مدیریت ریسک در مزارع کشاورزی
مدیریت ریسک در مزارع کشاورزی
بی‌گمان، هیچ چیزی به اندازه داشتن احساس امنیت برای انسان اهمیت ندارد. به دیگر سخن، نیاز به امنیت یکی از نیازهای مهم جامعه بشری است. علل و عوامل زیادی در ایجاد امنیت افراد تأثیر دارد. یکی از این عوامل، برخورد افراد از حداقل امکانات زندگی است که می‌تواند در شرایط رویاروئی با ریسک به وی کمک کند.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
● راه‌های به حداقل رساندن ریسک‌ها
بی‌گمان، هیچ چیزی به اندازه داشتن احساس امنیت برای انسان اهمیت ندارد. به دیگر سخن، نیاز به امنیت یکی از نیازهای مهم جامعه بشری است. علل و عوامل زیادی در ایجاد امنیت افراد تأثیر دارد. یکی از این عوامل، برخورد افراد از حداقل امکانات زندگی است که می‌تواند در شرایط رویاروئی با ریسک به وی کمک کند.
تصمیم‌گیرندگان، برنامه‌ریزان، سیاستگذاران و کارشناسان بخش کشاورزی و توسعه روستائی، باید در فکر باشند تا هنگام رویاروئی با خطر، متناسب با نوع خطرهائی که مناطق مختلف روستائی و کشاورزی را تهدید می‌کند، امکانات و لوازم ضروری را پیش‌بینی کنند و در اختیار بهره‌برداران کشاورزی قرار دهند تا هنگام پدید آمدن حادثه، امنیت زندگی کشاورزان تا حدودی فراهم آید.
به‌طور کلی، دسترسی آسان و بدون واسطه کشاورزان به این‌گونه امکانات، می‌تواند یکی ازعوامل مهم و کارآمد در کاهش پدیده ریسک به‌شمار رود. در این راستا، حمایت مالی دولت از قشر کم‌درآمد و آسیب‌پذیر روستائی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا این عده به‌دلیل برخوردارنبودن از حداقل امکانات زندگی، توان رویاروئی با خطر در شرایط همراه با ریسک را ندارند.
یکی دیگر از راه‌های به حداقل رساندن ریسک، افزایش سطح آگاهی و دانش کشاورزان نسبت به دامنه و گستره خطر و آشنائی با راه‌هی رویاروئی با آن است. در این زمینه، نقش‌آموزان به‌عنوان اهرم مؤثری که می‌تواند شناخت انسان را نسبت به پدیده‌های مختلف افزایش دهد، اهمیت ویژه‌ای دارد.
کشاورزان و اعضاء خانواده آنها باید از نعمت ”آموزش‌های رویاروئی با ریسک“ که در این مبحث مورد تأکید قرار گرفته است، برخوردار باشند تا بتوانند در هنگام رویاروئی با خطر و برآمدن حادثه، به‌خوبی با شرایط ایجاد شده رویاروئی کنند.
بی‌گمان آموزش، زمانی مؤثر و کارساز خواهد بود که تمام قشرهای روستائی، به‌ویژه کودکان و نوجوانان و زنان نیز از سودمندی‌های آن بهره‌مند شوند. از این‌رو، تدوین یک برنامه آموزشی مناسب و تصمیم‌گیری در مورد طراحی راه‌های مناسب رویاروئی با ریسک ضرورت پیدا می‌کند.
بنابراین، تصمیم‌گیرندگان بخش کشاورزی و حتی خود کشاورزان، همواره باید یک ”طرح مدیریت کاهش و تسلط بر ریسک“ را برای خود طراحی کنند و آن را به‌کار گیرند.
● اتفاده از تجربه‌ها
یکی دیگر از راهبردهای اساسی ”مدیریت ریسک“ که بسیار ساده و آسان به‌نظر می‌رسد، استفاده از تجربه‌های سودمند خود کشاورزان است. بهره‌برداران کشاورزی طی سال‌ها تجربه‌اندوزی در شغل خود، به‌خوبی از تأثیر ناگوار شرایط محیطی بر زندگی خویش آگاهی دارند و راه‌های مختلف مبارزه با شرایط سخت و دشوار را طی سال‌های پیاپی کار آموخته‌اند.اندوخته گرانبهائی که کشاورزان و روستائیان، در توشه دارند، گنجینه باارزشی است که هیچگاه نباید نادیده یا بی‌اهمیت انگاشته شود؛ بلکه باید چراغ راه هدایت تصمیم‌گیرندگان و برنامه‌ریزان توسعه کشاورزی برای تدوین برنامه‌های رویاروئی با خطر در شرایط ریسک باشد؛ بدین‌معنا که موفقیت برنامه‌های تدوین‌شده برای کاهش ریسک تولیدات کشاورزی، بستگی به این دارد که تا چه اندازه به تجربه‌ها و نیازهای کشاورزان توجه کرده و آن را به‌کار بسته‌ایم، در واقع باید به کشاورزان توصیه کرد از تجربه‌های خود بیشتر استفاده کنند.
