-
خانه مستوفي الممالك
نشاني: ضلع جنوب‌غربي چهارراه گلوبندك
در نيمه دوم قرن سيزدهم، ناصرالدين شاه قاجار مهم‌ترين حامي و باني ساخت بناهاي مختلف در تهران بود، به طوري‌كه در خلال سلطنت طولاني و نسبتاً آرام او، باروي هشت ضلعي جديدي با 12 دروازه و يك ميدان مركزي با شكوه به نام ميدان توپ‌خانه براي شهر گسترش يافته تهران ساخته شد.
يكي از بناهاي اين دوره (ناصري)، خانه مستوفي‌الممالك، واقع در داخل حصار غربي است كه از جهات مختلف جاي تأمل دارد. عمارت مستوفي‌الممالك متعلق به اواخر سلطنت ناصرالدين شاه قاجار، يعني حدود 110 سال پيش، با سبك و سياق خاص معماري آن دوره، كه ويژگي آن استفاده از عناصر و بن‌مايه‌هاي اروپايي است، ساخته شده‌است.
اين بنا خانه يكي از اصيل ترين رجال دوران قاجار و پهلوي، يعني ميرزا حسن خان مستوفي‌الممالك، فرزند ميرزا يوسف‌خان مستوفي‌الممالك، است كه در قسمت‌هايي تحت عناوين شجره‌نامه، زندگي‌نامه و مشاغل و مناصب حكومتي، به آنها اشاره شده‌است.
خانه مستوفي در 1311 ق، يعني هنگامي كه ميرزا حسن خان مستوفي‌الممالك 19 سال بيش‌تر نداشت، ساخته شده است. با توجه به اين‌كه محمدتقي‌خان رياست بنّا خانه و منصب معمار باشي‌گري را در طول مدت سلطنت ناصرالدين شاه عهده‌دار بود تا بر احداث بناهاي ساخته شده توسط درباريان نظارت كند، و با توجه به اين‌كه ساختن اغلب بناهاي درباريان را در محله سنگلج به وي نسبت داده‌اند، به احتمال زياد، وي را مي‌توان معمار يا ناظر ساخت بناهاي مستوفي‌الممالك دانست.
اين خانه داراي مشخصات خاص بناهاي مسكوني دوره قاجار است و ورودي آن در بخش شرقي بنا است كه با چند پله به حياط متصل مي‌شود. دور تا دور بنا را حياط احاطه كرده است.
اين عمارت از جهت اين‌كه خانه مسكوني يكي از سران مشروطه و رجال نامي تاريخ معاصر ايران است و با توجه به اين كه نمونه‌اي كم نظير و كامل از بناهاي مسكوني دوره قاجاريه بوده و نيز به جهت موقعيت محلي آن، يعني واقع شدن در محله سنگلج، از ديدگاه سياسي، اجتماعي، فرهنگي، تاريخي، هنري، معماري و ... قابل بحث و بررسي است. بناي مستوفي از شمال با كوچه مستوفي، از شرق با كوچه چال حصار و از غرب و جنوب با اماكن مسكوني هم‌جوار است. زمين ملك به طول 57 متر و دو عرض 29 متر و 33 متر است و انتهاي كوچه چال حصار قرار گرفته است.
ابعاد بنا نيز در حدود 5/24 در 5/19 متر و ورودي بنا هم در حدود دو متر از سطح كوچه پائين‌تر است.
نماي شرقي داراي دو پنجره بزرگ در طبقه اول، در چوبي دو لنگه (ورودي اصلي بنا) و سه پنجره مربع شكل كوچك جهت نورگير زيرزمين است.
نماي شمالي داراي چهار ستون مدوّر در طبقه اول، شش پنجره بزرگ و دري در قسمت وسط و چهار پنجره كوچك مربع شكل جهت نورگير و زيرزمين و يك در فلزي در وسط، براي ورود به زيرزمين و حوض خانه آن است.
نماي جنوبي حدود يك متر پايين‌تر از سطح نماي شرقي، يعني در حدود سه متر پايين‌تر از سطح كوچه است. در قسمت بالا يا طبقه اول، نما داراي ده ستون كامل مدور و دو نيم ستون چسبيده به بدنه بنا در دو گوشه و در قسمت پايين يا نماي زير زمين 12 ستون سنگي است كه هشت تاي آن به صورت جفت‌جفت (چهار جفت) است. هفت پنجره بزرگ در بالا و هفت پنجره مربع شكل كوچك جهت نورگير زيرزمين در پايين نما قرار گرفته است. سقف بنا شيرواني و داراي يك خر پشته و دودكش آجري است.
