شکاف عمیق ایران و جهان در تجارت الکترونیک
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
با گسترش دنیای مجازی بازارهای سنتی آرام‌آرام از منظره شهرهای بزرگ جهان محو شده و جای خود را به فروشگاه‌های اینترنتی می‌سپارند، اتفاقی که مدت‌هاست در حوزه بانکداری رخ داده و شعب بانکی جهان را یکی‌یکی از خیابان‌ها حذف کرده است؛
اما درست در همین شرایط ایران وضع متفاوتی را تجربه می‌کند و بازارهای سنتی نه‌تنها کمرنگ‌تر از گذشته نشده‌اند، بلکه در کشور ما حدود ٣ تا ٥ برابر میانگین جهانی فروشگاه و واحد صنفی (فیزیکی) وجود دارد.
بنا بر اعلام وزارت صنعت در ایران به ازای هر ٣٠ تا ٣٥ نفر جمعیت یک فروشگاه وجود دارد. این درحالی است که در سایر کشورهای جهان به ازای هر ١٣٠ تا ١٥٠ نفر جمعیت یک واحد صنفی احداث شده است. گسترش بازارهای سنتی در ایران در شرایطی اتفاق می‌افتد که جهان با در نظر گرفتن مزایای بازار دانش‌بنیان، با شتاب در عرصه تجارت الکترونیک پیشروی می‌کند، اما تجارت الکترونیک در ایران شکاف قابل توجهی با سایر کشورهای جهان تجربه می‌کند. براساس آخرین رتبه‌بندی جهانی که در گزارش دولت الکترونیک سازمان ملل متحد در سال ٢٠١٤ منتشر شده است، ایران در تجارت الکترونیک جایگاه صدم را به خود اختصاص می‌دهد که این حجم از تجارت الکترونیک در ایران یک‌سوم کشورهای جنوب‌شرق آسیا، یک‌دهم اروپا و یک‌سیزدهم آمریکا گزارش شده است. هر چند طبق این گزارش رتبه ایران در تجارت الکترونیک در سال ٢٠١٤ و نسبت به سال قبل از آن دو پله بهبود یافته است، اما همچنان جایگاه ایران فاصله زیادی با قابلیت‌های این نوع تجارت در کشور دارد.
اشباع بازار سنتی ایران از واحدهای صنفی متعدد نه‌تنها نارضایتی اصناف مختلف را به دنبال داشته است، بلکه به تضییع حقوق مصرف‌کنندگان نیز دامن زده است. گرانی و کمبود زمین یکی از نتایج سیستم توزیع سنتی است که افزایش اجاره‌بهای واحدهای تجاری و هزینه‌های جاری آنها را به دنبال دارد و نتیجه آن افزایش قیمت نهایی برای مصرف‌کننده است. گذشته از این در سیستم سنتی عرضه کالا، قیمت‌ها از شفافیت لازم برخوردار نبوده و مولفه‌های مکانی به راحتی می‌تواند نرخ‌ها را تا چند برابر افزایش دهد به‌عنوان مثال قیمت یک کالای واحد از کشوری به کشوری دیگر، از شهری به شهر دیگر و حتی از نقطه‌ای به نقطه دیگر متفاوت است که با رونق بازارهای الکترونیک نرخ‌ها شفاف شده و به این ترتیب مصرف‌کننده دیگر مجبور نیست کالایی را به دلیل عرضه در شمال شهر یا سوداگری‌های منطقه‌ای گران‌تر بخرد و در بستر بازارهای الکترونیکی به راحتی قادر است کالای موردنیاز خود را به شعب اصلی فروشگاه‌های جهان سفارش دهد. به جز این جست‌وجوی کالا در بازارهای سنتی به معنی اتلاف زمان و سرمایه، افزایش حجم ترافیک و عبور و مرور، آلودگی هوا و استهلاک ناوگان حمل‌ونقل است که تمام این مسائل هزینه عرضه سنتی کالا را بالا می‌برد. با این حال و در غیاب نبود زیرساخت‌های مناسب اینترنتی و پهنای باند کافی و ارزان‌قیمت، بازار سنتی همچنان در ایران یکه‌تاز است.
