درس‌هایی از 70 سال رقابت هسته‌ای: بمب اتمی به چه درد می‌خورد؟
چرا علی‌رغم تولید هزاران کلاهک هسته‌ای طی 70 سال گذشته از این سلاح بیش از یک بار استفاده نشد؟ چرا دارندگان این تسلیحات بیشتر شده‌اند؟ مگر فایده سلاح هسته‌ای چیست؟
خیلی‌ها فکر می‌کنند انرژی هسته‌ای همان بمب اتمی است؛ یا به بیان بهتر، هدف از دست‌یابی به انرژی هسته‌ای یعنی در اختیار داشتن دانش، فناوری و درنهایت ساخت تسلیحات اتمی. بدیهی است که این تصور غلط است. در حال حاضر 33 کشور جهان از انرژی هسته‌ای بهره‌مند هستند و از آن میان تنها 9 کشور ایالات‌متحده، روسیه، انگلیس، فرانسه، چین، رژیم اشغالگر قدس، هند، پاکستان و کره شمالی به فعالیت‌های هسته‌ای نظامی روی آورده‌اند. (برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد تاریخچه رقابت تسلیحاتی اتمی
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
)
البته استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای بدان معنی نیست که این روش، بهترین پاسخ برای مشکل تأمین انرژی بشر است؛ چراکه انرژی هسته‌ای شکافتی، انرژی پاک نیست.
انرژی پاک به انرژی‌ای گفته می‌شود که آسیبی به محیط‌زیست وارد نکند. نیروگاه خورشیدی (چه در شکل سلول‌های خورشیدی و چه برای متمرکز کردن نور خورشید به‌عنوان منبع حرارتی)، نیروگاه بادی (توربین باد)، نیروگاه زمین‌گرمایی (استفاده از حرارت خروجی از اعماق زمین به‌عنوان منبع حرارتی)، نیروگاه جزرومدی و چند نمونه دیگر انرژی پاک محسوب می‌شوند؛ اما نیروگاه‌های حرارتی که سوخت فسیلی مصرف می‌کنند و هم‌چنین نیروگاه‌های هسته‌ای فعلی در این دسته قرار نمی‌گیرند.
نیروگاه‌های سوخت فسیلی دی‌اکسیدکربنی را که طی 4 میلیارد سال گذشته از جو زمین گردآوری و در زیر سطح زمین ذخیره شده وارد جو می‌کنند و باعث گرمایش جهانی و تغییرات آب‌وهوایی می‌شوند. نیروگاه‌های شکافت هسته‌ای هم زباله‌های خطرناکی تولید می‌کنند که به خاطر سطح بالای تشعشعات رادیواکتیو خود برای محیط‌زیست خطرناک‌اند و ازآنجاکه صدها و هزاران سال طول می‌کشد تا تشعشعات ایزوتوپ‌های مختلف به سطح مجاز کاهش یابد (در برخی موارد حتی میلیون‌ها سال)؛ آن‌ها را در شرایط حفاظت‌شده‌ای و به دور از تمدن نگهداری می‌کنند. ابتدا باید زباله‌ها را خنک کرد، سپس آن‌ها را در بشکه‌های فلزی و عایق تشعشعات رادیواکتیو قرار داد و درنهایت به مراکز نگهداری زباله‌های هسته‌ای منتقل کرد. سطح حفاظتی مراکز نگهداری زباله‌های هسته‌ای نیز بسیار بالا است، چراکه این مواد ساده‌ترین منبع اولیه برای ساختن بمب‌های کثیف محسوب می‌شوند.
اما نوع دیگری انرژی هسته‌ای یعنی گداخت هسته‌ای که در دل خورشید و ستارگان اتفاق می‌افتد، بهترین امید بشر برای دست‌یابی به منبع انرژی دائمی و پاک است. البته تحقیقات روی این روش هنوز ادامه دارد و هنوز هیچ نیروگاه صنعتی بر اساس گداخت هسته‌ای ساخته نشده است.
