آشنایی با انواع خنککنندههای پردازنده +تصاویر
در گذشته‌ای نه چندان دور پردازنده‌های اصلی و گرافیکی یا به عبارت معمول‌تر CPU و کارت گرافیک‌ها بزرگ‌تر بودند و قدرت پردازشی پایین‌تری داشتند. امروزه تراشه‌ها پیشرفت کرده‌اند به این صورت که در همان ابعاد قبلی، قدرت پردازشی به مراتب بالاتری ارایه می‌کنند یا در ابعاد کوچک‌تری ساخته می‌شوند. سازندگان به سمت تولید تراشه‌های کوچک‌تر حرکت کرده‌اند تا سیستم‌های کامپیوتری جمع‌وجورتر شوند اما هنوز مشکل داغ شدن بیش از حد تراشه هنگام کار یک مشکل جدی است و سیستم‌های خنک‌کننده پیشرفته‌ای برای غلبه بر آن معرفی شده که در ادامه‌ی مطلب می‌خواهیم به بررسی و مقایسه‌ی اجمالی آنها بپردازیم. با ما باشید.
سیستم خنک‌کاری هوایی
روش کار به این صورت است که یک هیت‌سینک که ظاهری شبیه رادیاتور شوفاژ دارد روی تراشه قرار می‌گیرد. هیت‌سینک به معنی چاه حرارتی مسئولیت انتقال گرمای تولید شده توسط تراشه را بر عهده دارد، اما بدون جریان هوا، بازدهی آن پایین است. بنابراین به طور معمول ۱ یا ۲ فن روی آن تعبیه می‌شود و هوای داغ را به اطراف و در حالت بهینهتر به سمت خارج کیس هدایت می‌کند.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
منظور از حالت معمولی و غیر بهینه این است که مثل تصویر فوق جریان هوای داغ به سمت قطعات روی مادربورد و رم است و موجب داغی این قطعات می‌شود.فن و هیت‌سینک اصلی و غیر اصلیاینتل و AMD به عنوان دو سازنده‌ی بزرگ پردازنده‌ی اصلی، فن و هیت‌سینک ساده‌ای برای تراشه‌های خود طراحی و عرضه می‌کنند که اصطلاحاً فن و هیت‌سینک Stock نام دارد. هیت‌سینک استاک کوچک و ساده است و در هر کیسی جا می‌شود. فن مستقیماً روی آن نشسته و هوای گرم را به اطراف پردازنده هدایت می‌کند و همان‌طور که گفته شد، موجب داغ شدن رم‌ها، رگولاتورها و سایر مدارات مادربورد می‌شود.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
در کنار اینتل و ای‌ام‌دی سازندگان دیگری قرار می‌گیرند که همواره به فکر معرفی سیستم‌های خنک‌کاری حرفه‌ای‌تر و کاراتر هستند. این سازندگان یک هیت‌سینک عظیم‌الجثه طراحی می‌کنند که بخش کوچکی از آن با تراشه در تماس است و لوله‌های آلومینیومی یا مسی و گاهاً آلیاژهای خوب دیگر مسئولیت انتقال گرما به بخش پره‌پره مانند را عهده‌دار می‌شوند. به این لوله‌ها اصطلاحاً Heat Pipe یا لوله‌ی حرارتی گفته می‌شود که بعداً در مورد آن بیشتر بحث می‌کنیم.انواع اصلی سیستم خنک‌کاری هوایی
در حالت کلی دو دسته هیت‌سینک غیراصلی توسط سازندگان تولید می‌شود. دسته‌ای از هیت‌سینک‌ها در حالت ایستاده قرار دارند و هوای داغ را مستقیماً به خارج از کیس هدایت می‌کنند. به ابعاد بزرگ این نوع هیست‌سینک‌ها در تصویر زیر توجه کنید:
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
برای پردازنده‌های دیگری که کمتر گرما تولید می‌کنند هم دسته‌ی دوم عرضه شده که نسبت به فن و هیت‌سینک استاک یا اصلی، کمی بهینهتر است. ابعاد این دسته کوچک‌تر و قیمتشان پایین‌تر است.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
هیت پایت یک لوله‌ی ساده‌ی توپر نیست، بررسی انواع هیت پایپ
هیت پایپ‌های برای افزایش نرخ انتقال حرارت به کار می‌روند و در عین حال وزن کمی دارند. اگر مشکل وزن مطرح نبود شاید سازندگان به جای استفاده از لوله‌های حرارتی از قطعات توپری از جنس مس و مانند آن استفاده می‌کردند گرچه هزینه‌ی استفاده از این فلزات هم پایین نیست. اما لوله‌های حرارتی هم چندان ساده و معمولی نیستند. برخی گرد و برخی تخت هستند که کاربرد متفاوت دارند.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
در لوله‌های حرارتی از دو روش برای انتقال گرما استفاده می‌شود. روش اول هدایت است و روش دیگر تغییر فاز ماده.
