آسیب های مغزی

صدمه به سر(head injury): بـه تـرومـای ســر اطـلاق میگردد، كه ممكن است دربرگیرنده آسیـب به پوست سر، شكستگی جمجمه و صدمه به مغز باشد.

علل اصلی آسیب به سر: تصـادفـات راننـدگی-سـقوط، تـهاجم فیزیكی و زد و خوردها-حوادث شغلی-حوادث حین فعالیت ورزشی-حوادث داخل منزل.

مغز و لایه های حفاظتی آن:

1-جمجمه استخوان محكمی است كه مغز را احاطه كرده است.

2-پرده های مغز یا همان مننژ از تماس مستقیم مغز و استخوان جمجمه جلوگیری میكنند. این پرده ها از خارج به داخل شامل سه لایه به نامهای سخت شامه(dura matter)، عنكبوتیه(arachnoid) و نرم شامه(pia matter) میباشند.



3- میان عنكبوتیه و نرم شامه (فضای زیر عنكبوتیه) را مایع مغزی-نخاعی پر می كند. مایع مغزی-نخاعی یك مایع شفاف و بی رنگ بوده كه به عنوان ضربه گیر از آسیب رسیدن به مغز و نخاع جلوگیری بعمل می آورد. همچنین از آنجایی كه مغز در این مایع كاملا غوطه ور است، وزن خالص مغز از 1400 گرم به 50 گرم تقلیل می یابد، و از این روفشار وارده به قاعده مغز كاهش می یابد. وظایف دیگر این مایع به گردش درآوردن مواد مغذی و شیمیایی فیلتر شده از خون و دفع مواد زائد از مغز میباشد.





4- در مغز 4 بطن (حفره ) وجود دارد كه مایع مغزی-نخاعی در آنها نیز جریان دارد.



انواع آسیب به سر:

1- آسیب بسته(closed): در این حالت استخوان كاسه سر سالم باقی میماند. هنگامی كه مغز بر اثر ضربه متورم میشود، از آنجایی كه توسط جمجمه احاطه گردیده، ورم مغزبه افزایش فشار درون جمجمه ای می انجامد. در این حالت بافت مغز دچار فشردگی شده كه خود منجر به افزایش ابعاد آسیب میگردد. همچنین امكان دارد بافت مغز در این شرایط به داخل حفره های در دسترس واقع در جمجمه نفوذ كند. مانند كاسه چشم كه در این صورت با اعمال فشار به اعصاب چشمی میتواند سبب ایجاد اختلال در كاركرد چشم و یا اتساع مردمك چشم گردد.

2- باز و یا نافذ(open/penetrating):در این حالت شیء جمجمه را سوراخ كرده و به سخت شامه و یا داخل مغز نفوذ میكند.شكستگی و آسیب به كاسه سر ممكن است با آسیب به مغز همراه نباشد.و یا درشكستگی فرو رونده جمجمه ممكن است قطعه استخوان شكسته به داخل مغز فرو رفته و به مغز آسیب برساند.
ضایعات ترومایی مغز(traumatic brain injury)(tbi):

ضایعات ترومایی مغر میتواند ناشی از آسیب بسته ویا نافذ سر باشد.آسیب میتواند بروی نیمكره های مغز،مخچه و یا ساقه مغز تاثیر بگذارد.

نكته:مغز از دو نیمكره مخ(cerebrum)، مخچه(cerebellum) و ساقه مغز(brain stem) تشكیل یافته است.

نكته:نیمكره های مغز هر كدام به بخشهای كاركردی به نام لوب(lobe) تقسیم بندی میشوند. لوب قدامی(frontal lobe)، لوب گیجگاهی(temporal lobe)، لوب آهیانه ای(parietal lobe) و لوب پس سری(occipital lobe)





نكته:هر كدام از بخش های مغز دارای كاركرد خاصی میباشند:

1-لوب قدامی: شخصیت، حل مسئله، هیجانات، تمركز، قضاوت، تكلم، حركات ارادی.