سلاح‌های هسته‌ای 3 دسته‌اند
برخی افراد فکر می‌کنند استفاده نظامی از انرژی هسته‌ای یعنی ساخت بمب اتمی؛ درحالی‌که بمب‌های هسته‌ای بر 3 نوع‌اند: بمب اتمی (شکافتی)، بمب هیدروژنی (گداخت) و بمب کثیف.
- بمب اتمی همان نوع سلاح هسته‌ای است که در پایان جنگ جهانی دوم بر فراز هیروشیما و ناگازاکی منفجر شد. در قلب آن اورانیوم غنی‌شده یا پلوتونیوم وجود دارد که وقتی به جرم بحرانی برسد، شکافت هسته‌ای اتفاق می‌افتد و انرژی زیادی معادل چند ده کیلوتن تی.ان.تی (ده‌ها میلیون کیلوگرم تی.ان.تی) آزاد می‌کند. برای مقایسه، قدرت تخریبی بمب‌های معمولی معادل چند تن تی.ان.تی است. قوی‌ترین بمب‌های اتمی ساخته‌شده معادل چندصد کیلوتن تی.ان.تی قدرت دارند.
- بمب هیدروژنی سلاحی قوی‌تر و پیشرفته‌تر از بمب اتمی است که درون آن از حداقل یک بمب اتمی و مخزنی از عناصر سبک مانند گاز هیدروژن یا فلز لیتیوم (و صدالبته قطعات دیگر) استفاده شده است. انفجار بمب اتمی شرایط لازم برای گداخت هسته‌ای عناصر سبک را که در طبیعت فقط در دل خورشید و ستارگان اتفاق می‌افتد، فراهم می‌کند و اتم‌های هیدروژن با پیوستن به هم و تولید هلیوم، انرژی عظیمی آزاد می‌کنند. قدرت بمب‌های هیدروژنی معادل چند مگاتن تی.ان.تی (میلیاردها کیلوگرم تی.ان.تی) است. کشورهای ایالات‌متحده، روسیه، انگلیس، چین، فرانسه و احتمالاً هند به این سلاح مجهزند.
- بمب کثیف، شبیه به بمب‌های معمولی است که با زباله‌های هسته‌ای و مواد رادیواکتیو خطرناک پر شده است. عملکرد این سلاح شبیه به تسلیحات شیمیایی و میکروبی است و با پراکنده کردن مواد رادیواکتیو در سطحی وسیع، افراد را دچار بیماری تشعشع می‌کند. قربانیان این سلاح از آسیب‌های بلندمدت مانند سرطان رنج خواهند برد یا به مرگی دردناک جان خواهند سپرد.
- شایان ذکر است «اورانیوم ضعیف‌شده» جزو تسلیحات هسته‌ای نیست. اورانیوم ضعیف‌شده فرآیندهایی را پشت‌سر می‌گذارد تا تابش رادیواکتیو آن به سطح مجاز کاهش یابد. ازآن‌جا که فلز اورانیوم خواص مکانیکی قوی‌تری نسبت به دیگر فلزات و برخی آلیاژهای معمول در صنایع نظامی دارد، از آن برای ساخت گلوله به‌منظور تخریب سازه‌های فلزی تقویت‌شده و نفوذ در بدنه زره‌پوش‌ها استفاده می‌شود.
سلاح هسته‌ای اسباب‌بازی نیست!
