شوند، خود را کامل نمي دانند و احترام عميق براي آنها قائل هستند و رفتار آنها الگويي است از آن چه مي گويند، و شوق همکاري در يادگيري و خلاقيت را در کودکان افزايش مي دهند.
28- فضاي فيزيکي محيط هاي آموزشي بايد ايده برانگيز و متنوع باشد. وجود وسايل آموزشي لازم و دسترس کودکان به آنها نقش مهمي در پرورش خلاقيت کودکان دارد.
29- به کودک فرصت دهيد تا بدون ترس از عواقب ارزشيابي به يادگيري، تفکر و
اکتشاف بپردازد.
30- از همسان سازي کودکان بپرهيزيد (همسان سازي کودکان يعني محدود کردن تجربيات و سوق دادن کودک به نحوهء تفکر همگرا)