2-لوب گیجگاهی: حافظه، شنوایی، چشایی، بویایی، درك زبان، سازماندهی.

3- لوب آهیانه ای: حس لامسه، ادراك فضایی، ادراك دیداری، افتراق اندازه، رنگ و اشكال از یكدیگر.

4- لوب پس سری: بینایی.

5- مخچه: تعادل، هماهنگی حركتی، فعالیت حركتی ظریف.

6- ساقه مغز: تنفس، ضربان قلب، سطح هوشیاری، بلع،حس تعادل، چرخه خواب و بیداری.

نكته:اكنون بسته به محل تروما علایم ضربه مغزی و اختلال كاركردی متفاوت میباشد.

نكته: هنگامی كه مغز دچار آسیب میشود، نحوه تفكر، شخصیت و كاركردهای جسمی فرد دستخوش تغییر میگردند. این تغییرات ممكن است گذرا و یا دائمی باشد.

نكته: همچنین آسیب به لوب های كاركردی مغزی ی راست و چپ میتواند پیامدهای متفاوتی را در بر داشته باشد.بطور مثال آسیب به نیمكره راست مغز باعث كاهش كنترل بروی حركات سمت چپ بدن میگردد، و بالعكس.

نكته: در آسیب های مغزی منتشر، هر دو سمت چپ و راست مغز درگیر میشوند.

نكته: پیامد های آسیب به مغز غیر قابل پیش بینی است. آسیب به مغز میتواند بروی هویت، شخصیت، شیوه تفكر، عملكرد و احساسات ما تاثیر دائمی بجا بگذارد. ضربه مغزی میتواند در عرض چند ثانیه مسیر زندگی شما را تغییر دهد. هیچ دو آسیب مغزی بطور كامل مشابه یكدیگر نیستند. تاثیرات آسیب مغزی پیچیده بوده و بسته به فاكتورهایی نظیر علت، محل و شدت آسیب، متفاوت از یكدیگر است.

علل ایجاد ضربه مغزی:

1- ضربه مغزی زمانی روی میدهد كه یك نیروی خارجی با چنان شدتی به سر برخورد میكند، كه مغز در كاسه سر حركت كرده و یا باعث شكستگی جمجمه و آسیب مستقیم به سر میگردد.

2- ضربه مستقیم به سر میتواند تا آن حد بزرگ باشد كه به مغز آسیب رساند. مانند سوانح رانندگی، اصابت گلوله، سقوط، ضربه توسط اشیاء و زدو خورد های فیزیكی.

3- افزایش و كاهش سریع و ناگهانی سرعت و شتاب حركت سر، موجب آن میشود كه مغز در داخل كاسه سر حركت كند. استرس ناشی از حركات سریع منجر به پاره شدن تارهای عصبی و آسیب به مغز میگردد. (بنابراین هنگامی كه در رانندگی بطور ناگهانی بدن و سر متوقف میگردد، حتی اگر سر به شیئی برخورد هم نكند ممكن است مغز آسیب ببیند)




انواع آسیب ناشی از ضربه:

1-ضربه اولیه: دراین حالت آسیب در محل ضربه پدید می آید.

2-ضربه ثانویه: دراین حالت آسیب به نقطه مخالف مغز (محل اصابت ضربه) وارد میگردد. (معمولا وقتی كه سر در حال حركت به یك شیء ثابت برخورد میكند)





انواع آسیب های مغزی:

1-له شدگی مغز(contusion): به كوفتگی و له شدگی قشر مخ اطلاق میگردد. هنگامی كه سر به یك شیء محكم برخورد میكند و بالعكس.