قسمت‌هاي مختلف بنا شامل در ورودي چوبي دولنگه، آستانه كتيبه‌دار با هفت پله مرمرين و دو ستون در بالاي آن است كه به سالن مركزي مرتبط مي‌شود و در سمت چپ و راست آستانه ورودي دو اتاق و در دو طرف سالن مركزي دو اتاق ديگر و بالاي هر دوي آنها دو اتاق ديگر قرار گرفته است. در واقع سالن مركزي شش اتاق در اطراف دارد.
تزيينات بنا بيش‌تر به صورت گچ‌بري و داراي نقوش حيوانات افسانه‌اي با سر انسان و بدن شير، انسان بال‌دار يا فرشته، گل و گياه به شكل پيچك يا طرح اسليمي دسته گل، گل و گلدان، سبد پر ميوه، پرندگان شكار شده و آويخته مثل قرقاول و اردك و ... است.
ميرزا حسن خان مستوفي الممالك، فرزند ميرزا يوسف مستوفي‌الممالك و شكر خانم، دختر رئيس يكي از قبايل كرد، يكي از اصيل‌ترين شخصيت‌هاي تاريخ سياسي معاصر ايران است و مقام و لقب مستوفي الممالك بيش از يك قرن در خاندان او بوده است.
مستوفي در لغت به معناي حساب‌دار و دفتردار خزانه و در عرف حكومتي وزير دارايي است. او در پنجم رمضان 1291 ق، در تهران متولد شد. از پنج سالگي زيرنظر معلم سرخانه و زيرنظر محمودخان ملك‌الشعرا تحصيل كرد. مستوفي در سن 60 سالگي درگذشت و جنازه وي در آرامگاه پدرش، خانقاه قلندرشاه، در ونك به خاك سپرده شد.
-
کاخ لشکر بازار
اين قصر در کناره رود «هيرمند »در جنوب غربي افغانستان واقع شده و به قرن چهارم تا ششم هجري قمري تعلق دارد. اين بنا داراي ابعاد 7*2 کيلومتر بوده و به طور کامل از زير خروارها خاک بيرون آمده و مشهورترين کاخ از نوع خود محسوب مي گردد.
بخش مرکزي آن در محور طولي تنها 170 متر است.محوطه که شامل «مسجد جمعه» نيز هست، به طور تقريبي دو برابر است با يک گردش و با حفظ همان محور، اين ناحيه به خياباني به طول 500 متر به همراه صدها مغازه خواهد رسيد که امتداد آن به شهر بوست (Bust) منتهي مي شود. خود کاخ که پس از غارتگري سال 545 هـ.ق به جنوب و شمال شرقي گسترش يافت به وسيله ديواري با پشت بندهاي قوي در شرق و غرب محمور مي گردد.
در بخش جنوبي، نماي ورودي با چندين طاقچه به واسطه يک ايوان مرکزي بسيار گود رفته شکسته مي شود که به حياطي با 4 ايوان منتهي شده و احتمالا به عنوان سرسرا محسوب مي شود ويژگي اصلي تمامي قصر، حياط بزرگ آن (60*50 متر در بخش مرکزي) است.در انتها اين حياط، ايوان اصلي که وسيع تر، عريض تر و بلندتر از بقيه ايوان هاست قرار دارد، که به يک بارگاه سلطنتي با عبادتگاهي کوچک ختم مي گردد.
آجرکاري و گچ کاري ها زينت بخش ديوارها بود، اما کشف بزرگ، نقاشي هاي ديواري از 44 محافظ ترک بر ديواره ها کنار بارگاه بود و بي تر ديد نشانه اي بود بر سنت «سلطان محمود غزنوي » که در مراسم و اعياد، در فضاي باز و در حضور 4000 محافظ تاج بر سر مي نهاد.
-
كاخ موزه سعدآباد
كاخ موزه سعدآباد در دامنه البرز، بين ميدان تجريش و دربند، در ضلع جنوبي ميدان دربند ساخته شده است و از شرق به خيابان دربند، از غرب به سعدآباد و زعفرانيه و از جنوب به نظاميه منتهي مي‌شود.