ساختن بمب هسته‌ای نه کار ساده‌ای است که چند تروریست بخواهند در یک زیرزمین آن را بسازند و نه هیچ کشوری می‌تواند همه مراحل آن را مخفیانه پیش ببرد. برای ساخت بمب اتمی هم دو روش کلی وجود دارد: غنی‌سازی اورانیوم به میزان بالای 90 درصد (معمولاً 95 درصد) که راه سخت‌تر و زمان‌بری است، و فرآوری پلوتونیوم تولیدشده در میله‌های سوخت رآکتورهای آب‌سنگین که راه آسان‌تر و سریع‌تر است. برخی مراحل ساخت بمب هسته‌ای نیازمند آزمایش است و معمولاً همین مرحله آزمایش است که ساخت بمب را لو می‌دهد. طی 70 سالی که از ساخت نخستین بمب اتمی می‌گذرد، فقط رژیم اشغالگر قدس بوده که تسلیحات هسته‌ای خود را بدون آزمایش کردن توسعه داده*؛ امری که گفته می‌شود با کمک‌های علمی-فناوری فرانسه و سپس ایالات‌متحده محقق شده است.
* شایع است که اسرائیل به آفریقای جنوبی در ساخت بمب اتمی کمک کرد و عملاً آزمایش هسته‌ای خود را با مشارکت این کشور و در اقیانوس هند انجام داد. این موضوع هرگز تأیید یا تکذیب نشد.
خیلی از مردم تصور می‌کنند بسیاری از کشورها به سلاح اتمی مجهزند و همین باعث شده برخی کشورها علی‌رغم روابط پرتنشی که با یکدیگر دارند، درگیر جنگ نشوند. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی فرضیه دیگری به این تصور دامن زد، این‌که طی سال‌های اول بی‌ثباتی سیاسی در جمهوری‌های برجای‌مانده از فروپاشی شوروی، تعدادی از این تسلیحات هسته‌ای سر از بازار سیاه درآورده و کشورهای مختلف در کنار گروه‌های تروریستی در نقاط مختلف جهان برای تصاحب آن‌ها سر و دست شکسته و هنوز هم می‌شکنند. انبوه فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی با این موضوع هم این تصور را در ذهن مردم ریشه‌دار کرده است.
واقعیت این است که سلاح هسته‌ای ابزار بزرگ، سنگین و بسیار خطرناکی است؛ باید در شرایط کنترل‌شده‌ای نگهداری شود و به خاطر حساس بودنش نمی‌توان آن را با هر ابزاری و به هر روشی منتقل کرد. سلاح هسته‌ای به خاطر مقادیر زیاد مواد رادیواکتیو تقریباً خالص، تشعشعات رادیواکتیو فراوانی تولید می‌کند و از فواصل نسبتاً دور حسگرها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سلاح هسته‌ای اسباب‌بازی پلاستیکی نیست که بتوان آن را مثلاً در کوله‌پشتی یا کیف گذاشت و به‌راحتی این‌طرف و آن‌طرف برد.
دیر و زود دارد، اما سوخت‌وسوز ندارد
زمانی که ایالات‌متحده نخستین بمب اتمی خود را آزمایش کرد، بدبین‌ترین کارشناسان آمریکایی هم پیش‌بینی می‌کردند کاری که آن‌ها طی شش سال انجام داده‌اند، برای اتحاد جماهیر شوروی حداقل 10 سال طول خواهد کشید؛ اما روس‌ها پس از 4 سال توانستند نخستین بمب خود را آزمایش کنند، آن‌هم با داشتن اطلاعات کامل از پروژه منهتن و عملکرد بمب‌های آمریکایی. آمریکایی‌ها فکر می‌کردند که تا سال‌ها خودشان تنها دارنده تسلیحات هسته‌ای خواهند بود، اما در کمتر از 10 سال دو کشور دیگر به این سلاح مجهز شدند و طی 20 سال تعداد دارندگان این سلاح در جهان به 6 کشور افزایش یافت.