درحال حاضر حجم تجارت الکترونیک در جهان ٥/١ تریلیون دلار است که با توجه به سهم یک‌درصدی جمعیت ایران از جمعیت جهان حجم تجارت الکترونیک ایران باید به مرز ١٥میلیارد دلار در سال برسد. برای ارزیابی فاصله این رقم با حجم تجارت الکترونیک کشور باید به آمارهای اعلام شده در این حوزه رجوع کرد. نگاهی گذرا به ارقام اعلام شده برای تجارت الکترونیک کشور نشان می‌دهد که برای آمارهای اعلامی نه‌تنها هیچ‌گونه دقتی لحاظ نشده که این ارقام گاهی با آمارهای داخلی و جهانی در تناقض است. «محمدصادق مفتح» معاون سابق وزیر صنعت، معدن و تجارت با تأیید این ادعا به ایلنا می‌گوید: نظام آماری دقیقی در زمینه تجارت الکترونیک داخلی در کشور وجود ندارد، اما برآوردها حاکی از آن است که حدود ٥درصد از تجارت کشور، به صورت الکترونیک انجام می‌شود. همچنین «محمود واعظی» وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به هدفگذاری ١٥میلیارد دلاری برای تجارت الکترونیک ایران می‌گوید: این رقم درحال حاضر با میزان تجارت الکترونیک کشور فاصله زیادی دارد که نشان‌دهنده شدت ضعف ایران در حوزه تجارت الکترونیک است.
بنابراین در شرایطی که هنوز مبادلات کلان الکترونیکی در ایران جایگاهی ندارد، چند سالی است که معاملات خرد اینترنتی در کشور به جریان افتاده است و حدود پنج سالی می‌شود که وزارت صنعت، معدن و تجارت با اعطای نماد اعتماد الکترونیک تلاش کرده است که فعالیت فروشگاه‌های مجازی را ساماندهی کند. فروشگاه‌هایی که به گفته «محمد گرگانی‌نژاد» رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیک ایران تعدادشان به حدود ٩هزار و ٢٠٠ باب می‌رسد، اما حجم معاملات‌شان چندان قابل توجه به نظر نمی‌رسد.
فرهنگ‌سازی که نکردیم هیچ، بدبین هم کردیم
«امیرحسین سعیدی» دبیر انجمن شرکت‌های انفورماتیک ایران درباره مقاومت بازار ایران نسبت به مدرن‌سازی توضیح می‌دهد: یک علت بنیادین این مسأله مربوط به جدال اقتصاد سنتی با اقتصاد دانش‌بنیان است که درنهایت اقتصاد سنتی مغلوب می‌شود. علت دیگر آن به مسأله فرهنگ‌سازی برمی‌گردد که متاسفانه در ایران نه‌تنها برای ایجاد بازارهای الکترونیک فرهنگ‌سازی کافی نشده و به متقاضیان این حرفه مشوقی اعطا نشده، بلکه در سال‌های گذشته نوعی بدبینی در جامعه ایجاد شده است. کلیت این نوع بدبینی به خانواده ایرانی می‌گوید اینترنت یک بستر ناامن است، بنابراین پرداخت و خرید الکترونیک در ایران با نوعی احتیاط آمیخته با ترس مواجه است.
سعیدی ادامه می‌دهد: برای رونق بازارهای الکترونیک در ایران، درحال حاضر مهم‌ترین مولفه ایجاد اعتماد بین مصرف‌کنندگان است. اعتمادی که از سه کانال باید ایجاد شود؛ یک کانال ساماندهی فروشگاه‌های اینترنتی و تقویت نظارت بر این بازار است که برعهده دستگاه حاکمیتی است، کانال دیگر فرهنگ‌سازی برای فروشگاه‌های الکترونیکی است و مبارزه با دیدگاه منفی و بدبینانه‌ای که در سال‌های گذشته ایجاد شده و کانال دیگر برعهده متقاضی کسب‌وکار در بازارهای الکترونیک است که با رفتار و عملکرد خود زمینه توسعه این نوع از کسب‌وکار را فراهم کند. او تأکید می‌کند: شخصی که می‌خواهد وارد این حوزه شود باید بداند درحال حاضر مهم‌ترین مزیتی که می‌تواند مشتری ایرانی را به خرید از بازار الکترونیک ترغیب کند، ایجاد اعتماد برای اوست.
