جهان مجازي به معنای واقعي يك جهان است
همشهري آنلاين-شكوه خسرواني:
دکتر سعيدرضا عاملی، رئیس مؤسسه مطالعات آمريكاي شمالی و اروپاي دانشگاه تهران، در آستانه برگزاری همایش "فضاي تعاملي جهانی- محلی: نهادهای مجازي" به تشريح ديدگاه‌هاي خود در اين خصوص پرداخت.
از ديدگاه دكتر عاملي فضاي مجازي مولود به وجود آمدن صنعت ارتباطات حاضر با غايب است. از زماني كه صنعت ارتباطات در قالب علائم مورس شكل گرفت انسان براي اوّلین بار توانست ارتباط با غایب را در بستر جهان فیزیکی تجربه كند. بعد از اين نوع ارتباط، يك نوع ارتباط تك سویه و مجازي در قالب توليدات سینمايی، رادیويی و تلویزیونی شكل گرفت. از اين به بعد است كه ما شاهد يك فضاي ارتباطي جديد با ويژگي‌هاي منحصر به فرد هستيم.
به گفته دكتر عاملي، جهان مجازي به معنای واقعي يك جهان است. يعني تمام ظرفیتهای جهان واقعي را درون خودش تکرار مي‌كند. بسياري از مقوله‌هاي جدي زندگي روزمره مثل كار و شغل ، نظام بانكداري، خريد و فروش و حتي سرگرمي‌ها را نیز ميتوان در آن یافت، جهاني كه جهان همه‌رسانه نيز هست. رادیو، تلويزيون و سينما همه نه با کاراکتر خودشان بلکه با كاراكتري کاملا متفاوت در اين جهان تکرار مي‌شوند.
عضو هيئت علمي دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران در پاسخ به این سئوال که ایران چقدر وارد این جهان مجازی شده است، مي‌گويد: ما بصورت جدی وارد این جهان شده ایم و اجزاء جدی از عناصر ایرانی وارد این جهان شده است و می توان گفت ما از یک "ایران مجازی" با خصیصه خاص ملی این جهان برخوردار شده ایم. برای ورود کاربردی به این جهان به يك زير ساخت قوي صنعتی نیازمند هستیم كه در درجه‌ي اول صنعت مخابرات است.
البته در اين رابطه نيز در ايران قدمهايي برداشته شده است. به خصوص در تهران 220 كيلومتر کابل نوری کشیده شده است که يك زمینه سخت افزاری مناسب برای شکل گیری "تهران مجازی" فراهم آورده است.
به نظر من اینترنت پر سرعت يك ضرورت قطعی براي اين فضا‌ست. باید يكسري اقدامات اوليه در اين زمینه برداشته شود، اقدامات اوليه به اين معنا كه اولا فرهنگ مجازي باید در ايران توسعه پیدا کند، ما يكي از پر سرعت‌ترين ضريب‌هاي استفاده از اینترنت را در خاورميانه داشتیم یعنی 2900 درصد رشد در 5 سال گذشته.
این نشان دهنده این واقعیت هست که جامعه ایرانی به لحاظ فرهنگنی، از انگیزه گسترده حضور و زندگی مجازی برخوردار است. این انگیزه و معرفت اجتماعی، منبع قدرتمندی اسب برای بهره گیری از کارکردهای حرفه ای و معیشتی این فضا.
وي اينگونه ادامه مي‌دهد كه: از طرف دیگر تجربه‌ي اين فضا در كشور ما توسعه پيدا كرده است. ما حدود يك ميليون بلاگر در تهران داريم كه لزوما همه‌ي آنها فعال نيستند ولي اين نشان دهنده‌ي يك جامعه جدي در فضاي مجازي است. نهادها و سازمانهای ما همه داراي وب‌سايت هستند. حتي اشخاص نيز به ایجاد وب‌سايت علاقه نشان داده‌اند. بخشي از نقل و انتقالات ما در بانکها مجازي شده است.
اين مجموعه نشان از یک روندهای جدی جهت حضور در فضای مجازی است. قدم های خوبی برداشته شده است، اما ايده‌آل نيست و نمي‌توان آن را با كشورهاي توسعه يافته مقايسه كرد. به نظرم هنوز نه از ظرفيتهاي كافي برخوردار هستيم و نه از آنچه داريم به خوبي استفاده مي‌كنيم. در واقع جهان مجازی ما یک جهان رها شده و غیر هدفمند است. این فضای غیر حرفه ای و غیر کارکردی می تواند ما را صرفا گرفتار آفت های این فضا کند و از مزایای این فضا بی بهره بمانیم.
از نگاه دكتر عاملي، دانش فضاي مجازي در كشور ما بسیار دانش ضعيفي است . حتي ميتوان اين ادعا را نيز داشت كه جامعه مهندسي ما نيز از ظرفيتهاي فضاي مجازي و زيرساختهاي آن و ساختمان متفاوت آن نسبت به فضای واقعی، مطلع نيست.
