جاذبه های ایران - جاذبه های تاریخی

عمارت باغ ايلخانى، شيراز (قاجاريان)

باغ ايلخانى از بناهاى محمد قلى خان، ايلخان قشقايى است که در محلهٔ ميدان شاه (نزديک بقعهٔ بى‌بى دختران) شهر شيراز واقع شده است. اين باغ يکى از فضاهاى سبز دورهٔ قاجاريه است که ساختمان کهنسال و عمارت قديمى و ديدنى دارد. در حال حاضر، قسمت غربى باغ که عمارت اصلى در آن واقع شده، به صورت قديمى باقى مانده و ۳۵۰۰ مترمربع مساحت دارد. در قسمت شرقى آن نيز باغچه‌اى به مساحت ۳۰۰۰ مترمربع وجود دارد که عمارت کلاه‌فرنگى در محوطهٔ آن واقع شده است. اين ساختمان داراى ايوانى دو ستونى در وسط است. در پشت آن، يک سالن نسبتاً بزرگ پنج درى قرار گرفته که يک اتاق در بالا دارد. در دو طرف ايوان دو راهرو وجود دارد که در بالاى آن‌ها دو گوشواره جلب نظر مى‌کنند. سه اتاق در ضلع شمالى ايوان و چهار اتاق در ضلع جنوبى آن قرار گرفته‌اند. اين ساختمان، زيرزمينى نيز دارد و تعداد اتاق‌‌هاى آن ۱۴ واحد است. ايوان وسط به شيوه اغلب آثار دورهٔ‌ زنديه و قاجاريه داراى دو ستون سنگى و سقف مسطح است. ستون‌هاى اين ايوان از سنگ يکپارچه است و به نحوى زيبا به صورت مارپيچ ساخته شده است. مسير ستون‌ها به طور مقرنس حجارى شده‌اند. يکى از اتاق‌هاى ضلع جنوبى اين باغ اتاق آئينه‌کارى ناميده مى‌شود و ترکيبى از نقاشى و منبت‌کارى روى در و پنجره‌ها و گچبرى‌هاى بسيار زيبا است.

كاخ مرمر، تهران

احداث اين کاخ از ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۶ به درازا کشيد و معمارى آن آميزه‌اى از سبک‌هاى شرقى و غربى است. کاخ مرمر از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۹ موزه بود. استادان و هنرمندانى مانند حسين لرزاده (معمار)، استاد يزدى (کاشى‌کار)، محمد حسين صنيع خاتم و حسين طاهرزاده در ساختن آن همکارى کرده‌اند.

كاخ ميان‌پشته، غازيان، بندرانزلى

اين کاخ در ميان باغى دل‌انگيز و بزرگ به مساحت تقريبى ۱۷ هکتار در غازيان بندر انزلى ساخته شده و از يک سو مشرف به دريا است و هم اکنون در اختيار نيروى دريايى جمهورى اسلامى ايران است. کاخ ميان پشته پس از آتش‌سوزى کاخ «خوشتاريا»، به دستور رضاشاه و در شرق آن ساخته شد. زيربناى اين کاخ ۱۱۶۸ مترمربع است و بدنهٔ آن از سنگ قوارهٔ بلوک، به صورت دو جداره ساخته شده است. اين کاخ ۱۱ اتاق و يک سالن پذيرايى با سرويس‌هاى لازم دارد. سقف همهٔ اتاق‌ها، از بتون آرمه ساخته شده و سقف داخلى آن، داراى گچ‌برى‌هاى استادانه و يک نقش برجسته بر بالاى ديوارها و در محل اتصال ديوارها با سقف است. در بخش شمالى اين کاخ، يک در بزرگ قرار دارد که پس از گذشتن از آن و يک راهروى پهن مى‌توان به سرسراى کاخ رسيد. دو راه پلهٔ شرقى - غربى آن به طبقهٔ بالا راه دارند. در مسير راه‌پله، پنجره‌هايى با نقش خورشيد وجود دارد که رو به جنوب باز مى‌شوند. زيباترين عنصر اين کاخ، راه‌پلهٔ مارپيچ آن است که تا زير شيروانى امتداد مى‌يابد. اين کاخ با شمارهٔ ۱۵۱۱، در فهرست آثار ملى به ثبت رسيده است.