2-تكان مغزی(concussion): تكان مغزی در پاسخ به حركت ناگهانی سر (كه باعث برخورد مغز به كاسه سر میشود)،ضربه مستقیم به سر، اصابت گلوله وتكان دادن سریع سر ایجاد میگردد. تكان مغزی متداول ترین نوع آسیب مغزی میباشد كه ممكن است در پی آن عروق خونی در مغز كشیده شده و اعصاب مغزی آسیب ببینند. تكان مغزی ممكن است بدون علایم شكستگی جمجمه، خونریزی و ورم مغز باشد. علایم آن شامل:

- حالت تهوع و استفراغ.

- گیجی.

-اختلال در حس بینایی. (تاری دید)

- سردرد.

- فراموشی وقایع قبل و یا پس از ضربه مغزی (بطور گذرا و كمتر از 10 دقیقه)

- از دست رفتن موقت هوشیاری (كمتر از 10 دقیقه) (فرد ممكن است بیهوش نشود و تنها احساس گیجی كند)

- از دست دادن تعادل.

- اشكال در تمركز.

معمولا علایم پس از 72 ساعت محو میشوند. اما ممكن است علایم تا ماهها باقی بمانند. سایر علایم تكان مغزی به شرح زیر است:

-حساسیت به نور و صدا.

- مشكلات حافظه و تمركز پایدار.

- افسردگی و اضطراب.

- خستگی.

- اختلال در خواب.

- تغییر در خلق و خو.

- زنگ زدن گوش.

درمان تكان مغزی شامل استراحت مطلق تحت نظر پزشك میباشد. نكته بسیار مهم در رابطه با تكان مغزی آن میباشد كه تا بهبودی كامل علایم ناشی از ضربه بایستی از فعالیت هایی كه ممكن است منجر به آسیب مجدد گردد، جداً خودداری كرد. چراكه چنانچه آسیب های ناشی از ضربه نخست بطور كامل برطرف نشده باشد، وارد آمدن ضربه به سر ولو یك ضربه نه چندان محكم، میتواند به آسیب جدی و حتی به مرگ منجر گردد.

نكته: افرادی كه 15 دقیقه علایم تكان مغزی در آنها باقی می ماند، به مدت یك هفته ، و افرادی كه در پی تكان مغزی هوشیاری خود را از دست میدهند، بایستی حداقل به مدت یك ماه از فعالیت هایی كه منجر به آسیب مجدد میگردد پرهیز كنند (ویژه ورزشكاران).

3- آسیب منتشر آكسونی(diffuse axonal injury): به علت تكان شدید و یا چرخش شدید سر ایجاد میشود. هنگامی كه سر بطور ناگهانی تكان میخورد (بصورت شلاقی)بدون اینكه به شیئی برخورد كند، افزایش و كاهش ناگهانی سرعت میتواند به مغز آسیب برساند. پارگی بافت اعصاب در پی این آسیب میتواند كاركرد طبیعی مغز را مختل كرده و به آسیب كلی مغز،كما و حتی مرگ منجر گردد.

نكته: هنگامی كه سر در حال حركت ناگهان از حركت باز می ایستد، مغز كماكان به حركت خود ادامه میدهد و به دیواره داخلی جمجمه برخورد میكند. كه میتواند باعث له شدگی و یا خونریزی مغزی گردد.

نشانگان نوزاد تكان داده شده(shaken baby syndrome): تكان دادن شدید نوزادان باعث كشیده شدن و آسیب سلولهای عصبی ظریف گردیده و میتواند به تشنج، كما، ناتوانی های دائمی و مرگ منجر گردد. در پی آن پارگی عروق خونی مغز و خونریزی مغزی سبب تجمع خون گردیده كه خود موجب فشرده شدن بافت مغز و از سویی ورم مغز میشود كه منجر به آسیب دیدن مغز میشود. علایم آن در نوزادان شامل: تحریك پذیری، تغییر در الگوی تغذیه ای، خستگی، اشكال و دشواری در تنفس، اتساع مردمك چشم، استفراغ و تشنج میباشد.

