آیا با تغییر الفبای نگارش در کشور به الفبای لاتین موافقید؟

شکی نیست که ناآرامی‌های افغانستان و شورش مردم ایران ، دولت را از تغییر الفبا به تقليد از ترکيه منصرف کرد. تریت از سفارت آمريكا در تهران در گزارش مورخ 18 اکتبر 1928 خود می‌نویسد: «به نظر می‌رسد ممدوح شوکت بیك و آقای تیمورتاش در مورد استفاده از الفبای لاتین در کشورهایشان، بسیار صحبت کرده‌اند. سفیرکبیر، که طبيعتاً از اجراي این ایده در کشورش بسیار هيجان‌زده بود، بي‌نهايت تلاش کرد تا نظر تیمورتاش را به این مسئله جلب کند که تغییر فوق برای ایران نيز ممکن و مطلوب خواهد بود. او گزارش مي‌دهد که وزیر دربار کم و بیش تحت تأثير قرار گرفت، ولی احساس می‌کرد برای برطرف کردن نیاز به برخي علايم و غيره، تعدادی از حروف روسی نیز می‌بایست وارد این الفبا شود؛ همانند کاری که ترک‌ها انجام داده‌اند.»
در 9 دسامبر 1928 تریت می‌افزاید: «سفارت با علاقه بسیار موضوع تغییر الفبا و جایگزینی حروف لاتین را در ایران پیگیری می‌کند. اخیراً روزنامه‌ها به امکان تکرار تجربه ترکیه در ایران اشاره کردند، اما هنوز کسی این مسئله را با درک چندان بالا و دلگرم‌کننده بررسي نکرده است.
با این وجود، سفیرکبیر ترکیه به من خبر داده است که وزیر دربار با قاطعیت اعلام کرد که به زودی در ایران نیز حروف لاتین به کار خواهد رفت.» در 5 ژانويه 1929 تریت می‌افزاید: «اخیراً در روزنامه‌های تهران نمونه‌ای از الفباي جدید ترکي به چاپ رسید و در ارتباط با آن پیش‌بینی‌های خوش‌بینانه‌ای عنوان شد. آقای تیمورتاش در گفتگوي کوتاهي که با هم داشتيم، مدعی شد که استفاده از حروف لاتين در ايران فقط زمان مي‌خواهد، ولي به هر حال، سيستم الفبايي ترکيه با قدري تغييرات در ايران استفاده خواهد شد.»
ويليامسن در گزارش 14 مه 1929 خود اين موضوع را دنبال مي‌کند: «احتراماً به پیوست رونوشتی از يک يادداشت دربارة جزوة آقای تقی‌زاده در حمایت از لاتین‌سازی الفبای ایران ارسال مي‌گردد. با اینکه دولت ایران تا کنون هیچ اقدام قطعي در مدرن‌سازی نظام نوشتاری صورت نداده‌ است، ولی می‌توان حدس زد که این مرحله از غربی‌سازی همواره مدنظر رهبران ترقی‌خواه ایرانی بوده است. بروشور آقای تقی‌زاده ظاهراً گام اول برای آشناسازي افکار عمومي با اين تغيير است.» توضيحات ابتدايي اين یادداشت تحت عنوان «دربارة لاتین‌سازی الفبای فارسي» توسط علی پاشا صالح، مترجم سفارت آمريكا، نوشته شده است: «در جزوه‌اي به قلم آقای تقی‌زاده، استاندار فعلی خراسان، که در آبان 1307 (اکتبر- نوامبر 1928) تحت عنوان «مقدمه آموزش عمومی یا فصل آغازین تمدن‌»، توسط کتابخانه تهران منتشر شد، آقای تقی‌زاده همان ايده‌اي را مطرح مي‌سازد که چند سال پیش در نشریه کاوه در برلین دربارة لزوم پذيرش کامل و بدون قيد و شرط تمدن غرب توسط ايراني‌ها منتشر شده بود. او هيچ اعتراضي ندارد که همچنان برخی از سنن واقعاً ملی بي‌ضرر حفظ شود، مثلاً جشن نوروز یا سپری کردن روزهای تابستان در زيرزمين‌ها و صبح کردن شب‌های آن روی پشت بام‌ها بنا بر اقتضائات اقلیمی کشور.