عمارت باغ نشاط، شيراز (صفويان)

اين بنا در ضلع شمالى پل عباسى و در ميان فضايى سبز و گسترده قرار گرفته و مقر حکومت لار، پس از دوران صفويه بوده است. مساحت قصر اين باغ ۳۵×۱۳۵ متر است. ارتفاع طبقهٔ بالاى عمارت آن هفت متر و ايوان‌هاى آن ۱۲/۵ متر است. طبقهٔ‌ زيرين آن داراى چهار اتاق است. اتاق مرکزى آن درست زير سالن ايوان قرار دارد که از بالا و از يک منفذ هشت گوش نور مى‌گيرد. در وسط اتاق حوضچه‌اى هشت گوش از مرمر قرار دارد. اين بنا که از ساختمان‌هاى زيبا و بسيار ديدنى عصر صفويه است، هم اکنون از نظر حفظ و نگه‌دارى در وضعى نامطلوب قرار دارد .

كاخ هخامنشى بردك سياه، دشتستان (برازجان)

کاخ زمستانى داريوش که در ۱۲ کيلومترى شمال برازجان فعلى قرار دارد به نام بردک سياه معروف است و در سال ۱۳۵۰ به وسيلهٔ يک هيئت باستان‌شناسى ايرانى به سرپرستى آقاى على‌اکبر سرفراز مورد مطالعه قرار گرفت. اين کاخ را با توجه به شيوه معمارى، به خصوص از نظر بست‌هاى دم چلچله‌اى و استفاده از سنگ سياه برخلاف بست‌هاى سادهٔ کاخ پاسارگاد و کاخ برازجان و همچنين با توجه به استفاده از انواع سنگ سياه و سفيد در بناهاى دورهٔ کوروش، مى‌توان به دورهٔ‌ بعد از کاخ‌هاى پاسارگاد و برازجان و همزمان با بناهاى دورهٔ داريوش مربوط دانست. کاخ داراى ده ستون در دو رديف ۵ تايى است که با سبک و شيوهٔ معمارى هخامنشى ساخته شده است. وجه تسميهٔ آن به خاطر استفاده از سنگ سياه در زيرسازى پايهٔ ستون‌ها است .

كاخ هشت‌بهشت، اصفهان

عمارت تاريخى «هشت‌بهشت» نمونه‌اى از کاخ‌هاى محل سکونت آخرين سلاطين دورهٔ صفوى است که در دورهٔ «شاه سليمان» (۱۰۸۰ هجرى قمري) بنا شده است. از باغ وسيع «هشت‌بهشت» وسعت زيادى باقى نمانده؛ ولى قصر تاريخى آن هنوز اثرى ارزنده و جالب توجه است. از آثار قابل توجه اين قصر که نماهاى خارجى قصر را تزئين کرده است، کاشى‌کارى‌هايى است که انواع حيوانات پرنده، درنده و خزنده را نشان مى‌دهد. در دههٔ‌ اخير، ‌ پارک مجلل و زيبايى به همت شهردارى اصفهان در اطراف اين کاخ تاريخى طراحى و ساخته شد که در حال حاضر از گردشگاه‌هاى مشهور شهر اصفهان است .

عمارت باغ‌فردوس، تهران

اين عمارت در باغ گسترده و پر درختى قرار دارد که توسط معيرالممالک ساخته شده است. اين بنا در اوايل قرن ۱۳ هـ.ق ساخته شد و بعدها نيز بازسازى شده است. محوطه اين بنا به سبب زيبايى و سرسبزى که داشت، به باغ فردوس معروف شد. محل اين عمارت در تجريش است. اين عمارت توسط حاج ميرزا آقاسى در زمان محمدشاه قاجار بنا شد و در سال ۱۲۶۴ هجرى قمرى - بعد از مرگ محمدشاه - به صورت متروکه درآمد. در زمان ناصرالدين‌ شاه عمارت و باغ آن مورد توجه نظام‌الدوله معيرالممالک قرار مى‌گيرد و بعد از خريد، آن را مرمت کرده و باغ فردوس نام مى‌نهد. در دوره‌هاى بعد تملک باغ و عمارت فردوس دست به دست مى‌گردد تا اينکه در سال ۱۳۱۶ شمسى به وزارت فرهنگ وقت انتقال مى‌يابد و تعميرات اساسى در آن صورت مى‌گيرد. وسعت باغ فردوس حدود ۲۰ هزار و مساحت بناى آن هزار مترمربع است و در سه طبقه و نيم ساخته شده است. بناى عمارت از قسمت ميانى دو طبقه و از جبهه غربى و شرقى سه طبقه است. در قسمت ميانى عمارت دو تالار بر روى هم بنا شده که سقف تالار اول از مقرنس‌هاى گچى با اشکال خاص پوشيده شده است. روى ديوارهاى جانبى و دهانه درِ جنوبى ترئينات گچى پرکارى ديده مى‌شود. بام عمارت شيروانى و به سبک خانه‌هاى شميران است. درها و پنجره‌ها تماماً از چوب و شيشه‌هاى رنگى ساخته شده‌اند. در حال حاضر عمارت و باغ فردوس در تملک وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى و مديريت آموزش فيلمسازى انقلاب اسلامى و زير نظر سازمان ميراث فرهنگى است و تحت شماره ۱۸۷۶ در فهرست آثار ملى به ثبت رسيده است.

