خانواده زنبق‌ها و نعناعيان
خانواده زنبق Iridaceae
خانواده ايريداسه يا زنبق يک گياه مقاوم، پايا و قابل نگهداري در فضاي سبز بطور دائم است. اندام‌هاي زيرزميني گياه (ريزومها) به اندازه کافي مقاومت به سرما دارند، از اين رو در فصل پاييز و زمستان احتياج نيست گياه را به انبار منتقل كنيد. همچنين احتياج به کشت مجدد ندارند. بعلاوه برگهاي اين گياهان در فصل غير گل دهي منظره زيبايي دارند. تکثير زنبق بوسيله جدا کردن ريزومها امكان پذير است و كشت آن‌ها در خاكي مرغوب صورت ميگيرد.
زنبق پيازي Iris germanica
زنبق پيازي نوع ديگري از زنبق است که بوسيله پيازچه‌هايش تکثير ميشود. اين گياه داراي گلهاي متنوع (به رنگهاي ليمويي، سفيد، بنفش و صورتي) است و براي کاشت گلخانهاي و خارج از فصل بسيار مناسب است. زنبق پيازي دوره رشد کوتاه و سريعي دارد و معمولاً در هر دوره‌ي 90 تا 105 روزه يک پياز آن به گل ميرود. پيازهاي آن حساس به سرما هستند و بعد از برداشت طي دوره استراحت دوباره بايد کشت شوند. كشت آن‌ها تقريباً مشابه كشت و كار گلايول است.
گلايول Gladiolus grandifora
گياه ديگر اين خانواده گلايول است که در رنگ‌ها و اندازههاي مختلف وجود دارد. گلايول‌هاي پا بلند و پا کوتاه با رنگهاي متنوع، ارقام جديدي هستند که به تازگي به بازار عرضه شده‌اند.
گلايول از گياهان بومي فلات ايران بوده است و بعدها به کشورهاي ديگر صادر شده و کارهاي به نژادي بر روي آن انجام شده است كه در شکل‌هاي امروزي وجود دارند. گلايول‌ها در فصل بهار در مناطق کوهستاني مي‌رويند رنگ آبي بسيار زيبا و رايحه ملايمي دارند و منظره فوقالعاده زيبايي را بوجود مي‌آورند.
گلايول، گياه پيازي حساس به سرما است و به كمك پياز و پيازچه تکثير مي‌يابد. هر پياز تعداد زيادي پيازچه در اندازههاي مختلف توليد مي‌کند و يکي از گياهان پيازي پر محصول محسوب ميشود.
نحوه کشت پيازها بدين صورت است که آن‌ها را در يک خاک شني رسي و سبک با زهکشي مناسب قرار ميدهند. بعد از پايان دوره سرما پيازها را در زمين مي‌کارند و عمق خاکي که در روي اين پيازها قرار ميگيرد در حدود 3 تا 5 سانتيمتر است. به محض کاشت شروع به آبياري منظم محصول ميكنند تا اينکه جوانه‌هاي برگي ظاهر شوند. لذا بعد از رويش سه برگ اوليه، يک ساقه گل دهنده قطور از گياه بوجود مي‌آيد. تمام اين عمليات در محل پر نور صورت ميگيرد. بعد از اينکه ساقه گل دهنده به حد معيني رشد کرد، گلچه‌ها کم و بيش بر روي ساقه آن ديده ميشوند. در مرحله سه برگي قبل از اينکه ساقه گل دهنده ظاهر شود توليد کنندگان، كود سَرَك و كود نيترات آمونيوم يا اوره را به مقدار 3 تا 5 کيلوگرم در هکتار با خاک مخلوط ميكنند و آبياري ميكنند. اين عمليات بعد از ظاهر شدن ساقه گل دهنده باز هم تکرار ميشود.
زمان برداشت گياه در ساعت اوليه بامداد و قبل از گرمي هوا مي‌باشد. و در دسته‌هاي 25 تايي يا 50 تايي بسته بندي ميشود سپس به محل انبار گلها و بازار عرضه ميشود.
همچنين زماني گلهاي گلايول را برداشت کنيد كه حدود 20% مزرعه گلهاي شکفته شده داشته باشد و رنگ گلبرگ‌ها نيز ظاهر شده باشد.
بعد از پايان کار برداشت گلها، براي تداوم رشد رويشي آبياري مرتب و گاهي افزودن مواد غذايي لازم به خاک ضروري است. به محض اينکه علائم خزان را در روي برگهاي گلايول ديديد بايد تعداد دفعات آبياري مزرعه را کم کنيد طوري كه بعد از يک يا دو هفته آبياري کاملاً متوقف شود.
دوام شاخه‌هاي بريده گلايول بستگي به عوامل رشدي و زمان برداشت گل دارد. ولي بطور معمول در يک منطقه کوهستاني با دماي خنک و يا در جايي که اختلاف حرارت شب و روز حداقل 5 تا 8 درجه باشد، گلهاي گلايول حدود 15 روز دوام دارند.
نگهداري پيازها بعد از پايان دوره رويشي و خزان برگها لازم و ضروري است.
نگهداري پيازها
- قطع سر شاخه‌ها؛
- خروج پيازها از خاك و درجه بندي؛
- شست و شوي پيازها؛
- ضدعفوني با سم قارچ کش با غلظت 4000-2000 قسمت در ميليون (ppm)؛
- شست و شو و خشك كردن پيازها.
در سال‌هاي اخير بازارهاي اروپايي ارقام پا کوتاهي از گلايول معرفي کرده‌اند که به ارقام بومي و گل آبي در ايران شباهت دارد. ارقام پا کوتاه، بعنوان يک Pot plant قابل نگهداري هستند اما در هر دوره فقط يک بار گل ميدهند.
گياه زعفران زينتي يا کروکوس
زعفران زينتي با پيازهاي مقاوم و دائمي يک گياه مناسب فضاي سبزي است که داراي رنگهاي متنوع بوده و کم و بيش شبيه گياه گلايول تکثير ميشود.
گياه فريزيا با رايحه مطبوع در رنگهاي مختلف وجود دارد. اين گياه مقاومت زيادي به سرما ندارد و عموماً کاشت آن در شرايط گلخانهاي صورت ميگيرد.
