اسکيزوفرني بيماریي روان پریشانه( پسيکوتيک) با علت ناشناخته و تظاهرات متفاوت است که با علايم مثبت و منفي (نقص ـ deficit) مشخص مي‌گردد. اگرچه اسکيزوفرني يک اختلال شناختي نيست، ولي اغلب باعث نقص‌هاي شناختي مي‌شود. علايم اسکيزوفرني به شکل سوئي بر تفکر، احساس، رفتار و عملکرد اجتماعي و شغلي تأثير مي‌گذارد.
اين بيماري معمولاً مزمن است و دوره‌اي را که شامل يک مرحله پيش‌درآمد (prodromal)، يک مرحله فعال و يک مرحله باقي مانده است، دربرمي‌گيرد. مراحل پيش‌درآمد و باقي‌مانده با شکل‌هاي ضعيف‌شده علايم فعال مثل عقايد عجيب و تفکر سحرآميز و نيز نقص در مراقبت از خود و ارتباط‌هاي بين‌فردي مشخص مي‌شود.
اسکيزوفرني به‌عنوان يک اختلال مغزي شناخته شده، که با اختلال ساختماني و عملکردي همراه و در مطالعات تصويربرداري عصبي قابل رؤيت است و جزء ژنتيک آن هم در مطالعات دوقلوها مشاهده شده است.
تاريخچه
اسکيزوفرني براي اولين بار به شکل رسمي توسط روانپزشکي بلژيکي به‌نام بنديکت مورل (Bendict Morel) شرح داده شد که اين بيماري را جنون زودرس demence precoce ناميد.
اميل‌کرپلين (Emil Kraepelin) که يک روانپزشک آلماني بود، اصطلاح جنون جوانی dementia praecox را براي گروهي از بيماري‌هائي به‌کار برد که در نوجواني شروع و به زوال عقل ختم مي‌گردد.
یوگن بلويلر (Eugen Bleuler) روانپزشک سوئيسي اصطلاح اسکيزوفرني را معرفي کرد. هيچ علامت يا نشانه‌اي پانوگنوميک بيماري نيست، بلکه گروهي از يافته‌هاي مشخص نشان‌دهنده تشخيص مي‌باشد. اسکیزوفرنی یک بیماری مزمن، حاد و ناتوان‌ساز است. در حدود یک درصد جمعیت در طول حیاتشان دچار این بیماری میشوند.
شیوع سنی و جنسیتی
• اسکیزوفرنی در مردان و زنان به یک نسبت وجود دارد.
• اسکیزوفرنی غالباً در مردان در سنین پایین‌تر، معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بیست سالگی، بروز می‌کند.
• اسکیزوفرنی عموماً در زنان در سنین بیست یا اوایل سی‌سالگی بروز می‌کند.
• کودکان بعد از 5 سالگی ممکن است دچار اسکیزوفرنی شوند امّا بروز آن قبل از دوران بلوغ بسیار نادر است.
علائم و نشانه‌های اولیه
- معيارهاي تشخيصي DSM-IV-TR براي اسکيزوفرني :
الف ـ علايم مشخصه: دو علامت (يا بيشتر) از علايم زير که هر يک براي بخش قابل توجهي از زمان در يک دوره يک ماهه وجود داشته باشند. (در صورت درمان موفقيت‌آميز، کم‌تر از يک ماه)
1. هذيان
2. توهم (مثل توهمات بينائي، بويائي، لامسه و بيش از همه، شنوائي).
3. گفتار درهم‌ريخته (مثل از خط خارج شدن و گسيختگي)
4. رفتار واضحاً در هم ريخته يا کاتاتونيک
5. علايم منفي مثل عاطفه سطحي، ناگوئي، بي‌ارادگي عوارض “منفي” شامل اينهاست:
- احساس بي تفاوتي يا بي احساسي
- ناتواني در تمرکز کردن و فکر کردن
- اجتناب از تماس با افراد ديگر
- نياز داشتن به حفاظت
توجه: اگر هذيان عجیب و غريب وجود داشته باشد يا توهم به‌صورت صدائي که در مورد رفتار يا افکار بيمار نظر مي‌دهند، يا دو يا چند صدا که با هم صحبت مي‌کنند وجود داشته باشد، تنها يک معيار کافي است.
