Printable View
درباره کميک استريپ "عروسک پشت پرده" اثر بزرگمهر حسين پورمانا نيستاني / روز آنلاين
صادق هدايت در دنياي کميک استريپ
مهرداد، دانشجوي خجالتي ايراني در پاريس، سرگردان ما بين ذهنيتي انباشته از پند و نصايح هزار سال پيش و دنياي جديدي که همگان با زباني ديگر سخن مي گويند، به عروسکي پشت شيشه يک مغازه عاشق مي شود و آن را مي خرد. پنج سال بعد به ايران باز مي گردد و برخلاف انتظار خانواده، از ازدواج با دخترعموي اش درخشنده سر باز مي زند؛ او معشوق بيجان اش را پشت پرده اي قلمکار نگه مي دارد و هر شب براي اش راز و نياز مي کند. دختر که حسودانه توجه پسر را به عروسک، زير نظر دارد سعي مي کند خود را به شکل رقيب درآورد؛ مثل او آرايش کند، مثل او بپوشد و مثل او در فضاي تهي نگاه کند. عاقبت مهرداد در گريز به واقعيت اسلحه بر مي دارد و به عشق خيالي شليک مي کند غافل از آن که درخشنده به جاي عروسک ايستاده است.
اين خلاصه داستان "عروسک پشت پرده" است که بزرگمهر حسين پور در اقدامي کم نظير در کشور ما به قالب کميک استريپ درآورده و در سايت زيگزاگ ارائه کرده است. کم نظير از آنجا که کميک استريپ همچنان عرصه اي بکر و کمتر تجربه شده ميان تصويرگران ما است و از طرف ديگر، حسين پور نمونه اي از ادبيات وزين معاصر را مبناي کار خود قرار داده؛ داستاني کوتاه از صادق هدايت، که جايگاه اسطوره اي ميان ادب دوستان دارد و ترجمان دنياي ذهني اش به هر مديوم ديگر، جسارت مي خواهد، خاصه آن که مديوم کذايي، کميک استريپ باشد که شکل جدي و نخبه گراي آن کمتر ميان مخاطب ايراني شناخته شده و طرفدار دارد. به نظر من، کار بزرگ بزرگمهر شايسته آن بود که فراتر از دنياي مجازي اينترنت عرضه شود و محل نقد و نوشتارهاي تحليلي قرار گيرد تا جرياني که او به تنهايي و با جديت شروع کرده، عمق و وسعت يابد و منجر تحولي در هنر کميک استريپ ما شود. اما ظاهراً کارشناسان، کميک استريپ را لايق مکث و تأمل نمي دانند يا که شايد در برابر اين پديده که يک سر در ادبيات دارد و سر ديگر در تصويرگري، سرگردان مانده اند.
حسين پور طراحي زبردست و کارتونيستي درجه يک است که به تکنيک هاي مختلف طراحي و شيوه هاي متنوع اجرا تسلط دارد، مي تواند فضايي شاد و کارتوني بيافريند يا برعکس، دنيايي سياه و واقع گرا. تجربه هاي اش در کميک استريپ مطبوعاتي از جمله ستون موفق "ساندويچ" در هفته نامه چلچراغ و فعاليت در زمينه انيميشن او را تبديل به گزينه اي عالي براي اقتباس مصور از داستان هدايت کرده است. او برخلاف سبک شاد کارهاي چلچراغ، مداد و پاستل مشکي را ابزار اصلي طراحي هايي اکسپرسيونيستي قرار داده و با قرار دادن کاراکترهاي واقع گرايانه اش در دل سايه روشن هاي قوي با پس زمينه رنگي آبي و بنفش سعي کرده ماليخولياي داستان هدايت را به تصوير کشد. قاب هاي او اکثراً به تنهايي، مؤثر و گيرا هستند. حسين پور حس تنهايي مهرداد و خفقان غربت در کشور بيگانه را با قرار دادن اندام او در قاب هايي که هياکل سياه و نا مشخص احاطه اش کرده اند مجسم کرده و براي برگرداندن ادبيات هدايت به تصوير، تعابيري انديشيده است. مثلاً اين جمله هدايت را که: "...چند ماه اول هم در فرنگ اغلب او را به ياد مي آورد ولي بعد كم كم درخشنده را فراموش كرد" با چند تصوير از صورت اثيري درخشنده مي بينيم که کادر به کادر کوچک تر مي شود، در قالب عکسي قرار مي گيرد و عاقبت به پاره عکسي رنگ و رو رفته در گوشه کادر تبديل مي شود.