كاخ و پادگان عشرت‌آباد، تهران

قصر عشرت‌آباد در سال ۱۲۹۱ قمرى به دستور ناصرالدين‌شاه در محل عشرت‌آباد، در شمال شرقى تهران و بيرون دروازهٔ شميران ساخته شد. ساختمان کلاه‌فرنگى پادگان عشرت‌آباد به صورت برجى زيبا و چهار طبقه است که داراى نمادهايى موزون است. پوشش سقف آخرين طبقهٔ آن شيروانى است. طبقهٔ سوم اين ساختمان داراى شاه‌نشين، آيينه‌کارى و مقرنس است. ساختمان اين کلاه‌فرنگى از نمونه‌هاى جالب معمارى دوران قاجار به شمار مى‌رود.

كاخ‌هاى ييلاقى ضرغام‌السلطنه، تالش(هشتپر)

اين آثار در روستاى «مريان» و «آق‌اولر» که از زيباترين مناطق گردشگرى کشور به شمار مى‌روند واقع شده‌اند. ضرغام‌السلطنه از حاکمان «کرگان‌رود» بود و کاخ‌هاى ياد شده، کاخ ييلاقى او بوده‌اند. اين کاخ‌ها در يک از سه بخش زير تشکيل شده‌اند که عبارت‌اند از: خان‌نشين که محل استقرار خان، خانواده و نزديکان او بوده است. قراول خانه که محل استقرار نظاميان بوده است. اصطبل خانه که محل نگه‌دارى چارپايان بوده است. کاخ‌هاى مزبور در دوران اوج‌گيرى جنبش مشروطيت از سوى مشروطه‌خواهان به آتش کشيده شده که اگر بازسازى شوند، ‌ قابل بهره‌بردارى خواهند بود .

عمارت تخت مرمر، تهران

تخت مرمر يا «تخت سليمان» به شکل يک سکوى ديواره‌دار بلند از شصت و پنج قطعه مرمر بزرگ و کوچک ساخته شد و در وسط ايوان مستقر گرديد. تخت مرمر در سه سال اول سلطنت کريم‌خان زند در سال‌هاى ۱۱۶۳ تا ۱۱۶۵ هجرى قمرى بنا شد. پس از فوت خان زند، آقا محمدخان قاجار (۱۱۹۳ تا ۱۲۱۱ هجرى قمري) آن را تکميل کرد و در سال ۱۲۰۶ هجرى قمرى دستور داد بيش‌تر مصالح ساختمانى و قطعات نقاشى و تزئينى کاخ سلطنتى کريم‌خان را از شيراز به تهران بياورند و در ساختن تخت مرمر به کار گيرند. به دستور فتح‌على شاه‌قاجار، در سال ۱۲۲۰ هجرى قمرى يک تخت مرمر بزرگ ساخته شد که اکنون در وسط ايوان اصلى کاخ قرار دارد و نام اصلى آن تخت سليمان است. در اطراف اين ايوان، آثار نقاشى و تزئينات فراوان دوران قاجار به يادگار مانده است. پس از فتح‌على شاه، ديگر شاهان قاجار هم به پيروى از اجداد خويش در تکميل تزئينات و آراستن بناهاى کاخ اقدام کردند. ارتفاع تخت مرمر از کف ايوان نزديک به يک متر است و از چهار طرف بر دوش شش فرشته و سه ديو و يازده ستون مارپيچ قرار گرفته است. جلوى آن دو پله گذاشته شده که در طرفين پلهٔ‌ نخست، دو شير حجارى شده است. در گرداگرد آن طارمى‌هايى اسخته شده که از داخل و خارج کتيبه‌هايى دارد و شعرهايى روى آن به خط نستعليق خوش نوشته و زراندود شده است.