خانواده نعناعيان Labiateae
بيشتر گياهان خانواده لابياته را جزء گياهان دارويي ميشناسند اما بدليل خصوصيات خوب و قابل استفاده، مصرف فضاي سبزي هم دارند.
كلئوس بلومه‌اي Cleus blumei
يکي از گياهان خانواده لابياته کلئوس بلومه‌اي يا حسن يوسف است که به رنگهاي متنوع و برگ‌هايگوناگون موجود مي‌باشد. کلئوس بلومه‌اي در شرايط کشور ما بعنوان يکPot plant مصرف ميشود اما درکشورهايي که امکان رشد و نمو آن در هواي آزاد وجود دارد بدليل رطوبت خاک يک گياه فضاي سبزيمحسوب ميشود که مانند چمن‌ها ميتوان آن را سربرداري کرد.
از گياه حسن يوسف بعنوان يک شاخص در آزمايش‌هاي مربوط به ريشه زايي استفاده ميشود زيرا سرعت ريشه زايي ساقههاي آن فوقالعاده زياد است و در مدت 3 تا 5 روز ريشه دار ميشود. تکثير آن بوسيله قلمه ساقه در آب و ماسه انجام ميشود. حسن يوسف برگ ريز، خاصيت پا خوري مثل جمن را ندارد ولي در جاي سايه و مرطوب خوب رشد ميكند. در حاليكه چمن در سايه و محل مرطوب خوب رشد نميكند.
اسطو خوددوس Lavendula officinalis
گياه ديگر اين خانواده لاوندولا آفيسيناليس يا اسطو خوددوس است که بخاطر رنگ نقره‌اي و عطر خوب و ملايمي که دارد در فضاي سبز خصوصاً در مناطق سايه جايي که نور آفتاب زياد محسوس نيست، کاربرد خيلي خوبي دارد. اين گياه بوسيله قلمههاي سبز و حياتي ساقه تکثير ميشود.
همچنين اسطو خوددوس در بخش گياهان دارويي فراوان کشت و کار ميشود.
مريم گلي
گياه سلويا يا مريم گلي جزء معدود گياهان سايه پسند و گلدار است که در روزهاي کوتاه پاييزي خوشه‌هاي قرمز با گلهاي سفيد رنگ ظاهر مي‌کند. کشت اين گياه بوسيله بذرهاي سياه رنگ بشکل نشا کاري است.
نعناي زينتي
گياه ديگر اين خانواده نعناي زينتي است. انواع نعناع‌ها با نام علمي منتا Menta و در فارسي تيموس بيان ميشوند. اين گروه از گياهان بعنوان کاور پلنت Cover plant قابل کشت و کار هستند. به عنوان گياه پوششي در مناطق سايه و كم نور استفاده ميشوند.
خانواده ميخک Caryophylaceae
خانواده ميخک يا کاريوفيلاسه يکي از خانواده‌هاي گياهي است که تعداد گياهان وابسته زينتي آن زياد نيست. از گياهان زينتي اين خانواده ميتوان به دايانتوس کاريوفيلوس Dianthus caryophillus، دايانتوس باراباتوس Dianthus barbatusيا قرنفل و ژيپسوفيد اشاره کرد.
ميخك معمولي Dianthus caryophillus
بر اساس مدارک و اسناد تاريخي ميخک دايانتوس يک گياه بسيار قديمي است و حداقل 300 سال قبل از ميلاد مسيح بعنوان گل مورد علاقه افراد در مراسم مختلف مورد استفاده بوده است (دايانتوس به يوناني به معني بوي خدايان است). احتمالاً بوي خوش و رايحه اين گل در طي اين سال‌ها و شايد در اثر عمليات به نژادي از بين رفته و بر اثر تغييرات ژنتيكي داراي خصوصيات ديگر شده است.
بطور کلي ميخک‌ها به دو دسته تقسيم ميشوند:
1- ميخک‌هاي تک شاخه يا ميخک‌هايي که اصطلاحاً تحت نام ميخک‌هاي استاندارد معروف هستند. اين گياهان گلهاي درشت، تک شاخه و دم گل بسيار بلندي دارند.
2- ميخک‌هاي خوشه‌اي يا پا کوتاه که اصطلاحاً ميخک‌هاي مينياتوري مي‌نامند . در اين گروه گلهاي اِسپريل از گلهاي چند شاخه، منشعب و ريز تشکيل شده‌اند که دم گلهاي کوتاهي دارند.
کاربرد و مصرف ميخک‌ها بيشتر بستگي به فرهنگ عامه مردم و شناخت مردم دارد. در ايران اصولاً مردم گلهاي شاخه بلند با گل درشت‌تر مي‌پسندند. اما در نزد اروپاييان گل‌هايي با دم گل کوتاهتر و در اندازه کوچکتر مطلوب است. بطور متوسط هر سال حداقل 10 تا 15 رقم جديد از ميخک به دنيا معرفي ميشود، لذا براي رشد و نمو اين گياه بايد با دانش روز و تکنولوژي‌هاي پرورش آن آشنا شويم.
پرورش ميخک در گلخانه‌ها و سيستم‌هاي حفاظت شده اثر بهتر و مناسب‌تري را در عملكرد دارد. در ايران فقط فصولي از سال يعني زمستان و پاييز اين گياه را در گلخانه پرورش ميدهند و در بقيه فصل‌ها آن را از سيستم گلخانهاي خارج کرده و در هواي آزاد کشت مي‌کنند.
اگر ميخک بعنوان يک گياه يکساله کشت شود معمولاً بين 60 تا 80 بوته در يک متر مربع كاشته ميشود. از آنجا که تعداد 200 شاخه گل بريده در هر متر مربع عدد مناسبي بوده و با هزينه‌هاي اين محصول همخواني بسيار خوبي دارد، در مجموع پرورش ميخك‌ها به صورت 35 تا 45 بوته گل در متر مربع مناسب است. اما بايد در نظر داشت كه هدف از کشت آن حداقل يک محصول دو ساله باشد.