نتیجه‌ای که از افزایش فزاینده کشورهای دارای سلاح هسته‌ای طی 70 سال گذشته می‌توان گرفت، این است که هر کشوری که اراده کرده توانسته سلاح هسته‌ای بسازد؛ به شرطی که زمان، نیروی انسانی و تجهیزات کافی را فراهم کرده باشد. برای دانشمندان شوروی سابق که نقشه کامل بمب‌های آمریکایی‌ها را در اختیار داشتند، 4 سال طول کشید تا مواد اولیه لازم را فراهم کنند و نخستین بمبشان را بسازند. برای کشوری مثل پاکستان که احتمالاً همه کارها را از صفر تا صد خودش انجام داده، دست‌یابی به سلاح هسته‌ای نزدیک به ربع قرن (و شاید بیشتر) طول کشید. یادمان باشد تسلیحات هسته‌ای را انسان با تکیه بر دانش تجربی خود تولید کرده و ویژگی علم تجربی همین است که به‌شرط وجود نیروی انسانی و تجهیزات مناسب، قابل تجربه و تکرار است.
اما اگر دست‌یابی به سلاح هسته‌ای برای کشورها کار غیرممکنی نیست، چرا فقط 9 کشور خودشان را برای دست‌یابی به این سلاح به آب‌وآتش زده‌اند؟ شاید پاسخ این سؤال با سؤالی دیگر مشترک باشد، این‌که چرا طی هفتادسال گذشته هیچ کشوری از تسلیحات هسته‌ای استفاده نکرده است، حتی در اوج جنگ سرد و زمانی که موشک‌های قاره‌پیمای اتحاد جماهیر شوروی و ایالات‌متحده با کلاهک‌های چند مگاتنی شهرهای یکدیگر را نشانه رفته بودند و هیچ دفاع ضد موشکی وجود نداشت که مسیر آن‌ها را سد کند، هیچ‌وقت کار به جنگ هسته‌ای نرسید؟
فواید سلاح هسته‌ای چیست؟
واقعیت این است که سلاح هسته‌ای هیچ فایده‌ای برای بشر ندارد؛ البته اگر «دست‌یابی به اغراض سیاسی به هر روش» را فایده در نظر نگیریم! سلاح هسته‌ای جز نابودی چیزی به همراه ندارد و در هرکجای زمین استفاده شود، آن منطقه را تا مدت‌زمان قابل‌توجهی (حتی از مرتبه ده‌ها سال) غیرقابل استفاده می‌کند.
استفاده از آن در فضا باعث ازکارافتادن ماهواره‌ها و بروز اختلال در شبکه‌های ارتباطی و شبکه‌های انتقال برق روی زمین می‌شود.
فناوری فعلی بشر هیچ کاربردی برای استفاده از سلاح هسته‌ای در رفع خطر برخورد سنگ‌های آسمانی (دنباله‌دار یا سیارک) با زمین متصور نیست و نابود کردن یا تغییر مسیر دادن این سنگ‌های آسمانی با استفاده از سلاح هسته‌ای فقط روی پرده‌های سینما امکان‌پذیر است.
چنین سلاحی حتی در سناریوی فرضی مقابله احتمالی با بیگانگان فضایی نیز کارآیی ندارد، چراکه فناوری بیگانگانی که بخواهند به زمین حمله کنند، قطعاً بالاتر از فناوری فعلی بشر است و وقتی تسلیحات لیزی و پدافند موشکی فعلی می‌توانند موشک‌های هسته‌ای را در نیمه مسیر منهدم کنند، موشک‌های هسته‌ای زمین پیش از آن‌که به هدف برسند، نابود خواهند شد و این بدان معنی است که خودمان از تسلیحات خودمان آسیب می‌بینیم.
این سلاح برای هیچ‌یک از 9 کشور دارنده سلاح هسته‌ای، ثبات و آرامش سیاسی، امنیت و پیشرفت صنعتی و رشد اقتصادی به همراه نیاورده است.
در یک‌کلام، سلاح هسته‌ای ترسناک‌ترین، خطرناک‌ترین و بی‌فایده‌ترین اختراع تاریخ بشر است.
.khabaronline.ir