كوشك اردشير

اين بنا بسيار شبيه به کاخ اردشير در فيروز‌آباد است و از سنگ‌هاى نه چندان هموار که با ساروج به يکديگر چسبيده‌اند ساخته شده است. زيربناى کوشک به صورت صليب است و بنا داراى تاق‌هاى گهواره‌اى شکل است. در قسمت بالاى کوشک ستونى سنگى مشهود است که احتمالاً براى افروختن آتش، خبررسانى يا ديده‌بانى بوده است. اين بنا که در تنگ ارم واقع شده است، به احتمال زياد جاى استراحت و محلى براى شکار در دشت بزپر بوده است.

كوه خواجه، درياچه هامون، زابل

يکى از آثار تاريخى ارزشمند و جالب توجه استان، ‌ کوه خواجه است که در سيستان واقع شده است. اين کوه به ارتفاع تقريبى ۹۰۰ متر مانند جزيره‌اى در وسط درياچه هامون قرار گرفته است. بالاى اين کوه آثار آتشکده و کاخ عظيمى نمايان است که عمارات مختلف آن مشرف بر حياط وسيعى است. در چهار طرف آن چهار رواق ستوندار قرار گرفته که قوس‌هاى آنها هلالى است. اين کاخ آثار زيادى از گچبرى‌هاى قديمى متقاطع، خطوط شکسته متوازى و نقاشى ديوار با نقش برش‌هاى اکانت و خداى يونانى اروس (خداى عشق) سوار بر اسب و نقاشى‌هاى متعدد ديگر را در بر دارد. آتشگاه کوه خواجه مرکب از تالار چهارگوشى است که سردر بزرگى دارد و در اطراف تالار راهرويى است که پوشش آن به صورت گهواره‌هاى هلالى شکل است. تاريخ ساختمان اين آتشکده را حدود قرن اول ميلادى مى‌دانند و ويرانه‌هاى اطراف آن را هم به دوران اشکانى و ساسانى نسبت مى‌دهند. در قسمت جنوب کوه خواجه پرستشگاهى وجود دارد که به کرچک چل گنجه معروف است و از گل بنا شده است. اين بنا جايگاه پرستش ناهيد (آناهيتا) و از نوع قلعه‌هاى دختر است که پرستشگاه ناهيد محسوب مى‌شدند. از آثار بعد از اسلام اين مجموعه آرامگاه خواجه مهدى ابن محمد خليفه است که به صورت اتاق خشتى به ابعاد ۶×۹ متر مى‌باشد و در بالاى کوه قرار گرفته است. بناى بعدى کوه خواجه، زيارتگاه «خواجه غلطان» است که هنوز مورد تقديس مردم است و هر سال در آنجا قربانى‌ها مى‌کنند. زيارتگاه «پيرگندم بريان» در همين تپه است و قبرستانى نيز در آن جاست. مردم سيستان در هفته اول فروردين به زيارت اين محل مى‌روند و گندم بريان نذر مى‌کنند. احتمال دارد که نام «اوشيدا» که در اوستا نام کوهى است همين کوه باشد. سنگ آتشگاهى که از آتشکده اين کوه بدست آمده کاملاً مشابه آتشگاه آپاداناى شوش است که به زمان هخامنشيان مربوط است. ساير آثارى که در اين کوه بدست آمده بيشتر مربوط به قوم «سکا» است که در حدود قرن دوم ميلادى به اين سرزمين مهاجرت کرده‌اند. در هر حال، کوه خواجو و مجموعه آثار باستانى دوره‌هاى مختلفى که در دامنهٔ آن وجود دارند، همراه با چشم‌انداز زيباى هامون و ويژگى‌هاى مردم‌شناسى ساکنان پيرامون آن، يکى از جاذبه‌هاى ممتاز جهانگردى استان سيستان و بلوچستان به شمار مى‌آيد.