ميخک‌ها عمدتاً از گروه گياهان متمايل به روزهاي بلند هستند. غير از طول روز نکته حائز اهميت در مورد ميخک اندوخته غذايي خاک به مقدار کافي است. به همين منظور خاک‌هاي غني از مواد غذايي، عميق و حاصلخيز براي کشت و كار ميخک توصيه ميشود. خاک مناسب براي پرورش ميخک مخلوطي از خاک برگ، خاک لومي، پيت و مقدار کمي کود دامي پوسيده شده مي‌باشد. در چنين ترکيبي بشرط اينکه عمق خاک حداقل 35 تا 50 سانتيمتر باشد گياهان را مستقيم در بستر اصلي گلخانه کشت مي کنند در نتيجه محصول مورد انتضار يعني حداقل 200 شاخه در هر متر مربع در سال بدست مي آيد.
در تغذيه ميخك كلات‌هاي روي و آهن نقش مهمي دارند. همچنين در کشت و کار ميخک عناصر غذايي، ماکروالمنت‌ها و ميکروالمنت‌ها به خاك افزوده ميشوند.
عامل بسيار مهمي که در تغذيه ميخک نقش تعيين کننده‌اي دارد کاربرد انيدريد کربنيک يا گاز CO2 است.
کاربرد CO2 يا دي اكسيد كربن به عنوان يك گاز و يكي از نهادهاي اصلي عمل فتوسنتز اهميت فراوان دارد و مقدار آن بين 300 تا 1000 قسمت در ميليون در سنين مختلف توصيه شده است. در سنين جواني وقتي که گياه 6 تا 8 برگ دارد در حدود ppm 3000 انيدريد کربنيک در گلخانه استفاده ميشود و اين کار تا دوره قبل از گل دهي ادامه مي‌يابد.تکثير ميخک بوسيله قلمههاي سبز و مياني ساقه انجام ميگيرد.
کاربرد هورمون‌ها زماني توصيه ميشود که سرعت ريشه زايي گياه از نظر اقتصادي مهم باشد. ميخک گياه سخت ريشه زايي نيست اما در مراكز توليدي بزرگ ميخك جهت كوتاه کردن فاصله زماني ريشه دار شدن به کمتر از سه روز از هورمون‌ها استفاده ميكنند. براي ريشه زايي از ايندول بوتيريک اسيد IBA يا ايندول استيک اسيد IAA به مقدار 2000 تا 4000 قسمت در ميليون (ppm) استفاده ميشود. بعد از تکثير و ريشه دار شدن، گياه را به محل اصلي که از شرايط ويژهاي برخوردار باشد منتقل ميكنند.
با توجه به اينکه ميخک گياهي با ساقه خيلي قطور است و از استحکام چنداني برخوردار نيست، لذا براي پرورش آن توجه به نکاتي ضروري است.
مرحله اول - سربرداري يا Pinching؛ در مرحله اوليه رشد گياه شروع ميشود وقتي 6 تا 8 برگ روي گياه ظاهر شد، آخرين جوانه برگي قطع ميشود تا از بخشهاي پايين شاخه زايي صورت بگيرد.
مرحله دوم – مرحله گل دهي؛ بعد از پايان مراقبتهاي لازم از گياه مرحله گل دهي فرا ميرسد. وقتي كه غنچه اول ظاهر شد تعداد زيادي غنچه‌هاي ديگر در اطراف وجود دارند كه حذف آن‌ها ضرورت و اهميت خاصي دارد. بهترين زمان براي برداشت گلها وقتي است که 25 تا 30 درصد گلهاي مزرعه شکفته شده باشند. براي ميخك زماني كه يك سوم طول گلبرگ‌ها از غنچه خارج شده باشد بهترين زمان چيدن (برداشت) گل است.
همچنين دو گروه از عوامل در ماندگاري گلهاي شاخه بريده دخالت دارند. الف) عوامل قبل از برداشت ب) عوامل بعد از برداشت گل.
عوامل قبل از برداشت
1) نور مناسب؛
2) درجه حرارت مناسب؛
3) تغذيه.
عوامل بعد از برداشت
1) مرحله برداشت گل (كه در هر گلي متفاوت است)؛
2)كنترل مقدار اتيلن توليدي.
برخي از مواد بازدارنده نظير ترکيبات نقره و كاربرد اتانول به مقدار 8% جايگزين بسياري از مواد نگهدارنده هستند. با استفاده از اين تركيبات عمر گلهاي بريده ميخک گاهي تا سه برابر زمان عادي آن افزايش مي‌يابد.
ميخك فضاي آزاد Dianthus barbatus
ميخك فضاي آزاد يا ميخک چمني با داشتن گلهاي قرمز منظره زيبايي را ايجاد مي‌کند. تکثير آن بوسيله بذر و روش رويشي انجام ميشود.
قرنفل يکي ديگر از گياهان خانواده ميخک است که داراي رنگهاي متنوع و نهنج برجسته است و بطور کامل خصوصيات کاريوفيلاسه را داراست.
گياه صدفي
گياه صدفي يا ژيپسوفيد داراي گلهاي سفيد رنگي است که مقاومت خوب آن در برابر خاک‌هاي آهکي و گچي سبب شده تا نام ژيپسوفيد را به آن دهند. ژيپسوفيد بعنوان يک شاخه بريده و گياه فضاي سبزي مورد استفاده قرار ميگيرد.
در انتها مطالعه كتاب‌هاي اختصاصي درباره ميخك پيشنهاد ميشود.
خانواده فرفيون‌ها Euphorbiacea
مقدمه
در جلسه گذشته در مورد دو خانواده كه استفاده فضاي سبزي داشتند صحبت شد، در اين جلسه پيرامون خانواده اِفوربياسه يا به فارسي فرفيون‌ها مطالبي بيان ميشود. اين خانواده تعدادي گونه گياهي را در بر ميگيرد كه بعضي به عنوان گياهان گلداني Pot plant مورد استفاده هستند و بعضي شباهت زيادي به گياهان گوشتي يا خانواده كاكتاسه دارند.
