موسیقی سنتی

تريوله (Triolet) در روند يك اهنگ و ريتم بعضي مواقع لازم است كه يكي از نتهاي ميزان به جاي دو قسمت به سه قسمت مساوي تقسيم گردد. اين نوع تقسيم را سه بر دو (تريوله) مي گويند.
در موسيقي با خطي بر روي قسمتهاي سه گانه مشخص شده است و ميان آن خط عدد 3 را مي نويسند.

سكستوله (Sextolet) گاه به جاي چهار قسمت نت به شش قسمت مساوي تقسيم مي شود كه اين شكل نت را شش بر چهار (سكستوله) مي گويند.

دوئوله (Doulet) گاه به جاي سه قسمت شكل نت به دو قسمت مساوي تقسيم مي شود كه اين شكل نت را دو بر سه (دوئوله) مي نامند.

كوادروپله (Quadroplet) گاه به جاي شش قسمت نت به چهار قسمت مساوي تقسيم مي شود كه اين شكل نت را چهار بر شش (كوادروپله) مي گويند.

اولين اثري که از سازهاي شبيه سنتور به دست آمده اثري است از حجاري هاي دوره هاي آشوريان و بابليان در 669 قبل از ميلاد که نشان مي دهد اين ساز را به وسيله بند به گردن مي آويختند.
به دليل قرار داشتن ايران در مسير جاده ابريشم بين شرق و غرب و تغيير دائمي مرزها در شرايط کشورگشايي ها فرهنگها نيز مرتب دستخوش تحول شده و اين تحول آلات موسيقي را بي نصيب نگذاشته است به طوريکه به درستي معلوم نيست سنتور ابتدا در کدام کشور مورد استفاده بوده است ولي مطمئنا ايرانيها قبل ازظهور اسلام با اين ساز آشنا بودند و آن را کونار مي ناميدند.
به اتکا قد مت آثار کشف شده گمان اين است که اين ساز از قلمرو ايران به کشورهای دیگر راه یافته و نامهای مختلفی پیدا کرده است.
سنتور با اندک تفاوتی در شکل ظاهر و با نام های مختلف در شرق و غرب عالم وجود دارد.
اين ساز را در کشور چین یان کین، در اروپای شرقی دالسی مر، در انگلستان باتر فلای ها، در آلمان و اتریش مک پر،در هندوستان سنتور، در کامبوج في و در امريکا زیتر مي نامند که هر کدام داراي وجه تشابهاتي هستند.
ساز سنتور در تعدادي از جمهوری های سابق شوروی مانند ارمنستان و گرجستان نيز رايج هست.
همچنين سنتورهای عراقی –هندي- مصري و ترکي که بعضي از آنها حدود 360 سيم دارند.
عبدالقادر مراغه اي ساز ياطوفان را معرفي کرد که شبيه سنتور امروزي بود با اين تفاوت که براي هر صدا فقط يک تار مي بستند و با جابه جايي خرکها آن را کوک می کردند..
نام سنتور در اشعار منوچهري نيز آمده است:
کبک ناقوس زن و شارک سنتور زن است
فاخته ناي زن و بربط شده تنبور زنان