عمارت چهل‌ستون، قزوين (صفويان)

اين بناى تاريخى که يادگارى از دوران صفويه است، ‌ در وسط يک باغ قرار گرفته است. اين بنا در دو طبقه ساخته شده و تالار بزرگى دارد و در روزگار رونق، داراى درهاى خاتم‌کارى، راهروهايى با تزئينات نقاشى، کاشى‌کارى و طلاکارى جالب بوده است که به مرور زمان، اين تزئينات از بين رفته و يا زيبايى اوليهٔ خود را از دست داده است.

مجموعهٔ ويرانه‌هاى تخت جمشيد، مرودشت (هخامنشيان)

بر فراز تپهٔ سنگى کوه رحمت در جلگهٔ مرودشت، ويرانه‌هاى به جا مانده از کاخ تخت جمشيد نمايان است. شاهکارى که مانند ديوار عظيم چين يا اهرام ثلاثهٔ مصر، تنها شاهدى بر رنج انسان‌ها نيست، تجلى ذوق و هنر والايى است که با دست‌هاى آفرينشگر معماران چيره‌دست ايرانى خلق شده است. کاخ‌هاى بزرگ تخت‌جمشيد از زمان داريوش اول (۵۲۱ پيش از ميلاد) تا صد و پنجاه سال بعد از وى بنا شده‌اند و امروزه مى‌‌توان بر سنگ‌ نبشته‌هاى ميخى اين کاخ‌ها، نام‌هاى داريوش اول، فرزندش خشايار شاه و اردشير سوم را ديد. راه ورود صفه، پلکان‌هاى دو طرفه است که از هر طرف ۱۱۰ پلهٔ پهن و کوتاه دارند. بالاى پلکان‌ها، بناى ورودى تخت جمشيد قرار گرفته که ساختمان عظيم «دروازهٔ بزرگ» با دو گاو بالدار سنگى و سر انسانى روى آن حجارى شده است. نبشته‌هاى بالاى اين نقوش به سه زبان پارسى باستانى، عيلامى و بابلى هستند که بيان‌کنندهٔ تاريخ اتمام بناى ورودى به فرمان خشايار شاه است. غير از دروازهٔ ورودى، دو دروازهٔ‌ خروجى يکى رو به جنوب و ديگرى رو به شرق قرار دارند. دروازهٔ جنوبى از دروازهٔ ديگر پهن‌تر است. کف و بنياد آن را از سنگ ساخته‌‌اند و به کاخ آپادانا، يا کاخ بزرگ بار، راه دارد. ستون‌هاى باقى مانده و نقش‌هاى برجستهٔ‌ پلکان‌هاى زيبا و بى‌نظير آن هنوز هم عظمت و شکوه اين کاخ را نشان مى‌دهند. وسعت کاخ تخت جمشيد ۱۲۵ هزار مترمربع و از چهار بخش مهم تشکيل يافته است : - کاخ‌هاى رسمى و تشريفاتى. - سراى نشيمن و کاخ‌هاى کوچک اختصاصى. - خزانهٔ شاهى. - دژ و باروى حفاظتى اين بخش‌ها از سنگ‌هاى بزرگ تراشيده و صيقل يافته ساخته شده‌اند. کل ساختمان روى صخره‌هاى طبيعى استوار است. کتيبه‌اى که از داريوش بر ديوار ضلع جنوبى کاخ باقى مانده است نشان مى‌دهد که پيش از احداث تخت جمشيد هيچ اثر و بنايى در اين مکان وجود نداشته است. سنگ‌هاى به کار رفته در تخت جمشيد دو گونه‌اند: نوع اول شامل سنگ‌هاى صخره‌اى از جنس آهک به رنگ خاکسترى شفاف است که از معادن شمال غربى تخت جمشيد و نواحى دور يا نزديک کاخ آورده‌‌اند. نوع دوم شامل سنگ‌هاى صخره‌اى از جنس آهک است که از سنگ‌هاى نوع اول سخت‌تر و فشرده‌تر است و به رنگ خاکسترى مايل به سياه ديده مى‌شوند. اين سنگ‌ها را از معادن مجد‌آباد (۴۰ کيلومترى غرب تخت جمشيد) آورده‌اند. در تخت جمشيد کاخ‌ها و بناهاى معروفى احداث شده‌اند که عبارت‌اند از: - کاخ کوچک يا دروازه ملل. - کاخ بار آپادانا. - کاخ داريوش از نخستين کاخ‌هايى است که روى صخرهٔ‌ تخت جمشيد بنا گرديده و اين کاخ را کاخ «تچر» نيز گفته‌اند. - کاخ صد ستون يا تالار صد ستون. - کاخ يا دروازهٔ نيمه تمام. - خزانهٔ تخت‌جمشيد. - کاخ سه درى يا تالار شورا. - چاه سنگي. - آرامگاه اردشير دوم و سوم. - کاخ خشايار شاه معروف به هديش. مجموعهٔ‌ کاخ‌هاى تخت‌ جمشيد، در سال ۳۳۰ پيش از ميلاد به دست اسکندر مقدونى به آتش کشيده شد و تمام بناها به صورت ويرانه درآمد. از بناهاى بر جاى مانده و نيمه ويرانه بناى مدخل اصلى تخت جمشيد مى‌باشد که معروف به کاخ آپادانا است و در انتهاى پلکان‌ها بر سطح صفه‌اى قرار دارد. تعدادى از ستون‌هاى بلند و پلکان‌هاى بزرگ آن که نقش‌هاى برجسته دارند هنوز هم باقى مانده‌اند. کاخ آپادانا مشتمل بر يک تالار مرکزى با ۳۶ ستون و سه ايوان ۱۲ ستونى در قسمت‌هاى شمالى، جنوبى و شرقى است که ايوان‌‌هاى شمالى و شرقى‌ آن به وسيلهٔ پلکان‌هايى به حياط‌هاى مقابل متصل و مربوط مى‌شوند. بلندى صفه در محل کاخ آپادانا ۱۶ و بلندى ستون‌هاى کاخ ۱۸ متر است. اين کاخ در روزگار آبادانى، شکوه و عظمتى خيره‌کننده داشته است.