معمولاً درون لوله‌ی حرارتی یک مایع فرار قرار دارد که به راحتی گرما را جذب کرده و تبخیر می‌شود. بخار سریعاً به سمت بخش فین‌ها که به شکل پره طراحی شده است، حرکت می‌کند و در آن بخش که خنک‌تر است دوباره به مایع تبدیل می‌شود. همین عمل ساده، ضریب انتقال حرارت موثر را به شدت افزایش می‌دهد. توجه کنید که منظور از فین، بخش‌های پره‌ای یا سوزنی‌شکلی است که برای خنک‌کاری بهتر و جریان هوای بیشتر روی هیت‌سینک تعبیه می‌شود.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
گونه‌ای که مقطع دایره شکل دارد، از نظر نسبت مقدار مواد مصرفی به حجم داخل بهینهتر است و کاربرد بیشتری دارد. اما در مواردی که فضا محدود باشد، ناچاراً از مقطع غیر دایروی استفاده می‌شود. به عنوان مثال در لپ‌تاپ‌ها از هیت پایپ‌های بیضی‌شکل استفاده می‌شود.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
گونه‌ی دیگر لوله‌های حرارتی محفظه‌ی بخار یا لوله‌ی حرارتی تخت نام دارد. در این نوع از لوله‌های حرارتی مسطح، یک سطح با تراشه در تماس است و مایع با برخورد به آن سریعاً تبخیر می‌شود.
سطح دیگر نیز گرمای بخار را گرفته و آن را مجدداً به مایع تبدیل می‌کند. این روش هم بازده بسیار بالایی دارد و معمولاً در کارت گرافیک‌های پرمصرف و قدرتمند، از آن استفاده می‌شود.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
به عنوان مثال GTX 580 یک تراشه‌ی پرمصرف و قدرتمند است که انویدیا از این روش برای خنک‌کاری آن بهره گرفت.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
لپ‌تاپ‌ها با شیب کم خنک‌تر کار می‌کنند
شاید این مورد را عملاً آزمایش کرده باشید و تفاوت چند درجه‌ای دمای کارکرد برایتان کاملاً آشنا باشد. با توجه به روش کار هیت‌پایپ منطقی است که شیب ملایم لپ‌تاپ به حرکت بهتر بخار کمک کند. بخار چگالی کمتری دارد و درست مثل هوای گرم، به سمت بالا حرکت می‌کند. لذا در مورد اکثر لپ‌تاپ‌ها بهتر است آن را در حالت کمی شیب‌دار قرار دهیم تا حرکت بخار راحت‌تر باشد و پردازنده و کارت گرافیک و احتمالاً سایر قطعات بهتر خنک شوند.