ب ـ اختلال عملکرد اجتماعي / شغلي : از زمان شروع اختلال براي مدت قابل‌ملاحظه‌اي يک يا چند حوزه عملکردي واضحاً به سطحي کم‌تر از ميزان قبل از شروع افت کرده باشد، مثلاً در شغل، روابط بين فردي، مراقبت از خود (يا اگر شروع در دوران کودکي يا نوجواني است، به حد مورد انتظار در دستاوردهاي بين‌فردي، تحصيلي يا شغلي نرسيده باشد). عملکرد بين فردي مختل (مثل گوشه‌گيري از اجتماع، سردي و بي‌تفاوتي هيجاني، پرخاشگري، عدم تناسب جنسي).
ج ـ مدت علامت‌هاي بيماري به مدت 6 ماه به‌طور دائم باقي بماند. که حداقل يک ماه از اين 1 ماه بايد شامل علايم بيماري (در صورت درمان موفق کم‌تر) از معيارهاي الف باشد (يعني علايم فاز فعال) و ممکن است دوره‌هائي از علايم پيش‌درآمدي و باقي‌مانده را هم شامل شود. در مدت اين دوره‌هاي پيش‌درآمدي يا باقي‌مانده، علامت‌هاي اختلال ممکن است تنها به‌صورت علايم منفي يا دو يا چند علامت معيار الف به شکل خفيف باشد (مثل عقايد عجيب و تجارب ادراکي غيرمعمول).
د ـ رد اختلال اسکيزوافکتيو و اختلال خلقي: اختلال اسکيزوافکتيو و اختلال خلقي با علايم پسيکوتيک، کنار گذاشته شده باشند. به اين ترتيب که: 1. همزمان با علايم فاز فعال بيماري هيچ‌گونه اپيزود افسردگي ماژور، مانيا يا مخلوط رخ نداده باشد يا 2. اگر همزمان با علايم فاز فعال اپيزودهاي خلقي رخ داد، مدت کل آنها نسبت به مدت کل دوره‌هاي فعال و باقي‌مانده بيماري کوتاه باشد.
هـ ـ رد سوءمصرف مواد / وضعيت طبي عمومي: اختلال به‌دليل اثر فيزيولوژيک مستقيم يک ماده (مثلاً داروي مورد سوءمصرف يا يک داروي طبي) يا يک وضعيت طبي عمومي نباشد.
و ـ ارتباط با اختلال فراگير رشد: اگر تاريخچه اختلال اوتيستيک يا اختلال فراگير رشد ديگري وجود دارد، تشخيص اسکيزوفرني تنها در صورتي اضافه مي‌گردد که هذيان يا توهم بارزي به مدت حداقل يک ماه (يا در صورت درمان موفق کم‌تر) وجود داشته باشد.
طبقه‌بندي سير طولي (تنها پس از حداقل يک سال سپري شدن شروع علايم فاز فعال مي‌تواند انجام شود):
ـ اپيزوديک (یا حمله ای ) با علايم باقي‌مانده در بين اپيزودها (اپيزودها با ظهور مجدد علايم پسيکوتيک برجسته، تعريف مي‌شوند) همچنين مشخص کنيد اگر همراه است با علايم منفي برجسته.