با این حال او روش ژاپنی‌ها را براي پذيرش و هضم موارد اساسي تمدن مدرن، که در عين حال سنت‌هاي تاريخي ملي‌شان را نيز حفظ مي‌کنند، بر ترک‌ها ترجیح می‌دهد. آقای تقی‌زاده يکي از ايراد‌هاي الفبای عربی را نداشتن حروفي براي نشان دادن حروف صدادار مي‌داند... او پیشنهاد مي‌کند که شکلی اصلاح شده و کامل از الفبای لاتین که شامل 40 حرف باشد انتخاب شود. 31 حرف اصلي که نشانگر اصوات طبیعی فارسی شده و در چهار سال اول ابتدایی تعلیم داده شوند. نُه حرف دیگر به منظور نشان دادن حروف بیگانه، به ویژه عربی، در سطوح بالاتر آموزش داده خواهند شد.
به منظور جلوگیری از خطر رکود تحصیلی كه در نتيجة پذیرش فوری و بي‌مقدمه الفبای لاتین به وجود خواهد آمد، او روند تکامل تدریجی ولی پيوسته‌اي را پیشنهاد مي‌کند که حداقل 20 سال زمان می‌طلبد... آقای تقی‌زاده همچنین پیشنهاد کرده است که برخی کلمات بیگانه را که در دایره واژگان فارسی یافت نمی‌شود نيز وارد این مجموعه کنيم... آقای تقی‌زاده در پایان جزوه‌اش مقامات را از تقليد بیجا از شيوة عجولانه ترک‌ها در استفاده از حروف لاتین نهي کرده است.»
با فرا رسیدن تابستان 1929 طرح‌هاي تغییر الفبا به طور کامل کنار گذاشته شد. ویلیامسن در گزارش 20 سپتامبر 1929 خود می‌نویسد: «احتراماً به پیوست ترجمه مقاله‌ای از دکتر آرتور کریستنسن در مورد پيشنهاد تغییر الفبای فارسی به لاتین برايتان ارسال مي‌گردد. نويسنده در این مقاله اندیشمندانه محاسن و معايب چنین تغییری را متذکر مي‌شود، و بر مشکلاتی دست مي‌گذارد که نهاد مسئول انجام این کار با آن مواجه خواهند شد. بنا به نوشته دکتر کریستنسن، معايب چنین کاری بيشتر ماهیت فرهنگی دارند؛ دین و فرهنگ سنتی ایران عنصري ذاتي در ادبیات اين کشور هستند که با الفباي عربی نوشته شده است؛ تغییر الفبا سنت مذکور را نابود خواهد کرد. سفارت تا کنون متوجه هیچگونه حرکتي براي لاتین‌سازی الفبای فارسی نشده است. با این حال، کلاً پيداست که برنامه اصلاحات رژیم فعلي شامل مدرن‌سازی زبان نيز هست، و گمان مي‌رود که در نهایت حروف عربی کنار گذاشته شوند.» 1. . گزارش تریت، شماره 697، 891.00/1456، مورخ 18 اکتبر 1928.
2. . گزارش تریت، شماره 723، 891.00/1456، مورخ 9 دسامبر 1928.
3. . گزارش تریت، شماره 736، 891.4051/9، مورخ ژانویه 1929.
4. . گزارش ویلیامسن و ضمیمه، شماره 826، 891.402/6، مورخ 14 می 1929.
5. . گزارش ویلیامسن و ضمیمه، شماره 938، 891.402/7، مورخ 20 سپتامبر 1929.

از قاجار به پهلوي ( اسناد وزارت خارجه آمريكا در سال هاي 1309- 1298 )

منبع: موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]