آسیب های ثانویه به مغز (در پی آسیب مغزی):

1-ورم مغز(edema): ورم مغز باعث افزایش فشار درون جمجمه ای می شود كه از ورود خون به كاسه سر (بمنظور رساندن گلوگز و اكسیژن به مغز) جلوگیری میكند. افزایش فشار داخل جمجمه ای بایستی توسط دارو و یا ایجاد حفره هایی بروی كاسه سر و تخلیه مایع مغزی-نخاعی برطرف گردد.

2-هماتوم(hematoma):به تجمع خون و لخته خون به علت پارگی عروق خونی اطلاق میگردد.خونریزی ممكن است بین سخت شامه و كاسه سر(اپیدورال)،بین سخت شامه و عنكبوتیه(ساب دورال)، بین نرم شامه و غشاء عنكبوتی(ساب آركنوئید)(كه سبب نشت خون به درون مایع مغزی-نخاعی میشود) و یا درون خود مغز ایجاد شود.هماتوم بایستی توسط عمل جراحی برداشته شود.

3-هیدروسفالوس(hydrocephalus): به تجمع مایع در درون و یا اطراف مغز اطلاق میگردد.مغز دارای 4 بطن میباشد كه مایع مغزی-نخاعی در آنها جریان دارد. وقتی كه خون وارد این بطن ها میشود، محل جذب مایع مغزی-نخاعی دچار انسداد گردیده و مایع مغزی-نخاعی در مغز تجمع می یابد. این تجمع باعث افزایش فشار و آسیب به مغز میگردد. برای كاهش فشار به عمل جراحی نیاز است.

4-عفونت مغز و پرده های آن: در صورتی كه آسیب از نوع نافذ باشد مغز و پرده های آن مستعد عفونت میشوند.



علایم آسیب (ضربه) مغزی:

علایم آسیب مغزی میتواند آنی بوده، و یا پس از ساعت ها و یا روزها خود را بروز دهند.

علایم ضربه مغزی خفیف:

ممكن است در آسیب مغزی خفیف فرد هوشیاری خود را از دست ندهد و یا به مدت خیلی كوتاه (چند ثانیه تا چند دقیقه) بیهوش شود. فرد ممكن است تا چند روز پس از ضربه به سر احساس گیجی و آشفتگی كند.

1-سردرد.
2-احساس منگی و سبك بودن سر.
3-سرگیجه.
4-تاری دید، دوبینی، حساسیت به نور، ناتوانی در حركت دادن چشمها، چشمها سریع خسته میشوند و یا نابینایی.
5-زنگ زدن گوشها.
6-احساس طعم بد در دهان.
7-خستگی و بی حالی.
8-تغییر در الگوهای خواب (بی خوابی و یا خواب بیش از حد)
9-اختلال در تمركز، حافظه، توجه، تفكر و قضاوت.
10-برهم خوردن تعادل بدن.
11-اشكال در بلع و گفتار (گفتار نا مفهوم).
12-كند شدن روند اندیشدن، تكلم، خواندن و عملكرد.
13-تغییر در رفتار و خلق و خو. (افسردگی، اضطراب، تحریك پذیری)
14-علایم بدون تغییر باقی مانده و یا رو به بهبودی میروند. تشدید علایم بیانگر آسیب های حاد تر میباشد.


علایم آسیب مغزی شدید:

علاوه بر علایم آسیب مغزی خفیف شامل علایم ذیل نیز میباشد.