مساحت فعلي سعدآباد در حدود 400 هكتار است. ساخت آن به درخواست رضا شاه به منظور تهيه محلي ييلاقي براي خود انجام گرفت. امير لشكر خدايار باغ بزرگي را در كرج براي اين امر در نظر گرفت و قرار شد فردي به نام كشتكار از سوي رضا شاه باغ را رؤيت كند. اما اين فرد به شاه پيشنهاد كرد تا ييلاق سعدآباد را خريداري كند. در آن زمان اراضي سعدآباد متعلق به سردار اعظم بود. حدود 4000 مترمربع مساحت و دو عمارت بيروني و اندروني داشت كه توسط رضا رفيع براي رضا شاه خريداري شد.
بعد از خريداري سعدآباد از سردار اعظم، تپه علي‌خان والي نيز از پدر سرتيپ والي به مبلغ 7000 تومان خريداري و سپس كاخ شهوند (سبز) بر آن بنا شد. بعد از مدتي باغ‌هاي نيمه ويران ديگري، توسط افراد رضا خان از صاحبان آنها خريداري و به تپه علي خان وصل شدند و به تدريج باغ سعدآباد فعلي به وجود آمد. در باغ سعدآباد، در مجموع 14 كاخ ساخته شده است. از اين ميان، پنج كاخ، بزرگ و بقيه به نسبت كوچك‌تر هستند. قديمي‌ترين آنها كاخ شهوند و بزرگ‌ترين آنها كاخ سفيد است. كاخ سعدآباد داراي 180 هكتار جنگل طبيعي، چشمه سارها، باغستان، گل‌خانه و ... است.
نگارخانه‌هاي موجود در كاخ سعدآباد بيش‌تر در كاخ‌هاي اختصاصي فرزندان محمدرضا شاه احداث شده و معماري آنها به سبك بناهاي امروزي است.
كاخ دو طبقه شهوند تنها كاخي است كه نماي آن به طور كامل از بيرون پيدا است. اين كاخ در زمان سردار سپهي، در دامنه كميز دره، روي تپه علي‌خان والي ساخته شد. ساخت اين كاخ در 1301 ش شروع شد و در 1307 به پايان رسيد. استاد جعفر كاشاني طراح و معمار كاخ بوده و در تزيين آن از هنرمندان و استادان ايراني بهره گرفته شده است. طبقه زيرين آن شامل چند زير زمين و طبقه بالاي آن داراي يك سالن بزرگ آينه كاري است. آينه كاري را جعفرخان معمار انجام داده است. آن‌چه از شاه در اين سالن به جا مانده يك ميز و صندلي و زير سيگاري او است. طرف راست سالن آينه دو اتاق وجوددارد كه يكي از آنها اتاق كار بوده است. ديوار اتاق يك متر ازاره خاتم كاري دارد كه از جمله زيباترين خاتم كاري‌هاي جهان محسوب مي‌شود. بالاي خاتم كاري قطعه نقاشي‌اي با رنگ و روغن ديده مي‌شود. اتاق طرف راست نيز اتاق انتظار است.
سمت چپ سالن نيز دو اتاق است كه مقرنس و آينه كاري‌هاي آن در منتهاي ظرافت انجام گرفته است. سنگ‌هاي بناي كاخ شهوند از زنجان و سنگ‌هاي ستونها و مجسمه شير و نيمكت‌ها، از خراسان فراهم شده است.
گفته مي‌شود پيمان سعدآباد كه ايران مبتكر آن بوده است، در 17 تير 1316 ش، با حضور وزراي امور خارجه ايران، تركيه، عراق و افغانستان در محل كاخ شهوند در 10 ماده تنظيم شد و به امضا رسيد.
يكي از ساختمان‌هايي كه با ديواركشي از سعدآباد جدا شده كاخ معروف به احمد شاهي است. از پيشينه كاخ احمدشاهي كسي اطلاع درستي ندارد. در اوايل انقلاب، اين كاخ به عنوان مكان تاريخي به ثبت رسيد. در حال حاضر نيروهاي مركز آموزش علوم و فنون الزهرا در آن ساكن هستند.
كاخ سفيد، بزرگ‌ترين كاخ مجموعه، مخصوص پذيرايي از ميهمانان خارجي است. رضا شاه كاخ سفيد را براي ايام تابستان، جهت پذيرايي از ميهمانان رسمي خود در نظر گرفته بود. در ساختن اين كاخ نظر محمدرضا شاه بسيار مؤثر بود. به عنوان مثال يكي از ستونها به دستور او سه بار خراب شد تا عاقبت با طرح او هماهنگي پيدا كرد.