توجه کنید شیب برعکس یعنی حالتی که صفحه نمایش لپ‌تاپ پایین‌تر قرار داشته باشد، مطلوب نیست و بازدهی سیستم خنک‌کاری آن را کمتر می‌کند.سیستم خنک‌کاری آبی
در سیستم خنک‌کاری آبی یا جذب‌کننده‌ی حرارت روی تراشه قرار می‌گیرد و توسط لوله‌هایی به یک رادیاتور متصل می‌شود. روش کار مشابه هیت پایپ است بدین صورت که آب یا مایع درون لوله، روی تراشه داغ می‌شود و در رادیاتور خنک می‌گردد.سخت‌افزار و نرم‌افزار انتخابی برای مقایسه‌ی سیستم خنک‌کاری هوایی و آبی
برای مقایسه‌ی دو سیستم خنک‌کاری که در مورد آن بحث شد، یک پردازنده‌ی پرمصرف انتخاب می‌شود. معمولاً وب‌سایت‌های تخصصی بررسی سخت‌افزار دمای محیط، دمای پردازنده در طول تست، مقدار صدا در فواصل مشخص بر حسب دسی‌بل و برخی پارامترهای دیگر را مورد بررسی قرار می‌دهند و نتایج را به صورت بنچ‌مارک سیستم‌های خنک‌کاری منتشر می‌کنند.
برای مقایسه‌ی اجمالی دو سیستم خنک‌کاری، یک پردازنده‌ی ۶ هسته‌ای سری اکستریم اینتل انتخاب می‌شود که مدل دقیق آن Core i7-4960X است. بنچ‌مارک Prime95 هم روی سیستم اجرا شده و تمام ۶ هسته را به طور کامل مورد استفاده قرار می‌دهد. این پردازنده در حالت ۳٫۳ گیگاهرتزی به صورت عادی آزموده می‌شود و در مرحله‌ی بعد، تا ۴٫۳ گیگاهرتز اورکلاک می‌گردد تا به شدت داغ شود و کارایی نهایی سیستم خنک‌کاری را نمایان کند.
نرم‌افزار Everest Ultimate Edition مسئولیت قرائت دمای پردازنده را بر عهده می‌گیرد. مادربورد و باقی قطعات سخت‌افزار یکسان هستند و البته در تمام آزمون‌ها مادربورد در حالت بهینه قرار دارد. منظور از حالت بهینه این است که در مورد هیت‌سینک‌های دارای هیت‌پایپ، جهت مادربورد به گونه‌ای است که هیت‌پایپ در حالت عمودی قرار بگیرد. طبیعی است که در این حالت جریان بخار درون لوله‌های حرارتی بهتر از حالت ایستاده است.
به طور خلاصه سخت‌افزار و سیستم عامل زیر برای آزمون انتخاب شده است:
- Cooler Master HAF XB
- (Intel Core i7-4960X (3.6GHz
- Asrock X79 Extreme11
- ۱۶GB DDR3 RAM
- GeForce GTX 780 Ti
- Samsung SSD 840 Pro 512GB
- OCZ Mk III Silencer 750w
- Windows 8.1 64-bitدر نهایت قابل ذکر است که قابلیت‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی و سایر مواردی که ممکن است روی نتایج اثر بگذارند، نافعال شده‌اند. از جمله موارد یاد شده می‌توان به حالات توانی C3 و C6، توقف بهینه شده‌ی پردازنده یا C1E، نظارت دمایی پردازنده، توربو بوست و EIST اشاره کرد.سیستم‌های خنک‌کاری انتخاب شده برای بررسی
اولین مورد سیستم خنک‌کاری آبی Tundra TD02 all-in-one Liquid cooler نام دارد که محصول Silverstone است. طول این کولر ۲۷۸ میلی‌متر است و دو فن دارد. ضخامت آن نیز ۷۰ میلی‌متر است که ۲۵ میلی‌متر آن به دو فن بزرگ اختصاص دارد. شاید این ابعاد بزرگ در بستن سیستم خنک‌کاری مشکل ایجاد کند، بنابراین هنگام خرید این کولینگ حرفه‌ای و همچنین هر کولینگ دیگری، به فضای کیس خود توجه کنید.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
این کولر هم مثل بسیاری از کولینگ‌های خوب بازار، روی مادربوردها و پردازنده‌های مختلف اینتل قابل استفاده است. قیمت این کولینگ ۱۲۰ دلار است که نسبت به رقبا بسیار گران به نظر می‌رسد.