آكاليفا مارجيناتا Acalypha marginata
آکاليفا مارجيناتا يا آكاليفاي برگي گياهي است که برگهاي سبز تيره مايل به قهوهاي، شاتون‌هاي صورتي کوتاه و يک ساقه چوبي و ايستاده دارد. در شرايط کشور ما بعنوان يک گياه آپارتماني داخل منزل قابل نگهداري است.
آكاليفا هيزپيدا Acalypha hispida
گونه ديگر از خانواده فرفيون‌ها آکاليفا هيزپيدا است که برگهاي سبز درخشان و شاتون‌هاي رنگي بلند و ساقه چوبي دارد. آکاليفا‌ها بوسيله قلمه ساقه از نوع نيمه خشبي قابل تکثير هستند. زمان برداشت اين قلمه‌ها در اواسط بهار است يعني زماني که درجه حرارت محيط ريشه زايي حدود 20 تا 24 درجه سانتي‌گراد و رطوبت نسبي 80 % باشد. بعد از 15 روز ريشه‌زايي اتفاق مي‌افتد و بعد از ريشه زايي،گياه به محل اصلي خود در گلدانهايي که حاوي خاک مرغوب زراعي هستند انتقال مي‌يابد. ترکيب خاكي آکاليفا، مخلوطي از دو قسمت خاک برگ و پيت، يک قسمت ماسه و يك قسمت كود دامي پوسيده است. در نگهداري گياهان جنس آکاليفا، رطوبت نسبي محيط اثر مثبتي روي حفظ برگها دارد بههمين دليل رطوبت نسبي منزل بايد 65 تا 70 % باشد.
معمولاً آکاليفاي سبز قابليت نگهداري بهتري دارد، و مقاومتش نسبت به شرايط نامساعد محيطي بهتر است. از آنجا که ريزش برگ در آکاليفا مارجيناتا يا آكاليفاي برگ رنگي زياد بوده و فقط يک ساقه سخت از گياه باقي مي‌ماند بنابراين آکاليفا هيزپيدا براي نگهداري در منزل سفارش ميشود.
كوروتون
گياه ديگر اين خانواده کوروتون است که داراي تنوع شکلي برگ و بريدگي‌هاي برگي زيادي است. کوروتون يک گياه گلداني بوده و در شرايط طبيعي خود يک درختچه مخصوص گلخانه‌هاي گرم و مرطوب است که شرايط گرم در زمستان را مي‌پسندد و در تابستان بهتر است که آن را در جايي با نور متوسط و با درجه حرارت معتدل نگهداري کنيد.
کوروتون بومي مناطق گرم و مرطوب است. براي نگهداري آن در منزل، بايد رطوبت نسبي محيط در حد نياز گياه باشد. براي جلوگيري از ريزش برگ، 3 تا 4 بار در روز بايد اسپري آب شوند. همچنين بعضي از آفات مثل شپشك‌هاي آردآلود باعث ريزش برگي ميشوند. تکثير کوروتون بوسيله قلمههاي سبز ساقه در اوايل بهار صورت ميگيرد.
افوربيا Euphorbia
گروه ديگر از گياهان خانواده فرفيون‌ها تحت نام عمومي افوربيا Euphorbia وجود دارند . افوربيا اسپلندس گياهي است که برگهاي سبز براق با خارهاي سفيد و گلهاي رنگين قرمزي دارد و جزء رشته گياهان NDP است (گياهاني كه حساسيتي به طول روز ندارند).
تكثير افوربيا به وسيله قلمه ساقه مي‌باشد.
نوعي از گياه افوربيا وجود دارد که برگهاي آن با رنگهاي متنوع ديده ميشود و يک ساقه زيگزاكي به حالت شکسته دارد که در نوع خود تقريباً بي نظير است. اين افوربيا نسبت به شرايط محيطي بسيار حساس است و تابستان‌ها را به حالت استراحت يا رکود بسر ميبرد. براي گلخانه‌هاي نسبتاً گرم و خاک‌هايي با PH اسيدي بسيار مناسب است.
افوربيا تريگونال Euphorbia trigonal
اين نوع افوربيا در نگاه اول کاملاً شبيه به کاکتوس بنظر ميرسد. ساقههاي سه گوش دارد که جوانه‌ها يا انشعابات روي ساقه آن خيلي زياد است و تکثيرش بوسيله همين جوانه‌ها است.
افوربياي مدادي
افوربياي تيرو کالي يا مدادي منظره جالب و منحصر به فردي دارد. ساقههاي آن به حالت انشعاب‌هاي متعدد، فاقد هر گونه برگ با ظاهر مشخص است. در هر شرايطي قابل نگهداري بوده و بوسيله قلمههاي ساقه تکثير ميشود.
افوربيا پُلكريما Euphorbia pulcherrima
افوربيا پُلکريما در سطح دنيا بسيار متداول و معروف است و نام مصطلح انگليسي آن پانستيا و نام فارسي اين گياه بنت قنسول است و اخيراً فرهنگستان نام سرخ برگه به آن داده است. اين گياه زيبا داراي نام ديگر انگليسي است کريسمس دي پلنت Christmas day plant که فصل گل دهي آن در روزهاي عيد کشورهاي اروپايي است.
در بين اقلام تجارتي گل در ايالت متحده آمريکا 27% فروش مربوط به اين گياه بوده است. اين گياه از نظر اقتصادي جايگاه ويژهاي دارد و موقعيت کشور ما براي پرورش و صادرات آن به کشورهاي طالب و خريدار اين گياه بسيار ايده‌آل و مطلوب است.
سرخ برگه يک پات پلنت زمستاني است. تكثير آن با قلمههاي انتهايي و مياني در سيستم ميس صورت ميگيرد. معمولاً قلمههاي انتهايي سريع‌تر ريشهدار ميشوند.