ما نيازمند آنيم كه يك آموزش ابتدايي عمومي در كشور ايجاد كنيم. مثلا آموزش اين مطلب كه تفاوت يك كتاب در اين فضا با يك كتاب چاپي چيست و يا اينكه وقتي يك كتاب در قالب صفحات وب قرار مي‌گيرد ساختارش چگونه تغيير مي‌كند. اولا تبديل به عدد ميشود پس شما هر تغييري در اين كتاب مي‌توانيد ايجاد كنيد يعني مثل اعداد رياضي مي‌توانيد با آن كار كنيد.
نكتهي ديگر اينست كه كتاب مجازي از امکان جستجوی متفاوت برخوردار است. شما در كتاب چاپي بايد حتما يك سري منابع داشته باشيد. منبع شما بايد در متن هم چاپ شود ولي در فضاي مجازي ميتوان از هايپرلينك استفاده كرد و کتاب در واقع فقط یک کتاب نیست، بلکه از طریق یک نظام بین متنی تبدیل به یک "همه کتاب در موضوع خود" می شود.
هر جايي كه متعلق به ديگران است را ميتوان هايپرلينك كرد و اين هايپرلينك يك "جهان كتاب در كتاب" به وجود مي‌آورد. به اين ترتيب شما مي‌بينيد كه يك كتاب دايره‌المعارفي در حوزه‌ي كاري خودش است. بنابراين كتاب ديجيتال با كتاب چاپي تفاوت عمده دارد. بسياري از مقولات ديگر هم همين خصيصه را دارند.
نكتهي ديگري كه بايد به آن توجه كرد اينست كه خيلي كارهايي كه انجام ميشود، انسان با بنيادها و زير ساخت‌هاي آن آشنا نيست. فضاي مجازي از لحاظ انجام كار، يك "فضاي خود راهبر" است. يعني وقتي شما وارد آن مي‌شويد با يك ساعت وقت گذاشتن مي‌فهميد كه بايد چه كاري در آن انجام دهيد. خودش راه را نشان مي‌دهد، بنابراين كار با آن راحت است اما نسبت كارايي فرد در اين فضا بستگي به دانش مجازي خود فرد دارد.
عضو گروه ارتباطات دانشگاه تهران همچنين در اين خصوص كه دانشگاه مجازی از چه ويژگي متفاوتی برخوردار است مي‌گويد.: دانشگاه مجازي از دانشگاه واقعي جدا نيست. دانشگاه مجازي مبتني بر تجربه‌هاي دانشگاه واقعي است يعني در دانشگاه مجازی نیز تلاش می شود همه عناصر کلاسی و دانشگاهی در دانشگاه واقعی بکار گرفته شود، با این تفاوت که کلاس در فضای ديجیتال، واقعی مجازی، غیر مرکزی و تعاملی همزمان با ظرفیت همه جهان تحقق پیدا می کند. در این فضا كلاس، فضاي آموزشي، تعامل استاد و دانشجو و جايي براي كنارهم بودن دانشجويان و حتی حس مسئولیت حضوری کلاس فراهم شده است.
بنا براين حس يادگيري در يك فضاي جمعي در دانشگاه مجازی نیز پیش بینی شده است.
درون اين فضا نيز گاهي امكاناتي را به وجود مي‌آورند كه قوي‌تر از جهان واقعي است. به نوعي حس جمعي را به وجود مي‌آورند و ساعت مشخص مي‌گذارند. اين فضا غير مركزي و پراكنده است. ممكن است يك نفر در امريكا باشد و يك نفر در تهران، اما با ساعت مشخص مي‌توانند در يك فضاي زنده به تعامل با استاد بپردازند. در واقع دانشگاه مجازی از خصلت چند فرهنگی، چند مکانی و چند ظرفیتی بالا برخوردار است.
سرعت در فضاي آموزش مجازي خيلي بيشتر از فضا ي واقعي است و آموزش بسيار متراكم است. برخلاف فضاي واقعي كه استاد ممكن است با تاخیر و تانی مطالب را به دانشجو منتقل کند، در فضاي مجازي فرايند آموزش سريعتر است يعني فرد نيازمند سرعت است.
نقدي كه برخي به آموزش مجازي دارند نيز همين است چرا كه دانشجوياني كه عادت به فضاي مجازي ندارند نمي‌توانند خود را سریع وفق دهند، اما طبیعت این فضا هیجان و سرعت است و در واقع با ذهن آنالوگ در این فضا حرکت کردن، امکان پذیر نیست.
كساني در اين فضا موفق خواهند بود كه تجربه‌ي فضاي واقعي را داشته باشند. اين سيستم خيلي نظام مند است و پيچيده تر از دنياي واقعي است. بنابراين ذهن بايد خيلي به مقوله‌هاي واقعي نزديك باشد تا بتواند اين مجاز را بسازد.
اصلا جهان واقعي آمده تا بگويد كه در كنار فضاي واقعي و با توانايي هاي فضاي واقعي ولي با ضريب قدرت بيشتر قادر به ارائه خدمات است. تلاش این فضا "تولید واقعیت تقویت شده" است. بنابراین طراحان این فضا باید بصورت گسترده و عمیق فیزیکی و در عین حال مجازی فکر کنند و این پاردوکس جدی تعامل بین این دو جهان است.