اما به نظر مي رسد کميک استريپ حسين پور به ترفندهاي تصويري بيشتري، براي تبديل رسانه کلامي به تصوير نياز داشته است. ريتم توالي کادرها بسيار کند است و طراح، اکثراً زاويه هايي معمولي براي تصوير کردن صحنه ها انتخاب کرده که به کادرهايي ايستا انجاميده است. درست است که داستان کوتاه هدايت، کنش بيروني چنداني ندارد اما عشق ماليخوليايي يک مرد به عروسکي بيجان، فضاي ذهني پرتحرک و غريبي فراهم آورده که مي توانست الهام بخش زواياي ديد بديع و کادرهاي پوياتري شود و کار را از شکل مصورسازي صرف يک داستان بيرون آورد. انگار که حسين پور مرعوب منبع اقتباس خود شده و از حرکتي آزادانه تر در چارچوب داستان هدايت چشم پوشيده است.
عدم ارتباط بصري بعضي کادرها با يکديگر، از جمله عواملي است که اين حس "مصورسازي صرف" را تقويت مي کند. به نظر مي رسد که حسين پور بعضي کادرهاي اش را منفک از قاب قبل و بعد تصوّر و طراحي کرده و بعد تک قاب ها را پشت هم چيده باشد. ترفند تکرار يک قاب با نرم افزار فتوشاپ در ابعاد مختلف هم (براي القاء حس دور و نزديک شدن به موضوع)، مشکل را حل نکرده بلکه با تکرار، به يکنواختي بيشتر انجاميده است. اين در طراحي استوري بورد (فيلمنامه مصور) يک فيلم يا انيميشن، شايد مساله اي نباشد چرا که تک قاب ها قرار است اساس آفرينش يک فيلم قرار گيرند، در واقع استوري بورد يک شکل هنري نا کامل است که با ساخت فيلم به کمال مي رسد اما در کميک استريپ، چيدمان قاب ها در کنار هم، ريتم دروني، توالي احساسي- روايي و فرم نهايي اثر را هم تشکيل مي دهد. پس مي بينيم که در کار طراحان کميک قدرتمندي مثل فرانک ميلر يا آلن مور، "لي آوت" صفحات و يا انتخاب و کنار هم قرار دادن کادرها خود تبديل به يک ويژگي و اصل هنرمندانه مي شود. شايد اگر حسين پور کادر ها را کنار هم و در يک صفحه تجسم مي کرد، پيش از طرح نهايي، خود به اين نتيجه مي رسيد که اندازه بعضي کادرها را تغيير دهد و يا زاويه ديد ها را عوض کند. در شکل فعلي، حاصل تلاش او در بعضي قسمت ها، مابين يک کميک استريپ و استوري بوردي براي يک انيميشن، سرگردان مانده است.
درباب نوشتار اين کميک هم، اي کاش حسين پور به اقتباسي آزادانه تر رو مي آورد و بعضاً خود را مقيد به استفاده از عين جملات هدايت نمي کرد چرا که در شکل فعلي، ترکيب جملات هدايت با آنچه که نثر نيمه محاوره اي خود بزرگمهر است اندکي توي ذوق مي زند. با تمام اين احوال، عروسک پشت پرده تجربه اي ارزنده و شروعي بسيار خوب و اميد بخش بر جرياني است که حسين پور در اقتباس حرفه اي تر اش از اثر ديگر هدايت يعني "تخت ابونصر" ادامه داده و آن را تکامل بخشيده است. اميدوارم که زمينه چاپ و نشر اين آثار در تيراژي وسيع تر فراهم آيد و اين چشمه، به دريايي خروشان فرو ريزد.