1-از دست رفتن هوشیاری، منگی و خواب آلودگی.
2-افت فشار خون و سرعت تنفس.
3-تشنج ها.
4-شكستگی جمجمه، كوفتگی صورت، جراحت پوست سر و ورم سر.
5- خروج مایع مغزی-نخاعی از بینی، دهان و یا گوشها. (ممكن است شفاف و یا خون آلود باشد)
6-سر درد شدید، پایدار و تشدید شونده.
7-تحریك پذیری، تغییر در شخصیت،رفتار و هیجانات.
8-بی قراری، فقدان هماهنگی حركتی.
9-ناتوانی در حركت دادن یك یا چند عضو بدن (دست ها و پاها) و یا كرختی و سوزن سوزن شدن آنها.
10-سفتی گردن.
11-حالت تهوع و استفراغ تكرار شونده.
12-تغییر در سایز مردمكهای چشم (اتساع یك یا هر دو مردمك چشم و یا نابرابری اندازه مردمكها)
13-اختلال و از كار افتادن حواس بینایی، شنوایی، بویایی و یا چشایی.
14-ناتوانی در بیدار شدن از خواب.
15-فلج شدن بدن.
16-از دست دادن كنترل مثانه و مدفوع.
17-بد شكلی ها و فرو رفتگی های آشكار بروی سر و یا صورت.

علایم آسیب مغزی در كودكان:

1- گریه بی وقفه، آرام نگرفتن.
2-امتناع از غذا خوردن و بدخلقی كردن.
3-از دست دادن علاقه به اسباب بازیها و فعالیت های محبوب خود.
4-خستگی و بی قراری.
5-استفراغ.
6-ناتوانی در حفظ تعادل و راه رفتن.
7-تغییر در الگوی خواب.
8-ناتوانی در یادگیری مطالب و مهارتهای جدید.

عوارض توام با ضربه مغزی و مشكلات بلند مدت مرتبط با آن:

تشنج ها، هدروسفالوس، هماتوم ها، عفونت مغز و پرده های آن، نشت مایع مغزی-نخاعی، سكته مغزی، فلج شدن عضلات صورت، زخم بستر (پس از بستری شدن در بیمارستان)، عفونتهای اداری و مثانه، ذات الریه (پنومونی)، ترومبوز (لخته خون) وریدی عمقی در پاها، آمبولی ریوی، افزایش سوخت و ساز بدن، ادم ریوی (تجمع مایع در بافت ریه)، برهم خوردن تعادل مایعات و هورمونهای بدن، ابتلا به پاركینسون، آلزایمر و زوال عقل.

اثرات ضربه مغزی بروی سطح هوشیاری:

عموما 8 حالت غیر عادی هوشیاری در پی ضربه مغزی عارض میگردد: گیجی، روان آشفتگی، بهت، كما، حالت نباتی، حالت نباتی پایدار، حالت هوشیاری حداقل، نشانگان (locked -in) و مرگ مغزی.

گیجی ( Confusion ): عبارت است از عدم آگاهی به زمان و مكان ، عدم واكنش مناسب به محركهای محیطی ، پاسخ های بیمار كوتاه و بی ربط است ؛ با محركهای صوتی و سمعی بیدار می شود ولی خواب آلوده است و سریعاً بخواب می رود .

روان آشفتگی و یا دلیریوم(Delirium): علاوه بر علائم منگی بیمار دارای تعریق، تاكیكاردی (افزایش ضربان قلب)، لرزش دستها، فراموشی، تغییرات احساسی و شخصیتی، گفتار گسسته، تفكر غیر سازمان یافته، توهم، تغییرات سریع درحالات ذهنی (از بی حالی به بی قراری و بالعكس)، گاه تشنج و كاهش خواب است .

بهت و یا استوپور(stupor) : دراین حالت مصدوم بی حركت است و به محركات عادی پاسخ نمیدهد. اما توسط محركات قوی نظیر تحریكات دردناك میتوان وی را بطور مختصر و كوتاه مدت تحریك كرد. (كه مصدوم فریاد و یا جیغ میكشد). در حالت بهت فرد بطور اندك از محیط پیرامون خود آگاهی دارد.

