بزرگان گیلان زمین ::: استاد دکتر محمد معین
استاد دکتر محمد معین
استاد دکتر محمد معین، فرزند مرحوم شیخ ابوالقاسم، در شهر رشت در خانوادهای روحانی متولد گردید. به هنگام طفولیت او نخست مادر و پس از ۵ روز پدرش در عنفوان شباب درگذشتند. جد پدری وی محمد تقی معینالعلما که در سلک علمای روحانی بود به تربیت وی همت گماشت. جد مادری او شیخ محمد سعید نیز از علما و مدرسان علوم قدیمه بود. محمد معین دوره ابتدایی را در دبستان اسلامی و دوره اول متوسطه را در دبیرستان نمره ۱– که بعدها به نام دبیرستان شاهپور خوانده شد– طی کرد. در اوان تحصیل در متوسطه، صرف و نحو عربی و بخشی از علوم قدیمه را نزد جد خویش و مرحوم مهدی رشتآبادی و دیگر استادان وقت آموخت و عشق به مطالعه در نهادش ریشه دوانید. دورهٔ دوم متوسطهٔ (ادبی) را در دارالفنون تهران به پایان رسانید و به سال ۱۳۱۰ در دانشکده ادبیات و دانشسرای عالی در رشتهٔ ادبیات و فلسفه و علوم تربیتی وارد گردید و در سال ۱۳۱۳ از این شعب لیسانسه شد. پس از طی دورهٔ ششماههٔ دانشکدهٔ افسری احتیاط، شش ماه اول سال ۱۳۱۴ را به خدمت افسری گذرانید و در مهر ماه آن سال به دبیری دبیرستان شاهپور اهواز منصوب شد و پس از سه ماه، ریاست دانشسرای شبانهروزی اهواز را یافت و در عین حال، عضویت تحقیق اوقاف و ریاست پیشاهنگی و تربیت بدنی استان ششم به عهده وی بود. در همین ایام به وسیله مکاتبه از آموزشگاه روانشناسی بروکسل بلژیک که تحت نظر المر نولس (Elmer Knowles) روانشناس اداره میشد، روانشناسی عملی و دیگر شعب آن از قبیل خط شناسی، قیافهشناسی و مغزشناسی را فراگرفت.
در ۱۳۱۸ به تهران منتقل گردید. در حین تصدی معاونت و سپس کفالت اداره دانشسراها در وزارت فرهنگ، وارد دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی شد. پس از چندی، با حفظ سمت، به دبیری دانشکده ادبیات منصوب گردید. پس از به پایان رسانیدن دوره دکتری، جلسهٔ دفاع از پایاننامه دکتری وی به عنوان «مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات پارسی» در شهریور ۱۳۲۱ تشکیل شد و پایاننامهٔ او با قید «بسیار خوب» قبول گردید و او نخستین دکتر ادبیات فارسی در ایران شناخته شد. از آن پس، به سمت دانشیار و سپس به سمت استاد کرسی «تحقیق در متون ادبی» در دانشکدهٔ ادبیات به تدریس مشغول شد و سه سال نیز در دانشسرای عالی به تدریس پرداخت. از آغاز سال ۱۳۲۵– که طبع لغتنامه علامه مرحوم علیاکبر دهخدا طبق قانون در مجلس شورای ملی شروع شد– دکتر معین به همکاری وی برگزیده شد. در دی ماه ۱۳۳۴، با موافقت علامه دهخدا، سازمان لغتنامه از منزل شخصی آن مرحوم به مجلس شورای ملی منتقل شد و طبق وصیتنامههای معظم له، دکتر معین به ریاست امور علمی آن سازمان منصوب گردید. در اسفند ۱۳۳۶، سازمان مذکور به دانشکده ادبیات دانشگاه تهران انتقال یافت و طبق اساسنامهٔ مصوب شورای دانشگاه، ریاست سازمان لغتنامه به عهدهٔ وی محول گردید. وی این سمت را تا آخرین روزی که دچار سکته گردید به عهده داشت.
دکتر معین در سالهای ۱۳۳۱ - ۱۳۳۳ عضو شورای عالی فرهنگ بود. در کنگرههای هزارهٔ ابنسینا، هفتصدمین سال نصیرالدین طوسی، آزادی فرهنگ که در تهران منعقد شد، عضویت داشت و در آنها به ایراد سخنرانی پرداخت. در سال ۱۳۳۳ کتاب «جامع الحکمتین» ناصر خسرو– که نخستین بار به توسط «هانری کربن»، خاورشناس فرانسوی، و دکتر معین تصحیح و چاپ شده بود– با توضیحات و تعلیقات به زبانهای فارسی و فرانسه، از سوی فرهنگستان کتیبهها و سخنوری (Academie des Inscriptions et Belles-Letters) فرانسه به دریافت جایزه نائل آمد. در تابستان ۱۳۳۷، بنا به تصویب هیأت وزیران ایران، به عضویت فرهنگستان ایران انتخاب شد و این انتخاب در پائیز ۱۳۴۰ از طرف هیأت وزیران ازنو تایید گردید. از تاریخ ۹ شهریور ۱۳۱۸ تا ۱۵ همان ماه، ریاست کمیسیون ادبیات را در کنگره جهانی ایرانشناسان عهدهدار بود. دکتر معین در سالهای ۱۳۱۶و ۱۳۲۱ نشانهای درجه سوم و درجه دوم علمی و در سال ۱۳۲۷ نشان درجه دو سپاس را دریافت نمود. در سال ۱۳۳۲ از طرف Academie des Inscriptions جایزه Tamhour به او اهدا شد. در پاییز ۱۳۴۰ نیز از طرف دولت فرانسه نشان عالی «هنر و ادب» به ایشان تقدیم شد.
دکتر معین در پس از مراجعت از سفر ترکیه در تاریخ ۹ آذر ۱۳۴۵ در دفتر گروه زبان و ادبیات فارسی دچار بیهوشی موقت شد و در بیمارستان آریا تهران بستری گردید. در اثر همین عارضه و اشتباه پزشکان، به حالت اغما افتاد و در مرداد ۱۳۴۶ به کانادا حرکت داده شد. در آبان ۱۳۴۶ پس از بازگشت به تهران، در بیمارستان فیروزگر بستری گشت و در ۱۳ تیر ۱۳۵۰ در همان بیمارستان به رحمت ایزدی پیوست.