اين كاخ دو طبقه است. طبقه اول شامل سرسرايي در وسط و اتاق‌هاي متعدد و يك سالن بزرگ است. طبقه دوم نيز مانند طبقه اول طراحي شده است. ديوارهاي اتاق‌ها و سربخاري‌ها از سنگ‌هايي با نقش‌هاي طبيعي است كه در برش و صيقلي كردن آنها دقت فراواني به كار رفته است. سنگ‌هاي بناي كاخ را از يزد، تفرش و خراسان، و سنگ سفيد نماي خارج آن را از ولي آباد آورده‌اند.
كاخ ديگر مجموعه كاخ محمدرضا شاه است كه به سبك بناهاي تازه ساخته شده و طرح آن با كاخ شهوند و كاخ سفيد، كه روح ايراني بر آنها حاكم است، اختلاف دارد.
كاخ همسر رضا شاه از جمله كاخ‌هايي است كه بازديد آن تنها در 22 بهمن، سال روز پيروزي انقلاب براي عموم آزاداست.
موزه‌هاي موجود در كاخ سعدآباد عبارتند از: موزه نگارگري استاد فرشچيان، موزه جهان‌گردي برادران اميدوار، موزه مينياتور بهزاد، موزه آبكار، موزه پژوهشي مردم شناسي، موزه هنرهاي زيبا، موزه هنر ملل و موزه خط و كتاب ميرعماد.
-
دژ رشکان
آدرس : شهر ري، چهارراه خط آهن
دژ رشكان در چهارراه خط آهن و بر بالاي كوهي استوار است كه از جمله دژهاي محافظ ري در چهار سوي شهر، به حساب ميآيد. دژ رشكان با ساختاري متشكل از لاشه سنگ و ساروج، متعلق به دوره اشكانيان است. اين دژ گذشته با انتساب به فخرالدوله ابن ركن الدوله ديلمي، فخر آباد ناميده مي‌شد.
فخرالدوله اين دژ را كه در جريان فتح ري به دست مسلمانان ويران شده بود، مرمت كرد. در اين قلعه كاخ‌ها، اموالي گران‌بها و اسلحه خانه‌هايي وجود داشت. بخش‌هاي اصلي قلعه تا زمان قاجار نيز بر جا بود، اما امروزه قسمت اعظم آن تخريب شده است. ديوارهاي غربي اين دژ داراي سوراخ‌هايي براي تير وكمان است.
-
چشمه علي
قدمت چشمه علي به حدود ۸۰۰۰ سال پيش بر مي‌گردد; زماني كه نخستين جماعات بر تپه‌اي واقع در كنار چشمه‌اي دايمي گرد آمدند. نخستين نشانه‌هاي تمدن در چشمه علي كه شامل تپه باستاني، برج و باروهاي قديمي ري و چشمه زيرزميني است، در توليد سفالينه‌هاي سرخ با نقش‌هاي سياه يا قهوه‌اي و سير تصاويري كه بر آن نقش شده، پديدار گشته است. در كنار چشمه، تپه‌اي است كه در كاوش‌هاي سال‌هاي ۱۹۳۴ و ۱۹۳۶ م به رهبري اريك اشميت براي موزه هنرهاي زيباي بوستون و فيلادلفيا در امريكا، از آن آثاري به دست آمده است. قديمي‌ترين شواهد موجود در اين منطقه كه به اوايل هزاره چهارم قبل از ميلاد بر مي‌گردد، سفالينه‌هايي است كه ذكر آن رفت. اين محل در هزاره سوم پيش از ميلاد ناگهان متروك شد و دوباره از هزاره دوم مسكوني و آباد گشت. آثار عهد پارت‌ها (حصار معبد آناهيتا متعلق به آغاز عصر مسيحي)، ساساني‌ها و اسلام تا عهد تيموريان نيز در اين محل به دست آمده است. به استناد روايت‌هاي مختلف، مادر زرتشت نيز در اين مكان متولد شده است. درباره آب چشمه گفته مي‌شود كه از جاجرود و قيطريه تأمين مي‌شود و پس از گذر از راه‌هاي زيرزميني، از دل تپه مي‌جوشد.