(locked -in syndrome): در این حالت بیمار هوشیار و بیدار است، اما به علت فلج بودن كامل بدن (عضلات ارادی) قادر به حركت دادن بدن و برقراری ارتباط با دیگران نیست. در این حالت فرد تنها میتواند با حركت دادن چشمها بطور عمودی و یا پلك زدن با دیگران ارتباط برقرار كند. این حالت در پی آسیب به قسمتهای تحتانی مغز (ساقه مغز) و سالم ماندن بخش های فوقانی مغز ایجاد میگردد. این حالت معمولاً درمان ندارد.

اغماء و یا كما(coma/camatose): كما یك واژه یونانی به معنی خواب عمیق است. كما به حالت بیهوشی عمیق و پایدار اطلاق میگردد. بیمار به كما رفته را نمیتوان از خواب بیدار كرد (حتی با محركات دردناك فیزیكی)، بیمار به محركات نور و درد پاسخ نمیدهد، فاقد چرخه خواب و بیداری است و از فعالیتهای ارادی و هدفمند در وی خبری نیست. پیامد كما به علت، موقعیت، شدت و وسعت آسیب نورولوژیك (عصبی) بستگی دارد، كه از بهبودی و بهوش آمدن و تا مرگ متغیر میباشد. چنانچه بیمار از كما خارج شود، روند بهبودی تدریجی است، بطوری كه بیمار در روزهای نخست تنها برای چند دقیقه از خواب بیدار میشود، كه این مدت بیداری بتدریج افزایش می یابد. در ضمن افرادی كه از كما خارج می شوند با طیف وسیعی از اختلالات جسمی، رفتاری، ذهنی و روانی موقت و دائمی روبرو میشوند. حالت كما بندرت بیش از 3-2 هفته بطول میانجامد. اما امكان دارد این حالت تا ماهها و سالها نیز باقی بماند. پس از كما یا بیمار به حالت (زندگی) نباتی وارد شده و یا فوت میكند.

نكاتی راجع به حالت كما:

1-مدت زمانیكه بیمار در حالت كما بسر خواهد برد غیر قابل پیش بینی است.

2-وضعیت سلامتی بیمار پس از خارج شدن از حالت كما نیز غیر قابل پیش بینی است.

3-راه درمانی خاصی برای خارج ساختن بیماران از حالت كما وجود ندارد.(تنها پزشكان در این مدت بیمار را در برابر عفونتها و آسیب های احتمالی بعدی تحت مراقبت قرار میدهند)

4-مقیاس كمای گلاسگو(glasgow scale)، مقیاسی است كه به كمك آن شدت و درجه كما را تعیین میكنند. مؤلفه های اصلی این مقیاس عبارتند از: باز شدن و پاسخ چشمی،پاسخ كلامی و پاسخ (موتور) حركتی.

5-توصیه میگردد در كنار بیماری كه در حالت كما و یا زندگی نباتی بسر میبرند، مراقبت گفتگوهای خود باشید چراكه ممكن است بیمار صحبتهای شما را بشنود. از گفتگوهای منفی و مایوس كننده اجتناب ورزید.