اين گياه شيرابه‌هاي فراواني توليد مي‌کند که بعد از قطع شدن شيرابه‌ها، قلمه‌ها به محل ريشه زايي منتقل ميشوند. پس از ريشه دار شدن قلمه‌ها، گياه را در يک خاک سبک باPH 5/6 کشت مي‌کنند. زماني که گياه با شرايط جديد محيط سازگاري پيدا کرد روي تغذيه آن کنترل و دقت بيشتري انجام دهيد. دوره داشت گياه براي دوره گل دهي و پس از گل دهي ارزش و اهميت ويژهاي دارد، بنابراين تغذيه در اين دوره اهميت خاصي دارد. بعد از طي دوره رويشي و احياناً سر برداري، گياه به طول 20/1 - 1 متر رشد مي‌کند. از آنجا كه اين اندازه براي داشتن يک گل خوب و قابل قبول در بازارهاي دنيا مناسب نيست، براي جلوگيري از اين وضعيت بايد در اواخر مرداد ماه يک سر برداري ديگر از گياه انجام گيرد، البته بدون هيچ نيازي به مصرف بازدارنده‌هاي رشد، در فصل زمستان گياهان پا کوتاه خواهيم داشت. چون فاصله زماني سر برداري تا وقتي که گياه وارد مرحله گل دهي ميشود زياد نيست لذا رشد رويشي گياه سرعت خيلي زيادي ندارد و گياه در اندازه کوتاه و قابل قبول به بازار عرضه ميشود.
کار ديگري که در سطوح تجارتي انجام ميگيرد استفاده از هورمون‌هاي بازدارنده است.
هورمون‌هاي بازدارنده
-B-9
- سايكوسل CCC
بعد از استقرار گياه در خاک، برگهاي جديد شروع به جوانه زدن مي‌کنند. با استفاده از مواد بازدارنده، گياه داراي ساقههاي قطور و کوتاه ميشود. بنا به نوع هورمون بازدارنده، روش استفاده از آن متفاوت است. استفاده از B-9 با غلظت ppm 2000 و مدت سه بار و هر بار با فاصله 15 روز انجام ميشود. سايكوسل CCC با غلظت ppm 2000 و 3 يا 4 بار به صورت محلول پاشي روي گياه و با فاصله 15 روز قابل استفاده است.
خانواده شمعداني و بنفشه آفريقايي
خانواده شمعداني Geraminaceae
خانواده شمعداني يک خانواده نسبتاً پر گياه است. تعداد زيادي از آن‌ها بعنوان شمعداني‌هاي بذري تحت، عنوان گياهان يکساله در فضاي آزاد کشت ميشوند. حدود صد گونه از شمعداني‌هاي يکساله بذري در کاتالوگ‌هاي بذر موجود است.
شمعداني‌هاي کشور ما از گروه پلارگونيوم‌ها و جنس پلارگونيوم هستند. اين جنس برگهاي سبز پنجه‌اي و گلهاي متراکم دارد كه بعنوان گياهان فضاي سبزي و پات پلنت Pot plant معرفي شده‌اند.
شمعداني معمولي Pelargonium hortom
شمعداني معمولي يا پلارگونيوم هورتوم علاوه بر اينکه در داخل ساختمان قابل نگهداري است بخش عمده مصرف آن در فضاي آزاد مي‌باشد. به دليل تنوع رنگ (صورتي، سفيد و قرمز) در طراحي‌هاي گوناگون در فضاي آزاد استفاده ميشود. حتي شمعداني معمولي به عنوان کشت نواري Border plant هم مورد مصرف دارد و گاهي به عنوان كشت متراکم و کپه‌اي استفاده ميشود.
شمعداني عطري گياهي است که برگهاي معطر و گلهاي صورتي رنگ کوچکي دارد. برگهاي ظريف و کرک دار و سبز آن بخش زينتي گياه است كه به نور مستقيم آفتاب بسيار حساس است و بايد گياه را در سايه آفتاب درختان کاشت تا با سوختگي حاشيه برگها مواجه نشويم.
پلارگونيوم دامست يكوم يکي از شمعداني‌هاي نسبتاً قديمي است که در ايران کشت و کار شده است. اين گياه کاملاً متفاوت با شمعداني‌هاي ديگر است و يک هاله سياه رنگ در وسط گلبرگ‌هاي صورتي آن ديده ميشود، برگ‌هايي درشت‌تر از شمعداني‌هاي ديگر دارد و نسبت به شرايط خشکي و خاک نامساعد مقاوم است. اين گياه به عنوان يك Pot plant استفاده ميشود.
شمعداني‌ها جزء گياهان هرمافروديت Hermaphrodite هستند يعني اندام‌هاي جنسي نر و ماده با هم روي يك گياه وجود دارند. توليد بذر در شمعداني‌ها بندرت اتفاق مي‌افتد بدليل اينکه گاهي پرچم‌ها تبديل به گلبرگ ميشوند، يا اينکه گرده افشاني بشکل موفقي انجام نمي‌گيرد (پس در پلارگونيوم‌ها بذر نداريم).
تکثير شمعداني‌ها بوسيله قلمههاي نيمه خشبي ساقه در اوايل پاييز انجام ميگيرد. روش تکثير آن‌ها بدين صورت است که قلمه نيمه خشبي به طول 10 تا 15 سانتيمتر را از پايين محل جوانه قطع مي‌کنيم و در يک بستر ماسه‌اي کشت مي‌کنيم. تا بهار كه احتياج به ريشه‌زايي گياه نيست قلمه‌ها را ميتوان در شاسي‌هاي گرم نگهداري كرد. بعد از ريشه زايي و انتقال به گلدان، به محلي پر نور و داراي خاک غني از مواد غذايي و نسبتاً عميق نياز دارد.
در شمعداني گاهي مشکل آبياري و عدم به گل رفتن وجود دارد و اين به نحوه نگهداري آن‌ها مرتبط است. شعمداني‌ها در محيط پر نور به خوبي رشد و گل دهي دارند و در زير سايه درختان کيفيت گل دهي آن‌ها پايين مي‌آيد. براي بهبود اين وضعيت بهتر است از يک خاک غني و تغذيه به کمک عناصري مانند ازت، فسفر، پتاسيم و ميکرو المنت‌ها و آبياري به موقع بهره بگيريم.
بنفشه آفريقايي Gesneriaceae
گياه بنفشه آفريقايي اولين بار در جنگل‌هاي آفريقا توسط يک گياه شناس بنام سن پل شناسايي شد و نام علمي جنس آن Saintpaulia inonata است.