چشمه علي به عنوان يك منطقه طبيعي شناخته شده است. برج و باروهاي آن در هنگام استحكام به چهار الي پنج متر مي‌رسيد، و سوراخ‌هاي ديده‌باني و آتش‌دان داشته است كه هنوز هم آثار آن باقي مانده است. اكنون حدود ۱۰۰متر از ديوار بازسازي شده است. وجود نقش برجسته‌اي از فتح‌علي‌شاه در حال تاج‌گذاري، بر صخره مسلط بر آب‌هاي چشمه‌علي از ويژگي‌هاي منطقه است و آن را نبايد با نقش برجسته‌اي كه همين پادشاه را سوار بر اسب و در حال شكار نشان مي‌دهد، اشتباه كرد. قبلاً اين نقش برجسته متعلق به ساساني‌ها بوده است.
نام چشمه به امام اول شيعيان باز مي‌گردد كه ساكنان اطراف آن در دوران اسلام بر آن نهادند. اما ايرانيان باستان اين چشمه را سورنا مي‌ناميدند، زيرا در كنار معبد آناهيتا قرار داشته است
-
كليساي منياس مقدس
آدرس : ده ونك، خيابان اوستا، كوچه قلعه ارامنه
كليساي منياس يكي از قديمي‌ترين كليساهاي تهران است كه قدمت آن به حدود ۱۷۰ سال پيش مي‌رسد. كليسا داراي ديوارهاي آجري قديمي و كوتاه است و به دليل ناقوس كوتاه آن در معرض ديد قرار ندارد.
ساختمان كليسا در يك طرف حياط قرار دارد كه شامل سالني كوچك و با شكوه و تابلوهايي است كه سرتاسر ديوارهاي كليسا را پوشانده است. دو رديف نيمكت نيز براي عبادت‌كنندگان در سالن قرار دارد.
كليسا در روزهاي عادي هفته بسته است و فقط يك‌شنبه‌ها براي اجراي مراسم باز مي‌شود. در حياط كليسا آرامگاه چند نفر ديده مي‌شود. همانند بقيه كليساها، اين كليسا هم جشن مخصوص به خود را دارد و زمان آن حدود اواخر آذرماه است و اين جشن هم در كنار ساير اعياد برگزار مي‌شود. درخت انگور قديمي، زيبايي خاصي به ديوار كليسا بخشيده است
-
سراي وثوق الدوله
خانه ميرزا محمد قوام الدوله آشتياني
اين بنا در 1253 ق يا 1211 ش، در زمان محمدشاه قاجار براي يكي از صاحب منصبان دوره قاجاريه به نام ميرزا محمد قوام‌الدوله آشتياني ساخته شد. وي در ديوان محاسبات ماليات سمتي داشت. پسر قوام‌الدوله، حسن وثوق نام داشت كه در 1268 ش، جاي پدر را گرفت و در دوره‌هايي وزير فرهنگ، دارايي، خارجه و نخست‌وزير بود.
قسمتي از بنا در تعريض كوچه ميرزا محمود وزير از بين‌رفته كه به احتمال زياد متصل‌كننده اندروني و بيروني به يك‌ديگر بوده است. هم‌چنين، تبديل ايوان تابستاني به تالار آينه كاري از ديگر تغييرات بنا است كه پس از توسعه ارتباط ايرانيان با كشورهاي اروپايي صورت گرفته است. در تزيينات داخلي بنا نيز نقوشي افزوده شده كه علاوه بر قلم هنرمند، از لحاظ رنگ نيز پختگي قبلي خود را ندارد و از نگاره‌هاي قبلي به طور كلي متمايز است. احتمال داده مي‌شود كه دورتادور حياط بيروني، اتاق‌هايي وجود داشته، كه در حال حاضر اثري از آنها نيست. وقتي اين ساختمان تحت نظر سازمان حفاظت آثار باستاني درآمد، چند اتاق، آشپزخانه و سرويس‌هاي بهداشتي در ضلع شرقي حياط بيروني به آنها افزوده شد كه البته قسمت نوساز با بافت قديمي خانه، از قبيل در و پنجره، تزيينات شومينه و گچ‌بري و نماي خارجي به طوركلي مطابقت مي‌كند، به طوري‌كه تشخيص آن دشوار است.
معماري دوران قاجاريه و دوران سنتي پيشين كه بعدها تأثيرات فرنگي بر روي تزيينات آن مشهود است، بيش‌تر يادآور معماري زنديه در شيراز است.