سنتور سازی کاملا ایراني است که ساخت آن را به ابونصر فارابي نسبت مي دهند که مانند بربط، ساز ديگر ايراني بعدها به خارج برده شد، سنتور سازی جعبه اي به شکل ذوذنقه است که به روي سطح آن دو رديف خرک تعبيه شده و از زوي هر خرک 4 رشته سيم هم کوک عبور داده شده است.
سنتورهاي معمولي داراي 9 خرک مي باشند و وسعت صدايشان اندکي بيشتر از 3 اکتاو است و نوازنده در اجراي دستگاه هاي مختلف موسيقي سنتي کوک ساز را تغيير مي دهد و يا محل خرک ها را پس و پيش مي نمايد.
سنتور يا شاهان تور از جمله سازهاي کاملا شرقي است. شکل سنتور اقتباسي از کشتي است و سيم هاي آن برگرفته از تور ماهيگيري و صدا، صداي برخورد امواج دريا به صخره هاست.
سنتور در زمانهاي گذشته به ابعاد مختلف ساخته مي شد که تا امروز به شکل هاي استاندارد سل کوک و لا کوک درآمده است.
سنتور در طي ساليان و در پي مهاجرتها و رفت و آمدهاي فرهنگي به کشورهاي ديگر برده شد .از آن جهت گروهي بر اين عقيده اند که سازهايي چون ارگ و پيانو که از نظر صدادهي صدایی چون سنتور دارند الگوهايی کامل شده از این سازسنتي ایراني هستند و در طي ساليان و قرون متمادي دوره تکامل خود را پيموده و امروزه خود به سازهاي مستقلي تبديل گشته اند اما برخلاف اين سازها که در مسير تکامل گام برداشته بودند.
سنتور سير قهقرايي پيموده و تا اوايل قرن گذشته به سازي کاملا محجور بدل گشته.
ساز سنتور پيشتر با 12 وتر سيم بم و 12 وتر سيم زير ساخته مي شد و سنتور 12 خرکي ناميده مي شد، امروزه سنتور 10 خرک و سنتور 11 خرکي و سنتور لا کوک نيز ساخته مي شود.
سنتور 11 خرک سنتور چپ کوک ناميده مي شود در واقع هر خرکي که به سنتور اضافه مي شود صداي ساز يک پرده بم تر مي گردد.
سنتور 9 خرک رايج ترين نوع سنتور است که سنتور سل کوک ناميده مي شود و نت هاي رديف براساس آن نوشته شده است در سنتور 9 خرک چنانچه براساسراست کوک تنظیم شود به ترتيب سيم ها از پايين بر مبناي مي-فا- سل کوک مي شوند و مناسب براي گروهي و ارکستر است.
ساز سنتور براي رديف موسيقي سنتي و نيز براي استفاده در ارکستر داراي نقايصي است که براي رفع آنها چندي است دو نوع سنتور يکي کروماتيک با افزايش 7 خرک به خرکهاي معمولي و ديگري سنتور باس با صداي بم ساخته شده است.
معادل نصف عمر تمرين سنتور نوازان به کوک کردن آن مي گذرد چون ضربه هاي مداوم مضراب روي سيم ها و تاثير گذاري رطوبت و حرارت روي چوب و سيم ها کوک را به هم مي زند و 72 سيم بايد مرتب کوک يا هم خوان شود از اين رو سنتور سازي شناخته مي شود که در عين زيبايي بسياري از عوارض طبيعي مي وتند روي صدا و کوک ان تاثير بگذارد و حتي نوازنده هاي باتجربه را براي يک کوک دلخواه ناکام مي گذارد.
نقل شده است که حبيب سماعي نوازنده سرشناس سنتور روزي در مجلسي گفته است که کوک سنتور مرا پير کرده است.