بنفشه آفريقايي گونه‌ها و رنگهاي مختلفي دارد. برگها به شكل‌هاي گوناگون از قبيل برگهاي ساده، کنگره دار و ابلق وجود دارند. همچنين گلها به فرمهاي مختلف از جمله گلهاي کوچک و متراکم در سطح پايين‌تر از برگ و گلهاي بسيار درشت و بلندتر از سطح برگ ديده ميشود.
تنوع در اين گياه فوقالعاده زياد است و بدليل مطلوبيت و بازار پسندي خاص بنفشه آفريقايي همواره در سطح جهان روي ارقام جديد آن مطالعه انجام گرفته است. جزء معدود گياهان گلدار خانگي و Pot plant است که در منزل بدون هيچ مشکلي به گل ميرود و به طول روز بي تفاوت است.
روش تکثير معمولي و همگاني بنفشه آفريقايي استفاده از قلمههاي برگ است كه نياز به بستر بسيار سبکي دارد. يك برگ كامل همراه دمبرگ در جعبه كاشت، كاشته ميشود. نکته‌اي که در برداشت قلمههاي بنفشه آفريقايي بايد رعايت شود تراکم لازم و مناسب برگها است. بعد از 4-3 هفته قلمه‌ها در حرارت 18 درجه سانتي‌گراد ريشه دار ميشوند. سپس جوانه‌هاي برگي از سطح داخلي برگها ظاهر ميشوند و بعد از بزرگ شدن جوانه‌هاي برگي، با احتياط قلمههاي ريشه دار شده را به محل اصلي انتقال دهيد. گلدان‌هاي مخصوص براي بنفشه نياز است، سنين اوليه گياه را در گلدان كوچك قرار دهيد و بعد از بزرگ شدن گياه آن را به گلدان بزرگتر منتقل كنيد.
در اثر آبياري زياد و نامنظم برگهاي پاييني بنفشه آفريقايي حالت نرم پيدا كرده و رنگ قهوهاي به خود ميگيرند. علاوه بر اين بافت نامناسب خاک و نوسان حرارتي گاهي باعث اين عارضه ميشود. در هنگام آبياري بايد دقت شود که آب بر روي سطح برگها ريخته نشود. در ساعت‌هاي منظمي آبياري را انجام دهيد و در آبياري از آب خيلي سرد براي گياه استفاده نکنيد.
بهترين روش آبياري براي بنفشه آفريقايي، آبياري از پاي گياه است. ميتوان از گلدانهايي که يک بخش فتيله مانند در آن‌ها تعبيه شده استفاده کرد و گلدان را در يک زير گلداني مناسب گذاشت و آب را در زير گلداني ريخت که بتدريج توسط بخش فتيله مانند جذب شده و در اختيار ريشه‌ها قرار گيرد.
گلهاي بنفشه آفريقايي در محيطي با نور ثابت بخوبي رشد و نمو مي‌کنند. گياه به نور متوسط اما ثابت احتياج دارد. بهتر است از لامپ فلورسنت استفاده کرد.
خاك كشت و كار بنفشه آفريقايي خاک سبک، هوموسي و باPH پايين بايد باشد.
مشکلات نگهداري بنفشه آفريقايي
- آبياري و بدنبال آن بيماري قارچي؛
- عامل نماتود.
علائم نماتودها بر روي گياه بصورت رگه‌هاي سفيد بر روي برگها ديده ميشود، گياه به کندي رشد مي‌کند و تعداد دفعات گل دهي آن بسيار پايين مي‌آيد.
براي مبارزه با نماتودها، ضد عفوني خاك توصيه ميشود. ميتوان از نماتودکش‌ها در زمان تهيه خاک‌هاي آلوده استفاده کرد. در ضمن از گياهان آلوده به نماتود براي تکثير استفاده نمي‌کنيم.
گلوگسينيا گياهي است که برگهاي درشت با گلهاي شيپوري و رنگهاي متنوع دارد. اين گياه معمولاً به طول روز بي تفاوت مي‌باشد. بوسيله بذر و اندام‌هاي زير زميني قابل تکثير است. به نور غيرمستقيم ولي كامل آفتاب نياز دارد.
براي پرورش و نگهداري گلوگسينيا لازم است که آبياري از پاي گياه انجام گيرد و نيز اين گياه يک استراحت ساليانه در فصل تابستان داشته باشد. از فاصله بذركاري تا به گل رفتن گياه حدود 9- 8 ماه زمان لازم است. غير از بذركاري همچنين بوسيله قلمههاي برگي هم تكثير ميشود، در اين حالت حتماً به سيستم ميس نياز دارد
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
خانواده آرالياسه آروکارياسه
خانواده آراسه
گستردگي نوع گياهان اين خانواده بصورتي است كه بر اساس نحوه رشد و نمو و تكثير به سه گروه تقسيم ميشوند:
گروه اول
- تکثير بوسيله قلمه؛
-رشد ساقه‌اي.
گروه دوم
- رشد ساقه‌اي ندارند؛
- تكثير بوسيله تقسيم بوته.
گروه سوم
تکثير هم با ساقه و هم با تقسيم بوته.
گياهان گروه اول خانواده آراسه
معروفترين گياه گروه اول فوتوس است. برگهاي سبز و ابلق آن قلبي شکل و به اندازههاي کوچک و بزرگ ديده ميشوند. تکثير آسان آن با قلمههاي ساقه كه حداقل دو بند داشته باشند در داخل آب يا ماسه مرطوب صورت ميگيرد. براي نگهداري فوتوس بافت غني از مواد غذايي با PH خنثي (نزديك 7) مورد نياز است.
گياه بعدي سين گونيوم است که برگهاي نسبتاً درشت و ساقههاي قطور آن رشد سريعي دارد. اين گياه به رنگهاي سبز، صورتي و ابلق موجود است. گونه سبز رنگ آن سريع رشد مي‌کند ولي گونه ابلق و رنگين آن معمولاً سرعت رشد خيلي بالايي ندارد. تکثير اين گياه بوسيله قلمه ساقه در آب و ماسه ميسر است.
