دکتر اردشیر قوام زاده-کم خونی
دکتر اردشیر قوام زاده 28/1/90
فوق تخصص خون و آنکولوژی – عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران – رئیس مرکز تحقیقات خون و سرطان و سلولهای بنیادی دانشگاه علوم پزشکی تهران
سوال – لطفاً درخصوص کم خونی توضیح بفرمایید.
پاسخ - درخصوص کم خونی ها مشکل اصلی که وجود دارد و مردم متوجه نمی شوند این است که افراد خود را چکاب نکرده و کنترل نمی کنند . یعنی ما روزی سه بار غذا می خوریم ولی اصلاً فکر نمی کنیم که سلامتی هم نیاز دارد که همانطور که انسان غذا می خورد برای جسم خود ، هم برای جسم و هم برای روح نیاز به کنترل دارد . همانطور که متخصصین علمی و پیامبران گفته اند کنترل سالانه از لحاظ سلامتی برای هر فردی نیاز است . پس افراد نزد هر دکتری که مورد اعتماد آنها است باید مراجعه کنند و با یک آزمایش خود را کنترل کنند . این حداقل کاری است که باید هر فردی انجام دهد . کمتر از این قابل قبول نیست . اگر کسی هم که مسئله دارد باید با فاصله زمانی کوتاه تری و به دستور پزشک خود را کنترل کند . جزء آزمایش هایی که باید کنترل کرد ، CBC – هموگلوبین- پلاکت خون که موجب اکسیژن رسانی و غذا رسانی به سلول می شود و گلبول سفید که مقاومت بدن را کنترل می کند و همینطور کنترل می کند که انسان عفونت نکند . اگر هموگلوبین و گلبول های قرمز نباشد اکسیژن و مواد غذایی به سلول نمی رسد و عوارضی دارد که بعداً در باره ی آن صحبت می کنیم . اگر گلبول سفید پایین بیاید بدن می تواند عفونت کند و مقاومت بدن کم می شود . اینها سلولهایی هستند که یکی از آنها مسئول مقاومت بدن است و دیگری مسئول عفونت است . که اگر اینها کم شود مشکلات عفونی ایجاد می شود . اگر پلاکت کم شود بدن انسان خونریزی می کند و لکه های سیاهی بر روی بدن بوجود می آید که در نتیجه مشخص است که پلاکت پایین آمده است که این می تواند در زمینه های مختلف باشد . به شرطی که به مقداری برسد که از نظر پزشکی میزان آن کم است . برای اینکه هرکدام از اینها یک مقداری دارد که از نظر پزشکی قابل قبول است . چون الان ما می خواهیم در رابطه با کم خونی صحبت کنیم پس مربوط به گلبول های قرمز است . گلبول های قرمز برای اینکه ایجاد شوند به آهن نیاز دارند و همینطور هموگلوبین همان چیزی که ما اندازه می گیریم . هموگلوبین برای خانم ها بین یازده و نیم تا دوازده اگر کمتر باشد یعنی اینکه کم خون هستند . این کم خونی ها دلایل مختلفی می تواند داشته باشد . برای آقایان نیز بستگی دارد به اینکه کجا زندگی کنند ، کنار دریا ، بالای کوه یا اینکه بالای دو هزار متر هستند اینها همه موثر است و یک مقدار آن را بالا و پایین می کند . ولی بطور متوسط باید بین سیزده تا چهارده باشد اگر پایین تر باشد برای آقایان نیز کم خونی به حساب می آید . پس کم خونی باید از لحاظ پزشکی کنترل شود . در آزمایش هایی که برای فرد می نویسند در خصوص CBCو هموگلوبین اگر فرد به جواب آزمایش نگاه کند خود او متوجه می شود که مقدار آن پایین است یا بالا است . به طور نرمال برای خانم ها از یازده و نیم به پایین کم خونی به حساب می آید . بعضی از افراد نیز دوازده حساب می کنند که بستگی دارد فرد در کجا زندگی کند . اگرفرد بالای دو هزار متر زندگی کند درآن منطقه هیپوکسی ایجاد می شود و در نتیجه گلبولهای قرمز افزایش پیدا می کند . در نتیجه می تواند گاهی کم خونی ایجاد کند و یا پرخونی . اگر ارتفاع بالا باشد چون گلبولهای قرمز بالا می رود سلول های RBC که همان گلبولهای قرمز است افزایش پیدا می کند . چرا ایجاد می شود به این خاطر که هیپوکسی و اکسیژن کمتر می شود، گلبول های قرمز سعی می کنند که جبران کنند به همین خاطر در سطح بالا افزایش پیدا می کند. درخصوص افرادی که فشار خون دارند ارتفاع بالا برای این افراد خوب نیست اگر کنار دریا باشند بهتر است . کمبود هموگلوبین انواع آنمی ایجاد می کند که هرکدام دلایل مختلفی ممکن است داشته باشد . در کشورهای در حال پیشرفت یک مقدار کم خونی های فقر آهن بیشتر از کشورهای پیشرفته و صنعتی است . چون این کشورها به مواد غذایی مانند نان آهن اضافه می کنند و یا برای بچه ها در شیر آهن اضافه می کنند در نتیجه این مسئله کمتر است . در کشور ما نیز الان این کار را می کنند ولی من اطلاع ندارم که به نان نیز اضافه می کنند یا خیر . پس این مسئله یعنی کم خونی فقر آهن یعنی آهن بدن انسان کم باشد . البته هر کم خونی مربوط به فقر آهن نیست و اگر آهن زیاد از حد نیز استفاده شود کاملاً مضر است . با اینکه بسیار حیاتی است می تواند مضر هم باشد . یعنی باید کنترل شود و درست نیست به طور سرخود آهن مصرف کرد . حدود هفتاد درصد مردم غیر شهری شاید مبتلا به کم خونی فقر آهن باشند . یعنی افراد شهری شاید یک مقدار کمتر باشد . حدود بین پنجاه تا هفتاد درصد کم خونی فقر آهن در مورد خانم ها وجود دارد . در خصوص آقایان چون کمتر خون از دست می دهند این فقر آهن کمتر است . که البته از دست دادن خون دلایل مختلفی دارد . خانم ها بیشتر خون از دست می دهند چون پریود می شوند یا موقعی که شیر می دهند آهن از دست می دهند . خانم ها هنگام بارداری و شیر دادن نیاز بیشتری به آهن دارند یعنی احتیاج آنها افزایش پیدا می کند . و در جایی که خون از دست می دهند کمبود آهن پیدا می کنند مانند موقعی که پریود می شوند که خون از دست می دهند نیاز به آهن پیدا می کنند . هر دفعه فرد حدود روزانه بیست میلیگرم آهن از دست می دهد . با اینکه روزانه انسان احتیاج به یک میلی گرم یا دو