شکل ظاهری آن مانند تار است، با این تفاوت که شکم آن یک قسمتی، گلابی شکل و کوچکتر است، سطح رویی کاسه سه تار نیز چوبی است، سه تار امروزی چهار سیم است. خرک سه تار
کوچکتر از خرک تار بوده، و دسته آن نیز از دسته تار نازکتر است، سه تار
فاقد جعبه گوشی است و گوشی های چهارگانه آن دو عدد در سطح جلویی انتهای دسته(سرساز) و دوتای دیگر در سطح جانبی چپ ( در هنگام نواختن در سطح بالایی) کار گذاشته شده اند.
تعداد دستان های سه تار در زمان حاضر مانند تار 28 است.
سه تار با ناخن انگشت اشاره ( و گاه توام با ناخن انگشت وسطای)دست راست نواخته می شود. به عبارت دیگر مضراب سه تار در واقع ناخن انگشتان نوازنده است و به همین دلیل و به علل اکوستیکی دیگر، صدای این ساز ضعیف بوده برای تکنوازی در جلوی جمعیت یا همنوازی در ارکستر مناسب نیست.
چنین به نظر می رسد که سه تار در قدیم، سازی محلی بوده و آن زمان سه سیم داشته است ( کلمه سه تار دلالت بر همین نکته می کند) ولی بعدها شهری شده و سیمی بر آن افزوده اند.
به روایت از ابوالحسن صبا نقل می کنند که سیم چهارم سه تار را درویشی سه تار
نواز به نام مشتاق علیشاه به آن ساز افزوده است و نوازندگان قدیمی این سیم را به نام مشتاق می شناسند.
سه تار به دلیل نقص ساختاری که در گذشته داشت و به دلیل صدای کم آن، کمتر مورد توجه بود. ولی با سالها تجربه نوازندگی سه تار ساخت آن نیز تکامل یافته و نوای گرم، صمیمی و نافذ آن توجه بسیاری از اهل ذوق را به خود جلب کرده است.
سه تار در حال حاضر دارای 4 سیم است. سیم اول سفید است و حاد نامیده مي شود، موسوم به سیم دو و جنس آن از فولاد است.سیم دوم زرد و به نام سیم سل است،سیم سوم موسوم به سیم زیر که با سیم سفید بسته می شود. سیم چهارم زرد و زنگ یا مشتاق نامیده می شود و جنس آن از فولاد است.
این سیم را میرزا محمد تربتی خراسانی ملقب به مشتاق علی اضافه کرده است و به همین دلیل این سیم را مشتاق مي نامند.سیم چهارم مانند سیم دوم زرد ولی اندکی ضخیم تر است.
معمولا برای کوک سه تار، سیم اول دو، سیم دوم سل و سیم سوم دو، کوک مي شود.
روی کاسه صوتی سه تار از چوب پوشيده شده است و برای انعکاس صوت سوراخ هایی روی آن به وجود مي آورند.
یکی از سازندگان مشهور سه تار آقای جواد چای چی اصفهانی است، به نظر اين هنرمند گرامی طول کاسه سه تار از 26 تا30 سانتی متر، عرض کاسه به تناسب بین 12 تا 16 سانتی متر مکعب، و طول دسته 40 تا 48 سانتی متر و قسمتی که گوشی ها در آن تعبیه مي شوند 12 سانتی متر و عرض دسته 3 سانتی متر است.
صدای سه تار پس از تحقیق و تفحس و کوشش آقای احمد عبادی و افزایش فاصله سیم های روی صغحه کاسه صوتی به صدای دل انگیزی تبدیل شده است که با گذشته قابل قیاس نیست
اميد وارم مورد توجه همه بخصوصDianellaجان قرار بگيره. :biggrin:

مژگان عزيز خيلي ممنون :)
اطلاعات تخصصي و دقيقي هست.
هموني كه دنبالش بودم :happy:
موفق باشيد

خواهش ميكنم.قابل شما رو نداشت :rolleye:

سلام
می خواستم بپرسم اسم کاستی که اقای سراج در مورد محرم خونده بود رو کسی میدونه.ممنون

mohammad2006 عزيز من كه نشنيدم حالا شايد دوستان بتونن كمك كنن.
موفق باشيد
---------------------------
مي توان هدف از اين بررسي را در مرحله ي اول معرفي هر چه بيشتر و كامل تر وزن يا ريتم دانست. زيرا شناخت اين مهم بري دست اندركاران موسيقي به طور اعم و نوازندگان سازهاي ضربي به طور اخص امري بسيار لازم و ضروري است و در واقع عدم اشراف بر اين اصل در اندك زماني موجبات توفق فرد را در موسيقي فراهم مي آورد.
وزن يا ريتم در فارسي از نظر لغوي به معاني سنجيدن،‌ثقل كردن،‌قاعده،‌آهنگ،‌ هنجار و روش آمده است و از نظر اكثر محققان موسيقي اين عنصر اصليترين و قديمي ترين جزو موسيقي و به عبارتي اسكلت و استخوان بندي آن مي باشد. چنان كه مشهور است نخست ريتم بود و ريتم موسيقي شد.
با توجه به اين موضوع كه ما تكرار پي در پي يك حركت پايدار در زمان را وزن يا ريتم مي دانيم بلافاصله روشن مي شود كه در طبيعت وزن يا ريتم يك نوع جريان حيات طبيعي تلقي مي گردد.
هر توع حركتي كه در طبيعت تكرار مي شود اعم از جزر و مد دريا و يا دوره ي شبانه روز گردش سال،‌فصول سال‌ و همينطور بارش باران همه و همه يك ريتم خاص و مشخص دارند.
از سوي ديگر ريتم در كليه هنرهاي ما اعم از معماري نقاشي قالي بافي پارچه و گليم كاشيكاري خاتم و تذهيب به درجه اي است كه در كمتر سرزميني مي توان مشابه آن را يافت.
در تعريف ريتم نكته ها و گفتني‌هاي بس زيبا نگاشته‌اند كه ما مختصري بازگو مي كنيم.
زيگموند اسپات در مورد ريتم مي گويد: هرگاه انساني وحشي به يك مشت اصوات سازمان نيافته ي موسيقي گوش فرا دهد به احتمال خواهد گفت ريتم تنها عامل مورد نياز است كافي است فقط به وسيله ي زمان آن را نشان دهيم و ثابت نگه داريم. همچنان كه امروز موسيقي مدرن نيز كم و بيش اين نظر را تكرار مي كند. انسان وحشي موسيقي را فقط به وسيله ي پاهاي خود مي شنود كه با توجه به سطح تجربه هاي خود مي توان اين كيفيت را منطقي و قابل قبول دانست.
دكتر امين آريان پور در كتاب پژوهشي در جامعه شناسي هنر مي نويسد: وزن نوعي از تناسب است. تناسب كيفيتي است حاصل از ادراك وحدتي در ميان اجزاي متعدد. تناسب اگر در مكان وارد شود آن را قرينه گويند و اگر در زمان وارد شود وزن خوانده مي شود. وزن ادراكي است كه از احساس نظمي در بازگشت زمانهاي مشخص حاصل شود. اصطلاح زمانهاي مشخص را بايد به معني بسيار كلي در نظر گرفت و مراد از آن اموري است كه تكرار آنها نشانه ي حد فاصلي ميان يك سلسله امور يا سلسله ي ديگر است. چرخي كه مي گردد حركت مداوم دارد اما وزن ندارد. حال اگر نشانه اي در يك نقطه ي چرخ باشد كه هنگام حركت آن ديده شود از ديدن بازگشتهاي پياپي آن ادراك وزن حاصل مي شود. همچنين گردش چرخهاي دوچرخه هيچ نوع وزني ندارد اما از توجه به حركت پاي دوچرخه سوار و بازگشت متوالي آن نقطه با پايين وزني ادراك مي كنيم.
پرويز منصوري دركتاب تئوري بنيادي موسيقي ريتم را اين چنين تعريف كرده است: ريتم را در يك تعريف كلي مي توان احساس حركت در موسيقي دانست كه تاكيدي قابل ملاحظه بر نظم نظمي تكراري و دوراني و نيز اختلاف قوت و ضعف ضربها از آن درك مي شود.
با اين مختصر متوجه مي گرديم كه وزن يا ريتم جزئي از زندگي و اصلا خود زندگي است و در جاي جاي هستي نهفته مي‌باشد. اما در مورد اهميت اوزان و يا ريتمهايي كه بشر امكان دستيابي به آنها را داشته است مي توان گفت كه اين اصل يكي از مباني و پايه هاي اصلي موسيقي در گذشته و حال بوده است.
فلاسفه موسيقيدانان و دانشمندان قديم ايراني از جمله ابن سينا ابونصرفارابي و صفي الدين ارموي در اثار ارزشمند خود به تفصيل از وزن كه در گذشته ايقاع گفته مي شده است،‌سخن رانده‌اند.
فارابي وزن را چنين تعريف كرده است: ايقاع عبارت است از تقسيم صداها به زمانهايي كه از حيث مقدار محدود باشند.
صفي الدين ارموي در تعريف جامع تري مي گويد: ايقاع عبارت است توالي يك سري نقرات (ضربها) كه به وسيله ي زمانهايي كه داراي مقداري محدودند از يكديگر جدا شده و زمانها وضع مخصوصي در دوره هاي مساوي ايقاعي دارند كه آن تساوي را عقل سليم درك مي كند.
اين نكته را بايد در نظر داشت كه با آن كه قدما اوزان مختلف موسيقي را ذكر كرده و در اين باب دقت زيادي به كار برده‌اند اما نشان دادن وزنهاي قديم با سبك نوت نويسي امروز ممكن نيست زيرا تقسيم وزن به ميزانهاي متساوي كه اكنون رايج است در قديم معمول نبوده و مطلب را به طرق ديگر تعبير مي كرده اند.
بايد دانست كه در علم موسيقي امروز منظور از وزن به كاربردن صداها و سكوتها با امتدادهاي گوناگون است كه از نظر زمان با يكديگر متناسب باشند و يا به عبارت ديگر وزن نيرويي است دروني كه به توالي صداها (كه داراي طولهاي مختلف زماني هستند) مفهومي پويا Dynamique و بياني Expressif مي دهد.