دومین سیستم خنک‌کاری آبی Hydro H75 Liquid CPU Cooler محصولی از Corsair است. کُورسیر با عرضه‌ی کولینگ‌های حرفه‌ای بین متخصصین و علاقه‌مندان سخت‌افزار، طرفداران زیادی دارد. Hydro 75 هم یکی دیگر از کولینگ‌های آبی این کمپانی است که نسبتاً کوچک طراحی شده و قیمت مناسبی دارد. در حقیقت با پرداخت ۸۵ دلار می‌توان یک سیستم خنک‌کاری آبی برای کیس‌های کوچک و فضاهای کم تهیه کرد که بازدهی نسبتاً بالایی دارد و کم سروصداست.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
در این مدل هم مثل بسیاری مدل‌های دیگر از مس در ساخت بخش روی تراشه استفاده شده تا گرما به شکل بهتری منتقل شود. معمولاً سایر بخش‌ها از آلومینیوم که یک هادی خوب و سبک است، ساخته می‌شود. حجم هوادهی دو فن ۱۲۰ میلی‌متری رادیاتور، در حالتی که با سرعت ۲۰۰۰ دور بر دقیقه دوران می‌کنند، ۵۴ فوت مکعب بر دقیقه است.
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
خنک‌کننده‌ی هوایی NH-U14S که جانشین مدل NH-D14 شده، یکی از بهترین سیستم‌های خنک‌کاری هوایی است که توسط Nocuta ساخته شده است. این کولینگ حرفه‌ای از نظر صدا هم بسیار عالی است و تنها ۴۴ دسی‌بل صدا تولید می‌کند. قیمت آن نیز نسبت به رقبای آبی خود کمتر است و تنها ۷۵ دلار هزینه دارد.نتایج آزمون
تصویر زیر دمای کاری پردازنده در حالت بی‌کار و در حالت بار پردازشی سنگین را نمایش می‌دهد:
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
عملکرد کولینگ هوایی NH-U14S مثل همیشه بسیار عالی است و پردازنده‌ی قدرتمند و پرمصرف اینتل را در دمایی زیر ۴۶ درجه سانتیگراد نگه می‌دارد. البته توجه کنید که دمای محیط در تمام تست‌ها ۲۱ درجه سانتیگراد است.
صدای تولید شده هم نشان از برتری کولینگ‌های آبی دارد:
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
اما به هر حال دو سیستم کولینگ آبی رکورد کولینگ هوایی را شکسته‌اند. بنابراین پردازنده را اورکلاک می‌کنیم که توان خنک‌کاری این سه کولر به شکل بهتری مشخص شود:
[ برای مشاهده لینک ، با نام کاربری خود وارد شوید یا ثبت نام کنید ]
جالب است که با اورکلاک پردازنده ۶ هسته‌ای تا ۴٫۳ گیگاهرتز، باز هم دما زیر ۵۳ درجه‌ی سانتیگراد باقی می‌ماند. در این آزمون کولینگ ۱۲۰ دلاری، با برخورداری از رادیاتور بزرگ خود، بهترین رکورد را ثبت کرده است.نتیجه‌ی مقایسه و نکاتی پیرامون انتخاب کولینگ مناسب
در تست‌های انجام شده توسط وب‌سایت‌های مختلف، برتری سیستم‌های خنک‌کاری آبی اثبات شده است ولیکن بسته به بودجه و پردازنده‌ای که انتخاب می‌کنیم، باید مدلی که مناسب کار ما باشد را انتخاب کنیم.