ـ اپيزوديک بدون هيچ علامت باقي‌مانده در بين اپيزودها (حمله های بیماری)
ـ مداوم (علايم برجسته پسيکوتيک در طول دوره مشاهده وجود دارد). همچنين مشخص کنيد، اگر همراه است با علايم منفي برجسته
ـ اپيزود منفرد در بهبود نسبي، همچنين مشخص کنيد اگر همراه است با علايم منفي برجسته
ـ اپيزود منفرد در بهبود کامل
ـ الگوئي ديگر با الگوي مشخص‌نشده
علائم زیر که به معيارهاي اميل کرپلين معروفند به طور شایع در اسکیزو فرنیا مشاهده میشوند :
• ـ اختلال در توجه و درک
• ـ توهم، به‌خصوص توهم شنوائي
• ـ افکار قابل شنيدن
• ـ تجارب حاکي از تحت نفوذ قرار گرفتن تفکر(مثل تله پاتی)
• ـ اختلال در جريان تفکر، بيشتر از همه شل شدن تداعي‌ها
• ـ اختلال در کارکرد شناختي و قضاوت
• ـ عاطفه سطحي
• ـ رفتار بيمارگون
•- کاهش سائقها وعلائق
• اطاعت‌پذيري اتوماتيک ( بیمار مثل یک ادم آهنی اطاعت پذیر است)
• پژواک‌گوئي، اکوپراکسي (تکرار گفتار و اعمال شخص روبرو)
• کنش‌نمائي
• جنون کاتاتونيک
• استريوتايپي (کارهای تکراری ونمایش مانند)
• منفي‌کاري
• اوتيسم (در خود ماندگی)
• اختلال بيان گفتاري
گاهی علائم را به صورت معيارهاي کورت اشنايدر طبقه بندی میکنند :
الف - علايم رده اول:
ـ افکار قابل شنيدن
ـ شنیدن صداهائي که با هم مشاجره يا بحث مي‌کنند
ـ شنیدن صداهائي که اظهارنظر مي‌کنند.
ـ تجارب جسمي انفعالي
ـ برداشت فکر(ممکن است بیمار فکر کند که در مغزش فکر تزریق میشود یا فکر دزدیده میشود) و تجارب ديگري که حاکي از تحت نفوذ قرار گرفتن فکر (علامت کاشت فکر در ابتدا جزء تجارب ديگر تحت نفوذ قرار گرفتن فکر قرار مي‌گرفت) است.
ـ پخش افکار (بیمار فکر می کند که افکارش پخش میشود)
ـ ادراک‌هاي هذياني
ـ هر تجربه ديگري که مربوط به اراده ساختگي (انفعالي)، عاطفه ساختگي و تکانه‌هاي ساختگي باشد.
ب - علايم رده دوم:
ـ اختلالات ديگر ادراکي
ـ انديشه‌هاي ناگهاني هذياني
ـ کلافگي
ـ تغييرات خلقي به شکل افسردگي و اوفوري (شنگولی)
ـ احساس ضعف هيجاني
و چندين علامت ديگر...
نگاه اسکیزوفرنیایی به اطراف
درک تحریف شده واقعیت
زندگی در دنیایی تحریف شده توسط توهّم و هذیان. فردی که اسکیزوفرنی دارد احساس ترس، اضطراب و گیجی می‌کند.
توهّم و خطای حسی
توهّم و خطای حسی که در افرادی که دچار اسکیزوفرنی هستند شایع می‌باشند، باعث اختلال درک می‌گردند. بیمار ممکن است صداهایی بشنود که فعالیت‌های او را توصیف میکنند، با آن صداها به مکالمه بپردازد، صداها او را از یک خطر پیش رو آگاه سازند و یا حتی برای انجام کاری به او فرمان دهند.
هذیان
هذیان ممکن است زمینه‌های مختلفی داشته باشد. برای مثال، بیمارانی که نشانه‌های پارانویایی دارند – تقریباً یک سوم افرادی که دچار اسکیزوفرنی هستند- غالباً هذیان گزند و آسیب دارند. به عبارت دیگر، دارای این باورهای نادرست و غیرعقلانی هستند که دیگران در حال خیانت، حمله، مسموم کردن یا توطئه علیه آنها هستند. این بیماران ممکن است اعتقاد داشته باشند که خودشان و یا عضوی از خانواده یا یکی از نزدیکانشان در کانون این گزند و آسیب قرار دارند. به علاوه، هذیان خودبزرگ بینی، که باعث میشود فرد عقیده پیدا کند که آدم مهم یا معروفی است، نیز ممکن است در اسکیزوفرنی پدید آید.
رفتارهای اسکیزوفرنیایی شایع
• سوء مصرف مواد
• وابستگی به نیکوتین
• تفکر دارای اختلال
• شخصیت بی‌احساس
• رفتارهای متغیر (تغییر در رفتار ممکن است براثر انطباق دارویی باشد)