میلی گرم نیاز به آهن دارد که بسته به زمان بارداری این میزان افزایش پیدا می کند . بدن نیاز به چهار میلیگرم آهن بصورت ذخیره دارد . این مقدار که کم شود آهسته آهسته علائم آنمی ایجاد می شود . یعنی میزان هموگلوبین پایین می آید و فرد علامت پیدا می کند . مورد بعدی ژنتیکی است . یعنی کمبودهای ژنتیکی و تالاسمی هایی که در کشور وجود دارد . تالاسمی ماژور تالاسمی شدید است که مشکلات ایجاد می کند . این تالاسمی نیاز به درمان های خاص خود را دارد . تنها درمان قطعی که وجود دارد پیود سلولهای بنیادی است که کشور ما دومین کشور از نظر تعداد پیوند تالاسمی ماژور دردنیا است . و از نظر پیوند ساده که از خون گرفته شود و پیوند شود کشور ما اولین کشور در دنیا است . از لحاظی که از خون پیوند کرده است نه اینکه مغز استخوان دهنده را گرفته باشد . درخصوص تالاسمی مینور حداقل حدود چهار میلیون نفر در کشور وجود دارد . اینها افراد خوشبختی هستند و نباید نگران باشند . این افراد سرطان کمتر می گیرند ، ناراحتی قلبی کمتر می گیرند به این خاطر که هموگلوبین این افراد یک مقدار پایین تر است . اینکه علت این مسئله چیست دلایل مختلفی می تواند داشته باشد . این افراد فقط این نگرانی را دارند که موقعی که می خواهند ازدواج کنند باید حتماً قبل از اینکه عاشق شوند آزمایش انجام دهند . نه اینکه اول بروند با یک نفر آشنا شوند و روابط عاطفی برقرار کنند بعداً برای آزمایش بروند . این کار درست نیست اول باید آزمایش بروند . خوشبختانه یک قانونی در مجلس تصویب شده است که باید قبل از ازدواج افراد آزمایش خون بدهند برای اینکه مشکل نداشته باشند . بنابراین تعداد افرادی که مشکل دارند کم شده است . هر فردی که تالاسمی مینور دارد اگر با فرد دیگری که تالاسمی مینور دارد ازدواج کند یک چهارم از آنها می توانند تالاسمی ماژور شوند یعنی تالاسمی شدید بگیرند. که درمان قطعی آن پیوند است البته می تواند خون تزریق کند و یا کارهای دیگر بکند ولی درمان قطعی آن پیوند است . پنجاه درصد ازآنها هم می توانند تالاسمی مینور بگیرند . که البته این مسئله اشکال خاصی ندارد . یک چهارم از آنها نیز سالم هستند . پس مشکل قابل حل است . اگر یک فردی تالاسمی مینور داشت و با یک تالاسمی مینور هم ازدواج کرد باز هم می تواند جلوی فرزند بیمار را بگیرد . یعنی زمانی که فرزند او در رحم است از لحاظ ژنتیک او را کنترل کنند و ببینند که سالم است یا خیر . اگر سالم بود می تواند او را نگاه دارد. ولی اگر تا موقعی که روح در بدن او جریان پیدا نکرده است که از لحاظ اسلامی زیر چهار ماه است . یعنی در سه ماه اولیه متوجه شود و اگر مشکل داشت او را سقط کند. یک کم خونی نیز وجود دارد که ممکن است بر اثر تومور ایجاد شود . که به آن آنمی یا کم خونی مزمن می گویند . کم خونی مزمن می تواند در زمینه های مختلف ایجاد شود . ممکن است فرد عفونت های مزمن داشته باشد . مثلاً ممکن است سل داشته باشد که البته الان سل در کشور ما خیلی کم است . به ندرت برخی از افغانی ها سل دارند و ایرانی ها نیز ممکن است گاهی سل داشته باشند. ممکن است با پیش زمینه ی آن ایجاد شود که خود یک بیماری مزمن است . سرطان یک بیماری مزمن است و اگر مانند لوسمی حاد نباشد به سرعت ایجاد نمی شود . این بیماری به طور تدریجی ایجاد می شود . اگر فرد بیماری کلیوی داشته باشد می تواند کم خونی ایجاد کند . بیماری غددی می تواند کم خونی ایجاد کند . ولی درصد آن خیلی پایین است . علت اصلی کمبود آهن است . و در مملکت ما به صورت ژنتیک تالاسمی مینور است . البته فقط تالاسمی نیست بیماری دیگری هم است که در جنوب ایران است که طبق آمار حدود سیصد تا چهارصد نفر هستند . آن هم یک بیماری ژنتیک است . پس هنگام آزمایش مشخص می شود که فرد فقر آهن دارد یا تالاسمی مینور دارد یا خیر . بعد باید یک آزمایش کلی کرد که دید فرد بیماری های دیگری هم دارد که نیاز به کنترل هر ساله داشته باشد یا خیر . آیا فرد تومور کلیه دارد ، تومور کبد دارد یا مبتلا به کم خونی از نوعی است که سلولهای بنیادی خون سازی نمی کند . پس زمانی که مشکل فرد مشخص شد به نسبت خود آن مشکل می توان درمان کرد . گاهی اوقات فرد مبتلا به یک نوع سرطان است که اگر بموقع بفهمد جراحی می شود . که در نتیجه خون او درمان شده و سرطان نیز درمان می شود . سرطان بیماری غیر قابل درمانی نیست ولی به شرط آنکه به موقع مراجعه شود . اینکه می گویند غیر قابل درمان است درست نیست چون دیر مراجعه می شود و به این علت که کنترل سالانه نمی شود . یا اگر فردی در خانواده ی خود یک بیماری دارد باید شش ماه یک بار کنترل کند . پس آزمایش سالانه خیلی مهم است و البته علامت نیز مهم است . چون کمبود فقر آهن به شکل تدریجی ایجاد می شود ممکن است فردی مراجعه کند که هموگلوبین او چهار است . اصلاً شما نمی توانید تصور کنید که اگر کسی خون ریزی کند هموگلوبین او از چهارده به هشت یا هفت برسد او می افتد . ولی این فرد که هموگوبین او چهار است چون به صورت تدریجی این خون را از دست داده است مثلاً یا بصورت پریود و یا اینکه آسپرین خورده است و به تدریج این خون را از روده ها از دست داده بدون اینکه متوجه شود . چون به آن عادت کرده است . پس غیر از اینکه ما آزمایش می کنیم باید به علامت نیز نگاه کنیم . فرد تمرکز ندارد، بی حالی دارد ، حوصله ندارد احساس خستگی می کند . اگر بیشتر شود تپش قلب پیدا می کند ، ممکن است تنگی نفس پیدا کند زمانی که تند راه می رود . اینها علائمی است ک در پی کم خونی ایجادمی شود .