از خصوصيات اين بنا بايد به نظم و تقارني اشاره كرد كه با آجر و چوب در نماي ساختمان به وجود آمده است. وجود هفت دري در اين بنا از جمله مهم‌ترين عوامل زيبايي آن محسوب مي‌شود. هفت دري جزو عنصرهاي معماري ايراني‌اسلامي است. در حياط بيروني يك حوض و چند باغچه تعبيه شده است. قرينه اين حياط نيز حياط ديگري است كه حياط اندروني محسوب مي‌شود و داراي باغچه و حوض است. اين دو حياط با چند راهرو به هم‌ديگر مرتبط مي‌شوند. از ويژگي‌هاي ديگر وجود دو بادگير و يك شيرواني در بام بنا است كه انسان را براي رفتن به طبقات بالا بر مي‌انگيزد. اين دو بادگير قرينه هم هستند. در معماري ايراني از زماني دور دست ، بادگير با نام‌هاي گوناگوني چون <بادهنج>، <باتخال>، <خيشود> و <خيشان> به كار مي‌رفته است. كار بادگير خنك كردن هواي جايگاه سكونت مردم بوده و تهويه داخل ساختمان را انجام مي‌داده است. بادگيرها علاوه بر خنك كردن و تهويه هوا، جنبه تزييني نيز داشته و از مشخصات بارز خانه‌هاي قديمي اشرافي بوده است. يك بادگير به طوركلي برجي چهارگوشه است كه تا بلنداي بام خانه‌ها ساخته مي‌شود. اندازه چهارگوش بادگير 2 * 2 متر است. در اطراف برج بادگير، شكاف‌هاي عمودي جاسازي مي‌شد كه داراي چندپره بوده و باد پس از برخورد با اين پره‌ها از كانال بادگير به ميان برج و ساختمان راه مي‌يافت.
در اين بنا نماي بادگير از آجر تهيه شده است و تزيينات قسمت فوقاني هر شيار داراي ارسي و آينه است كه اين عامل هماهنگي كامل بين تزيينات نقاط مختلف بنا را نشان مي‌دهد. اين هماهنگي در كار معماري و هنر ايران از بزرگ‌ترين تا ظريف‌ترين عناصر را شامل مي‌شود.
ورود به قسمت داخل بنا از حياط بيروني و دروني و از طريق دو راه پله انجام مي‌شود. طبقه‌اول متشكل از دو تالار بزرگ به نام‌هاي آينه و تبني يا سفره‌خانه و دو راهرو و سه اتاق كوچك است. طبقه دوم نيز متشكل از دو راهرو و شش اتاق است كه يك راهرو و سه اتاق در ضلع غربي و يك راهرو و سه اتاق ديگر در ضلع شرقي بنا شده است. زير زمين ساختمان در قسمت زيرين تالار آينه و تبني قرار گرفته كه تنها از حياط اندروني مي‌توان به آن وارد شد.
آرايش درها از نوع گره‌سازي با چوب است. نور طبيعي زيرزمين در دو ضلع شمالي و جنوبي از طريق آجرهاي لعاب‌دار آبي رنگ موسوم به <پاچنگ> تأمين مي‌شود. ديوارها از خشت و سقف از تيرچه ساخته شده است. تزيينات بنا آينه كاري و نقاشي گل و مرغ روي گچ و مقرنس كاري و گچ‌بري است، و كف اتاق‌ها با كاشي‌هاي ابرو باد پوشانده شده است. بيش‌ترين تزيينات بنا را مقرنس كاري‌هاي زيبا تشكيل مي‌دهد. در ابتدا نقاشي‌ها به طور كامل ايراني بوده‌است، ولي با بازسازي مجدد، تزيينات و نقاشي‌ها فرنگي شده كه بيش‌تر آنها اثر لطف‌علي شيرازي است. اتاق يا تالار آينه اين مجموعه كه در طبقه هم‌كف و در قسمت شمالي خانه قرار دارد و از ديگر اتاق‌هاي جانبي بزرگ‌تر است، مخصوص پذيرايي از ميهمانان و سياست‌مداران وقت بوده است، و از بخش اندروني خانه مجزا است. تزيينات اين تالار به دليل رفت و آمد رجال كشورهاي غربي، از الگوهاي غربي پيروي كرده‌است. تصاوير زنان فرنگي به‌صورت كارت پستال در ميان آينه‌كاري‌ها و موتيف‌هاي گچ‌بري نشان‌دهنده اين مطلب است.
