ابوالهيثم گرگانى، احمد بن حسن
شاعر و حكيم
سال و محل تولد: س چهارم و پنجم ق -
سال و محل وفات: س چهارم و پنجم ق
زندگينامه: ابوالهيثم گرگانى, احمد بن حسن. (س چهارم و پنجم ق), شاعر و حكيم. وى شاعر اسماعيلى مذهب است كه علاوه بر شاعرى در حكمت نيز استادى يگانه بود و محمد بن سرخ از شاگردان وى بوده است. از اشعار ابوالهيثم, تنها قصيده‌‌اى به نام «چون وچرا» در هشتادو هشت بيت باقى مانده است كه مشتمل بر سؤالاتى است در باره بسيارى مسائل, بى آنكه خود آنها را جواب گفته باشد. بعد از او دو تن آن را شرح كردهاند يكى ابو معين ناصر بن خسرو قباديانى بلخى شاعر و نويسنده مشهور اسماعيلى مذهب كه به خواهش عين‌‌الدوله ابوالمعالى على بن اسد بن حارث, امير بدخشان, كتاب «جامع‌‌الحكمتين» را در اين باب نوشت و پيش از او محمد بن سرخ نيشابورى كه در اواخر قرن چهارم و اوايل قرن پنجم قمرى مى زيست كتابى مفصل در شرح هفتاد و شش بيت از اين قصيده ترتيب داده است. مطلع اين قصيده چنين است : يكى است صورت هرنوع را نيست گذار چرا كه هيئت هر صورتى بـود بسيـــــار
آثار: قصيده‌‌اى به نام «چون وچرا»
اتسز خوارزمشاه، علاءالدين
شاعر
سال و محل تولد: - -
سال و محل وفات: وف551ق
زندگينامه: اتسز خوارزمشاه, علاءالدين/ علاءالدوله, ابوالمظفر بن محمد بن انوشتگين قرجه‌‌اى. (وف551ق), شاعر. خانواده اتسز در اصل از غلامان ترك بودند و جدش از طرف سلطان ملكشاه سلجوقى به امارت رسيد . اتسز گرچه دست نشانده دولت سلجوقى بود اما چون در امر حكومت استقلال داشت, شايد بتوان اورا بنيانگذار سلسله خوارزمشاهيان به شمار آورد كه از آن پس مستقل بودند و در آغاز سده هفتم قمرى توانستند در مدت كوتاهى خودرا به صورت بزرگترين قدرت در جهان خاورى اسلام پيش از فتنه مغول در آوردند. اتسز پادشاهى فاضل و خوش طبع و به وفور علم ودانش سرآمد پادشاه زمان خود بود. جوينى و عوفى فضل و مهارت اتسز را در سرودن شعر فارسى مى ستايند و ظاهراً در بار وى محفلى براى اديبان برجسته بود شعراى سلجوقى مانند اديب صابر قصيده‌‌هائى در مدح او سروده‌‌اند؛ ولى از جمله كسانى كه با اتسز ارتباط خاصى داشت رشيدالدين وطواط شاعر و منشى معروف بود كه وظيفه شاعر و مبلغ در بار را انجام مى داد .زمخشرى نيز فرهنگ خود «مقدمةالادب» را به همين شاه اهدا كرد .
آثار: اشعار