سوال- علائم کم خونی را بیشتر توضیح بفرمایید .
پاسخ – علامت اولیه آن خستگی ، بی حالی و بی حوصلگی است . فرد تمرکز ندارد . می خواهد مطلبی را بخواند تمرکز ندارد و یا وقتی که می خواند متوجه نمی شود . سه یا چهار بار آن را می خواند ولی تمرکز ندارد . یواش یواش ریزش مو پیدا می کند . موقعی که پیشرفت کند و ذخیره ی آهن تمام شود و هموگلوبین شروع به پایین آمدن بکند ، ناخن ها صاف می شود . کنار لب های او حالت زخم پیدا می کند . در برخی از افراد بلع دچار مشکل می شود و نمی توانند خوب بلع کنند . البته اگر خیلی پیشرفته باشد این علائم ایجاد میشود . باعث افسردگی نیز می شود . یک چیز مهمتری که در کشور ما است خوردن غیر عادی است . یک فردی به نزد من آمد و گفت ترا به خدا من را نجات بده . گفت این آپارتمانی را که من خریده ام خانم من تمام گچ دور اتاق را خورده است . این خوردن غیر عادی است ، فرد شروع به خوردن گچ می کند یا یخ را از یخچال بیرون آورده و می خورد . برنج خام می خورد . نوک مداد را می خورد . چای خشک می خورد . خاک می خورد همه ی اینها خوردن غیر عادی است . هرکسی یک چنین خوردن هایی دارد باید فکر کند که کمبود آهن دارد . بعضی اوقات می گویند فرد افسردگی پیدا می کند که باعث می شود این چیزها را بخورد . این مسئله هنوز مشخص نیست . یا اینکه می گویند کمبود آهن باعث می شود که فرد این چیزها را می خورد . البته معلوم نیست که کدام اول بوجود می آید و کدام دوم . یا هر دو مکمل یکدیگر است و این یکی باشد می تواند آن یکی را ایجاد کند . یعنی اگر کسی خوردن غیر عادی داشته باشد همراه با کم خونی فقر آهن و گاهی اوقات نیز با کمبود روی همراه است .
سوال – آیا درست است که افراد با این علائم شروع به خوردن مکمل های آهن بکنند یا حتماً باید با آزمایش مشخص شود ؟
پاسخ – خوردن چیزهایی که به عنوان مکمل به فروش می رود اصلاً درست نیست . خوردن هیچ دارویی بدون تجویز پزشک درست نیست . دارو را فقط زمانی باشید خورد که پزشک گفته حتماً احتیاج است . یعنی هر دارویی می تواند ضرر داشته باشد . مگر اینکه پزشک گفته باشد خوردن این دارو برای شما ضروری است . شما بایدغذای خود را تنظیم کنید که چه غذاهایی می خورید . از غذاهای فست فود که در خیابان ها می فروشند زیاد نخورید . سبزی تازه زیاد بخورید . یکی از کم خونی ها این است که فولیک اسید بدن کم می شود . این فقط در سبزی وجود دارد . سبزی های تازه مخصوصاً قسمتی که سفید است پر از اسید است . این ماده را افراد تالاسمی و دیگر مردم احتیاج دارند . اسید فولیک از سکته جلوگیری می کند و همینطوراز بیماری های دیگر پیشگیری می کند . غذایی که به مدت طولانی پخته شود خاصیت ندارد . مخصوصاً اگر بیشترازدو ساعت پخته شود در این صورت اصلاً دیگر ویتامین ندارد . مکمل ها زمانی قابل استفاده است که شما بدانید پزشک گفته که کمبود دارید . وگرنه اینکه فرد هر روز صبح یک ویتامین می خورد جنبه ی روانی دارد . و فرد امروز احساس می کند که چون این را خورده بهتر شده است . در نتیجه خوردن این چیزها اصلاً درست نیست . و فقط یک خرج زیاد فرد برای خود و برای کشور درست می کند . فقط داروهایی قابل استفاده است که پزشک گفته باشد شما نیاز به این دارو دارید و تأیید شده باشد . اینکه فرد خود شروع به خوردن آهن کند یعنی آن را از داروخانه بگیرد و بخورد ضرر دارد . آهن می تواند کبد را از بین ببرد . اینکه تالاسمی افزایش پیدا می کند به این علت است که گاهی اوقات آهن افزایش پیدا می کند بدون اینکه فرد متوجه شود . دفع نمی شود و می تواند کبد را از بین ببرد .