مجموعه صفوى فرح‌آباد، فرح‌آباد، سارى

اين مجموعه در روستاى فرح‌آباد در ۲۸ کيلومترى شمال سارى، ‌ نزديک درياى مازندران واقع شده است و در عهد سلاطين صفوى مخصوصاً در زمان شاه‌عباس کبير از مهم‌ترين بنادر شمال ايران و مرکز مبادلات تجارى محسوب مى‌شد. به همين دليل کاخ سلطنتى، ‌ مساجد، ‌ مدارس، بازار، حمام، پل و باغ در ان احداث شده بود و مدتى از سال نيز محل سکونت و تفرجگاه سلاطين صفويه بود. متأسفانه بر اثر بى‌‌توجهى اهالى و دولت‌هاى وقت و غارت آن به وسيلهٔ يک دسته از قزاقان شورشى تزارى به سرکردگى «استپان رازين» اکثر آثار گران‌بها و ابنيهٔ مهم آ‌ن تخريب شد و فعلاً تنها خرابه‌هاى مسجد، مدرسه‌، پل و ديوارهاى باغ سلطنتى آن باقى مانده که چيز جز تأثر و حسرت به بار نمى‌آورد. آثار به جا مانده که مجموعه‌اى را تشکيل مى‌دهند، در فهرست آثار ملى به ثبت رسيده است. از اين مجموعه تنها ساختمان مسجد (يا مدرسه) تا اندازه‌اى از گزند روزگار مصون مانده که به شيوهٔ چهار ايوانى است و داراى حياط مرکزى است. اين بنا به دستور شاه عباس کبير در سال ۱۰۲۱ هجرى قمرى ساخته شد. در قسمت جنوبى آن محرابى است که در طرفين آن شبستان‌هايى وجود دارد. همچنين گنبدى دو جداره بر فراز ايوان جنوبى آن استوار شده است. بناى مسجد فرح‌آباد از نقطه نظر ويژگى‌هاى معمارى، ‌ تعدد و فراوانى اتاق‌ها و حجره‌هاى جبهه‌هاى شرقى، غربى و شمالى قابل توجه است و به احتمال زياد به عنوان مدرسه مورد استفاده قرار مى‌گرفته است. ساختمان مسجد (مدرسه) فرح‌آباد که در گذشته به صورت مخروبه‌اى بود، پس از انجام تعميرات اساسى، امروزه در وضعيتى بهتر قرار گرفته و داراى جاذبه و ارزش‌هاى سياحتى است.

عمارت دارالفنون، تهران

سنگ بناى اين ساختمان به فرمان اميرکبير در شمال ارگ سلطنتى نهاده شد. نقشهٔ آن کار ميرزا رضاى مهندس است که در زمان عباس ميرزا، وليعهد فتح‌على شاه، براى تحصيل به انگليس رفته بود. چهار طرف حياط مدرسه را پنجاه اتاق احاطه کرده و در برابر آن‌ها ايوانى گسترده است. نخستين درِ ورودى مدرسه به سوى خيابان ارگ بود و درِ کنونى که در خيابان ناصرخسرو است بعدها ساخته شد.