باور ما این است که استفاده از تجربه‌ها زمانی کارساز و سودمند خواهد بود که مبتنی بر ارائه یک طرح متناسب با شریط روستا برای رویاروئی با خطر باشد.
طرحی که در اینجا پیشنهاد می‌شود، این است که کشاورزان باید از همسایه‌ها و اطرافیان خود پشتیبانی کنند، زیرا یک شبکه قوی از همسایه‌ها و اطرافیان، همواره می‌تواند بهترین شبکه ایمنی باشد که یک خانواده کشاورزی در اختیار دارد. کشاورزان باید بدانند که همکاری و در اختیار گذاشتن تجربه‌ها و دانسته‌های آنان می‌تواند، هزینه‌ها را به‌طور مؤثری کاهش دهد و بر سودآوری بیفزاید و در نتیجه انگیزه آنان بیشتر می‌شود و رضایت آنها در سطح زندگی مزرعه‌داری نیزبه‌دست خواهد آمد.
این همکاری و همدلی باعث خواهد شد کشاورزان طرح‌های اضطراری را به‌طور مشترک با همسایه‌های خود آماده و هماهنگ کنند تا چنانچه یکی از آنها ناتوان و بیمار شد با مشکل دیگری بر سر راه وی قرار گرفت، دیگر کشاورزان به همکاری و کمک برای برطرف کردن مشکل وی بشتابند. بنابراین، راه‌های گوناگونی برای رویاروئی با خطر در شرایط ریسک وجود دارد که برنامه‌ریزان و کشاورزان در کنار هم می‌توانند برای ایجاد امنیت آنها را به‌کار گیرند.
● بیمه مناسب‌ترین روش در مدیریت ریسک
به‌راستی، اگر دولت کشاورزان را حمایت نکند، در این صورت آنان با توشه اندک خود تا چه اندازه می‌توانند و گرایش دارند که محصولات خود را بیمه کنند. بدیهی است که بهره‌برداران کشاورزی از درآمد و اندوخته چندانی برخوردار نیستند. که برای هزینه‌های اضافی پول خرج کنند. به دیگر سخن، درآمد اغلب کشاورزان برای تأمین نیازهای عمومی آنها بسنده نیست. بی‌گمان، آنان در صورتی حاضرند محصولات خود را بیمه کنند که از سوئی، نخست، هزینه‌هائی که برای خرید بیمه (حق بیمه) در نظر گرفته شده است، بسیار اندک باشد و مشکلی برای پرداخت آن پدید نیاید و دوم اینکه، دولت آنان را حمایت کند. گذشته از اینها، کشاورزان باید به اهمیت بیمه پی ببرند و از منافع آن آگاه باشند. بی‌گمان، یکی از وظایف مهم مدیریت ریسک، جستجوی راهکارهای عملی و کارآمد، به‌منظور تحقق هدف‌های موردنظر کشاورزان، یعنی تأمین منافع آنها از راه بیمه خواهد بود.
بیمه، مهمترین ابزار حمایتی برای تبدیل مدیریت بحران به مدیریت ریسک در بخش کشاورزی به‌شمار می‌رود. به دیگر سخن، بیمه کشاورزی یکی از مهمترین سازوکارهای لازم برای ایجاد امنیت سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی و رویاروئی با نبود حتمیت و مخاطره‌پذیری شدید فعالیت و سرمایه‌گذاری است.
بیمه، یکی از راه‌های خردمندانه و در واقع، مهمترین روش انتقال ریسک به شخص ثالثی است که آمادگی پذیرش آن را دارد. بیمه، سازوکاری مالی با هدف کاهش میزان خسارت از راه به‌هم پیوستن تعداد زیادی از عوامل نامعلوم برای تقسیم و تعمیم دادن بار مالی خسارت است.
بیمه محصولات کشاورزی، ابزار مؤثری برای ایجاد سیاست‌های توسعه‌بخش کشاورزی، منطقه‌ای کردن کشت و ترکیب کشت مطلوب، گسترش روش‌های نوین زراعی و دامی، بهزراعی، جلوگیری از مهاجرت‌های بی‌رویه روستائیان به شهرها و در نهایت، رسیدن به هدف‌های توسعه‌بخش کشاورزی است.
بیمه، به‌عنوان رهیافتی برای از بین بردن آسیب‌‌پذیری روستائیان که یکی از ابعاد محرومیت جامعه روستائی است، نقش مهمی ایفاء می‌کند.