سوال – یک پسر نه ساله ای دارم که خیلی ضعیف و لاغر است . موقع درس خواندن و یا عالت عادی که راه می رود خیلی زود خسته می شود . موقعی که آزمایش از او گرفتیم گفتند کم خونی شدید و کمبود آهن شدید دارد . یک دکتر گفت که باید قرص بخورد و دکتر دیگری گفت که نیاز نیست و مصرف نکند . ضمناً یک دکتر گفت که چون سن او پایین است اگر این قرص ها را بخورد موقعی که سن او بالا برود مشکلات سنگ کلیه برای او بوجود بیاید. بخاطر همین مشکلی هم که دارد هر یک ماه یک بار خودبخود دو روز تب می کند و بعد هم خوب میشود . آزمایش هم که گرفتیم ، گفته اند هیچ مشکلی ندارد و بر اثر کم خونی این حالت به او دست می دهد . می خواستم بدانم چکار باید بکنم ؟
پاسخ – این چیزها بسیار ساده است . ولی اگر تب می کند باید علت آن را بفهمند . در شهر خود می توانند به یک متخصص هماتولوژیست مراجعه کنند و علت تب او را بفهمند . من راجع به آن صحبت نمی کنم چون تب ارتباط مستقیم با کم خونی ندارد . ولی باید ببینند که فروتین بدن او کم است یا خیر ؟ اگر کم باشد و تأیید شود که کم خونی او براثر فقر آهن است ثابت شده ترین چیز قرص سولفات فرو است . و نیازبه چیز دیگری ندارد که استفاده کند . اگر توانست سولفات فرو را تحمل کند می تواند استفاده کند. اگر هم نتوانست تحمل کند باید با مقدار کم شروع کند یعنی یک دفعه با سه قرص شروع نکند . حداقل قرص آهنی که احتیاج دارد باید سه میلیگرم باشد . می تواند با یکی یا نصفی استفاده کند . و بعداً آن را افزایش دهد . اگر هم نتوانست می تواند تزریقی استفاده کند . و هیچ مشکلی از این لحاظ ایجاد نمی کند . و سریع وضع او بهتر می شود . بعد از یک هفته مغز استخوان شروع می کند به خون سازی کردن و هر ماه حدود یک میلی گرم خون و هموگلوبین او افزایش پیدا می کند .
سوال – برای آن دسته از والدینی که فرزندان آنها مبتلا به کم خونی هستند بفرمایید که چه اقداماتی را باید در منزل انجام دهند که فرزندان آنها امتحانات خود را با موفقیت پشت سر بگذارند ؟
پاسخ – اصلاً نباید نگرانی داشته باشند . گفتم که سالی یک بار کنترل کنند و موقعی که می خواهند مدرسه بروند باید کنترل کنند و ببینند که هموگلوبین فرزندان آنها نرمال است یا خیر. اگر کم خونی آنها تأیید شد باید ببینند که چه کم خونی است . آیا کم خونی فقر آهن است یا سبزیجات یا میوه نمی خورند. برای اینکه اصل خوردن غذا بخصوص برای ما که در شهرها زندگی می کنیم این است که از سبزیجات و میوه جات تازه حتماً استفاده شود . گوشت هم باید استفاده کنند و بدن نیاز دارد اما بسته به سن فرد است . آیا سن او مثلاً اگر کسی است که باردار است مسلماً بیشتر احتیاج دارد . اگر بچه است و در سن رشد است بیشتر احتیاج دارد . اگر فرد شیر می دهد مطمئناً بیشتر احتیاج دارد . باید کنترل کنند . اگر کم خونی فرد تأیید شده از سبزیجات تازه و میوه بیشتر استفاده کنند . اگر هم تأیید نشده به صورت عادی استفاده کنند و بیشتر از چیزهای طبیعی استفاده کنند. پس نگران این مسئله نباید باشند .
سوال – من یک دختر هفت ساله دارم که ناخن های او حالت شکنندگی دارد ، دور لب او یک مقدار کبود است ، کنار ناخن های او ریش ریش می شود ، بدن او حالت سوزن سوزن قرمز می شود . اخیراً نیز موهای سر او ریزش دارد بصورت لکه لکه است . می خواستم بدانم که این لکه هایی که موی سر او ریزش کرده بخاطر کم خونی است یا خیر؟ در ضمن ناراحتی قلبی هم دارد می خواستم بدانم ربطی به کم خونی دارد یا خیر ؟
پاسخ – این بچه در حال رشد است و بدن او به مواد غذایی سرشار از آهن و اسید فولیک بیشتر است و این مسئله طبیعی است . ولی با این حال این خانم باید کنترل کنند و آزمایش خون بدهند تا ببینند که فرزند ایشان قطعاً دچار کم خونی است یا خیر ؟ در صورت کم خونی آیا کمبود آهن دارد یا خیر ؟ یعنی آهن ذخیره ی بدن او کم است یا خیر ؟ اگر کم است که باید حتماً قرص آهن استفاده کنند . اگر نه باید ببینند که چه کم خونی دارد . این علائمی که ایشان گفتند هر نوع کم خونی ممکن است این علامت ها را داشته باشد ولی باید حتماً آزمایش کنند تا ببینند که کمبود آهن دارد یا خیر . نه اینکه ببینند هموگلوبین بدن او پایین است شروع به دادن قرص آهن بکنند . اگر نزد دکتری رفتند و او متوجه نشد وتنها با پایین بودن هموگلوبین شروع به دادن آهن کرد غلط است . باید حتماً ببینند که هموگلوبین او چقدر است و آهن او چقدر است . آهن ذخیره ی او چقدر است . و TIBC او را حساب کنند و بعداً به او آهن بدهند . اگر نزد من آمدند و من سرخود شروع به دادن آهن کردم بدانند که کار غلطی است . باید حتماً آزمایش های تکمیلی غیر از هموگلوبین را داشته باشند و بعد آهن بدهند . ایشان به سبزیجات و میوه جات احتیاج دارندو بعد اگر آهن بدن او کم بود به آهن نیز نیاز دارد . در خصوص قلب او نیز باید کنترل کنند تا ببینند دریچه های قلب او سالم است یا خیر . باید متخصص قلب او را اکو کند تا ببینند ناراحتی قلبی دارد یا خیر .