این اعتماد از چند بعد مهیا می‌شود. نخستین و مهم‌ترین نکته عرضه کالای مرغوب است، طوری که مشتری به محض دریافت کالا بداند جنس تحویلی با عکس و توضیحات نمایش داده، مغایرتی ندارد، بنابراین در خریدهای بعد می‌تواند به توضیحات صاحب فروشگاه اعتماد کند. دوم این‌که برای مشتری حق برگرداندن کالا را قایل شویم زیرا در خرید مجازی مشتری با کالا رویارویی فیزیکی ندارد و ما باید این اطمینان را به او بدهیم که چنانچه کالا را تست کرد و مشکل داشت یا آن را نپسندید می‌تواند آن را برگرداند و تصور نکنیم مشتریان از این اطمینان سوءاستفاده می‌کنند، زیرا درحال حاضر بزرگترین برندهای جهان به همین شیوه از سوی مشتریان احترام متقابل برای خود خریداری کرده‌اند و صاحب به اصطلاح «مشتری وفادار» شده‌اند.
سعیدی ادامه می‌دهد: نکته سوم این‌که صاحب یک فروشگاه الکترونیکی باید اطلاع‌رسانی کاملی درباره کالای خود داشته باشد و به تمام پرسش‌های احتمالی مشتری جواب بدهد آن‌قدر که او احساس نکند برای گرفتن اطلاعات بیشتر نیاز است تماس بگیرد یا کالا را از نزدیک ببیند. در غیر این صورت او را قانع کرده‌ایم که از بازار سنتی خرید کند.
نبود پهنای باند مناسب عامل عقب‌ماندگی تجارت الکترونیک
این درحالی است که سایر کارشناسان به نبود زیرساخت‌های مناسب برای گسترش بازار الکترونیک در ایران نیز اشاره کرده‌اند و معتقدند در غیاب پهنای باند مناسب و اینترنت ارزان فروشگاه‌ها و بازارهای اینترنتی در ایران دارای زیرساخت مناسب برای توسعه نیست و در صورت رواج خرید از این بازارها کاربران حتما با مشکلاتی در تراکنش‌های بانکی، بارگذاری صفحات و جست‌وجو در بازارهای الکترونیک مواجه می‌شوند. محمد گرکانی‌نژاد، رئیس مرکز توسعه تجارت الکترونیک ایران دراین‌باره به ایلنا می‌گوید: برای توسعه تجارت الکترونیک در کشور در دو بخش تکنیکی و محتوایی زیرساخت‌هایی فراهم شده، اما از همه ظرفیت‌های بالقوه استفاده نشده است و متاسفانه پهنای باند بالا با قیمت اقتصادی که خریدار و صاحب کسب‌وکار بتوانند بهتر و موثرتر عمل کنند، وجود ندارد و کاربران اینترنت در کشور نمی‌توانند به راحتی به اطلاعات دسترسی پیدا کنند. او از نبود پهنای باند ارزان انتقاد می‌کند و می‌افزاید: چین در تجارت الکترونیک همپای ایالات متحده آمریکا رشد می‌کند و بسیاری از غول‌های تجارت الکترونیک جهان از این ۲ کشور هستند، جالب این‌که برای مثال ۹۵درصد از ترافیک وب‌سایت «علی‌بابا» از کشور چین است و این موضوع ارتباط مستقیمی با پهنای باند و امکانات اینترنتی ارزان و گسترده در چین دارد.
منبع: روزنامه شهروند