از این‌رو، می‌توان چنین نتیجه گرفت، بیمه محصولات کشاورزی، ابزاری مؤثر است که افزون بر ایجاد امنیت سرمایه‌گذاری و رویاروئی با شرایط همراه با ریسک در این بخش، رضایت‌خاطر و منافع موردنظر کشاورزان را نیز تأمین می‌کند. به دیگر سخن، به‌طور یقین می‌توان گفت، بدون امنیت، کشاورزی رونق نمی‌گیرد و این امنیت زمانی به‌دست خواهد آمد که هدف‌های مدیریت ریسک که بیمه کردن محصولات کشاورزی یکی از آنها است، تحقق یابد.
● نتیجه‌گیری
یکی از چالش‌های مهم و پیش روی تولید محصولات کشاورزی، طبیعت آسیب‌پذیر این تولیدات است که خسارت‌های زیادی را برای کشاورزان و روستائیان در پی دارد. این امر شاید از مهمترین عواملی باشد که کاهش انگیزه برای حضور پویا در فعالیت‌های کشاورزی را از سوی روستائیان، سبب شده است.
در این راستا، کشاورزان و تولیدکنندگان کشاورزی همواره با نوعی ناباوری و نبود اطمینان در تولید، روبه‌رویند که در مقایسه با سرمایه‌گذاری در صنعت و خدمات از امنیت اقتصادی و سرمایه‌گذاری کمتری برخوردار است. اگرچه ممکن است برای کنترل ریسک و میزان خطرپذیری محصولات کشاورزی، راه‌های گوناگونی وجود داشته باشد که بیشتر نیز بدان‌ها اشاره شد، ولی بر پایه تجربه‌های علمی و عملی در بسیاری از کشورهای جهان، توجه به ”مدیریت ریسک“ یکی ازبهترین و خردمندانه‌ترین شیوه‌هائی است که می‌توان به آن استناد کرد.
مدیریت ریسک دستیابی به سازوکارهای مؤثر برای تخمین زمان وقوع یک پیشامد منفی و خسارت‌زا است. به دیگر سخن، آماده‌باش برای رویاروئی با وضعیت‌های نامعین و خطرزا به‌شمار می‌آید.
البته گفتنی است این نگاه مدیریتی تنها به پیش‌بینی صرف نمی‌پردازد، بلکه گزینه‌های مختلف احتمالاتی را نیز که برای پدید آمدن خطر در آینده وجود دارد، موردنظر قرار می‌دهد. بدیهی است، در صورت طراحی و برنامه‌ریزی برای آینده، امکان رویاروئی با خطرها و در نتیجه کاهش ضریب زیان‌ها، بیشتر شود.
یکی از اهرم‌های مهم، کارا و مؤثر در مدیریت ریسک، انتقال مسئولیت ریسک به سازمان‌ها و مؤسسه‌های دیگر است. بیمه، سازوکار مهمی در این راستا به‌شمار می‌رود. در واقع احتمال زیان تولیدکننده کشاورزی و کشاورزان از راه بیمه محصولات کشاورزی، به دوش دیگری می‌اندازد؛ ولی، طبیعی است که برای انجام این‌کار باید هزینه‌ای بپردازند.
آنچه در این میان اهمیت فراوانی دارد، این است که کشاورز باید بتواند، برای حوادثی که هنوز روی نداده است، هزینه‌ای را پرداخت کند. شاید دشوارترین کار در استفاده از بیمه برای کاهش خطر و زیان، نبود درک لازم و یا به دیگر سخن، فرهنگ موردنیاز در این زمینه است. به همین دلیل، نه تنها افراد، بلکه سازمان‌های دولتی نیز بیشتر اعتبارات خود را صرف درمان می‌کنند. تا پیشگیر، از همین‌رو، چون بیمه نیز زیر چتر پارادیم پیشگیری قرار می‌گیرد، پذیرش آن ساده نیست. در مدیریت ریسک به آموزش بهاء زیادی داده می‌شود که خود به نوعی حل‌کننده مسئله پیشگفته است. با اهرم آموزش، می‌توان بستر را برای گسترش فکری کشاورزان در توجه به پیشگیری به‌جای درمان، فراهم آورد.
نتیجه آنکه، بیمه می‌تواند در کنار دیگر ابزار و ساز و کارهای کاهش ریسک، ولی به‌عنوان جزئی شایان‌توجه، ضریب خسارت‌های بخش کشاورزی را کم کند و در نتیجه، امکان سرمایه‌گذاری و گرایش بیشتر به انجام فعالیت‌های کشاورزی را به‌عنوان بسترساز اصلی تولید جامع کشور، فراهم سازد.
عبدالعلی بهرامی - دکتر حسین آگهی
ماهنامه سرزمین سبز