سوال – در آزمایش خونی که من انجام داده ام مشخص شده که میزان گلبول قرمز خون من بالاتر از حد طبیعی است . این یعنی چه و آیا نیاز به پیگیری دارد یا خیر ؟
پاسخ – قطعاً نیاز به پیگیری دارد . این دیگر مسئله ی کم خونی نیست و پرخونی است . یعنی گلبولهای قرمز افزایش پیدا کرده که می تواند اولیه باشد و بصورت مادرزادی وجود داشته باشد . ممکن است که ناراحتی ریوی داشته باشد که این گلبول ها افزایش پیدا کند . در مکان های بلند زندگی کند . در جاهایی که هوای آن بسیار بد است این گلبول ها افزایش پیدا می کند . باید چکاب و کنترل کنند. یک سونوگرافی از شکم انجام دهند . یک عکس ریه بگیرند . یک آزمایش خون انجام دهند تا ببینند که اکسیژن به اندازه ی کافی به خون ایشان می رسد یا خیر . در این صورت متوجه می شوند که اولیه است یا دلایلی دارد پس حتماً باید کنترل کنند . وقتی گلبول قرمز افزایش پیدا می کند مانند این است که یک آبی که در لوله حرکت می کند در داخل آن یک مواد سفت تری بریزیم که بچرخد . در این صورت حرکت کند تر می شود . حرکت که کندتر شد یعنی همین گلبول های قرمز است چون افزایش پیدا کرده حرکت کند تر شده است . این مسئله ممکن است سبب ترمز شود یعنی خون لخته شود و خطر این مسائل را دارد که گاهی اوقات افراد خون می دهند . در چنین مواردی آسپرین تجویز می کنند ولی باید حتماً اول کم خونی قطعی شود.
سوال – خانمی بیست و سه ساله هستم به شدت دچار ضعف و خستگی شدید ، سرگیجه ، تنگی نفس ، تاری دید و عدم تمرکز هستم . آیا مصرف اسید فولیک می تواند این علائم را برطرف کند یا کاهش دهد ؟
پاسخ – باید اول ببینند که آیا کم خونی دارند یا خیر . یا مسائل دیگری مطرح است . آیا جسمی است یا روحی است . آیا خود را چکاب کرده اند و درست بوده یا خیر ؟
سوال – مصرف قرص آهن به مدت دو یا سه ماه می تواند عوارض ایجاد کند یا خیر؟
پاسخ – باید ببینند که موقعی که شروع کرده اند اصلاً کمبود آهن داشته اند یا خیر ؟ اگر کمبود آهن داشته اند که به هیچ وجه مشکلی ایجاد نمی شود . ولی هر کسی هر دارویی می خورد ممکن است نتواند آن را تحمل کند . تحمل دارو مسئله ی دیگری است . اگر کسی کمبود آهن دارد باید آنقدر این دارو را مصرف کند تا هموگلوبین او نرمال شود . بعد از اینکه نرمال شد یعنی برای خانم ها بین یازده و نیم تا دوازده شد ، بعد از آن باید سه ماه بخورد تا ذخیره ی او پر شود . ذخیره که پر شد اگر آهن او کم شود بلافاصله هموگلوبین او پایین نمی آید . ولی اگر ذخیره پر نشود و فقط به میزان نرمال آهن خورده شود دوباره تا دو بار پریود شوند دوباره سقوط می کند .
سوال – دختری بیست و یک ساله دارم که حدود یک سال است تحت نظر دکتر است . فروتین خون او و پلاکت خون او پایین بود . با کارها و درمان هایی که انجام دادیم اینها بالا رفت ولی همچنان پلاکت او پایین است لطفاً بگویید که چکار باید بکنیم ؟
پاسخ – این خانم اصلاً مشکل ندارند و چیزهای ساده ی زندگی است که انسان باید راه حل آن را بداند که چیست . الان فروتین این خانم بالا است و هموگلوبین او نیز بالای یازده و نیم و دوازده است . پس کمبود فقر آهن ندارد . فقط پلاکت او یک مقدار پایین است که باید یک جایی باشد که درست بتوانند پلاکت او را بخوانند . بعضی از جاها درست پلاکت را نمی توانند بخوانند و زیاد تجربه ندارند. یعنی یک جایی که این کار را می کنند بهترین کار این است که یک چک در جای دیگر هم بکنند . دوم اینکه اگر پلاکت ایشان پایین است همانطور که گفتم نباید داروهای متفرقه بخورند . اگر برای معده دارویی می خورند مانند سایمتیدین ، رانی تیدین و چیزهایی از این قبیل می تواند پلاکت را پایین بیاورد . اگر داروهای مسکن می خورند یعنی ممکن است موقع پریود درد داشته باشند و شروع به خوردن داروهای مسکن بکنند این داروها پلاکت را پایین می آورد . اگر احتمالاً فشارخون دارند داروهای فشار خون پلاکت را پایین می آورد . همانطور که گفتم داروها عوارض دارند و نباید سرخود آنها را خورد . بعد اگر هیچکدام از این دلایل وجود نداشته باشد و باز هم پلاکت او زیر صدو چهل هزار باشد یعنی اینکه ممکن است کمبود پلاکت داشته باشد. این مسئله هم هیچگونه اتفاقی ایجاد نمی کند تا موقعی که زیر پنجاه هزار برود . یعنی تازمانی که زیر پنجاه هزار رفت جای نگرانی ندارد . مغز استخوان مانند یک سوزن معمولی است اصلاً چیزخاصی نیست . یک مقدار محل را بی حس می کنند یک سوزن می زنند و مغز استخوان را انجام می دهند . در صورتی که حتماً احتیاج باشد بعد از اینکه این کارها را کرد می توانند مغز استخوان انجام دهند . در کرمانشاه متخصصین بسیار عالی وجود دارند که می توانند به آنها مراجعه کنند و ببینند نیاز به این کار است یا خیر؟
سوال – لطفاً درخصوص ماست پروبیوتیک توضیح بفرمایید.