در اين اتاق سه ارسي، هفت پنجره ارسي، سه در چوبي و چهار طاقچه وجود دارد. ارسي‌هاي اتاق داراي گره‌هاي كنده كاري شده و تزيينات چوبي ظريف و شيشه‌هاي رنگي است كه روي آنها توسط هنرمندان نقاشي شده‌است. اين نقش‌ها كه به مرور زمان از بين‌رفته بود، بازسازي شده است. بيش‌تر كارهاي تزيينات‌ي و به خصوص آينه كاري‌هاي اين اتاق و آوردن تصاوير زنان دركار، از زمان ناصرالدين شاه رايج شده است. با وجود اين، هنرمندان ايراني نقوش فرنگي را چنان با نقوش ايراني آميختند كه تشخيص آنها در ابتدا مشكل بوده و نياز به آشنايي بيش‌تري با تصوير سازي اين دوره دارد.
تالار ديگر بنا تالار تبني يا سفره‌خانه است كه در ضلع جنوبي واقع است و به دليل موقعيت جغرافيايي خاص و آفتاب‌گير بودن آن، به زمستان‌نشين موسوم است. در قسمت شمالي تالار تبني يك فرو رفتگي وجود دارد كه شاه‌نشين اتاق محسوب مي‌شود.
در تالار آينه و تالار سفره‌خانه، هفت ارسي جنوبي و هفت ارسي شمالي به صورت پنجره هستند و سه ارسي ميان تالار به صورت در كاربرد دارند. ارسي‌ها را معمولاً با شيشه‌هاي كوچك رنگين آرايش مي‌دادند كه علاوه بر زيبايي، عاملي براي شكست و تجزيه نور بودند و نور را به صورت رنگ‌هاي زيبا به داخل اتاق مي‌تاباندند. رنگ اين شيشه‌ها عبارتند از زرد آبي و قرمز و سبز كه بيش‌ترين رنگ به كار رفته در زمينه اين شيشه‌ها زرد است.
اتاق‌هاي جانبي به گوشواره‌هاي جانبي نيز معروف است. در طبقه اول و دوم، در دو طرف تالار آينه و سفره‌خانه در طرف شمال دو اتاق و يك دهليز قرار دارد. اتاق‌هاي جانبي واقع در طبقه هم‌كف، در ضلع شمالي كوچك‌تر از اتاق‌هاي مشابه در طبقه فوقاني است و علت آن اين است كه در جلوي اتاق جانبي طبقه هم‌كف سكويي قرار دارد كه درب و دو پنجره را به طور كامل قرينه مي‌كند. اين سكو به اتاق جانبي ضلع شمالي هم‌جوار سكو متصل است. اندازه اتاق شمالي حدود 12 مترمربع است. ابعاد اين اتاق نسبت به اتاق‌هاي جنوبي كوچك‌تر است.
اتاق‌ها داراي درهايي به عرض 60 سانتي‌متر است كه يكي از اين درها به راهرو و ديگري به دهليز ميان دو اتاق باز مي‌شود. اين دهليز تنها وسيله ارتباطي بين دو اتاق شمالي و جنوبي محسوب مي‌شود. مجموع اتاق‌ها در كل ساختمان هشت عدد و چهار دهليز است كه همگي تنها به راهروهاي كنار خود راه دارند. تزيينات اين اتاق‌ها به طور كامل مشابه يك‌ديگر و همه اتاق‌ها داراي پنجره‌هاي ارسي هستند.
ديوارها داراي گچ‌بري و نقاشي از گياهان تزييني و اسليمي است. بيش‌تر قسمت‌هاي اين اتاق را فرورفتگي‌هايي در ديوار تشكيل داده است كه به مانند طاقچه عمل مي‌كنند. شايان ذكر است كه بيش‌تر طاقچه‌ها بازسازي شده است. احتمال داده مي‌شود كه روي نقاشي‌ها را با لايه‌اي از گچ پوشانده باشند، كه پس از انجام عمليات مرمتي از زير لايه گچ بيرون كشيده شده‌است. هم‌چنين، در حاشيه سقف، تزيينات مقرنس كاري وجود دارد. اين تزيينات جز و ارزنده‌ترين تزيينات اسلامي است كه از فرورفتگي‌ها و برجستگي‌هايي تشكيل مي‌شود كه هرچه به طرف سقف نزديك شود، بر تقسيمات آن افزوده و در نتيجه بر زيبايي آن اضافه مي‌شود.
در مجاورات اين خانه، حمام قوام‌الدوله قرار داشته كه درگذشته از اين خانه دري به حمام باز مي‌شده است.
شايان ذكر است كه مرمت اساسي بنا در فاصله سال‌هاي 1345 و 1350 به دست استاد محمد كريم پيرنيا انجام گرفت و مرمت كاشي‌هاي قاجاري نيز تحت نظر استاد حبيبيان انجام شده است.