گياه بعدي از گروه اول، برگ انجيري يا مونسترا است. دو گونه مونسترا وجود دارد :
1- مونستراي برگ ريز؛ که ساقههاي رونده دارد و ريشههاي نابجا بر روي ساقههاي آن ظاهر ميشوند. اين گياه تکثير فوقالعاده راحتي دارد. براي تكثير قلمههاي ساقه به همراه ريشه نابجا داخل ماسه قرار ميگيرد.
مونستراي برگ درشت؛ نسبتاً کم رشد و داراي برگهاي بادبزني بسيار درشت است و سرعت ريشهدار شدن قلمه‌ها و تعداد قلمههاي آن کمتر از گونه اول است.
گياه فيلو دندرون يا بابا آدم داراي برگهاي قلبي شکل، فوقالعاده کم رشد و سبز رونده است. همچنين برگهاي آن بسيار درشت با زائده نسبتاً باريکي مي‌باشند.
فوتوس سوراخ‌دار نيز يک فيلو دندرون بسيار کند رشد و سخت ريشهزا است. يکنوع فيلو دندرون با برگهاي بسيار درشت وجود دارد که محل قطع برگها شبيه به يک چشم ظاهر ميشود. اين گياه تاريخي، بسيار قديمي است.
گياهان گروه دوم خانواده آراسه
اين گياهان بوسيله پا جوش تقسيم ميشوند و رشد ساقه‌اي ندارند. در اين گروه دو گياه معروف وجود دارد که از اهميت اقتصادي برخوردار هستند.
گياه آنتوريوم حداقل 26 گونه زينتي دارد و بخش اسپات رنگي آن اصطلاحاً بنام گل شناخته شده است و دوام بسيار طولاني بصورت شاخه بريده دارد. براي نگهداري آنتوريوم از گلخانه‌هايي با تهويه مناسب استفاده ميشود كه رکود هوا يا کمبود اکسيژن نداشته باشد. براي نگهداري آنتوريوم خاک سبک با PH اسيدي و غني از مواد غذايي مناسب است. در سال‌هاي اخير با گسترش کشت و کار آنتوريوم و در حقيقت ارزشي که اين گياه در بازار جهاني گل و گياه دارد براي آن کمتر از بستر خاک استفاده ميشود، و صرفاً در محيط فاقد خاک و در محيط هيدروپونيك به کمک مواد غذايي خاص پرورش مي‌يابد.
گياه اِسپَتي فيلوم با بخش زينتي اسپات‌هاي سفيد رنگ، برگهاي سبز و زيبا، گياه سريع‌الرشدي مي‌باشد. بوسيله تقسيم بوته يا پا جوش‌هايي که در کنار پايه مادري توليد ميشود قابل تکثير است.
براي نگهداري اسپتي فيلوم بايد از خاک غني از مواد غذايي و PH اسيدي و محيطي با رطوبت نسبي حدود 60 تا 65 درصد استفاده کرد در غير اينصورت کيفيت و سلامت برگها از بين ميرود.
گياه کات فلاور شيپوري يا کالا يا آروم به رنگهاي متنوع بوده و اسپات‌هاي شيپوري مانند بخش زينتي آن را تشکيل ميدهند. اين گياه به رنگهاي سفيد، زرد و ... در بازار موجود است. اين گياه نياز به استراحت تابستانه دارد. بافت خاك متوسط تا خوب اين گياه در تابستان نياز چنداني به آبياري ندارد. بعد از 3-2 هفته(در اواخر مرداد ماه) ريزومهاي جدا شده را از خاک خارج کرده و كشت و تکثير مي‌نماييم. دو هفته بعد از تکثير گياه رشد رويشي آن آغاز ميشود و سپس در حدود ماه‌هاي دي تا بهمن گلهاي اسپاتي گياه
ظاهر شده و بعنوان يک شاخه بريدهCut Flower قابل عرضه به بازار هستند.
گياه کالاديوم، برگهاي رنگين، درشت و قلبي شکل دارد. اين گياه به يک خاک سبک و غني از مواد غذايي با PH 2/6 – 5/5 و درجه حرارت نسبتاً ثابت 22 تا 24 درجه سانتي‌گراد نياز دارد. تکثير آن بوسيله تقسيم بوته مي‌باشد.
گياهان گروه سوم خانواده آراسه
اين گياهان بوسيله قلمه و پا جوش تکثير ميشوند. معروفترين گياه اين دسته ديفن باخيا است که داراي گونه‌هاي متعدد ابلقي رنگ است. هر چقدر ميزان ابلقي ديفن باخيا بيشتر باشد به شرايط و محيط سخت ديرتر سازگاري پيدا مي‌کند.
ديفن باخيا گياهي است که در خاک‌هاي متوسط، با آبياري منظم بخوبي رشد و نمو مي‌کند و رشد ساقه‌اي خيلي خوبي دارد. بوسيله گياهچه‌هاي کوچکي که در کنار گياه مادري سبز ميشوند (پا جوش) براحتي قابل تکثير است. علت اصلي ريزش برگهاي پاييني ديفن باخيا، خشکي محيط است. براي جلوگيري از اين حالت بهتر است که بر حسب درجه حرارت محيط، روزانه بين يک تا سه بار اطراف گياه را آب‌فشاني کنيم تا رطوبت مناسب براي آن مهيا شود.
گياه آلوکازيال داراي برگهاي بسيار بزرگ است و در گلخانه‌هايي با خاک اسيدي و عميق جايي که ريشههاي آن بتوانند در داخل خاک گسترش پيدا کنند نگهداري ميشود.
در محيطي با رطوبت کم، برگهاي گياه کوچک شده و در صورت تداوم خشکي محيط لکه‌هاي سوختگي در حاشيه برگها ديده ميشود.
اين گياه بوسيله تقسيم بوته و قلمههاي ساقه تکثير ميشود.
نكته
قلمه ساقه‌ي جدا شده‌اي است كه بايد ريشهدار شود، ولي پا جوش گياه كامل ريشهدار است كه قابل كشت و كار مي‌باشد.