پاسخ – ماست بسیار با ارزش در تغذیه از دیرباز مورد عنایت انسان بوده و نقش بسیار مفید آن در تأمین سلامت بخوبی شناخته شده است . از زمان قدیم یاد گرفته بودند که اگر شیر را بجوشانند و همه ی بیماری های آن از بین برود بعد یک کمی آن را خنک بکنند ودر حالی که هنوز خیلی سرد نیست به آن کمی ماست اضافه کنند بعد از مدتی این شیر نیز تبدیل به ماست می شود . نگهداری آن خیلی طولانی تر است و علاوه بر مزه ی خوب آن می توان به شکل ماست ترش دوغ هم درست کرد و سایر محصولات لبنی . نکته ای که من اینجا می خواهم اشاره کنم ماست پروبیوتیک است . در واقع خود ماست مقداری باکتری های مفید را وارد بدن ما می کند که بسیار برای سلامتی با ارزش است . اگر این باکتری ها را به شکل دستی اضافه کنند اسم این ماست را پروبیوتیک می گذارند . ماستی که باکتری های مفید در آن بیشتر است و برای سلامتی افراد معمولی فوق العاده مهم است . کسانی که ناراحتی دستگاه گوارش دارند ، کسانی که آنتی بیوتیک مصرف می کنند برای عفونت های خود به خاطر داشته باشند که بیشتر توجه کنند و ماست را به حد کفایت دریافت کنند . به همه ی بچه ها ، بزرگسالان و کهنسالان توصیه می شود که ماست را به حد کافی در غذای خود بگنجانند . اگر شما مشکل جدی ایمنی ندارید از ماست پروبیوتیک استفاده کنید به سلامتی شما بیشتر کمک می کند . آخرین نکته اینکه یاد شما باشد افرادی که مبتلا به بیماری های خطرناکی هستند که نقص ایمنی در آنها ایجاد می کند و بچه های زیر دو سال را توصیه ی زیاد برای مصرف ماست پروبیوتیک نداریم . امیدوارم که زندگی شما با مصرف لبنیات مناسب همراه با سلامتی باشد .
سوال – من یک دختر یک ساله دارم . یک مقدار علائم کم خونی دارد رنگ سفید ، ریزش مو و ناخن های او حالت شکنندگی دارد و اینکه موقعی که به او غذا می دادم از دهان خود بیرون می آورد و هضم نمی کرد . آزمایش کم خونی را برای او انجام دادم و تأیید کردند که کم خون است . الان شربت فروگلوبین و قرص فروسولفات به او می دهم . می خواستم بدانم دختر من که یازده ماه است از الان کم خونی دارد آیا کم خونی او بعداً برطرف می شود و یا اگر قرص او را قطع کنم مبتلا به کم خونی می شود . وزن او نیز خیلی کم است و الان که یازده ماه دارد حداقل رشد را دارد . خیلی کم رشد می کند و خیلی هم سرما می خورد . آیا این بخاطر کم خونی او است ؟
پاسخ – حتماً باید دکتر ایشان را معاینه کند . اگر واقعاً کمبود فقر آهن دارد با اینکه آهن استفاده کند هیچ مشکلی پیدا نخواهد کرد . فقط زمانی که به سن رشد برسد نیاز به آهن او افزایش پیدا می کند و باید دارو ها را افزایش بدهند . الان اگر آهن او ترمیم شد و هموگلوبین او نرمال شد دیگر مشکلی نخواهد داشت . مگر اینکه زمانی که به سن رشد رسید بیشتر به آهن نیاز دارد باید دوباره آهن بگیرد . الان چون نه پریود دارد ، نه بارداری و شیردهی دارد در نتیجه موردی ندارد که آهن را از دست بدهد. بنابراین حد نرمال پیدا خواهد کرد . باید به دکتر متخصص خون اطفال در اراک مراجعه کنند و ایشان را ببینند . اگر می خواهد دقیق تر باشد . خوشبختانه کشور ما الان به گونه ای است که متخصص خون که گاهی اوقات از وزارتخانه می گویند که کافی نیست به اندازه ی کافی وجود دارد . حدود دویست نفر متخصص خون در کشور وجود دارد . که می تواند سرویس کامل بدهد . متخصصین خون اطفال هم که الان در هر استانی وجود دارد . ایشان هم می تواند مراجعه کند که یک کنترل دقیق تری انجام دهد . من دکتر اطفال در اراک الان حضور ذهن ندارم ولی در مورد بزرگسالان دکتر انوشیروانی است که می توانند از ایشان بپرسند و او را کنترل کنند .
سوال – بچه هایی که مبتلا به تالاسمی مینور هستند احتیاجی به مصرف دارو دارند یا خیر؟
پاسخ – اگر کسی تالاسمی مینور دارد معمولاً اگر هموگلوبین او حدود ده باشد نیازی به استفاده ی داروی اضافی یعنی اسید فولیک ندارد . به شرطی که سبزیجات تازه به اندازه ی کافی بخورد . سبزیجات تازه یعنی کاهو آن قسمت سفیدی که وسط آن است و یا جعفری که وسط آن سفید است پر از اسیدفولیک است . واقعاً احتیاج به چیز غیر طبیعی ندارد . به شرطی که بخورد . ولی اگر واقعاً کسی نمی خورد چون این بچه است از کنترل خانواده خارج است. او می تواند اسید فولیک یک میلی گرم با اینکه فقط دویست یا سیصد میکروگرم در روزممکن است احتیاج داشته باشد خوردن یک قرص یک میلی گرمی در روز کافی است . اگر هم احتیاج نباشد می تواند نخورد .
سوال – فرزند یک ساله ای دارم که دچار کم خونی است و در طول بارداری خود من کم خون بوده ام.آیا کم خونی مادر در طول بارداری می تواند باعث کم خونی بچه شود یا خیر؟
پاسخ – به هم ارتباطی ندارد مگر اینکه او تالاسمی مینور داشته باشد . و او جزء پنجاه درصدی باشد که تالاسمی مینور می گیرد یا جزء یک چهارمی باشد که تالاسمی ماژور ممکن است بگیرد . یعنی به صورت ژنتیک انتقال پیدا کند وگر نه کم خونی های دیگر مطمئناً به بچه انتقال پیدا نمی کند .