حالت و یا زندگی نباتی(vegetative state): دراین حالت بیمار ناهشیار بوده و از محیط پیرامون خود آگاهی ندارد، فاقد كاركردهای شناختی است، اما دارای چرخه خواب و بیداری بوده، و در زمانهای كوتاهی بیدار بنظر میرسد. همچنین عمل تنفس و گوارش طبیعی میباشد. در این حالت بیمارممكن است چشمان خود را باز كرده،سروصدا و یا حركت كند. بر خلاف حالت كما بیمار چشمانش باز است (معمولا در یك وضعیت ثابت و یا میتواند اشیاء را دنبال كند). بیمار ممكن است چرخه خواب و بیداری، و یا بیداری پایدار را تجربه كند. پاسخ عمومی به درد در بیمار وجود دارد (افزایش ضربان قلب وسرعت تنفس و تعریق). هرگاه این حالت بیش از یك ماه بطول انجامد به آن "حالت نباتی پایدار" اطلاق میگردد. ممكن است بیمار از خود رفتارهایی دال بر هوشیار بودن بروز دهد نظیر: به هم ساییدن دندانها، بلع، لبخند زدن، اشك ریختن، ناله كردن و فریا د كشیدن بدون دخالت محرك خارجی. افرادیكه وارد مرحله نباتی میشوند ممكن است سالها در این حالت باقی بمانند. هر چه سن بیمار كمتر باشد شانس بهبودی و بدست آوردن هوشیاری كامل در وی بیشتر است. كودكان 60 درصد و بزرگسالان 50 درصد شانس آن را دارند كه ظرف 6 ماه از این حالت خارج گردند. اما پس از یك سال شانس بهبودی بسیار كاهش می یابد. حتی اگر بیمار پس از یك سال بهوش بیاید، معمولا تا پایان عمر از ناتوانی های عمده جسمی و ذهنی رنج خواهد برد. (یا بیمار از حالت كما وارد زندگی نباتی میشود و یا زمانی كه نیمكره های مغز آسیب دیده، اما ساقه مغز سالم باقی مانده باشد)

حالت هشیاری حداقل(minimally conscious state): دراین حالت بنظر میرسد بیمار در حالت زندگی نباتی بسر میبرد، اما قادر به پردازش اطلاعات، بروز رفلكس های اولیه، پیروی از فرامین ساده و آگاهی از محركات محیطی میباشد.

مرگ مغزی(brain death): به حالت توقف كامل فعالیت های مغز اطلاق میگردد، كه بازگشت ناپذیر است. در این حالت بیمار تنها به كمك دستگاه تنفس مصنوعی(ونتیلاتور) قادر به ادامه زندگی نباتی خود میباشد و به محض جدا كردن دستگاه بیمار فوت خواهد كرد.

چه وقت به پزشك مراجعه كنیم:

توصیه میگردد در پی آسیب و ضربه به سر حتی اگر علایم آسیب به سر بروز نكرده و حال مصدوم بظاهر خوب باشد، باز هم به مركز اورژانس مراجعه كنید.

درمان پس از بهوش آمدن:

معمولاً پس از بهبودی بیماران بایستی تحت بازتوانی قرار گیرند. كه شامل گفتار درمانی، فیزیوتراپی، روان درمانی، توانبخشی شغلی و اجتماعی میباشد.

كمك های اولیه هنگام مواجهه با آسیب مغزی:

1-با مركز فوریت های پزشكی تماس بگیرید.

2-راه های هوایی، تنفس و گردش خون مصدوم را كنترل كنید. در صورت لزوم تنفس مصنوعی و عملیات احیاء قلبی را آغاز كنید.

3-چنانچه ضربان قلب و تنفس بیمار طبیعی بود، اما مصدوم از هوش رفته بود، با وی مانند یك مصدوم آسیب دیده از ناحیه ستون فقرات برخورد كنید. سر و گردن را با قرار دادن دستها در دو طرف سر مصدوم، تا از راه رسیدن نیروهای امدادی، ثابت نگه دارید. سر را در راستای ستون فقرات ثابت و بی حركت نگاه دارید.

4-هرگونه خونریزی را با محكم فشار دادن محل جراحت توسط یك پارچه تمیز متوقف سازید. چنانچه یك پارچه ناكافی بود یك تكه پارچه دیگر را بروی پارچه قبلی قرار دهید.

5-چنانچه احتمال شكستگی جمجمه را می دهید، از اعمال فشار مستقیم بروی محل جراحت خودداری كنید. از بیرون كشیدن هرگونه قطعه خارجی از روی محل جراحت خودداری كنید. سپس زخم را با یك گاز استریل بپوشانید.

6-چنانچه مصدوم استفراغ میكند، سر وی را به یك سو برگردانید تا از خفه شدن وی جلوگیری كرده باشید.

نكات مهم:

1-از مصرف آسپرین برای تسكین درد اجتناب كنید.