عمارت دختر ناصرالدين‌شاه، اميرآباد، دامغان (قاجاريان)

در بخش اميرآباد دامغان (مقابل قلعه)، عمارتى وجود دارد که نماى ظاهرى آن با نقش و نگارهاى آجرى تزئين شده است. اهالى منطقه، اين بنا را به دختر ناصرالدين شاه قاجار نسبت مى‌دهند که زمانى به آنجا تبعيد شده بود. نماى اصلى بنا داراى ايوان ورودى و دو ايوان طرفين و ايوان نشيمن در بالاى سردر با سقفى چوب‌نما است .

عمارت ذوالفقارى، زنجان

مجموعهٔ تاريخى عمارت ذوالفقارى، ‌ در مرکز بافت قديمى شهر زنجان واقع شده است. اين مجموعه شامل ساختمان‌هاى اندرونى و بيرونى است و پيش از احداث خيابان ذوالفقارى (طالقانى کنوني) از طريق شبکهٔ ارتباطى، طبقهٔ همکف و زيرزمين آن به همديگر راه داشت. در حال حاضر، قسمت‌هايى از اين محوطه از بين رفته و تنها قسمت مرکزى مجموعهٔ بيرونى باقى مانده است. اين بنا در دو طبقه و يک سردابه ساخته شده و طرح آن ايرانى است. در سبک بناى اين عمارت از نحوهٔ طراحى بناهاى اروپايى نيز الهام گرفته شده است. دروازهٔ طبقهٔ همفک بنا با دو ستون و سقف سرپوشيده، به يک هشتى منتهاى مى‌شود که فعلاً کاربرد ادارى دارد. سمت شرقى طبقهٔ همفک بنا، احتمالاً، گلخانه بوده است. طبقهٔ دوم دو راه‌پله دارد و تالارهاى پذيرايى، اتاق‌هاى خواب، اتاق‌هاى نشيمن و سرويس‌هاى بهداشتى را در خود جاى داده است. هستهٔ مرکزى اين بنا به سبک چهار‌تاقى با سقف گنبدى ساخته شده است که جرز و ديوارهايِ باربرِ آن، سنگينى سقف را تحمل مى‌کنند. ساختمان‌هاى جانبى اين چهارتاقى با تيرهاى چوبى پوشيده شده‌اند. پوشش بيرونى بام ساختمان تماماً شيروانى است که تا زمان احداث بنا، سابقه‌اى در اين شهر نداشته است. در بالاى هستهٔ مرکزى بنا، نورگير زيبايى تعبيه شده است که به کلاه‌فرنگى معروف است. اين نورگير هشت‌ضلعى، با روش گره‌سازى به فرم گنبد تبديل شده است. سقف اتاق‌ها در طبقات با طرح‌هاى هندسى و گره‌سازى به طرز زيبايى لمه‌کوبى شده است. از تزئينات داخل طبقه همکف بنا مى‌توان به کاشى‌کارى‌هاى سبک دورهٔ قاجار اشاره نمود که طرح معروف نيلوفر آبى (لوتوس) در آن اجرا شده است. تزئينات نماى بنا بسيار جالب‌توجه است. قرينه‌سازى‌هاى آن از هنر ايرانى و سبک ستون‌هاى آن از معمارى قرن نوزدهم اروپا متأثر است. نماى ساختمان با آجرهاى قالبى و پيش‌بر تزيين شده است. پنجره‌‌هاى بنا عموماً دولنگه، و با حاشيهٔ مشبک است که با شيشه‌هاى رنگين تقارن جالبى را در داخل اتاق‌ها به وجود آورده‌اند. بغل درگاهى پنجر‌‌ه‌ها در طبقهٔ‌ همکف و حياط در قسمت منتهااليه جنوب غربى تعبيه شده‌اند و در ساخت طاق‌نماهاى تزئينى که در اطراف درِ ورودى ساخته شده‌اند، ظاهراً از معمارى قرن‌هاى هجدهم و نوزدهم ميلادى اروپا الهام گرفته شده است. اين عمارت که از بناهاى تاريخى و باارزش شهر زنجان است، به سبک بناهاى اواخر دوران قاجار ساخته شده است.