سوال – آیا کم خونی می تواند علامتی مانند خواب رفتگی دست و پا و سردی کف دست و پا را ایجاد کند؟
پاسخ – خواب رفتگی جزء علائم است . کسی که بی حالی و بی حسی و کم حوصلگی پیدا کند می تواند اینگونه باشد . موقعی که اکسیژن رسانی خوب نباشد و هموگلوبین کم باشد می تواند این حالت ها را بوجود بیاورد . از علائم بارز آن ضعف و خستگی است . اگر پیشرفت کند تپش قلب و یا موقع حرکت تنگی نفس جزء چیزهایی است که می تواند پیدا کند . علامت زیاد تر آن نیز اگر خیلی زیاد باشد می تواند ناخن های صاف پیدا کند و زخم کنار لب و مشکل بلع پیدا کند .
سوال – روش های درمانی کم خونی چیست ؟
پاسخ – همانطور که گفتم فرد باید حتماً به دکتر مراجعه کند و کنترل کند . تشخیص که قطعی شد . نه اینکه امتحان کنند و همینطوری دارویی بدهند اصلاً قابل قبول نیست . برای اینکه کشور ما از لحاظ پزشکی پیشرفته است و می تواند این کارها را انجام دهد . حتی در مکان های دورافتاده دکتر است که می توانند مراجعه کنند . ومی توانند تشخیص دهند که فرد کم خونی فقر آهن دارد یا خیر. اگر فرد کم خونی فقر آهن دارد باید درمان آهن بکند . اگر تالاسمی دارد و تالاسمی او مینوراست باید سبزیجات تازه زیاد بخورد سبزیجاتی که اسید فولیک دارد . یا اینکه اگر چیزی نمی خورد باید از قرص اسید فولیک استفاده کند . یا اگر بیمار کلیوی دارد باید ببینند که چه مشکلی دارد . به نسبت بیماری کلیوی به او دارو بدهند که سبب نشود که کمبود خون پیدا کند . اگر کلیه کار نکند مسلم به مغز استخوان فشار می آورد و نمی گذارد که مغز استخوان کار کند و ایجاد کم خونی می کند . پس اول تشخیص مهم است که بیماری او مشخص شود . بعد به نسبت بیماری که دارد به او دارو بدهند .
سوال – آیا گرفروت برای کسانی که کم خونی دارند مضر است ؟
پاسخ من نشنیده ام که مضر باشد . بلکه گرفروت میوه ای است که می تواند جذب برخی از داروها را به شدت افزایش بدهد . یکی از داروهایی که برای پیوند استفاده می کند حدود چهل درصد جذب آن را افزایش می دهد . در مورد داروهای دیگر هم باید آزمایش شود که دقیق گفته شود نه اینکه همینطور یک چیزی گفته شود . من تاآنجا که می دانم مضر نیست . حتی برای فشار خون که آن را پایین می آورد و ویتامین ث بسیار فراوانی دارد . چیزی که باید بگویم این است که ویتامین ث به جذب آهن خیلی کمک می کند . یعنی هر مرکباتی ویتامین ث دارد و این ویتامین جذب آهن را افزایش می دهد.
سوال – خوردن چای بلافاصله بعد از غذا مضر است یا خیر؟
پاسخ – بله موادی دارد که می تواند جذب آهن را از روده کمتر کند . بخاطر همین وقتی بلافاصله بعد از غذاخورده شود جلوی جذب آهن را می گیرد . کسانی که پرخونی دارند مخصوصاً کسانی که پیوند انجام می دهند بعد از آن پرخون می شوند به آنها توصیه می کنیم که چای غلیظ بخورند که ویتامین آن زیادتر باشد و جذب را از روده کمتر می کند . برای اینکه آنجا ده تا پانزده درصد بیشتر جذب نمی شود آهنی که استفاده می شود . این جلوی آهن را می گیرد که کمتر جذب شود چون بدن احتیاج ندارد . درخصوص چای سبز نیز اینگونه است . کافئینی که در چای وجود دارد در چای سبز نیز است . بهترین زمان مصرف چای باید حداقل دوساعت از خوردن غذا گذشته باشد . خصوصاً در مورد کسانی که کم خونی فقر آهن داشته باشند .
حتماً توصیه می کنم که در مورد کم خونی افراد باید به پزشک مراجعه کنند . هر کسی باید چکاب بشود . نگذارند که دیر شود . بعد هم که چکاب شد کار را پیگیری کنند . هیچگاه هم سرخود دارو نخورند که در این صورت هم به خود ضرر می زند و هم از لحاظ اقتصادی به کشور .
سوال – لطفاً درخصوص بیماری هموفیلی توضیح بفرمایید.
پاسخ – هموفیلی بیماری ژنتیک است . هموفیلی A و هموفیلی B وجود دارد . کمبود فاکتور هشت تا نه است . کمبود این فاکتورها سبب خونریزی می شود . فاکتورهای ضد آن را باید تزریق بکنند . موقعی که پیشرفت می کند ممکن است خونریزی زانو یا جاهای دیگر بکند . باید خیلی مواظب باشند و در کنترل باشند . اسم آنها آنجا نوشته می شود در بیمارستان امام خمینی و برای آنها کارت صادر می شود . زمانی که برای آنها کارت صادر شد اگر مشکلی پیدا کنند توسط آن می توانند فاکتورها را بگیرند و به آنها کمک شود .
سوال – لطفاً درخصوص همایش توضیح بفرمایید.
پاسخ - انجمن همانولوژی کشور سالانه یک همایش برگزار می کند که این دهمین همایش است . این همایش قرار است که در خیابان حقانی کتابخانه ی ملی برگزار شود . در روزهای اول ،دوم و سوم اردیبهشت . از صبح ساعت هشت شروع میشود تا بعد از ظهر . سخنرانان از کل کشور هستند یعنی سراسری است . اینبار بیشتر راجع به سرطان سینه ، سرطان ریه ، سرطان پروستات و همینطور راجع به لوسمی هم صحبت می شود . همچنین راجع به انعقاد هم قرار است که صحبت شود که هموفیلی جزء آن است . این همایش امتیاز دارد . حداکثر امتیاز دوازده است این حدود یازده و نیم امتیاز دارد . که می توانند کسانی که می خواهند امتیاز بگیرند شرکت کنند و از کلیه ی همکارانی که می خواهند شرکت کنند چون سراسری است و از تمام کشور می آیندو سخنرانی دارند میتوانند همکاران از تمام سطح کشور شرکت کنند و بتوانیم یک تبادل اطلاعات داشته باشیم . که بتوانیم بیماران را بهتر درمان کنیم مسلماً کمک خواهد کرد . این همایش پزشکی و علمی است و اگر افراد عادی استفاده ببرند از این همایش مثلاً دانشجویان این رشته ها می توانند شرکت کنند سود ببرند . مرکزی که ما در دانشگاه تهران داریم مرکز هماتولوژی ، آنکولوژی و سلولهای بنیادی مرکز تحقیقات است . هرکدام از همکاران که علاقه به تحقیقات در رشته ی خون و مخصوصاً سرطان مدیکال آنکولوژی و سلولهای بنیادی داشته باشند امکاناتی آنجا داریم و حتی بودجه داریم که کسی علاقمند به این کار باشد ما آنها را از کل کشور دعوت می کنیم . از دانشجو گرفته تا فوق تخصص می توانند همکاری کنند . شاید بتوانیم در آینده باری از دوش بیماران برداریم . و بتوانیم همه را صددرصد درمان کنیم .