خانواده آرالياسه آروکارياسه 2
خانواده آرالياسه
آرالياسه شامل گياهان آپارتماني و فضاي سبز است. گياه اول اين خانواده آرالياي برگ درشت يا آرالياي چناري است. فرم نسبتاً درختچه‌اي، ساقه سبز و قطور و برگهاي درشت و شبيه برگ چنار دارد. بسيار مناسب سالن‌ها و اماكن سرد مي‌باشد.
تکثير گياه بوسيله قلمههاي نيمه خشبي ساقه در سيستم ميست و يا فاقد سيستم ميست اما با درجه حرارت 20 تا 25 درجه سانتي‌گراد امكان پذير است.
گياه ديگر آرالياي الگاتيسما يا آرالياي پنجه طلايي است که برگهاي ظريف، کشيده و بسيار باريک دارد. رنگ برگهاي آن قهوهاي تا قرمز مايل به قهوهاي است که منظره چتر را براي گياه فراهم مي‌کند و از گياهان بسيار زيباي آپارتماني است. اين گياه شرايط بهتر و مناسب‌تري را نسبت به آرالياي چتري نياز دارد.
تکثير اين گياه بوسيله قلمههاي نيمه خشبي ساقه صورت ميگيرد و بهتر است که تکثير آن در محيط حاوي هورمون‌هاي ريشه زا انجام گيرد.
گياه شفلرا يا درخت چتر داراي برگهاي مجتمعي بوده که از يک نقطه منشعب ميشوند و منظره چتر مانندي را بوجود مي‌آورند. بهتر است که در آپارتمان‌ها و محيطي که از رطوبت نسبي برخوردار است نگهداري شود. انواع ابلق شفلرا نيز وجود دارد.
تکثير اين گياه علاوه با قلمه نيمه خشبي ساقه بوسيله خوابانيدن هوايي يا اصطلاحاً Air Layering انجام ميشود.
آخرين گياه اين خانواده هدرا Hedera يا عشقه زينتي با نام انگليسي پاپيتال است. اين گياه کاملاً فضاي سبزي بوده و مناسب محيط‌هايي با بافت خاک سنگين است. هر جايي كه محدوديت کشت و کار، محدوديت نور و محدوديت آبياري وجود دارد، ميتوان از اين گياه استفاده كرد. تکثير اين گياه بوسيله قلمههاي ساقه و ريشههاي نابجا است.
آروکاياسه Aurucariaceae
خانواده آروکارياسه يا کاج مطبق خانواده بزرگي نيست اما بدليل آپارتماني بودن يكي از گياهان اين خانواده، از آن‌ها نام برده ميشود.
کاج مطبق گياهي با شاخه‌هاي طبقه طبقه شده و کاملاً منظم است که به خاکي با PH اسيدي و رطوبت نسبي حدود 60 تا 75 درصد و درجه حرارت نسبتاً ثابت نياز دارد. نوسان‌هاي حرارتي براي گياه خيلي مناسب نيست. نهال‌هاي يك ساله و دو ساله اين گياه در گلخانه پرورش داده شده داراي قلمههاي يكسان است.
خانواده آسلپدياسه Ascelpediaceae
در آسلپدياسه يا تيره پيچ مومي ساقه‌ها فاقد استحكام كافي هستند و گياه كند رشد است. برگهاي آن يک سطح واکسي براق و شکننده دارند که يک منظره مصنوعي يا مومي شکل براي گياه ايجاد مي‌کنند. تکثير اين گياه بوسيله قلمههاي سبز ساقه تا قلمههاي نيمه خشبي است، و به کمک هورمون‌هاي ريشه زا داراي ريشه ميشود.
گل استاپليا
گل استاپليا يا گل قورباغه‌اي ساقه استوانه‌اي دارد و برگها به شکل خار در کنار اين استوانه قرار گرفته‌اند. گلهاي بسيار درشت در ارقام گل درشت و گلهاي متوسط در ارقام گل ريز توليد ميشوند که از نظر ظاهري شبيه پوست قورباغه هستند.
اين گياه با شرايط نامناسب محيط سازگار است و گاهي جزء کاکتوس‌ها آن را کشت و كار مي‌کنند. گياه استاپليا گل صورتي کاملاً مومي شکلي توليد مي‌کند كه لازمه آن داشتن گلخانه‌هاي نسبتاً گرم و نورمتوسط است. همچنين گاهي آن را جزء Succulent plants يا گياه گوشتي نگهداري ميكنند.
گل استفانوتيس ياس ماداگاسكار Ascelpediaceae
گل استفانوتيس پيچ رونده با گلهاي فراوان سفيد رنگ، برگهاي نسبتاً درشت و غير واکسي دارد. تکثير اين گياه بوسيله قلمههاي ساقه است. استفانوتيس در يک محيط با PH اسيدي و رطوبت کافي نگهداري ميشود.
گل حنا Balsaminaceae
اين گل حنا با حناي صنعتي تفاوت دارد. گل حنا به دو صورت کشت و کار ميشود.
1- گل حناي باغچهاي؛
2- گل حناي گلداني.
اصطلاح انگليسي گل حنا Impatient plant است. حنا كپسول‌هاي بذري درشتي دارد كه با تلنگر كوچك پوست بذر باز ميشود و بذرها به بيرون ريخته ميشوند، به همين دليل بي‌حوصله يا Impatient گفته ميشود. اين گياه بذري بوسيله قلمههاي ساقه در آب و ماسه ريشه دار ميشود و به طول روز بي‌تفاوت بوده و براي پرورش در منزل خيلي ايده‌آل است زيرا در تمام سال به شرط داشتن رطوبت كافي گل دارد.
گونه گل درشت گل حنا در رنگهاي مختلف وجود دارد و براي کشت و کار در فضاي آزاد بسيار مناسب است.
نكته
براي قلمه زدن گياهان گلدار ابتدا گلهاي آن را قطع كرده تا ريشه‌زايي دچار مشكل نشود. در برگ‌زدايي نيز برگها را از جهت دمبرگ از پشت قطع كنيد. همچنين قلمههاي قرار داده شده در آب براي تكثير گياه، را مرتباً بررسي نماييد تا ساقه‌ي آن‌ها لزج نشده باشند و هر از چند گاهي آب آن را عوض كنيد.