2-در موارد خفیف ضربه به سر مصدوم را حداقل به مدت 24 ساعت تحت نظر قرار دهید. چراكه علایم آسیب جدی میتواند با تاخیر خود را بروز دهند. حتی وقتی فرد خواب است وی را هر 3-2 ساعت یكبار از خواب بیدار كرده و سطح هوشیاری وی را با پرسیدن سؤالاتی نظیر"اسم تو چیست" كنترل كنید.

3-از شستشوی سری كه دارای جراحت عمیق بوده و خونریزی زیاد دارد خودداری كنید.

4-از خارج ساختن اشیاء و استخوانهایی كه ازمحل زخم بیرون زده اند خودداری كنید.

5-از حركت دادن مصدوم مگر در صورت لزوم خودداری كنید.

6-از تكان دادن مصدوم بمنظور بهوش آوردن و یا برطرف كردن حالت گیجی خودداری كنید.

7-چنانچه نسبت به آسیب جدی به ناحیه سر مشكوك میباشید و مصدوم كلاه ایمنی بر سر دارد، از خارج كردن كلاه ایمنی خودداری كنید.

8-پس از اصابت ضربه به سر به مدت 48 ساعت از مصرف آسپرین و مشروبات الكلی خودداری كنید.

9-چنانچه احتمال آسیب به سر كودك را میدهید از بلند كردن وی از روی زمین خودداری كنید.

نكات مهم در دوران بهبودی پس از ضربه خفیف به سر:

1-تا میتواند استراحت كنید.

2-از انجام فعالیتهایی كه ممكن است منجر به وارد آمدن ضربه و تكان سر گردد، خودداری كنید.

3-تا زمانی كه پزشكتان به شما اجازه نداده از رانندگی كردن، دوچرخه سواری، موتورسواری و استفاده از وسایل سنگین(مانند بلند كردن وزنه) خودداری كنید.

4-چنانچه در حافظه و یادآوری اطلاعات دچار مشكل شده اید، مواردی كه میخواهید به یاد آورید را یادداشت كنید.

چگونه از آسیب های مغزی پیشگیری كنیم؟

1-همواره از وسایل ایمنی در حین فعالیت هایی كه امكان آسیب به سر در آنها وجود دارد، بهره گیرید.

2-هنگام رانندگی حتما از كمربند ایمنی استفاده كنید. حین موتور سواری حتماً كلاه ایمنی بر سر كنید.

3-حین فعالیت های ورزشی پر برخورد نظیر دوچرخه سواری، اسكیت سواری، هاكی، بیس بال، اسب سواری، كوهنوردی و اسكی حتما از كلاه ایمنی استفاده كنید.

4-برای كودكان از صندلی و كمر بندهای ایمنی مخصوص استفاده كنید.

5-هنگام بازی مراقب كودكان خود باشید.

6-قبل از اقدام به رانندگی از مصرف مشروبا ت الكلی خودداری كنید.

7-اطمینان حاصل كنید زمین محل بازی كودكان تان از مواد ضربه گیر ساخته شده باشد.

8-از نگهداری اسلحه در منزل اجتناب كنید.

9-راهكارهایی را برای كاهش احتمال سقوط در منزل بكار بندید. برای راه پله ها نرده نصب كنید، از كفپوش های غیر لغزنده در حمام استفاده كنید، از به پا كردن دمپایی های با كف لغزنده خودداری كنید، وضعیت روشنایی منزل خود را بهبود بخشید، بروی پنجره ها حفاظ نصب كنید تا از سقوط كودكان جلوگیری كنید، در هم ریختگی محل تردد خود را برطرف كنید، با انجام فعالیت بدنی منظم توانایی حفظ تعادل خود را بهبود بخشید.

10-چنانچه خطر آسیب به سر در شغل شما وجود دارد، حتما در ساعات كاری از كلاه ایمنی استفاده كنید.