سوال – در مورد بانک اطلاعات اهدا کنندگان غیر خویشاوند که ظاهراً مدت دو سال است که شروع به کار کرده و شاید اطلاعات زیادی هموطنان ما نسبت به این بانک نداشته باشند . بفرمایید که این بانک چه وظایفی دارد ؟ چه کارهایی می کند و چطور می توانند مردم به آن مراجعه کنند ؟
پاسخ – همانطور که می دانید موقعی که بیماری ، چه بیماری کم خونی غیر قابل علاج ، چه سرطان های خون حاد ، چه بیماری های لنفوم و بیماری هایی که دهنده ندارند یعنی اینکه فرد بیمار شده او را درمان کرده ایم . دهنده از خواهر و برادر ندارد که همگن باشد . یعنی اینکه به او بخورد از لحاظ سطح سلول لنفوسیت ها احتیاج دارد که از غربیه بگیرد . حالا باید یک غریبه ای باشد که کاملاً سطح سلولهای لنوسیت های او با این فرد همگن باشد که پیوند را پس نزند یا عوارض ایجاد نکند . بخاطر همین ما یک بانکی درست کرده ایم هرکسی که علاقمند باشد به یک بیماری که خواهر و برادری ندارد که او را نجات دهد . یا اگر بخواهیم از بانک جهانی بگیریم حدود چهل هزار دلار باید بدهیم که بانک جهانی که اگر به فرد خورد و بخواهند فقط سلول ها را اینجا بفرستند باید چهل هزار دلار فقط سلول را بفرستند غیر از پیوند که حدود پانصد تا ششصد هزار دلار خرج دارد تا در خارج از کشور انجام شود . به همین دلیل ما این بانک را درست کردیم . این بانک به گونه ای که من یا شما و یا هرکسی که بین هیجده تا شصت سال سن داشته باشد می تواند به بیمارستان شریعتی طبقه ی سوم آقای دکتر جلیلی مراجعه کند . از این فرد یک مقدار جزئی خون می گیرند . از این خون آزمایش HIV یا آزمایشاتی که ما نیاز داریم انجام می دهند . بعد وارد کامپیوتر میشود . یک مریضی که اصلاً با ایشان ارتباطی ندارد ، مریض هایی که دهنده ند ارند و ممکن است از بین بروند و بمیرند و کسی نباشد که به آنها بدهد . موقعی که در کامپیوتر نگاه کردیم و دیدیم که به فردی می خورد به آن کسی که این اهداء را کرده و این دو سی سی خون را داده است به او زنگ می دهند بدون اینکه آن گیرنده بداند که چه کسی است . از آن مرکز به صورت مخفی با فرد تماس گرفته می شود که خانم یا آقا مریضی است ک در حال مرگ است و ممکن است شما به او کمک کنید آیا تمایل دارید که بیایید و کنار دستگاه اینجا بخوابید و این سلول ها از شما گرفته شود . فرد حدود یک یا دو ساعت کنار دستگاه می خوابد بدون اینکه برای او هیچ اشکالی ایجاد شود . می تواند غذا بخورد یا روزنامه بخواند این دستگاه کار می کندو این سلول ها را از او می گیرد . سلول را که گرفت می تواند برود خانه . همان موقع می تواند بلافاصله به خانه برود . ولی اینکار خیرخواهانه می تواند فردی را از مرگ نجات دهد . این کار خیلی ساده ای است یعنی می شود دهندگان غیر خویشاوند . اگر هر موقع فرد نخواست می تواند بگوید من دیگر تمایل ندارم . آن موقع تمایل داشتم و الان ندارم . این کدبار خصوصی که راجع به آن صحبت می کنند. کدبارهای خصوصی علمی نیست . دنیا قبول ندارد . با اینکه بعضی از کشورها این کار را می کنند ولی بیشتر جنبه ی تجارتی دارد یعنی اینکه جنبه ی علمی ندارد . اینکه خون جفت را برای خودم نگاه دارم . می تواند بگیرد و بدهد برای بانک که همه استفاده کنند . خود فرد نیز می تواند استفاده کند. ولی اگر خون جفت را برای خود نگاه دارد اگر بیماری داشته باشد این بیماری او را نجات نخواهد داد . این کارهایی که انجام می شود راجع به سلول های بنیادی و درمان بیماری های سرطان یا بیماری های خونی که وجود دارد یک تیم یا یک گروه است که مرکز آن در بیمارستان شریعتی و بیمارستان امام خمینی و جاهای دیگر هم دارند . این تیم کار می کند . یعنی من می خواهم از تیم هایی که راجع به این رشته ها کار می کنند در تمام کشور به نام رئیس انجمن هماتولوژی کشور و مرکز تحقیقات هماتولوژی آنکولوژی دانشگاه تهران تشکر کنم . از کلیه ی تیم پرستاری ، آزمایشگاهی و پزشکانی که در این رشته کار می کنند . مخصوصاً از بیمارستان خود ما که من مستقیم با آنها در تماس هستم . واقعاً ما از این تیم راضی هستیم . تیم بسیار خوبی هستیم و تشکر کامل من از آنها دارم که واقعاً کمک می کنند که بیماران بتوانند نتیجه بگیرند .