-
دروازه ارگ
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
يکی از آثار تاريخی و با ارزش و زيبای سمنان , دروازه ارگ , بازمانده هنر دوران قاجار است که در تقاطع خيابانهای آيت الله طالقانی و شيخ فضل الله نوری واقع شده است . دروازه ارگ در گذشته درِ شمالی ارگ دولتی بود که هنگام تخريب ارگ به سبب شکايت فرهنگ دوستان و پيگيری آنان از ويرانی اين دروازه جلوگيری به عمل آمد . دروازه ارگ در زمان سلطنت ناصرالدين شاه قاجار و حکومت انوشيروان ميرزا ضياءالدوله فرزند محمد رحيم ميرزا پسر دهم عباس ميرزا نايب السلطنه که از سال 1300 تا 1305 هجری حاکم ايالت قومس بود بنا شد . اين دروازه دو نمای شمالی و جنوبی دارد که نمای شمالی آن به مراتب زيباتر از نمای جنوبی آن است .
-
آرامگاه شيخ علاء الدوله سمنانی
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
اين ساختمان واقع در روستای صوفی آباد سمنان, در آغاز بنايي رفيع و با عظمت بود که بدستور عمادالدين جمال الدين عبدالوهاب وزير سلطان محمد خدا بنده از خشت خام ساخته شد, سپس خانقاهی برآن افزود ودر آنجا به رياضت پرداخت و پس از مرگ در آنجا به خاک سپرده شد.بنای خانقاه وآرامگاه اين عارف مشهور که بازمانده معماری اواخر قرن هشتم است , به علت نداشتن استحکام و بی توجهی روبه ويرانی نهاد .به طوری که به جز دو ستون ايوان بقيه بنا منهدم شد .
-
عمارت چهلستون یا کلاه فرنگی
کاخ چهلستون در سال 1057 هـ.ق به دستور شاه عباس دوم در اصفهان احداث شد.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
بسیاری از محققان وجه تسمیه کاخ را انعکاس تصویر بیست ستون بر استخر زیبا و بزرگ عمارت می دانند وعده ای نیز واژه چهل را به نشان تعداد زیاد ستونها می دانند ( عدد چهل در ادب فارسی نشانگر تعدد و کثرت است ) و به روایتی این کاخ ابتدا چهل ستون داشته تا اینکه در بیست و یکم رمضان 1118 هـ.ق بر اثر سانحه آتش سوزی بییست ستون آن از بین رفته و اکنون آثار سوختگی در غرب عمارت دیده می شود .
باغ چهل ستون 67000 متر مربع مساحت دارد که در دوره شاه عبا س اول ساختمان کوچکی به صورت کوشک یا کلاه فرنگی در آن احداث گردید و در زما ن شاه عباس دوم توسعه یافت و چهلستون نام گرفت .
معماری این کاخ ترکیبی از هنر معماری چینی و ایرانی و فرنگی است . عمارت چهلستون مشتمل بر یک ایوان اصلی (بزرگ) به طول 38 متر و عرض 17 متر و ارتفاع 14 متر رو به شرق ساخته شده است ستونهای ایوان هشت ضلعی از جنس چوب چنار و کاج می باشند . چهار ستون وسط بر روی چهار شیر سنگی قرار دارد ، طراحی آنها به گونه‌ای است که دو شیر با یک سر نشان داده می شود . از دهان چهار شیر جلو ، آب به درون حوض می ریزد .
تالار مرکزی کاخ اختصاص به مهمانان خارجی و شخصیتهای کشورهای دیگر داشته است .
نقاشیهای موجود در تالار هر کدام واقعه‌ای تاریخی را به نمایش می‌گذارند که دو تا از این تابلوها ( جنگ شاه اسماعیل اول با سپاه عثمانی در چالدران و جنگ نادر شاه افشار با هندوها ) در زمان قاجاریه نصب شده است .
دو تخته سنگ حجاری شده شکل چهار شیر که در دو باغچه دو طرف معبر ورودی کاخ قرار دارد از بقایای عمارت سر پوشیده صفوی و آینه خانه به کاخ چهلستون منتقل شده است .
آثار پراکنده‌ای از دوران صفویه مانند سر در « مسجد قطبیه » سردرهای « زاویه در کوشک » و آثاری از مسجد درب جویباره یا پیربکران و« مسجدآقاسی » را برای محافظت به این کاخ انتقال و بر دیوارهای ضلع غربی و جنوبی نصب کرده اند .