نوت:
براي نوشتن خاندن و دانستن هر زباني فراگرفتن الفباي آن زبان لازم و ضروري است. در زبان موسيقي نيز از علايمي استفاده مي شود كه نوت ناميده مي شوند و در اصل همان الفباي زبان موسيقي هستند و به وسيله ي آنها قطعات نوشته و اجرا مي شوند و چون اين علايم در تمام كشورها يك شكل و يك نواخت هستند مي توان مدعي شد كه زبان موسيقي يك زبان بين المللي است و علاقه مندان به فراگيري موسيقي ناگزيرند اين زبان را بشناسند و با ممارست رفته رفته به آن آگاهي يافته و بدانند كه هرچند براي به دست آوردن توانايي لازم و كافي در نوت خواني بيش از هرچيز استعداد لازم است اما در عين حال در به دست آوردن چنين توانايي تلاش و پشتكار نيز لازم است.
براي تعيين كشش صداها هفت شكل نوت در موسيقي كاربرد دارد به اين ترتيب:
1- نوت گرد=واحد كشش موسيقي=4 ضرب
2- نوت سفيد=2/1 واحد (دو ضرب)
3- نوت سياه=4/1 واحد (يك ضرب)
4- نوت چنگ=8/1 واحد (2/1 ضرب)
5- نوت دولاچنگ=16/1 واحد(4/1 ضرب)
6- نوت سه لاچنگ=32/1 واحد(8/1 ضرب)
7- نوت چهارلاچنگ=64/1 واحد (16/1واحد)
همانوطور كه ديده شد هر يك از اشكال نصف كشش نوت قبلي ارزش دارد و خود نيز قابل تقسيم به 2 مي باشد كه يك گرد همسان با 2 سفيد يا 4 سياه يا 8 چنگ يا 16 دولاچنگ يا 32 سه لاچنگ يا 64 چهارلاچنگ مي باشد.
كشش گرد بر حسب زمان قراردادي مي باشد به اين معني كه ممكن است 2 يا 4 ثانيه يا كمتر و يا بيشتر طول بكشد. اگر به طور مثال نوت گرد در يك قطعه ي موسيقي 4 ثانيه طول بكشد در همان قطعه نوت سفيد 1 ثانيه نوت چنگ 2/1 ثانيه نوت دولاچنگ 4/1 ثانيه نوت سه لاچنگ 8/1 ثانيه و نوت چهارلاچنگ 16/1 ثانيه به طول خواهد انجاميد.

خمچك Xomcak يا خمچه Xomceh : خمچك همان خمك است و آن دف يا دايره ي كوچكي است كه چنبر يا دوره ي آن از فلز باشد.

دايره Dayereh از خانواده آلات كوبه اي است كه در گذشته به آن دف هم ميگفته اند.
دايره زنگي Dayerehe zangi كوچكتر از دايره است و به جاي حلقه زنگوله هايي به جدار داخلي قاب وصل مي كنند.
دبدبه Dabdabeh از خانواده آلات كوبه اي. سازي است شبيه دهل
دبوس Dabbus از خانواده الات ضربي چوبدستي است كه به ان زنجير يا زنگوله هايي نصب كرده اند.
دپ Dap از خانواده الات كوبه اي كه اعراب به آن دف گويند. هنوز هم در شوشتر دف را دپ مي نامند.
دپلك Daplak از خانواده آلات كوبه اي كه پوست در ساختمان آن به كار رفته است. اين ساز همان طبل كوچك است.
دراي Daray از خانواده آلات ضربي و كوبه اي.
دربوكه Darbuke از خانواده آلات كوبه اي از رده ي تمبك
دست ابرنجنDast-abranjan از خانواده آلات ضربي از رده ي خلخال يا جلاجل.
دمام Damam از خانواده آلات كوبه اي كه بر دو طرف آن پوست كشيده مي نوازند.

ویولن سل:

ویولن سل چنان بزرگتر از ویولن و ویولا است که نوازنده مجبور است آن را برای اجرا بر روی زمین ما بین پاهای خود تکیه دهد. در حالیکه خود روی صندلی می نشیند. از این جهت در انتهای تحتانی ویولنسل میله ای آهنی نصب شده ( که در غیر هنگام اجرا آنرا باز می کنند یا می پیچند و به داخل جعبه سر می دهند.) و نوک آنرا روی زمین قرار دارد.
نت این ساز را در اصوات بم با کلید فا در اصوات وسط با کلید دو و در اصوات زیر با کلید سل می نویسند.

تعریف لغت نامه ای:
ویولن سل:
در وجه تسمیه این ساز به زبانهای فارسی و فرانسه اشتباهی وجود دارد. توضیح اینکه سلو به معنی کوچک و ویولن سل به معنی ویولن کوچک است. در حالی که این ساز به مراتب بزرگتر از ویولن است.
در تحلیل این نکته باید گفت که کلمه ویولن اساسا عنوان سازی بوده به بزرگی کنترباس امروزی و ویولن سل، همان شکل و ترکیب را در حجم کوچکتری عرضه می کرد.
ویولن سل عضو سوم رده سازهای زهی شمرده می شود. این ساز بیش از ویولا و کم و بیش مانند ویولن قابلیت اجرای تکنوازانه، شرکت در ارکستر مجلسی و نیز در ارکستر را دارا می باشد.طنین آن خصوصیتی دارد که به نوازنده و شنونده هر دو راحتی اعصاب می بخشد.