عمارت شهردارى، انزلى

عمارت شهردارى انزلى که نمونه‌اى از معمارى دورهٔ‌ پهلوى در گيلان است، ‌ در قسمت بالاى پارک بلوار واقع شده و مشابه ديگر بناهاى دورهٔ پهلوى در گيلان است، در قسمت بالاى پارک بلوار واقع شده و مشابه ديرگ بناهاى دورهٔ پهلوى است که براى فرماندارى‌ها و شهردارى‌ها ساخته شد‌ه‌اند.
علاوه بر کاخ‌ها و عمارت‌هاى تاريخى که مورد اشاره قرار گرفتند، در استان گيلان ساختمان‌هاى قديمى ديگرى نيز وجود دارند که از لحاظ قدمت و ويژگى‌هاى معمارى جالب توجه‌اند. مهم‌ترين اين عمارت‌هاى تاريخى و با اهميت عبارتند از: عمارت ادارهٔ پست، عمارت استاندارى سابق، ‌ عمارت کلاه فرنگى، سراى طاقى کوچک و بزرگ، سراى چينى‌چيان، سراى گلشن، سراى محتشم، سراى ميرزا احمد بزرگ و سراى آهن که کلاً در رشت قرار دارند و يادگار دورهٔ‌ قاجار هستند. عمارت داودزاده در بندر انزلى، عمارت سردار امجد در تالش (دوره قاجار)، کاخ ناهارخوران رودسر که در دورهٔ پهلوى ساخته شده است.

عمارت عالى‌قاپو، اصفهان

اين قصر که در عهد صفويه «دولتخانهٔ مبارکهٔ نقش جهان» و «قصر دولتخانه» نام داشت، نمونهٔ منحصربه‌فردى از معمارى کاخ‌هاى عهد صفوى است که در اوايل قرن يازدهم هجرى، به امر شاه‌عباس اول، ساخته شده است. شاه‌ صفوى، سفيران و شخصيت‌هاى عاليقدر را در اين کاخ به حضور مى‌پذيرفت. بعد از او هم، جانشينان وى در همين کاخ و در ملحقات آن، مانند عمارت حوضخانه و تالار مرواريد، مهمانان خود را به حضور مى‌پذيرفتند. عالى‌قاپو داراى پنج طبقه ساختمان است که هر طبقهٔ آن تزئينات ويژه‌اى دارد. با آن که بعد از دورهٔ صفويه به تزئينات بناها خرابى‌ها و لطمات جبران‌ناپذيرى وارد آمده است، ولى هنوز شاهکارهايى از گچ‌برى‌ها و نقاشى‌هاى عهد صفويه را در بر دارد و تماشاکنندگان را به تحسين و تمجيد وا مى‌دارد. مينياتورهاى هنرمندانهٔ رضا عباسى، نقاش معروف عهد شاه‌عباس (که آسيب فراوان ديده‌‌اند)، نقاشى‌هاى گل و بوته، شاخ و برگ، اشکال وحوش و طيور و گچ‌برى‌هاى زيباى آن که به شکل انواع جام و صراحى در تاق‌ها و ديوارها تعبيه شده است، از قسمت‌هاى جالب‌توجه اين بناى تاريخى است. گچ‌برى‌هاى اين قسمت از ساختمان که به «اتاق صوت» مشهور است، ‌ نقش آکوستيک دارند و گفته مى‌شود مکانى براى اجراى موسيقى بوده است تا نغمه‌ها و صداها به طور طبيعى و بدون انعکاس به گوش برسند. از فراز آخرين طبقهٔ عالى قاپو بهترين منظرهٔ شهر تاريخى اصفهان و تغيير و تحولات هزار سالهٔ آن را مى‌توان مشاهده نمود. در دورهٔ جانشينان شاه‌عباس هم اقداماتى به منظور تزئين کامل اين عمارت به عمل آمده است. از آن جمله، تالار باشکوه آن در سال ۱۰۵۴ هجرى و در زمان سلطنت‌ شاه‌عباس دوم به بناى اصلى افزوده شده است و شاه ‌صفوى و مهمانان او، از تالار همين عمارت، ‌ مناظر بازى چوگان، چراغانى، آتش‌بازى‌ها و نمايش‌هاى ميدانى را تماشا مى‌کرده‌اند.