برای یک پردازنده‌ی ۲ هسته‌ای اینتل، استفاده از فن اصلی کافی است. برای یک پردازنده‌ی ۴ هسته‌ای که اورکلاک نشده و سرعت کلاک نسبتاً بالایی دارد، نهایتاً یک فن و هیت‌سینک ۶۰ هزار تومانی مناسب‌تر است و برای یک پردازنده‌ی ۴ یا ۶ هسته‌ای اینتل که اورکلاک شده و سرعت بالایی دارد، استفاده از کولینگ هوایی توصیه می‌شود. در نهایت اگر به فکر اورکلاک کردن شدید پردازنده هستید، یک کولینگ آبی مناسب‌ترین گزینه است.
توجه کنید که پردازنده‌های AMD، سرعت کلاک بالاتری دارند و به دلایل مختلف بیشتر اورکلاک می‌شوند. در مورد این تراشه‌ها، سطح خنک‌کاری بیشتر است و علی‌رغم مصرف بالاتر و تولید گرمای بیشتر، خنک‌کاری آن ساده‌تر است. به عنوان مثال برای اورکلاک کردن یک پردازنده‌ی ۸ هسته‌ای تا ۵ گیگاهرتز، استفاده از خنک‌کاری هوایی هم جوابگوی نیاز سخت‌افزار است. در حالی که اگر بخواهیم Core i7 4770K را تا ۴٫۸ گیگاهرتز اورکلاک کنیم، دمای تراشه به شدت بالا می‌رود و ناپایداری قابل توجهی رخ می‌دهد. در این حالت یک سیستم خنک‌کاری عالی نیاز است.در انتخاب کولینگ به موارد زیر توجه کنید
وزن: وزن بیشتر نشان از طراحی هیت‌سینک بزرگ‌تر دارد که معمولاً به معنای خنک‌کاری بهتر است. کولینگ‌های هوایی معمولاً وزنی بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ گرم دارند.
حجم هوادهی: حجم هوادهی را بر حسب فوت مکعب بر دقیقه یا CFM بیان می‌کنند. کولینگ‌های خوب حجم هوادهی بین ۵۰ تا ۱۰۰ فوت مکعب بر دقیقه دارند. برخی مدل‌ها را می‌توان به ۲ یا ۳ فن تجهیز کرد که بازدهی به سادگی افزایش می‌یابد.
شکل پره‌ها، تعداد هیت‌پایپ‌ها: شکل پره‌ها هم در جریان بهتر هوا موثر است. هر چه تعداد هیت‌پایپ‌ها بیشتر باشد هم خنک‌کاری بهتر و بهینهتر صورت می‌گیرد.
ابعاد را چک کنید: برخی از کولینگ‌های رده اول بسیار بزرگ هستند به طوری که در تمام کیس‌ها جا نمی‌شوند. معمولاً روی بسته‌بندی کولینگ‌ها، ابعاد مونتاژی به تصویر کشیده می‌شود. بنابراین به بسته‌بندی توجه کنید و آن را با فضای روی مادربورد تا دیواره‌ی کیس، مقایسه نمائید. ارتفاع بیش از ۱۵ سانتی‌متر در بستن کولینگ مشکل‌ساز است، لذا در خرید کولینگ‌هایی با ارتفاع بیش از ۱۵ سانتی‌متر بیشتر دقت کنید.
کولینگ و سوکت مادربورد: هر کولینگ به همراهی تعداد بست و پیچ اضافی برای اتصال روی مادربوردهایی با سوکت‌های مختلف، عرضه می‌شود. به بسته‌بندی کولینگ توجه کنید که با مادربورد و پردازنده‌ی روی آن هماهنگ باشد.
اتصالات محکم: وزن بالای کولینگ توسط مادربورد تحمل می‌شود. بنابراین اتصالات را به خوبی محکم کنید و حتی در صورت نیاز، هیت‌سینک را به گونه‌ای به کیس متصل کنید که تمام وزن آن توسط مادربورد تحمل نشود.رسول شیری
